Rehberlik Notları PDF

**Rehberlik** - Bireyin kendine ve topluma uyum sağlayabilmesi için yapılan profesyonel yardım sürecidir. - Bireyin kendini tanıması ve bu doğrultuda etkili seçimler yaparak kendini geliştirmesine yönelik bir süreçtir. Rehberlik, bir süreci ifade eder. Amaçlı bir yardım ve bireye dönü...

**Rehberlik** - Bireyin kendine ve topluma uyum sağlayabilmesi için yapılan profesyonel yardım sürecidir. - Bireyin kendini tanıması ve bu doğrultuda etkili seçimler yaparak kendini geliştirmesine yönelik bir süreçtir. Rehberlik, bir süreci ifade eder. Amaçlı bir yardım ve bireye dönüktür. Bireylerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılan bilimsel ve profesyonel bir yardımdır. Temelde **bireyin kendini gerçekleştirmesi**ne [yardım etmeye] çalışan bir süreçtir. **Kendini Tanıma:** 1. Bireyin kendi özelliklerinin yeterliliklerinin farkında olması: *Fizyolojik, zihinsel, duygusal, sosyal.* 2. Bireyin içinde bulunduğu toplumsal çevrenin farkında olması. 3. Bu doğrultuda kendini geliştirebilmek, çevreyle etkileşim içinde kendine ve çevreye faydalı olabilmek; - Karşılaştığı problemleri çözebilmek için etkili seçimler yaparak, kararlar alarak bunları uygulamaya geçirerek, - Kendine ilişkin olumlu benlik algısı geliştirerek - Kendini gerçekleştirmesine yönelik sistemli ve profesyonel yardımdır. 4. Bireyin çevrede kendisine açık olan fırsatları öğrenmesidir. 5. Bireyin gizilgüçlerini geliştirmesidir. 6. Bireyin çevresine uyum sağlamasıdır. **Kendini gerçekleştirebilmesi için bireye yapılan uzman yardımıdır. (?)** 1. Kendine: - Alternatifler arasından en uygun seçimleri yapabilmesi problemlerini çözebilmesi - Olumlu benlik algısı geliştirebilmesi 2. Topluma Uyum Sağlaması: - Potansiyelini /ilgilerini/yeteneklerini/ ihtiyaçlarını *Rehberlik hizmetleri birinci derecede, bireylerin \"karar verme\" sorunlarına yardımcı olmaktır.* **Rehberliğin Ortaya Çıkış Nedenleri** - Meslek çeşidinin artması, seçimin zorlaşması, ders çeşidinin artması - Bireysel farklılıkların önemi - Çağdaş eğitim anlayışının benimsenmesi - Demokratik toplumlarda bireye tanınan seçme özgürlüğü - Karar verme gücüne sahip bireyler gerektirmesi - Eğitimde bireyin duygusal yönüne verilen önemin artması - Psikometrideki gelişmeler - Okul yapısındaki gelişme ve değişmeler - Boş zamanı değerlendirme gereksinimi - Okullarda uyum sorunları - Öğrenci başarısızlıkları **Psikolojik Danışma** Problemli kişi (danışan) ile, onun kişisel probleminin çözümüne yardımcı olabilecek uzman kişi (danışman) arasında, problemin çözümüne dönük olarak kişi-kişiye ve yüz-yüze cereyan eden bir yardım oluşumudur. - Bütün rehberlik faaliyetlerinin nihai amacı, kişinin *problemini çözüp yeterli bir uyum ve denge sağlamasına* yardım etmektir. **Okulda psikolojik yardım hizmetleri programı** a. Öğrenciye, b. Öğretmene, c. Yöneticiye, d. Aileye, e. Çevreye uygulanır. **Amaçları:** 1. Verimli ders çalışma, iş yapma yollarını öğrenmek, 2. Başkaları ile iyi ilişkiler kurabilmek, 3. His ve heyecanlarını olgunlaştırarak iyi bir ruh sağlığına sahip olmak, 4. Kendisine en uygun mesleği seçmek, 5. Kendilerine bir hayat felsefesi kurmak ve uygun dinî, ahlâkî ve sosyal değerler sistemini geliştirmek, 6. Bir aile üyesi olarak mutlu aile ilişkileri geliştirmek, 7. Estetik, kültür ve güzellik alanlarında gerekli hüner ve bilgiler kazanarak sevimli bir kişiliğe sahip olmak, 8. Uygun dinlenme ve boş zaman faaliyetlerini öğrenmek, 9. Toplum sorunlarını kavramak ve gerekli hoşgörüye sahip olmak, 10. Beden sağlığı ve dayanıklılığını geliştirmesini ve muhafaza etmesini öğrenmek. **Rehberlik İşlevleri** Birincil işlevi, *\"Kişinin kendini tanımasına yardım etmek"*tir. - Kişiye kendini tanıtmak için, onun bedensel, devimsel ve bilişsel yeteneklerinin, ilgilerinin, değer yargılarının, tutum ve davranışlarının, yaşamdan beklediklerinin, hoşlandığı ve hoşlanmadığı varlık, olay ve olguların bilinmesi gerekir. İkinci işlevi, "*Bilgi verme\"* ile kişinin, kişisel-toplumsal uyumuna yardım edilmektedir. - Kişi verimli çalışma ve tam öğrenme yolları; kişilik gelişim kuralları, yetenek ve ilgilere göre program, okul ve meslek seçme; burs, kredi ve yurt olanakları vb. konularda bilgilenme gereğini duymaktadır. *"Yerleştirme\"* denince, rehberlik ve psikolojik danışma aracılığıyla bir okula, bir programa ya da bir mesleğe girmek üzere kararlar alabilmesi ve aldığı kararları uygulayabilmesi için kişiye yardım etme, gerekli olanakları sağlama gibi işlevler anlaşılmaktadır. *\"İzleme\"* hizmetlerini ise; kişinin aldığı kararların sonuçlarını değerlendirmeye yönelik rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri oluşturmaktadır. **Rehberliğin İlkeleri** 1. İnsan hak ve özgürlüklerine önem veren demokratik ve hümanistik bir anlayışa sahiptir. 