Okul PDR Hizmetleri PDF

## Okul PDR Hizmetleri ### Doğrudan Hizmetler - Öğrenci Tanıma - Bilgi Toplama ve Bilgilendirme - Yöneltme ve Yerleştirme - İzleme Hizmetleri - Oryantasyon - Psikolojik Danışma - Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme) ### Dolaylı Hizmetler - Okul PDR Programını Hazırlama - Konsültasyon (Müşavirlik) -...

## Okul PDR Hizmetleri ### Doğrudan Hizmetler - Öğrenci Tanıma - Bilgi Toplama ve Bilgilendirme - Yöneltme ve Yerleştirme - İzleme Hizmetleri - Oryantasyon - Psikolojik Danışma - Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme) ### Dolaylı Hizmetler - Okul PDR Programını Hazırlama - Konsültasyon (Müşavirlik) - Araştırma ve Değerlendirme - Çevre ile İlişkiler - Velilere Yönelik Hizmetler ### A. Doğrudan Hizmetler Bu grupta ele alınan PDR hizmetleri doğrudan öğrenciye yönelik hizmetlerdir. Bu hizmetler aşağıda açıklanmıştır. #### 1. Öğrenciyi Tanıma Hizmetleri Etkili ve verimli psikolojik danışma ve rehberlik hizmeti verebilmenin ön koşulu bireyi çeşitli yönleri ile tanıyabilmektir. Bireyin güçlü yanları, sınırlılıkları, gelişim düzeyi gibi konularda tanınması onun potansiyellerini geliştirebilmesi ve mevcut kapasitesini en üst düzeyde kullanabilmesi için gereklidir. Bireyi tanıma hizmetleri- nin temel amacı, 'öğrencinin kendisini tanımasına yardımcı olmaktır'. Bireyi tanıma hizmetleri ile elde edilen bilgiler psikolojik danışma başta olmak üzere, bilgi topla- ma ve bilgilendirme, yöneltme ve yerleştirme ve izleme hizmetlerinde kullanılmak- tadır. Bu anlamıyla bireyi tanıma diğer hizmetlerin önkoşulu niteliğindedir. Bireyi tanımak için çeşitli teknikler geliştirilmiştir. Bunlar öncelikli olarak testler ve test dışı teknikler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bireyin iyi bir biçimde tanınabilmesi, kullanılan tekniğin doğru ve yerinde kullanılmasına ve mümkün olduğunca çok kaynak ve teknikten alınan verilere dayalı olmasına bağlıdır (Bireyi tanıma teknikleri bu kitabın 8. bölümünde ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır). MEB Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliğinin (2020) 21. Mad- desinin 2/b bendinde Rehber Öğretmen/Psikolojik Danışmanın Bireyi Tanıma Hizmetleriyle ilgili görevleri "Bireyi tanıma çalışmaları kapsamında bireyi tanıma tekniklerini uygular, değerlendirmelerini raporlaştırarak öğrencilere geribildirimde bulunur ve ilgililerle paylaşır. Gerektiğinde bireyi tanıma tekniklerini geliştirme ça- alışmalarına katılır" şeklinde belirtilmektedir. Aynı yönetmeliğin 23. Maddesinin e bendinde sınıf rehber öğretmenlerinin bireyi tanımayla ilgili görevleri "Bireyi tanıma tekniklerinden uzmanlık bilgisi gerektirmeyenleri rehber öğretmen/psikolojik da- nışman ile iş birliği yaparak sınıfında uygular, sonuçlarını rehberlik ve psikolojik danışma servisi ile paylaşır" şeklinde belirtilmiştir. Bireyi tanıma tüm öğrencilere yönelik olan bir hizmettir. Elde edilen bilgilerden özel ve gizli olmayan bilgilerin diğer öğretmen, yönetici ve velilerle paylaşılması gerek- mektedir. Birey dinamik bir varlık olduğundan (sürekli geliştiğinden) bireyi tanıma teknikleri de belli aralıklarla uygulanmalı ve bireydeki değişiklikler gözlenebilmelidir. Bireyi tanıma teknikleri uygulanırken mesleğin etik kurallarına uyulmalıdır. #### Ömek Olay Bir ortaokulda 5. sınıfta öğrencilere bazı bireyi tanıma teknikleri uygulanmıştır. Bu teknik- ler sonunda Ayşe için bağımsız çalışma becerisi düşük, özgüveni düşük, sözel iletişim kurma becerisi geliştirilmeli, yakın arkadaş ilişkileri kurmakta güçlük çekiyor' gibi düşün- celer yer almıştır. Aynı okulda uzunca bir dönem rehber öğretmen olmamasından dolayı bireyi tanıma teknikleri uygulanamamıştır. 