Tema 7: El Educador y la Educadora Social como Profesionales Reflexivos PDF

 Tema 7: O educador e a educadora social como profesionáis reflexivos Grao en Educación Social Prof. Pablo Ángel Meira Cartea Materia: Formación e Profesionalización en...

 Tema 7: O educador e a educadora social como profesionáis reflexivos Grao en Educación Social Prof. Pablo Ángel Meira Cartea Materia: Formación e Profesionalización en Educación Social   Guión 1. Por que é importante este tema? 2. Antecedentes: da acción rotinaria á acción reflexiva 3. Os procesos de reflexión na acción 4. Actitudes e prácticas que favorecen a reflexión na acción 5. A relación entre formación e profesionalización: o papel da teoría 1.Por que é importante este tema? QUE É UN/UNHA ESTUDANTE REFLEXIV@? QUE É UN/UNHA PROFESIONAL REFLEXIV@? QUE É UN/UNHA EDUCADOR@ SOCIAL REFLEXIV@?  Un bo ou unha boa profesional da educación social é aquel ou aquela que posúe formación no dominio das competencias, os métodos e as técnicas cientificamente validadas para resolver axeitadamente calquera problema socio-educativo do seu ámbito de intervención ? ? ? ? ? ? “En la variopinta topografía de la práctica profesional existen unas tierras altas y firmes desde las que se divisa un pantano. En las tierras altas, los problemas fáciles de controlar se solucionan por medio de la aplicación de la teoría y la técnica con base en la investigación. En las tierras bajas del pantano, los problemas confusos y poco claros se resisten a una solución técnica. Lo paradójico de esta situación es que los problemas de las tierras altas tienden a ser de relativa importancia para los individuos o para la sociedad en su conjunto, aún a pesar de lo relevante que puede resultar su interés técnico, mientras que en el pantano residen aquellos otros problemas de mayor preocupación humana. El práctico debe elegir. ¿Tendrá que quedarse en las tierras altas donde le es posible resolver problemas de relativa importancia según los estándares de rigor predominantes, o descenderá al pantano de los problemas relevantes y de la investigación carente de rigor? Un dilema así tiene dos puntos de origen: uno, la idea dominante del conocimiento profesional riguroso, fundamentado en la racionalidad técnica; y otro, la toma de conciencia de aquellas zonas de la práctica poco definidas y cenagosas que permanecen fuera de los cánones de la racionalidad técnica” Schön, 1992: 17  “La práctica profesional es siempre un proceso de resolución de problemas. Los problemas no se presentan como dados para el profesional, no se ‘aprenden’ en la formación docente, deben ser construidos a partir de los materiales, de las situaciones problemáticas que son incomprensibles, preocupantes e inciertas… Cuando alguien reflexiona desde la acción se convierte en un investigador en el contexto práctico, construye una nueva teoría de un caso único” Perrenoud, 2004 “Como lema, la reflexión supone también reconocer que el proceso de aprender a educar se prolonga durante toda la carrera profesional del educador… solo podemos preparar a los educadores para que empiecen a educar” Giroux, 1990 2. Antecedentes: da acción rutinaria á acción reflexiva “La función del pensamiento reflexivo, por tanto, es la de transformar una situación en la que se experimenta oscuridad, duda, conflicto o cualquier tipo de perturbación, en una situación clara, coherente, estable y armoniosa” (Dewey, 1989: 98) 1859-1952 “¿Pueden los conceptos imperantes de preparación profesional llegar alguna vez a favorecer un tipo de curriculum adecuado a los complejos, inestables, inciertos y conflictivos mundos de la práctica?” (Schön, 1991: 24) “No se puede enseñar al estudiante lo que necesita saber, pero puede guiársele” (Schön, 1992: 29). 1930–1997   ANTECEDENTES 1 ▪ Dewey: acción rutineira vs. acción reflexiva ▪ A acción rutineira: dirixida polo impulso, a tradición, a autoridade. Os educadores que non reflexionan sobre a súa acción aceptan o dado na realidade cotiá dos contextos educativos, perdendo de vista os obxectivos e metas que dirixen o seu traballo, converténdose en meros axentes de terceiros. ▪ A acción reflexiva implica unha posta en cuestión activa, persistente e coidadosa de toda crenza ou práctica. ▪ O coñecemento lígase á acción, non necesariamente o precede. ▪ Aprender e facer son accións inseparables.   ANTECEDENTES 2 Donald Schön: Teoría da Acción Reflexiva Schön, D. ,1992: La formación de profesionales reflexivos. Hacia un nuevo diseño de la enseñanza y el aprendizaje en las profesiones. Barcelona, Paidós. ▪ postula potenciar a capacidade para reflexionar na acción; avoga por unha aprendizaxe de competencias para impulsar o desenvolvemento dos talentos “na profesión”, capacitando para a prevención e a resolución de problemas en condicións de incerteza, complexidade e conflito; ▪ as respostas axeitadas aos problemas que enfrontan os profesionais en exercizo atópanse a menudo fora do mundo teórico-conceptual e aparecen na situación de reflexión diante dun caso concreto, máis cando non se dispón de alternativas teóricas para a súa resolución. “Hay zonas indeterminadas de la práctica –tal es el caso de la incertidumbre, la singularidad y el conflicto de valores- que escapan a los cánones de la racionalidad técnica. Cuando una situación problemática es incierta, la solución técnica del problema depende de la construcción previa de un problema bien definido –lo que en sí mismo no es una tarea técnica. Cuando un práctico reconoce una situación como única, no puede tratarla solamente mediante la aplicación de teorías y técnicas derivadas de su conocimiento profesional. Y, en situaciones de conflicto de valores, no hay metas claras que guíen la selección técnica de los medios” (Schön, 1992: 20).  