2. Öğrenci ile ilgili her bir bireyin katılımını ve iş birliğini sağlamak. 3. Öğrenciyi merkez alır. 4. Rehberliğin esası, öğrencilerin kendilerini tanımalarına, yeteneklerini fark edebilmelerine, problemlerine çözebilmelerine yardım etme oluşturur. 5. Rehberlik, bireyin tüm yönlerini kendi ilgileri, yetenekleri doğrultusunda en uygun şekilde geliştirmesi için çalışır. 6. Rehberlik yardımı verirken bireyi tüm yönleri ile ele almalıdır. 7. Rehberlik uygulamaları içinde bulunulan öğretim kademeleri ve okulun özelliklerini dikkate almak zorundadır. 8. Rehberlik hizmeti planlı, programlı ve örgütlenmiş bir biçimde profesyonel bir düzeyde sunulmalıdır. **Öğrenci Kişilik Hizmetleri** Öğrencilerin eğitim sürecindeki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla [öğretim ve yönetim etkinlikleri dışında] öğrenciye yönelik yapılan etkinliklerin tümünü ifade eder. Bunlar, - Psikolojik Danışma ve Rehberlik hizmetleri, - Oryantasyon - Öğrenci kayıt, kabul ve devam hizmetleri, - Yurt, yatılılık, kredi ve burs hizmetleri, - Öğrenci sağlık hizmetleri, - Özel eğitim ve özel yetiştirme hizmetleri, - Sosyal çalışma ve sosyal yardım hizmetleridir. **Psikolojik Danışma ve Rehberliğe ilişkin yanlış değerlendirmeler nelerdir?** - Tek yönlü değildir. - Acıma duygusu yoktur. - Sadece duygusal yönü ile ilgilenmez. - Yöntemler araçtır, amaç değildir. - Rehberlik hizmeti ders değildir. - Yargılama, ceza yoktur. - Sihirli bir güce sahip değildir. - Sadece sorunlu öğrencilere yönelik değildir. **Rehberlik ve Eğitim İlişkisi** Eğitimde disiplin buna bağlı olarak "iyi -- kötü", "başarı -- başarısızlık" gibi değerlendirmeler söz konusudur. Psk. Dan. ve Reh. Doğası gereği bireyi bu şekilde değerlendirmelerle sınıflamaz. ABD 1890'larda California'da işe yerleştirme ve bunları izleme şeklinde başlar. Mesleki Rehberlik olarak çalışmalar sürdürülür. Boston'da bu çalışmaların öncüsü Frank Parsons'dır. Meslek seçimine önem vermiş ve Meslek Seçimi adlı bir kitap yayımlamıştır. -1910' da Mesleki rehberlik kongresi yapılmıştır. -1950'yle birlikte çalışmalarda eğitsel, kişisel ve sosyal rehberlik konuları da dahil olmuştur. Avrupa Öğrencilerin akademik gelişmelerine ve mesleklere yönelmelerine ilişkindir. Uzmanların asıl görevi akademik gelişmelere paralel olarak okul ve meslek seçimine yardım etmektir. Rehberlik çalışmalarında test ve envanterlerden ziyade öğretmenlerin öğrenci hakkındaki gözlemleri esas alınmaktadır. Türkiye 1950'lerde kavram Amerika ile Marshall antlaşması doğrultusunda ülkemize gelen uzmanlarla tanınmıştır. İlk çalışmalar müdür, müdür yardımcısı ve öğretmenlerin hizmet içi eğitimleri ile olmuştur. Konferanslar, seminerler vb. M.E.B. 'da Test Bürosu kurulmuş; - Gazi Üniversitesinde pedagoji dersi okutulmaya başlanmıştır. - 1958'den sonra parasal destek ve inanç eksikliği nedeniyle çalışmalar durmuştur. 2\. Beş Yıllık Kalkınma Planı ve 8. Millî Eğitim Şûrası tekrardan çalışmaların hızlanmasını sağlamıştır. 1970-71 yılları bu konuda planlı çalışmaların ve uzmanların okullara atanmaya başladığı bir dönemdir. 1981' de 2547 sayılı YÖK kanunu ile Eğitimde Psikolojik Hizmetler anabilim dalları içinde yerini almıştır. **Rehberlik Anlayışındaki Değişmeler** 1. Kriz Yönelimli Rehberlik Bireye yaşamında meydana gelen krizlerde, olağanüstü durumlarda yardım edilir. 2. İyileştirici Çare Bulucu Rehberlik Bireyin eksik yanlarını, hatalı davranışları üzerinde odaklanarak tamamlayıcı rol üstlenir. 3. Önleyici Rehberlik Yukarıdaki yaklaşımların sınırlılıklarını gidermek için problemler ortaya çıkmadan önlem almaktır. 4. Gelişimsel Rehberlik Bireyin içinde bulunduğu yaş ve gelişim düzeyindeki gelişimsel görevlerini yapabilmesi için sistemli ve programlı destektir. +-----------------------------------+-----------------------------------+ | **Geleneksek Yaklaşım** | **Gelişimsel Yaklaşım** | +-----------------------------------+-----------------------------------+ **Gelişimsel (Kapsamlı) Rehberlik Yaklaşımı Temel İlkeleri** Bu yaklaşımda öğrenen olarak öğrencinin *gelişimsel ihtiyaçları* ön plandadır.   