8. sınıfta okula yeni gelen bir rehber öğretmen tarafından bir dönem boyunca diğer öğretmenlerle işbirliği içinde yeniden bireyi tanıma teknikleri uygulanmıştır. Bu kez Ayşe için 'sosyal, arkadaş ilişkilerinde popüler, sorumluluk duygusu yüksek, atılgan' gibi ifadeler belirtilmiştir. Sizce bu durumun nedeni ne olabilir? 1. Ayşe'nin geçen süre içinde daha sağlıklı bir sosyal çevrede yaşaması, ailesinin desteğiyle daha fonksiyonel beceriler geliştirmesi ve başarı duygusu yaşayabileceği bazı yaşantılar Ayşe'de çok farklı değişiklikler gözlenmesini sağlamıştır. (Bu durum bireyi tanıma hizmetlerinin sürekli olması gerektiğini, birkaç yıl önceki bilgilerin bile yeni durumlara ışık tutamayabileceğini göstermektedir) #### 2. Bilgi Toplama ve Bilgilendirme Hizmetleri Bilgi toplama ve bilgilendirme hizmetleri öğrencilerin ihtiyaç duyabileceği, eğitsel, mesleki ve kişisel-sosyal alandaki bilgilerin öğrencilere çeşitli kaynaklarca verilme- sidir. Çeşitli tekniklerle öğrencilerden toplanan bilgilerin öğrencilere aktarılması da bilgi verme işlevidir. Öğrencilerin ihtiyaç duydukları bilgiler eğitsel, mesleki ve kişi- sel olabilmektedir. Bu bilgilerin bir kısmı okul içi program, uygulama ve etkinlikler- le ilgili iken, bir kısmı da okul dışından elde edilen ve öğrenciler için gerekli olabile- cek bilgilerdir (Güven, 2007). Bilgi verme hizmetinin ilkesel amaçları şunlardır: - Öğrencilerin çalışma dünyasına ilişkin ilgilerini geliştirerek bu konuda gerekli yaşantılar kazanabilmeleri için çeşitli etkinliklerden yararlanmak, - Öğrencileri, kendilerine açık olan çeşitli mesleki ve eğitsel olanaklar hakkında düşünmeye teşvik etmek, - Öğrencilerin kişisel gelişimlerini artıracak ve gelecekte karşılaşacakları dene- yimlere hazırlayabilecek eğitsel yaşantıları seçebilmelerine yardım etmek, - Öğrencilere çeşitli üst öğretim kurumları hakkında bilgi vermek, - Tüm eğitim süreçlerinin güç ve devamlılığının sağlanması için öğretim prog- ramları ile bütünleşmiş olan deneyimlerin kazanılmasını sağlamak, - Öğrencilerin karar vermedeki engellerin ve kararsızlıkların en aza inmesini sağ- lamak, - Öğrencilerin kendilerini daha iyi anlamalarını sağlamak Bilgilendirme çalışmaları için duyuru panoları, okul gazeteleri hazırlanabilir, konfe- ranslar, geziler vb. düzenlenebilir. Bazı konuklar okula davet edilebilir. #### 3. Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri Yöneltme ve yerleştirme hizmetleri öğrencileri ilgi, yetenek, değer ve özelliklerine göre çeşitli kulüp faaliyeti, ders, meslek, okul, sosyal ve kültürel etkinliklere yö-neltme ve yerleştirilmeleri amacıyla yapılan çalışmaları kapsamaktadır. Öğrencilere yapılacak eğitsel ve mesleki rehberlik çalışmalarında yöneltme ve yer-leştirme çalışmalarına ilkokulun ilk yıllarından itibaren başlamak gerekmektedir. İlkokulda bir öğrencinin eğitsel kol ve kulüp çalışmaları gibi etkinliklerde yöneltme-de öncelikli sorumlu, öğrencinin sınıf öğretmenidir. Okulöncesi eğitim de çocukla-rın yetenek alanlarını erkenden tanıma, eğitim ihtiyaçlarını belirleme ve uygun alan-lara yöneltme gibi konularda avantajlar sağlaması açısından önemlidir. Öğrencinin ilgi ve yetenekleri hakkında bilgi edinmek için öğrenciyi tanıma, öğren-cinin programlar ve okullar hakkında bilgi edinebilmesi için bilgi verme, bu konu-larla ilgili öğrencinin gerçekçi algı ve beklentileri yoksa psikolojik danışma, ailenin beklenti ve değerleri öğrencinin uygun karar almasını engelliyorsa konsültasyon hizmetleri işe koşularak yöneltme ve yerleştirme hizmetleri sunulmaktadır (Çam, 2003). Eylül 2003 tarih ve 2552 sayılı MEB Tebliğler Dergisi'nde yayınlanan İlköğretimde Yöneltme Yönergesi'ne göre yöneltme: - Öğrencilerin, ilgi, istek, yetenek ve kişilik özelliklerini dikkate alarak; olumlu bir benlik kavramı geliştirebilmelerine, seçeneklerden haberdar olmalarına, potansiyellerinin farkında olarak onu geliştirmeye