3. Os procesos de reflexión na acción “El proceso gira en espiral a través de etapas de apreciación, acción y reapreciación. La situación única e incierta llega a ser comprendida a través del intento de cambiarla y cambiada a través del intento de comprenderla” (Schön, 1998: 126). 1. Experiencia concreta 4. Probalos en 2. Observación e novas situacións reflexión 3. Formación de conceptos abstractos  Que farás diferente no futuro? Cal é o teu plan de acción agora? Que sucede? Facer unha descrición Que podes concluír xenericamente da experiencia? Que podes concluír especificamente da Cales son ou foron os teus túa resposta persoal? sentimentos e respostas emocionais? Que sentido podes darlle á situación? Podes necesitar Que foi bo? E malo? Espazo recursos e materiais para para xuízos subxectivos axudarte Kolb, D. A. (1984) Experiential learning: experience as the source of learning and development. London: Prentice-Hall.   Reflexión na acción: proceso ▪ Situación na acción á que damos respostas espontáneas, pre-definidas e rutinarias para producir os resultados esperados... sempre que se manteña nos límites do que consideramos normal ou previsible. ▪ As respostas ordinarias producen resultados inesperados, positivos ou non, que non se corresponden coas categorías do noso coñecemento. ▪ A sorpresa conduce a unha reflexión na acción-presente… consciente: o noso pensamento se volve sobre o fenómeno que nos sorprende e, en simultáneo, sobre si mesmo. ▪ A reflexión na acción posúe unha función crítica e pon en dúbida a suposición do coñecemento na acción: permítenos reestruturar as estratexias de acción, a comprensión dos fenómenos e o xeito de formular os problemas. ▪ A reflexión da lugar á experimentación in situ: ideamos e probamos novas accións para explorar os fenómenos recén observados, verificar a nosa comprensión provisional dos mesmos ou afirmar os pasos dados para que as cousas vaian mellor. Fonte, Schön, 1992: 38  4. Actitudes e prácticas que favorecen a reflexión na acción   Actitudes que favorecen a reflexión (I) Apertura intelectual (mente aberta): para atender a máis dun punto de vista, para recoñecer erros aínda nas máis arraigadas crenzas. O educador reflexivo pregúntase constantemente por que fai o que fai. Actitude de responsabilidade: supón unha consideración das consecuencias ás que conduce a acción, con respecto aos efectos da tarefa educativa no desenvolvemento intelectual, social e emocional dos usuarios, da comunidade, doutros profesionais... e de un/unha mesmo/a. Sinceridade: implica que o educador debe reflexionar en cada instante, orientando a súa acción á consecución de certos fins. Tamén implica recoñecer as equivocacións e pedir desculpas a quen corresponda baixándose do pedestal no que se coloca moitas veces e que se converte nunha barreira difícil de exceder. Capacidades de observación e análise: para seleccionar instrumentos e estratexias de indagación e investigación que permitan construír en “cada caso” unha visión sistemática e rigorosa da acción e dos seus resultados. Ruptura epistemolóxica e creatividade: ser capaz de ir máis alá do evidente (da teoría á práctica, da práctica á teoría: transformar a experiencia en coñecemento, a práctica en praxe).   Actitudes que favorecen a reflexión (II) ▪ Manter a mente do principiante –a curiosidade- e ser consciente dos propios valores e prexuízos ▪ O pensamento crítico e a metacognición (pensar sobre como penso, sobre como actúo) ▪ O valor para ver a realidade tal e como é (e non como nos din que é ou como nos gustaría que fora) ▪ A humildade para tolerar e recoñecer os propios límites e a falta de competencia ▪ A resiliencia (física e mental) ………………   Prácticas que favorecen a actitude reflexiva ▪ A autobiografía: que hai na vida persoal que axuda ou entorpece a práctica profesional, pensar estratexicamente a traxectoria profesional ▪ Ter en conta o punto de vista das persoas destinatarias da práctica profesional (persoas usuarias, clientes, estudantes…) ▪ Ter en conta e compartir puntos de vista e experiencias con colegas, con outros profesionais, con outros axentes sociais (a través de blogs, bitácoras, estratexias e grupos de auto-apoio, comunidades profesionais de aprendizaxe...). ▪ Manter actualizada a bibliografía e as fontes de documentación disciplinares, normativo-legais, etc. ▪ Buscar referencias culturais que alimenten a reflexión: literatura, ensaio, cine, arte, teatro, música, etc. ▪ Establecer conexións e sinerxías entre a nosa actividade profesional e as nosas afeccións... ▪ Deseñar unha estratexia de desenvolvemento profesional/persoal. ▪ A observación atenta ▪ A participación e implicación en iniciativas e movementos sociais e na acción corporativa   5.A relación entre formación e profesionalización: o papel da teoría O coñecemento teórico non produce necesariamente coñecemento práctico pero ofrece piares para o coñecemento práctico A teoría pode chegar a constituírse en obstáculo para o coñecemento práctico cando... – propón esquemas de validación moi fortes – non da ferramentas para a actuación práctica – non pode previr todas as situacións que se poden presentar A formación inicial non pode anticipar e resolver todos os problemas que se presentarán na práctica profesional O desenvolvemento profesional é único para cada educador/a As axudas exteriores (formación continua) teñen que tomar en consideración a súa idiosincrasia A formación ten que partir dos seus problemas, e darlle aportes significativos (reflexión na e sobre a acción)   Exemplos de profesionais reflexivos/as http://www.edusosfera.com/ http://www.edusosfera.com/ http://www.educablog.es http://eleducadorsocialenalaska.blogspot.com.es/