Rehberlik hizmetleri öğrencinin içinde bulunduğu gelişim dönemine özgü kişisel-sosyal, eğitsel ve mesleki gelişim görevlerinin başarılmasını kolaylaştırıcı ve gelişimi sağlayıcı bir işlev yüklenir Rehberlik etkinliklerinin işlevi çocukların ve ergenlerin gelişimini desteklemek ve kolaylaştırmaktır. Gelişimsel Rehberliğin temelini gelişim ve öğrenme psikolojisindeki kuramlar oluşturur. Rehberlik hizmetleri yaşamın her döneminde geçerli olan temel ihtiyaçları ve farklı gelişim dönemlerine özgü "gelişim ihtiyaçlarını" karşılamaya yöneliktir. Okulda rehberlik uzmanı (psikolojik danışman), okuldaki tüm personel ile, özellikle de sınıf öğretmenleri ile, yönetici ve veliler ile iş birliği içinde çalışmalıdır. Gelişimsel rehberlik anlayışı sınıf öğretmeninin "anahtar" işlevini kabul eder. Ancak profesyonel uzman müşavirliği olmalıdır. **Okullarda, Gelişimsel Yaklaşıma Göre Hazırlanacak Bir Rehberlik ve Psikolojik Danışma Programında Uygulanacak Aşamalar ** - Öğrencilerin her gelişim dönemine ilişkin gelişim görevleri incelenerek kazandırılması gereken "yeterlikler" saptanır. - Bu "yeterlikler"; - kişisel-sosyal gelişim - eğitsel gelişim - mesleki gelişim alanlarına yönelik olarak analiz edilir   Eğitim kademesine göre bu yeterlikler gözlenebilir "hedef davranışlar" olarak tanımlanır. - Bu hedef davranışları kazandırmaya yönelik etkinlikler planlanır.  - Planlanan etkinlikler öğretim programı ile kaynaştırılarak uygulamaya konulur.  - Program değerlendirilir (yeterlikleri kazanma düzeyi ve hedeflere ulaşma derecesi saptanır). *Rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde öğretmen anahtar konumundadır.* Gelişimsel rehberlik programının hedefleri, okulun felsefesi ve misyonu, öğrencilerin ihtiyaçları ve çevre koşulları üzerine temellendirilir. \  \ Gelişimsel rehberlik yaklaşımı organize edilmiş ve planlı bir müfredatı gerektirir. Bu müfredat ardışık ve esnek bir yapıya sahiptir. Kazandırılacak yeterlikler ve hedef davranışlar açık, somut ve ölçülebilir olarak belirlenmelidir. Rehberlik programı okuldaki tüm eğitimsel süreçlerin bir parçası ve bütünün tamamlayıcısıdır. Gelişimsel rehberlik programı öğrencinin eğitimsel hedeflerine ulaşmasında yardımcıdır.  Programları hazırlama, koordine etme, psikolojik danışma ve müşavirlik yapma gibi hizmetler bu alanda eğitim almış profesyonel kişilerce (uzman müşavirliği) yürütülür.  Gelişimsel rehberlik yaklaşımı, çocukların özel gereksinimlerini, risk durumlarının erkenden tanınmasını gerekli kılar. Buna göre krize müdahale ve problem çözme hizmetleri sürecin bir parçası olarak kabul edilir. **İlköğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Karakteristik Özellikleri ** - Öğretmen Merkezli  - Gelişimsel Yaklaşıma Dayalı  - Müfredatla Bütünleşme  - Okul-Aile Etkileşimi Önemli  - Olumlu Sınıf Ortamı Oluşturma  - Grup / Sınıf Etkinliklerine Yönelik Düzenleme  - Oyunsal Etkinliklere Dayanma **Gelişimsel Yaklaşımda Sınıf Rehber Öğretmeninin Görevleri ve Nitelikleri ** - Sınıfın gelişimine yönelik olarak rehberlik hizmetlerinden birinci derece sorumludur. - Kişisel-sosyal, eğitsel ve mesleki gelişime yönelik yeterlikler kazandırmak amacıyla ilgili etkinlikleri uygular. - Psikolojik danışmanla iş birliği yapar ve gerektiğinde öğrencilerin gelişim kayıtlarını tutar. Veliyle görüşmelerini sürdürür. - İhtiyaç duyan öğrencileri psikolojik danışmana yönlendirir. - Çalışmalarını rehberlik programına bağlı olarak sürdürürken, esnek ve ardışık hedeflerin, sınıfındaki her biri öğrenci için ulaşılır olmasını sağlayacak koşulları oluşturmaya çalışır. ***Psikoloji:*** İnsan davranışlarını, kişiliğini, yapısını ve dinamiğini, gelişimini inceler. İnsan davranışları ile ilgili temel ilke ve kavramları açıklamaya çalışır. ***Sosyoloji:*** İnsanın toplumsal yaşamını, toplum içindeki davranışlarını, rollerini, etkileşimlerini inceler. ***Antropoloji:*** Toplumların kültürlerini inceler. ***Ekonomi:*** İnsan gücü ihtiyacını, iş ve meslek alanlarını ve toplum içerisindeki konumlarını, toplumdaki ekonomik sorunlarla ilgilenir. ***Felsefe:*** Bu alan niçin gerekli sorusuna cevap arattırır **Dayandığı Temeller(?)** **Psikolojik Temeller** a. Bireysel Farklar b. Bireydeki Nitelik Farkları c. Cinsiyet Farkları d. Bireydeki Nitelikler ile Meslekler Arasındaki İlişkiler e. Davranım f. Kişilik **Sosyolojik Temeller** a. Toplumun Karmaşıklaşması b. Kentleşme ve Değişen İş Hayatı c. Aile Yapısı ve Fonksiyonu d. Kadının Çalışması e. Dinsel İnançlarda ve Değer Hükümlerinde Değişmeler **Felsefi Temeller** Birinci grup görüşler; - bireycidir ve demokratik hayat tarzına ait kavramlar ve değer hükümlerine, - bireyin hürriyet ve mutluluğuna dayanan demokratik hayat tarzını benimser. İkinci grup görüşlerde ise, - Toplumcu kavram ve değer hükümleri hâkimdir. - Toplum için bireyin hürriyet ve mutluluğu bir kenara itilebilir. - Birey, toplum için çalışmak durumundadır. Birey, tek başına değil, toplum içinde yaşamaktadır. Her şey toplum için olamayacağı gibi, her şey birey için de olamaz. O halde, kişinin hür iradesine dayanan demokratik bir toplum düzeninde rehberlik ve danışma faaliyetleri, kişinin gelişip olgunlaşması ile toplumun istek, ihtiyaç ve şartlarını birbirlerine en dengeli bir şekilde bağlama çabasındadır. **Eğitim Felsefesi** Gelenekçi eğitim felsefesi; - Ataların bıraktığı güzel ve iyi şeylerin yeni