çalıştırmalarına, bu doğrultuda kararlar alabilmelerine, aldıkları kararların sonuçlarını görebilmelerine ve sorumluluğunu almalarına yönelik bilimsel hizmetlerin düzenli ve sürekli bir biçimde verilmesi' biçiminde ifade edilmekte-dir. Yöneltme ve yerleştirme için öğrencilerin iyi tanınması gerekmektedir. Nitekim birçok aile ve eğitimci bile kendi çocuk ve öğrencilerini iyi tanımayarak yanlış alan-lara yöneltmektedir. Bunun örneği özellikle üniversitelerde görülmektedir. #### Gerçek bir öykü: Bir öğrenci ortaokuldan itibaren 'resim dersine' yoğun bir ilgi göster-miştir. Tüm resim öğretmenleri onun resme olan ilgisini ve yeteneğini zaman zaman vurgulamışlar ve yükseköğretimde güzel sanatlara yöneltilmesini önermişlerdir. Ailesi israrla bu önerilere karşı çıkmış ve sayısal puan türüne göre öğrenci alan okullara yönelt-me konusunda öğretmenlere baskılar uygulamıştır. Bu öğrenci üniversite sınavında ilk yıl 'tıp fakültesini, ikinci yıl mühendislik fakültesini kazanmış fakat her ikisine de devam etmeyerek güzel sanatlar fakültesi'nin yetenek sınavını kazanarak girdiği fakülteyi bitirmiş-tir. Şu an eğitim aldığı alanla ilgili bir iş yapmakta ve aldığı mesleki karardan son derece mutlu olduğunu belirterek çalışma hayatına devam etmektedir. #### 4. İzleme Hizmetleri PDR hizmetlerinin amacına ulaşabilmesi ve uzun süreli faydalar sağlayabilmesi için belli bir dönemde hizmet alanların veya belli alanlara yöneltilen öğrencilerin uyum becerileri ve doyum düzeyi gibi özelliklerinin takip edilmesi gerekmektedir. İzleme hizmetinin temel gerekçesi, verilen hizmetin amacına ulaşıp ulaşmadığının değer-lendirmektir. İzleme hizmetleri genel olarak iki tür faaliyeti kapsamaktadır: - Mezun olan öğrencilerin izlenmesi (Hangi üst eğitim kurumuna devam ediyor, uyum becerileri nasıl, hangi alanlarda çalışıyorlar? vb.) - Psikolojik danışma ve rehberlik hizmeti alan öğrencilerin alınan hizmetten ne derece yararlandığını görmek amacıyla izlenmesi, zaman zaman tekrar değer-lendirilmesi (Yaycı, 2007). İlk dönem yapılan bir grup çalışmasının kalıcılık etki-sinin devam edip etmediğini belirlemek için ikinci dönem çalışmaya katılan öğ-rencilere tekrar son test uygulanması ya da öğrencilerle görüşülmesi ve öğren-cilerin birinci sınıftan itibaren gelişimlerinin izlenmesi de izleme hizmetine örnek olarak verilebilir. İzleme hizmetlerinde okul mezunlar derneklerinin de önemli katkıları olmaktadır. Mezunların izlenmesi ile okul hem kendi hizmetlerinin etkisini değerlendirmekte hem de mezunlardan aldığı geri bildirimleri daha sonraki zamanlarda öğrenci ve velilerine yönelik yapabileceği çalışmaları planlamada değerlendirebilmektedir. Bazen yapılan psikolojik danışma öğrencide kısa süreli bir iyileşme yaratabilir. Oysa süreç içinde aynı durumun devam etmediği görülebilir. Örneğin, annesinin vefatı sonunda psi-kolojik danışma hizmeti alan bir öğrenci yas ve depresyon sürecini kısa sürede atlatabilir. Belli bir süre sonra etrafindaki psikolojik destek ağının azalması ile aynı öğrenci depresif belirtiler gösterebilir. Böyle bir durumun yaşanma riskini en aza indirmek için aynı öğrenci ile ara ara görüşerek adaptasyon becerilerinin izlenmesi gerekir. #### 5. Oryantasyon Hizmetleri Öğrencilere okulu ve okulda bulunan olanakları tanıtma amacıyla sunulan hizmet-leri kapsamaktadır. Genel anlamda oryantasyon 'yeni bir işe, yeni bir okula, üniver-siteye giren kişinin çevresine, işine, okuluna alışabilmesi için başladığı iş ya da okul çevresinde bulunan yetkililer tarafından hazırlanan özel ve oldukça kısa süreli bir eğitim programıdır' (Ceyhan, 1995). Okula yeni gelen öğrencilerin okulu tanımasına yardımcı olmak ve ders yılı başla-rında gelinen eğitim kademeleri ile ilgili bilgi vermek amacıyla yapılabilir. Bu hizmet genellikle ders yılı başlarında