kuşaklara öğretilmesi ve bunlar yolu ile kafaların eğitilmesini benimser. - Eğitim konularının içerik ve daha çok \"konuya-dönük\" bir eğitim görüşüdür. - Öğretilecek konular, konuyu öğreneceklerden önde gelmektedir. Gelişimci eğitim felsefesi ise; - \"çocuğa-dönüktür\". - John Dewey'e göre önemli olan müfredat ve metot değil, kişi olarak çocuğun varlığıdır. - Psiko-sosyobiyolojiktir. - Bir varlık olan çocuğun (öğrencinin) kendi öz yaşantıları, onun öğrenmesinin temel dayanağıdır. Her iki görüşte de sonal (nihai) amaç, bireyin kişilik bütünlüğü ce olgunluğu kazanması olmasına rağmen, bu amaca ulaşma tol ve metotları yönünden iki görüş birbirinden ayrılmaktadır. Rehberlik ve danışma programı için kişi, üstün bir değere sahiptir. Her birey, kendine has bir bütündür. Psikolojik hizmetler programının amaçları, bir taraftan toplumun ideal ve ihtiyaçları, diğer taraftan bireyin en iyi şekilde büyüyüp gelişmesi fikrinden doğmaktadır. Bireye psikolojik yardımda bulunarak bu amaçlara erişmeye çalışırken, felsefenin daima çaba harcadığı akılcılığı, yâni bilimsel metotları kullanır. **Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Hizmet Çeşitleri** 1. **Birey Sayısına göre** - Bireysel Rehberlik/Psikolojik Dan. - Grup Rehberliği/Grupla Psk.Dan - Eğitimde - Sağlık Kurumlarında - Sosyal Yardım Kurumlarında - Endüstride - İlköğretimde - Ortaöğretimde (ortaokul ve lise) - Yükseköğretimde 4. **Psk. Dan. ve Reh. Temel İşlevleri (Fonk.)** - Uyum sağlayıcı(öğrenci): Uyum sorunu olan öğrencilere destek vermek - Yöneltici (Yönlendirici)(öğrenci): Bireysel farklılıklarına göre geliştirilmeleri, yöneltmek, meslek, okul, alan seçimleri - Geliştirici (öğrenci)/gelişim görevlerine yönelik: Gelişimsel rehberlik anlayışı eğitim kurularında bireyin gelişimini sağlayacak düşüncelerin gelişimini sağlamak, engelleyici faktörleri ortadan kaldırmak - Önleyici (öğrenci)/problem çıkmasın: Olumsuz durumlardan ortaya çıkmadan önlem almak - Tamamlayıcı (eksikleri giderici) / öğretmenlere: Öğretim etkinliklerini tamamlaması, öğretmenlerin rehberlik bilgileri ile donatılmaları ve gelişimsel rehberlik anlayışını benimsemeleri, kavramları - Ayarlayıcı/program/uzmandan uzmana yapılan destek: Program yapıcılar ve eğitim planlayıcılarına yönelik 5. **Hizmetlerin Yoğunlaştığı Prob. Alanları** - Mesleki Rehberlik - Eğitsel Rehberlik - Kişisel Rehberlik ve Psk. Dan. **İlköğretim ile ortaöğretimde Psk. Dan. ve Reh. Hiz. Farklılaşmasını gerektiren hususlar:** 1. Öğrencilerin gelişim ve gerçekleşim ihtiyaçları birbirinden farklıdır. 2. Öğrencilerle kurulan ilişkinin biçimi ve yönü birbirinden farklıdır. 3. Öğrencilerin psikolojik gelişim özellikleri önemli ölçüde birbirinden farklıdır. 4. Okulların eğitim programları birbirinden farklıdır. 5. Okulların örgütsel nitelikleri birbirinden farklıdır. 6. Kullanılan yöntemler, araç ve gereçler, hizmet alanlara göre tür ve yoğunlukları farklıdır. **Mesleki Rehberlik** Üç aşamada toplanabilir 1. Öğrenci Tanıma, 2. Mesleklerin İncelenmesi, 3. Bireyin kişisel nitelikleri ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasında bağlantı kurma, **Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler** - Biyolojik etmenler - Sosyolojik etmenler - Psikolojik ya da kişisel etmenler - Politik etmenler - Ekonomik etmenler - Şansla ilgili etmenler *Birey Hakkında aşağıdaki bilgilerin esas alınması gereklidir;* 1. Bireyin fiziksel özellikleri 2. Kişisel nitelikleri 3. Genel ve Özel nitelikleri 4. İlgileri 5. İstidatları 6. Okul ve Okul dışı yaşantıları 7. Aile statüsü ve aile özgeçmişi **Mesleki Rehberlikte Mesleklerin İncelenmesi** Aşağıdaki soruların cevaplanması gerekir; 1. Mesleğin esasını oluşturan işin özelliği nedir? 2. Meslekte hangi yetenekler gereklidir? 3. Mesleğin gerektirdiği eğitim düzeyi nedir? 4. Mesleğe Giriş koşulları nedir? 5. Mesleğe giriş için belirli bir sınıflama var mıdır? 6. Çalışma koşulları nelerdir? 7. Meslekte personel ihtiyacı ve personel alma eğilimi nedir? 8. Genel olarak yaşam boyu sürecek bir meslek niteliğinde midir? **Mesleki Rehberlik Kuramları** **Psikoanalitik Kuram:** Mesleki gelişim psiko-seksüel gelişime paraleldir. Meslek seçimini etkileyen faktör cinsel gelişim düzeyidir. Önemi ilk kez meslek gelişiminde kişilik ve yapısına önem vermesinden kaynaklanır. **[Ginzberg ver arkadaşları: Anahtar kavramı: GELİŞİM]** Meslek seçimini gelişim süreci olarak algılar ve üç döneme ayırır: 1. Fantezi seçim 5-11 yaş; 2. Deneme --geçici seçim 11-17; 3. Gerçekçi seçimler 17 yaş ve sonrası. Meslek seçimi zamana bağlı olarak gelişen ve uzun yıllar sonra gelişimini tamamlayan bir süreçtir. Bireyin tecrübeleri seçimini etkiler ve sürecin tamamı bütün etmenleri uzlaştırıcı bir nitelik taşır. **Hoppock'un