verilir. Ancak eğitim-öğretim yılı başladıktan sonra olabilecek değişiklikler de hemen öğrencilere duyurulmalıdır. Dolayısıyla oryantas-yon bir okulun sürekli faaliyetidir. Oryantasyon hizmetlerinin uyum sağlayıcı ve önleyici işlevleri vardır. Okuldaki tüm personel oryantasyon hizmetlerinde rol almakla birlikte okula yeni gelen bir öğren-cinin oryantasyonundan öncelikle sınıf rehber öğretmeni sorumludur. Oryantasyon hizmeti esnasında üst sınıflarda yer alan öğrencilerden de faydalanılabilir. Oryan-tasyon sadece öğrencilere yönelik bir faaliyet değildir, velilere de yapılmalıdır. Oryantasyon faaliyetlerinden bazıları şunlardır: - Okulun kısa bir tarihçesi, öğretmen ve öğrenci durumu ile tanıtılması, - Okul binasının ve fiziksel olanaklarının tanıtılması (sınıflar, spor salonu, konfe-rans salonu, laboratuarlar, kütüphane, rehberlik servisi, öğretmenler odası vb.), - Okulun yakın çevresinin tanıtılması (Öğrencilerin eğitsel, sosyal, kültürel olarak yararlanabilecekleri kurumlar, uygun barınma ve yemek hizmeti veren yerler, varsa tehlikeler vb.), - Okulda uygulanan eğitim programının ve seçmeli derslerin tanıtılması, - Okuldaki eğitsel kol, kulüp, sosyal ve kültürel etkinliklerin tanıtılması, - Okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin tanıtılması (hizmetlerden yararlanma yolları, bireysel ve grup çalışmaları), - Okul kurallarının tanıtılması (okul ve sınıf kuralları, sınıf geçme yönetmeliği, disiplin yönetmeliği vb.) Üniversiteye ilk başlanıldığında birçok öğrenci burs alternatifleri, okulun mediko-sosyal servis hizmetlerinden yararlanma, ders seçme, ulaşım, öğrenci kulüpleri gibi konularda yeterli bilgiye sahip değildirler. Bu öğrencilere yapılacak oryantasyon çalışmaları hem öğrencilerin uyumlarının kolaylaşmasına hem de zihinlerindeki sorulara karşılık bularak kaygı düzeylerinin azalmasına katkı sağlayabilecektir. Bazı üniversiteler kayıtlar esnasında öğrencilere üniversiteyi ve şehri tanıtan kitaplar vererek onlara yardımcı olmaya çalışmak-tadırlar. #### 6. Psikolojik Danışma Hizmetleri Psikolojik danışma, bireyin kendini daha iyi tanıması, sorunlarının kaynaklarının farkına varması, sorunlarıyla baş etme becerisi kazanması, kendisi için daha ger-çekçi kararlar alabilmesi ve sağlıklı bir kişisel gelişim sürdürebilmesi amacıyla bi-reyle karşılıklı yüz yüze kurulan psikolojik yardım ilişkisi olarak tanımlanabilir (Gü-ven, 2007). Okulda çeşitli etkinlik ve hizmetlerle çocuğun duygusal yönü de gelişti-rilmeli ve onun başkaları ile olan ilişkileri ve duygusal yaşamı da düzenlenmelidir. Bu da planlı bir rehberlik ve psikolojik danışma hizmeti ile mümkün olacaktır (Bin-başıoğlu, 1986). Psikolojik danışmada yardım alan kişiye 'danışan', yardım eden kişiye ise 'danış-man' denir. Temel amaç, bireyin kendisini gerçekleştirmesine yardımcı olmaktır. Uzmanlık gerektiren bir yardım türüdür ve diğer hizmet türlerine göre daha teknik bir hizmettir. Psikolojik danışma hizmeti sınıf rehber öğretmenleri tarafından veri-lemez. Psikolojik danışma tüm rehberlik hizmetlerinin temelini oluşturmaktadır. Bir kişisel rehberlik hizmetidir. Psikolojik danışma bireysel olarak veya grupla yapılabilir. Bireysel danışma öznel problemleri olan, başka öğrencilerin yanında öznel dünyasından bahsetmek iste-meyen veya böyle bir durumun sakıncalı olabileceği durumlarda tercih edilirken, grupla danışma benzer ya da farklı sorunlara sahip öğrenciler arasında etkileşim ortamı oluşturabilme, birbirlerine destek olmalarını sağlama açısından tercih edil-mektedir. Bireysel psikolojik danışma süresi ortalama 40-50 dakika iken, grupla psikolojik danışmada bu süre 1-1.5 saattir (Yılmaz, 2006). Psikolojik danışma ile ilgili olarak özellikle bilinmesi gerekenler şunlardır: - Psikolojik danışma akıl verme ve önerilerde bulunmak demek değildir. - Psikolojik danışma hizmetlerinde zorlama yoktur, gönüllük vardır. - Psikolojik danışma bir kişisel rehberlik hizmeti olarak bireyin uyum becerisini geliştirmeyi amaçlar. Uyum becerilerinin geliştirilebilmesi için yeterli bir benlik saygısı, özgüven ve gelişmiş sosyal becerilere ihtiyaç vardır. #### 7. Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme) Hizmetleri Okulda öğrencilere sunulacak bazı psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri öğ-rencilerin ihtiyaçlarını karşılayamayabilir veya daha farklı profesyonel bir destek hizmeti zorunlu kılabilir. Psikiyatrik problemler, özel eğitim desteği alma gereksi-nimi, öğrencinin uyumunu güçleştiren medikal problemler, bazı meslekler hakkın-da daha derinlemesine bilgi sahibi olma ihtiyacı gibi problemler ortaya çıktığında, öğrenciyi bu konuda yetkin kişi veya kuruluşlara yöneltmek sevk hizmetleri kapsa-mında değerlendirilmektedir. Örneğin, bir öğrencinin anne babasının ayrılması üzerine sınıf öğretmenine, kendisi için yaşamın anlamının kalmadığını, hayatta kendisini mutlu edecek hiçbir şeyin olmadığını söylemesi üzerine sınıf öğretmeni-nin öğrencinin öğrenciyi okul rehber öğretmenine yöneltmesi sevk hizmetidir. Çünki öğrencinin durumu psikolojik danışma hizmeti almayı gerektirmektedir ve bu durum sınıf öğretmeninin yetkinlik alanını aşmaktadır. Okul rehber öğretmeni-nin de bu durumun psikiyatrik bir müdahaleyi gerektirdiğini düşünerek, öğrencinin ailesini de bilgilendirerek öğrenciyi bir psikiyatriste yöneltmesi de sevk hizmetidir. Çünki bu durum okul rehber öğretmeninin yetkinlik alanını da aşmaktadır. Yine algılama problemi olan bir öğrencinin daha ileri değerlendirmesinin ve özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyulup duyulmadığının belirlenmesi için ailesinin bilgi ve onayı ile Rehberlik Araştırma Merkezine yöneltilmesi de sevk hizmeti kapsamındadır. Sevk hizmetinin işleyiş sürecinde sınıf rehber öğretmeni veya branş öğretmenleri kendi yetkinlik alanını aşan durumlarda sorunun yapısına göre önce okul rehber öğretmeni bildirmektedirler. Durum okul rehber öğretmeninin yetkinliğini aşıyor ise okul rehber öğretmeni öğrenci ve ailesini okul dışında bu konuda yetkin olan kişi ya da kuruma yöneltmektedir. Sevk hizmetleri okul PDR çalışmaları ile çözülemeyecek veya okul PDR çalışma-larına destek olacak alanlarda olması gerekmektedir. Bazen psikolog veya psikiyatr gibi meslek elemanlarına sevk edilen öğrenci veya velilerde bu tür yardımları alma konusunda çekince ve kaygı oluşabilmektedir. Bu nedenle veliler ve öğrenciler bu konularda aydınlatılmalıdır. Öğretmenlerin öğrencilerini sevk edebilecekleri kurum ve kişiler konusunda da yeterli bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Örneğin, ailesi ekonomik güçlük çeken bir öğrencinin ne tür bir sosyal yardım kuruluşuna sevk edilebileceği konusunda değişik alternatiflerin bilinmesi gerekmektedir. Sevk hizmetlerindeki diğer önemli bir nokta ise sevk edilen öğrencilerin takibinin yapılması, sevk edilen kurumla işbir-liğine girilmesi ve sevk edilen kuruma sevk edilmeyi gerektiren durum hakkında yeterli ve doğru bilginin ulaştırılmasıdır. Sevk hizmetleri ile ilgili olarak verilen bilgilerden de anlaşılacağı üzere bu hizmetle-rin doğrudan öğrencilere yönelik boyutu olduğu gibi öğrencilerin sevk edilebilecek-leri kurum ve kişiler, öğrencilerin aileleriyle yürütülecek çalışmalar bağlamında düşünüldüğünde bu hizmetin dolaylı boyutu da bulunmaktadır. ### B. Dolaylı Hizmetler Bu grupta yer alan hizmet alanları, doğrudan öğrenciye yönelik olmayan, ancak öğrenciye sunulan PDR hizmetlerinin etkililiğini ve verimliliğini artıran, onları ta- mamlayıcı bir nitelik taşıyan hizmetlerdir (Güven, 2007). Bunlar aşağıda açıklan-mıştır. #### 1. Okul PDR Programlarının Hazırlanması PDR hizmetleri belli bir programa dayalı ve sistemli olarak yürütülür. 