mesleki gelişim kuramı:** - Bireyler bilinçli veya değil birtakım duygusal ihtiyaç ve değerlerini doyurmak için meslek seçer. - Seçilen meslek kendi ihtiyaçlarını en iyi karşılayacağını düşündüğü meslektir. - Bireyin tüm ihtiyaçları meslek seçimini etkiler. - Bireyin meslek seçimi ihtiyaçları sürekli değiştiği için sürekli değişiklik gösterebilir. **Roe'nun Mesleki Gelişim Kuramı** Doğrudan çocukluk dönemindeki ilgilere ve ilgilerin temelindeki ihtiyaçların nasıl karşılandığına bağlıdır. Çocuk-aile ilişkileri, ilgiler, ihtiyaçlar, bunların gelişim ve doyurulma durumları önemlidir. Hipotezleri; - İhtiyaçların şiddeti başarının temel göstergesidir. - İhtiyaçların giderilmesi bilinçaltı güdü kaynakları geliştirmeyi engeller - Doyurulmamış ihtiyaçlar yüksek düzeyde ise silinmiş gibi görünürse de meslek seçimini etkiler - Aile tutumları ile doyurulmamış bilinçaltına itilmiş olan ihtiyaçlar meslek seçimini birlikte etkiler. **Mesleki Gelişim Kuramları** **Holland Meslek Rehberlik Kuramı** Kişilik tipleri ve bireyin kendine uyumu meslek seçimini etkiler. 6 kişilik tipi olduğunu belirtir: 1. Gerçekçi 2. Entelektüel 3. Sosyal 4. Geleneksel 5. Girişimci 6. Artist **Super Mesleki rehberlik kuramı: Benlik kavramı; olumlu benlik- benlik saygısı** Gelişim devamlı bir süreç, meslek seçimi ise bir sentez yapmadır. Öğrenme ile yakından ilgilidir. Birey ile çevresi arasındaki sıkı ilişki önemlidir. **Bordin Mesleki rehberlik kuramı:** Seçiminde bireyin alacağı doyum ve haz **Eğitsel Rehberlik** - Eğitim sürecindeki birey ya da bireylere eğitsel yaşamıyla ilgili bütün sorunlarına yönelik olarak sunulan tüm yardım etkinliklerine eğitsel rehberlik denir. - Bu yardım etkinlikleri öğrencinin bir okulu seçmesi girdiği okuldaki alanlardan ve seçmeli derslerden kendine yararlı olanları seçebilmesi için gerekli çalışma alışkanlıklarını verimli çalışma alışkanlıklarını verimli öğrenme yollarını kazanması gereksinimlerine uygun eğitim programlarına yöneltilmeleri gibi etkinlikleri kapsar. - Sadece öğrenciler yönelik değil aynı zamanda öğrenci velilerine de yönelik olarak gerçekleşir. - Okul içi ve dışındaki öğrenme ortamları ve buna bağlı akademik başarının artımı ile ilgilenir. Öğrencinin öğrenim ortamına uyumuna destek olmaya çalışır. - Öğrencilerin her öğretim kademesinde karşılaşabileceği ders, kurs, sosyal ve eğitsel çalışmalar da karşılaşabilecekleri sorunlarla ilgilenir. **Eğitsel Rehberliğin Amaçları** 1. Öğrencinin öğrenimi devam ettirmek istediği alandaki bir okulu seçmesi ve bu okula girebilmesi 2. Girdiği okuldaki alanlardan birini ve kendine uygun olanı seçmesi 3. Gerekli başarıyı gösterebilmesi için etkili ve verimli ders çalışmayı öğrenmesi ve gerekli çalışma alışkanlıklarını göstermesi 4. İlgi yetenek ve kişilik özelliklerine uygun olarak gelişmesini sağlamak 5. Okul ve meslek arsındaki ilişkinin sağlanması Eğitsel rehberliğin genel amacı öğrenciye öğrenmeyi öğretmektir. Bunu başarabilmek için iç ve dış motivasyonun sağlanması etkili ve verimli ders çalışma yöntemlerinin bilinmesi bilgileri uzun süreli bellekte uzun süre saklayabilmenin yöntemleri karar verme ve seçim yapabilme becerisi eğitsel rehberliğin kapsamına girmektedir. **Eğitsel Rehberliğin Yoğunlaştığı Alanlar** Öğrencilerin uygun okul seçmelerine yardımcı olmak Okula yeni kayıt yaptıran bireylerin okula uyum süreçlerine yardımcı olmak Öğrencilerin seçtikleri sınıfta karşılaştıkları sorunların çözümüne yardımcı olmak Öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak ulaşabilecekleri başarı seviyelerine ulaşmalarına yardım etmek Öğrencilere etkili çalışma yöntem ve teknikleri konusunda yardım etmek ***Kişisel Rehberlik ve Psikolojik Danışma*** - Bireylerin kendilerine ve topluma uyumu; - Problemlerini çözebilmek için destek; - Kendilerini gerçekleştirebilmeleri; Bireylerin karşılaşabilecekleri problemler şunlar olabilir; - Sağlıkla ilgili problemler, - İlişkilerle ilgili problemler - Cinsiyet, kız erkek arkadaş, duygusal ilişkiler, evlenme, - Aile içi ilişkiler - Kendine güven, **Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Hizmet Alanları (Okullarda en çok uygulanan hizmet alanları)** 1. Bireyi Tanıma Hizmetleri 2. Psikolojik Danışma Hizmetleri 3. Bilgi toplama ve yayma Hizmetleri. 4. Yerleştirme 5. Alıştırma-Oryantasyon. 6. İzleme 7. Müşavirlik (Konsültasyon) 8. Araştırma ve Değerlendirme. 9. Çevre ve Veli. **Psikolojik Danışma Hizmetleri:** Bireylerin kendilerini gerçekleştirmelerine yardım etmektir. - Demokratik bir ortamda gerçekleşir. - Birilerinin ihtiyacı olduğunda yapılır. - Yüz yüze ve saygı ve güven ortamında gerçekleşir. - Normal insanın sorunları ile uğraşır. - Eleştiri yoktur. - Gizli, özel, profesyonel bir ilişkidir. - Süreklidir. **Bireyi Tanıma Hizmetleri** En temel amacı bireyin kendisini tanımasına yardımcı olmaktır. Hem testler hem de test dışı teknikler uygulanır. Bireyi tüm yönleriyle tanımak avantajlıdır. Bireyi tanıma kavramı, bireyin kendisini yine kendisinin tanıması; ayrıca bireyi bir başkasının tanıması olmak üzere iki boyutlu vurgulanmaktadır. Bireyi tanımanın asıl amacı, onun kendisini tanımasına, kendisinin başkalarından olan farklılıklarını görmesine yardım etmektir. Kendisini çeşitli yönleriyle tanıyan birey doğru, gerçekçi kararlar verebilir. Öğrencileri çeşitli yönleriyle tanımak amacıyla ilgili envanterleri, yetenek ve başarı testleri, kişilik test ve envanterleri gibi test tekniklerinin yanı sıra, gözlem, görüşme, otobiyografi, sosyometri, bil -- kim, sosyodrama, psikodrama, derecelendirme ölçekleri, anket, arzu listeleri, problem tarama testleri gibi test dışı çeşitli tekniklerden yararlanılmaktadır. Öğrencilere okul rehberlik hizmetlerinde sunulması gereken birinci hizmet alanıdır. **Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri** Okullarda öğrencilere okul içi programlar, sosyal, kültürel ve eğitsel çalışmalar, üst okullar iş ve meslekler hakkında gerekli bilgilerin toplanıp verilmesidir. Bu doğrultuda bireyin kendine en uygun seçimi yapabilmesine ve kendine uygun noktaya yönelmesi için yapılan çalışmaların tümüdür. Üst öğrenim kurumları hakkında, okulun programı hakkında ve meslekler hakkında elde edilen bilgilerin öğrencilere, velilere sunumudur. Bilgi toplama ve yayma hizmetlerinin esas amacı okullarda öğrencilerin eğitsel vb. mesleki alanlarda kendilerine en uygun ve gerçekçi seçimleri yaparak onların eğitsel ve mesleki yönelmelerine yardımcı olmaktır. Bu amaca erişmek için bilgi toplama ve yayma hizmetlerinde öğrencilerin ihtiyaç duyabilecekleri her tur eğitsel ve mesleki bilgiyi toplamak: bu bilgileri sınıflayıp özetleyerek en uygun biçimde düzene koymak; Bu bilgileri yine en uygun yaklaşımlar içinde öğrencilerle paylaşarak onların eğitsel ve mesleki yönelmelerine yardım etmek gerekir. Okul dışından eğitsel ve mesleki bilgilerin toplanmasında başvurulabilecek bilgi toplama yollarından bazıları şöylece sıralanabilir:\ 1-   Yazışma yoluyla doğrudan doğruya ilgili okul ve kurumlardan yazılı dokümanlar isteme.\ 2-    Yayınevleri, kamu kuruluşları, endüstriyel kurumlar ve diğer özel kuruluşların tanıtıcı broşürlerinden yararlanma.\ 3-    İlgili gazete ve dergi sayfalarını toplama.\ 4-    Burs, kredi, yarışma sınavı ve açık işlerle ilgili çeşitli ilanlardan yararlanma.\ 5-    Radyo ve televizyon programlarından yararlanma.\ 6-    Kalkınma planı, Resmi Gazete ve Tebliğler Dergisi gibi resmi dokümanları inceleme ve yönetmelik, genelge, karar ve yeni düzenlemelerden yararlanma.\ 7-    İş yerleri ve çevredeki çeşitli kurumları ziyaret ederek bilgi toplama.\ 8-    Çevrede yapılan çeşitli incelemelerden ve istatistiksel bilgilerden yararlanma.\ 9-    Çevredeki diğer ilgili kişilerden yararlanma.  **Yerleştirme Okul içi yerleştirme/okul dışı yerleştirme** Eğitsel yerleştirme/Mesleki yerleştirme/Sosyal yerleştirme. **Alıştırma-Oryantasyon.** Öğrencilere okulda bulunan olanakları tanıtmak amacı ile düzenlenen çalışmaları kapsar. Öğrencilere okulda bulunan olanakları ve hatta yakın çevreyi tanıtmak okul yöneticileri başta olmak üzere okuldaki tüm personeli ilgilendiren bir sorumluluktur. 1. Okulun kısa bir tarihçesi ile tanıtılması 2. Okulun bina ve diğer fiziksel olanakları ile tanıtılması. 3. Okulun bulunduğu yakın çevrenin tanıtılması. 4. Okulda uygulanan eğilim programının tanıtılması. 5. Program-dışı eğitsel, sosyal ve kültürel etkinliklerin tanıtılması. 6. Okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin ve diğer 7. Öğrenci kişilik hizmetlerinin tanıtılması. 8. Okulda uygulanan kuralların tanıtılması   **İzleme** Çeşitli okul içi programlara, eğitsel kol ve sosyal etkinliklere, başka okullara geçici işlere, okulu bitirerek sürekli iş ve mesleklere yerleştirilen öğrenciler ile, psikolojik danışma yardımı alan öğrencilerin bulundukları ortamlarda uyum ve gelişim durumları hakkında sürekli bilgi edinmek için yapılan çalışmaları içerir. İzleme hizmetlerinin en önemli yanlarından biri okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin ne ölçüde etkili olduğu, hatta genel olarak okul programlarının yeterli veya yetersiz yanları hakkında değerlendirmeye yönelik bilgiler sağlamasıdır. İzleme hizmetleri, bir süreklilik içinde okulu bitirenleri de kapsayacağından, diğer psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine oranla yerine getirilmesi daha zor olan hizmetlerdir. **Müşavirlik** Okullarda müşavirlik hizmetleri içinde sayılabilecek çalışmalardan bazıları şöylece sıralanabilir; 1. Sınıfların öğrenme ve psikolojik sağlığa daha uygun ortamlar haline getirilmesi için öğretmenlerle yardımlaşma. 