'Okul PDR Programı' okulda bir öğretim yılı boyunca yapılacak rehberlik faaliyetlerini kapsar. Rehberlik uygulamaları her okulun amaç ve ihtiyaçlarına göre değişir. Her okulda uygulanabilecek standart programlar yoktur. Öğrenci ihtiyaç ve özellikleri sürekli değiştiğinden, değişmeyen uzun yıllar uygulanabilecek rehberlik programları da yoktur. Okul PDR programları okul PDR servisleri tarafından hazırlanmaktadır. (Bu kitabın 9. bölümünde okul PDR programlarının hazırlanması, uygulanması ve de-ğerlendirilmesi ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir). Bir okul PDR programının başarısı tüm ilgililerin bu programı benimsemeleri ve işbirliği içinde bu programı uygulayabilmelerine bağlıdır. #### 2. Konsültasyon (Müşavirlik) Hizmetleri Okuldaki öğretmenler ve yöneticilerin ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmalarını sağlamak, öğrencilere daha iyi hizmet verebilmek için rehberlik hizmetleri konu-sunda eğitimcileri bilgilendirmek ve öğrencileri ilgilendiren konularda paylaşımlar-da bulunmak amacıyla yapılan çalışmaları kapsar. Konsültasyon hizmetleri okulda-ki rehber uzmanı ile öğrencinin eğitimi ve yetiştirilmesi ile ilgili bir ya da daha fazla sayıda kişinin işbirliği içinde, öğrencinin gelişmesine yönelik olarak kurdukları yar-dım ilişkisidir (Akman, 1994). Gerektiğinde aileler de bu çalışmalara katılabilir. Belli bir öğrenci veya öğretim kademesine ilişkin yapılabilecekler, rehberlik servisince gözlenen veya servise öğrencilerce iletilen talep ve problemlerin çözümü için yapı-lan paylaşımlardır. Konsültasyon çalışmalarını planlama ve yürütme sorumluluğu okul psikolojik danışmanlarındadır. Konsültasyon süreci, konsültanın (danışmanın) konsültasyon alan kişiye problemi inceleme, çözümler araştırma, stratejiler seçme ve sonuçları değerlendirme konu-larında yardım ettiği bir süreçtir (Aslan ve Güven, 2017). Konsültasyonla ilgili litera-tür incelendiğinde çeşitli modeller olmakla birlikte en yaygın kullanılan modeller arasında Ruh Sağlığı Konsültasyon Modeli, Davranışsal Konsültasyon Modeli, Adleryan Konsültasyon Modeli ve Bilişsel Davranışsal Konsültasyon Modeli gibi mo-deller bulunmakta ve bu modellere ilişkin süreçler yer almaktadır. Genellikle mo-dellerde yer alan süreçler aşağıda belirtilen dört temel aşamada ele alınmaktadır (Akt. Aslan ve Güven, 2017): - **Giriş:** Bu aşamada konsültan, konsültasyon alan kişi ile görüşür, bilgiler verir, gö-rüşmenin amacını ifade eder ve problemi anlamaya çalışır. Bu aşamanın ana ama-cı, konsültasyon alan kişinin problemi açıkça ifade etmesine ve tanımlamasına yardımcı olmaktır. Mevcut probleme ilişkin bilgi toplama sürecinin başladığı aşa-madır. - **Araştırma:** Problem açık bir şekilde anlaşıldıktan ve katılımcıların rolleri açık bir şekilde tanımlandıktan sonra katılımcılar, durumu araştırmakta ve problemin çö-zümüne yardımcı olacak stratejileri düşünmektedirler. Bu aşamada, birinci aşama-da toplanan bilgiler dikkatli bir şekilde incelenmekte, yaklaşımlar, stratejiler ve muhtemel olasılıklar tartışılmaktadır. - **Uygulama:** Başarılı bir konsültasyon çalışması için bu aşamada araştırma aşama-sında belirlenen stratejilere uygun olarak eylem planı hazırlanır. Eylem planı her bir katılımcıya ne yapacağını ne zaman ve nasıl yapacağını bildirmektedir. - **Değerlendirme:** Başarılı bir konsültasyon çalışması, izleme ve değerlendirme ya-pılmadan tamamlanmamaktadır. Bu aşamada, okul psikolojik danışmanı (konsül-tan), süreçteki tarafların her birinden görevlerini eylem planına uygun bir şekilde yerine getirip getirmediklerini öğrenmek için bilgi almaktadır. Eğer konsültan, katı-lımcıların görevlerini uygun bir şekilde yerine getirmediklerini görürse araştırma aşamasına tekrar