2. Öğretmenlerden beklenen sınıf içi rehberlik uygulamalarında öğretmenlerle yardımlaşma. 3. Öğrencilerini daha çok tanımak isteyen bu amaçla bazı psikolojik danışma ve rehberlik araçları geliştirip uygulamak isteyen öğretmenlerle yardımlaşma. 4. Öğrenme ve çalışma güçlükleri, özel ihtiyaçları ve problemleri olan öğrencilerini tanımak ve bunlara yardım etmek isteyen öğretmenlerle iş birliği yapma. 5. Eğitsel kol çalışmalarını programlama ve sürdürmede kol sorumlusu öğretmenlerle yardımlaşma. 6. Sınıf öğretmenleri ile iş birliği yapma. 7. Okulda rehberlik saatlerinde uygulanacak rehberlik programını hazırlamada ve uygulamada yönetici, sınıf öğretmeni ve diğer öğretmenlerle yardımlaşma. 8. Okuldaki tüm olanakların psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine daha uygun olarak kullanılmasında okul müdürü ve diğer yöneticilerle anlayış ve iş birliği sağlama. 9. Okul eğitim programının ve günlük çalışma planlarının öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve gelişmelerine daha uygun hale getirilmesi için müdür ve diğer yöneticilerle yardımlaşma. 10. Okul içindeki ve çevredeki yerel eğitim programı geliştirme çalışmalarına yardım etme. 11. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili genel açıklama, bülten, araştırma ve inceleme raporu, değerlendirme raporu istatistiksel bilgi ve grafik gibi dokümanları hazırlama ve bunları uygun yaklaşımlar içinde yönetici ve öğretmenlerle paylaşma. 12. Psikolojik danışma ve rehberlik ile ilgili elde bulunan kitap, dergi ve benzeri yazılı dokümanları incelemek ve okumak üzere yönetici, öğretmen ve diğer ilgili personelin yararına sunma, vb. **Araştırma ve geliştirme hizmetleri** - Öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik yardımlarına duydukları ihtiyacın belirlenmesi. - Öğrenci başarısını etkileyen çeşitli etmenlerin incelenmesi. - Öğrencinin belli başlı öğrenme güçlüklerinin ortaya çıkarılması. - Öğrencilerin yetenekleri ile başarı durumlarının karşılaştırılması. - Öğrencilerin çeşitli problemlerinin incelenmesi. - Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile öğrencilerde meydana gelen davranış değişmelerinin belirlenmesi. - Öğrenciler arasındaki sosyal ilişkilerin ortaya çıkarılması. - Öğrencilerin belli başlı uyum güçlüklerinin incelenmesi. - Okulun öğrenci özelliklerinin belirlenmesi. - Öğrencilerin mesleki ilgi ve tercihlerinin incelenmesi. - Çeşitli psikolojik ölçme araçlarını geliştirme ve bunlar üzerinde geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılması. **Bireyi Tanıma Teknikleri** Testler - Standart testler-öğretmen yapısı testler - Bireysel-grup testleri - Hız testleri-güç testleri - Performans testleri-kâğıt kalem testleri - Objektif testler-Subjektif testler - Maksimum performans testleri-tipik performans testleri **Kullanıldıkları Alanlara Göre** 1. Yetenek Testleri (zihinsel akademik yetenekler) - Genel yetenek (belirli düzeyde genel zihin yeteneği) - Özel yetenek (müzik, resim\...) - Farklı yetenek testleri (dil, sayı yeteneği) 2. Kişilik Testleri - Projektif kişilik testleri - Kişilik envanterleri - Uyum envanterleri - İlgi envanterleri 3. Başarı Testleri (öğrenilenin ölçülmesi) - Standart başarı testleri - Öğretmen --yapısı başarı testleri **Standard testler** Maksimum performans (yetenek, başarı testleri), Tipik davranış testleri (ilgi envanterleri, kişilik testleri, tutum ölçekleri) olarak iki gruba ayrılır. Standart testlerde, testin içeriği, madde veya soru sayısı, testin açıklaması ve testin cevaplaması için verilen süre, testin uygulanması, puanlanması ve değerlendirilmesi testi alan her birey için aynıdır, standarttır. Standart testler, uygulanan kişi sayısına göre bireysel -- grup testleri; cevaplandırılması için verilen zamana göre hız -- güç testleri olarak ayrılır. **Yetenek testleri ** Bireylerin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi toplamak ve bireyin geleceğe yönelik   başarısını yordamak (tahmin etmek) amacı ile kullanılan testlerdir. Bu testler belirli yaş grupları için değişik şekillerde hazırlanır. Genel yetenek, özel yetenek ve farklı yetenek Genel yetenek testleri belirli düzeylerde   bireyin genel zihin yeteneklerini; Özel yetenek testleri, müzik, resim, sanat dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini; Farklı yetenek testleri de dil yeteneği, soyut kavrama yeteneği, mekanik kavrama yeteneği gibi farklı zihin yeteneklerini ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Farklı yetenek testleri en yaygın olarak kullanılan yetenek testleri arasındadır. Müzik ve resim gibi güzel sanatlara ilişkin ölçme ve gözlemler daha erken yaşlarda okulöncesi ve ilköğretim düzeyinde başlamalıdır. Araç kullanma, el ve göz koordinasyonu, tasarım gibi sekizinci yılda ve lise 1'de yapılacak yöneltmelere esas olacak özel yeteneklerin de ölçülmesi yerinde olur. **Başarı testleri** Başarı testleri maksimum performans ölçen testler grubuna dahildir. Öğretmen yapımı başarı testleri -- standart başarı testleri olarak ikiye ayrılır. Öğretmen yapımı başarı testleri, öğrencilerin bir derse ilişkin başarılarını ölçmek, değerlendirmek amacıyla hazırlanmış ama geçerlik ve güvenirlikleri yüksek olmayan testlerdir. Standart başarı testleri ise geçerlik ve güvenirlikleri saptanmış, grup içerisinde başarısı en yüksek olan adayları seçmek ve başarılarına göre bir alana, programa veya işe yerleştirmek amacıyla uzman bir grup tarafından hazırlanmış testlerdir. Öğrencinin başarısızlık nedenleri, başarı ve yetenek düzeylerinin karşılaştırılması gibi amaçlarla da kullanılabilir. **İlgi Envanterleri** Okullarda öğrencilerin hangi alana, programa, mesleğe veya etkinliğe ilgisi olduğunu saptamak ve böylece öğrenciyi yönlendirmek amacıyla uygulanmaktadır. Bireylerin ilgilerinin ölçülmesi ilgi envanterleri ve gözlemsel yollarla yapılmaktadır. Öğrencilerin okuldaki faaliyet alanları veya eğitsel kollardan hangisine ilgi duydukları, sosyal ve kültürel kolların hangisine üye oldukları, boş zamanlarında zamanını nasıl kullandığı gibi konulara ilişkin bilgiler öğrencinin sosyal, eğitsel ve meslek ilgileri hakkında gözlemsel ve tamamlayıcı ve geçerli bilgiler verirler. Sanayi sektöründe ilgi envanterleri işe en uygun kişiyi seçmek ve işe yerleştirmek amacıyla kullanılmaktadır. **Kişilik Testleri** Kişilik test ve envanterleri genellikle bireylerin kişilik özellikleri ve uyum düzeyleri hakkında bilgi toplamak, bir sorununun çözümü amacıyla başvuran kişiye doğru tanı koyabilmek, toplumdaki risk altında bulunan, ruh sağlığı sorunu bulunan veya psikolojik danışmaya ihtiyacı olan bireyleri belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca çeşitli sektörlerde iş için başvuran adayı işin gerektirdiği kişilik özelliklerine sahip olup olmadığını belirlemek, böylece işe en uygun bireyi seçmek amacıyla da kullanılmaktadır. Türkiye'de genellikle Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri, Hacettepe Kişilik Envanterleri kullanılmaktadır.   **Tutum Testleri** Bireyin duygusal, düşünsel ve davranışsal eğilimlerini ölçmek amacıyla hazırlanmış araçlardır. Genellikle Likert Tipi derecelendirme ölçekleri biçiminde hazırlanmıştır. Eşlerin çocuk yetiştirme tutumları, ailede gencin bağımsızlık veya bağımlılık eğilimi, anne-babanın ailede otoriter veya demokratik olması gibi tutumlar tutum ölçekleri ile ölçülebilir. Tutum ölçeklerinin geliştirilmesi ve sonuçlardan yararlanarak bireye yardım sunulması Durumsal Testler Bireyi tanıma teknikleri arasında en az kullanılan tekniklerden biridir. Standart koşullarda yapılan, düzenlenmiş gözlem gibi düşünülebilir. Örneğin; belirli bir amaca yönelmiş bireyin engellendiği zaman ne derecede kızgın ve kavgacı olabileceğinin doğal bir ortamda ya da laboratuvar ortamında gözlenmesi Öğrencilerin kopya çekme davranışları doğal bir sınav ortamında denetim gevşek tutularak veya denetimsiz ortamda, gizli olarak yerleştirilmiş kamera aracılığı ile gözlenebilir. **Testlerin Kullanım Amaçları** 1. Genel, özel ve farklı zihinsel yetenekleri hakkında bilgi toplamak; 2. Sosyal, mesleki ve eğitsel bilgiler hakkında bilgi toplama (yerleş.amaç) 3. Kişilik özellikleri hakkında bilgi toplama 4. Okul başarıları hakkında bilgi toplama 5. Kişisel uyum ve gelişimlerini etkileyen problemler hakkında bilgi top. 6. Özel ve üstün yetenekli öğrencilerin tespiti 7. Benlik kavramlarının tespiti için 8. Psk. Dan. olan ihtiyacın tespiti için 9. Yapılan çalışmanın amaca ulaşıp ulaşmadığının tespiti için 10. Yetenekleri ölçüsünde başarılı olup olmadıkları ile ilgili 11. Okulun ya da kurumun Psk. Dan. Prog. değerlendir. 12. Geçerlik ve güvenirlik çalışması13- Araştırmalar için 13. Bireyin kendini daha iyi tanımasına yardımcı olmak için ***Testlerin Özellikleri*** Test geçerli olmalıdır (Ölçülmek istenen şeyin ölçülebilmesi) Test güvenilir olmalıdır (Ölçülen değişkeni sürekli tutarlı aynı şekilde ölçmesi) Kullanışlı olmalıdır (uygulama ve puanları bakımından pratik olmalıdır) **Testlerin Kullanımında Etik Kurallar** 1. Hizmetlere başlamak için mutlaka test uygulamak gerekmez 2. Araçtır, amaç değildir 3. Her test birbirinden farklıdır ve farklı uzmanlı ister 4. Amaçsız test uygulanmamalıdır 5. Testler yeterli düzeyde geçerli, güvenilir ve kullanışlı olmalıdır 6. Testler hakkında verilen bilgilerin anlaşılır olmasına dikkat edilmelidir 7. Sonuçların kimlerle ve nasıl paylaşıldığına dikkat edilmelidir