dönerek roller ve seçilen stratejiler tekrar incelenmektedir. Eğer görevler uygun bir şekilde yerine getirilmiş ve tanımlanan problem çözülmüş ise konsültasyon süreci sonlandırılmaktadır. Okullarda yapılabilecek konsültasyon çalışmalarından bazıları şunlardır: - Okulda PDR hizmetleri kapsamında yapılan çalışmalar ve sonuçlarını okul yö-neticisi ve öğretmenlerle paylaşma, - Sınıf rehberlik çalışmaları konusunda sınıf rehber öğretmelerine yardımcı olma, - Velilere okulun amacını, programını ve politikasını tanıtma, - Daha etkili bir öğrenme ortamı oluşturmaya yönelik çalışmalar, - Olumsuz öğretmen davranışlarını değiştirmek amacıyla çeşitli çalışmalar yü-rütme, - Rehberlikle ilgili hazırlanmış dokümanlardan uygun olanları öğretmen ve yöne-ticilerle paylaşma, - Bazı öğrenciler için alınacak önlemlerle ilgili ortak bir yaklaşım geliştirme, - Velilere evde çocukları için yapabilecekleri konusunda bilgi verme gibi çalışma-lar konsültasyon çalışmaları kapsamında değerlendirilebilir. #### Gerçek bir öykü: Bir ortaokulda okuyan bir öğrenci evlatlık olarak bir aileye verildiği-ni, ikiz bir kardeşi olduğunu ve o kardeşinin öz anne-babasıyla birlikte yaşadığını yıllar sonra tesadüfen öğrenmiş ve o günden sonra dalgınlık, ödev yapmama, boş vermişlik gibi tavırlar sergilemeye başlamıştır. Bu durumu bilmeyen birkaç öğretmen bu öğren-ciye bazı olumsuz tavırlarda bulunmuşlardır. Okul PDR servisinin düzenlediği bir kon-sültasyon toplantısında öğretmenler durumu öğrenmiş ve ondan sonra öğrenciye karşı daha iyi iletişim becerileri ve yaklaşımlar sergilemişlerdir. Süreç içinde öğrencinin akademik becerilerinde gelişme olduğu gözlenmiştir. #### 3. Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri Rehberlik programlarının ve uygulamalarının etkililiğini artırmak ve çalışmaların sonuçlarını değerlendirmek amacıyla araştırma ve değerlendirme faaliyetlerine ihtiyaç vardır. Bu faaliyetlerden bazıları şunlardır: - Öğrencilerin başarı durumlarının ve başarılarını engelleyen faktörlerin incelen-mesi, - Öğrencilerin psikolojik yardım ihtiyacının belirlenmesi, - Öğrenciler arasındaki sosyal ilişkiler ve uyum durumlarının incelenmesi, - Sınıf içi rehberlik çalışmalarının değerlendirilmesi, - Çeşitli psikolojik ölçme araçları geliştirme ve bunların geçerlik ve güvenirliklerini saptama, - Öğrenci, öğretmen, idareci ve velilerin rehberlik anlayışlarının belirlenmesi, - Yapılan çalışmalardaki yetersizlikler ve bu yetersizliklerin kaynaklarının araştırıl-ması, - Öğrencilerin ve velilerin rehberlik ihtiyaçlarının ve beklentilerinin belirlenmesi, - Öğrencilerin mesleki ilgi ve tercihlerinin belirlenmesi, - Yapılan çalışmaların ne derece etkili olduğuna dair çalışmalar. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin, bireylerin yetenek, ilgi ve kişilik özel-likleri ile çevresel olanak ve koşullara göre yürütülmesi, bu konularda yeterince araştırma ve değerlendirme çalışmaları yapmaya bağlıdır. Araştırmalardan elde edilmiş sayısal bilgiler, kanıtlar olmadıkça, rehberlik ve psikolojik danışmada nele-rin, nasıl gerçekleştirilebileceğine ilişkin tutarlı bir değerlendirme yapılamaz (Bakır-cıoğlu, 2003). Araştırma ve değerlendirme çalışmaları bilimsel araştırmanın ilke, süreç, yöntem ve tekniklerine uygun bir şekilde yürütülmelidir. Bu çalışmalar yürütülürken objektif ve yansız davranılmalı, öğrencilerle ilgili özel ve gizlilik niteliği taşıyan bilgilerin top-lanması, değerlendirilmesi ve paylaşılmasında mesleğin etik kurallarına uyulmalıdır. Yapılan çalışmaların sonuçları mutlaka dikkate alınmalıdır (Güven, 2007). #### 4. Çevre ile İlişkiler Çevre ile ilişkiler genel olarak iki tür çalışmayı kapsar: - Okulun çevreye tanıtılması çalışmalarını. Okulun özellikleri, ihtiyaçları ve okulun çevreye katkılarının çevre tarafından bilinmesi çalışmalarını içerir. Bu amaçla okulu tanıtıcı geziler yapılabilir, gazete ve dergi çıkarılabilir ve yerel basından ya-rarlanılabilir. - Okulun çevreyi tanıması çalışmaları: Öğrenciler için zararlı olabilecek yerlerin ve durumların saptanması çalışmaları, öğrencilerin yararlanabileceği eğitsel, kültü-rel ve sosyal imkânların ve fırsatların belirlenmesine yönelik çalışmalardır (Yaycı, 2007). Çevrede bulunan sivil toplum örgütleri, kamu kuruluşları, Rehberlik Araştırma Merkezleri, üniversiteler, kütüphaneler, sanat, spor ve kültür hizmeti sunan yerlerin öğrencilere tanıtılması ve öğrencilerin bu kurumlardan yararla-nabilmesi için gerekli işbirliklerinin sağlanması çevre ile ilişkiler kapsamındadır. Okul rehber öğretmeninin RAM'daki bir toplantıya katılması, başka bir okuldaki rehber öğretmenin bir sunum için okula davet edilmesi, meslek tanıtımları kapsa-mında bir doktorun okula gelerek öğrencilere mesleğini tanıtmasının sağlanması, madde bağımlılığı konusunda emniyet müdürlüğünden uzmanların okula davet edilerek öğrencileri bilgilendirmesi ve yaşlılar haftasında bir grup öğrencinin bir huzurevindeki yaşlıları ziyaret etmelerinin sağlanması da çevre ile ilişkilere örnek olarak gösterilebilir. Okul bilginin üretildiği, edinildiği ve yeni ürünlerin ortaya konulduğu, toplumun geliş-mesinde doğrudan etkisi olan önemli bir kurumdur. Bu nedenle eğitim-öğretim ku-rumları toplumda daima saygın bir yere sahiptir. Öğrenciler davranışları, kılık-kıyafetleri, ortaya koydukları ürünler ve çeşitli kampanyalar gibi etkinliklerle bu saygın-lıklarını korumalıdırlar. Bu nedenle öğretmenler ve öğrenciler sosyal çevrenin gelişme-sine aktif katkısı olan unsurlar olarak çevreleri ile daima nitelikli bir ilişki içinde olmalı-dırlar. #### 5. Velilere Yönelik Hizmetler Öğrencilerin eğitim öğretimden yeterince yararlanabilmeleri, uyum becerilerini geliştirebilmeleri ve olumlu bir akademik benlik kavramına sahip olabilmelerinde veli-okul işbirliğinin büyük önemi vardır. Velilere yönelik olabilecek çalışmalardan bazılan şunlardır: - Çocukla iletişim, - Çocuğun gelişim düzeyine yönelik bilgilendirme çalışmaları, - Çocukta kendine güven, sosyal beceri ve sorumluluk duygusunu geliştirme, - Sağlıklı bir aile oluşturma, - Çocuğa çalışma alışkanlığı kazandırmada ailenin rolü vb. 'Velisini eğitemediğimiz çocuğu eğitemeyiz' türünden bir söylem vardır. Bu söylem doğrudan 'etkili ebeveynlik becerileri' türünden bir yardımı gerekli görmektedir. Sağlıklı aile içi ilişki ve etkileşimin egemen olduğu ailelerden gelen öğrencilerin daha iyi uyum becerisi, sosyal davranış ve akademik başarı gösterdiği uzun yıllar-dan beri bilinmektedir. Anne-babaları eğitim sürecine katmanın ve onların desteğini almanın yolu, onları okuldaki çalışmalar ve uygulamalar hakkında bilgilendirmek, ihtiyaç duydukları konularda rehberlik yapmaktan geçer (Güven, 2007). Velilere yönelik rehberlik çalışmaları yürütürken öncelikle onların ihtiyaç duydukları konuları belirlemek ve çalışmalar onlar için uygun zamanlarda yapmak gerekir. ### Özet Okullarda yürütülen PDR Hizmetleri doğrudan ve dolaylı hizmetler olarak iki kate-goride ele alınmaktadır. Doğrudan hizmetler; öğrenciyi tanıma, bilgi toplama ve bilgilendirme, yöneltme ve yerleştirme, izleme, oryantasyon, psikolojik danışma ve sevk (yardım almaya yönlendirme) hizmetleridir. Dolaylı hizmetler ise okul PDR programlarının hazırlanması, konsültasyon (müşavirlik), velilere yönelik hizmetler, araştırma ve değerlendirme ve çevre ile ilişkiler hizmetleridir. Bu hizmetler okul rehber öğretmeninin koordinatörlüğünde okul personeli ile işbirliği ve ortak bir anlayışa dayalı olarak yürütülür. Ayrıca, doğrudan ve dolaylı olarak adlandırılan tüm hizmetlerin birbiriyle iç içe ve birbirini tamamlayan hizmetler olduğu unutul-mamalıdır.