فلسفه یازدهم - سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ‫فلسف...

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ‫فلسفه (‪)1‬‬ ‫رشتههای ادبیات و علوم انسانی   ـ علوم و معارف اسالمی‬ ‫پایۀیازدهم‬ ‫دوره دوم متوسطه‬  ‫وزارت آموزش و پرورش‬ ‫سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي‬ ‫فلسفه   (‪ )1‬ـ پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه ـ ‪111226‬‬ ‫نام کتاب‪:‬‬ ‫سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی‬ ‫پدیدآورنده‪:‬‬ ‫دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری‬ ‫مدیریت برنامهریزی درسی و تألیف‪:‬‬ ‫محمد  مهدی اعتصامی‪ ،‬فخری ملکی‪ ،‬حمید پارسانیا‪ ،‬علی شیروانی‪ ،‬محمد فنایی اشکوری‪،‬‬ ‫شناسه افزوده برنامهریزی و تألیف‪:‬‬ ‫رسول برجیسیان‪ ،‬سعید انواری‪ ،‬مهدی رئیسی و حمیده انصاری (  اعضای شورای برنامهریزی‬ ‫و تألیف) ـ حمیدرضا سلمانی (ویراستار)‬ ‫اداره ّ‬ ‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫مدیریت آماده‌سازی هنری‪:‬‬ ‫احمدرضا امینی (مدیر امور فنی و چاپ) ـ جواد صفری (مدیر هنری و طراح  گرافیک)ـ‬ ‫شناسه افزوده آمادهسازی‪:‬‬ ‫مهال مرتضوی (صفحهآرا) ـ زهره برهانی زرندی‪ ،‬سیدهفاطمه محسنی‪ ،‬زهرا رشیدیمقدم‪،‬‬ ‫فاطمهصغری ذوالفقاری‪ ،‬سپیده ملکایزدی و حمید ثابتکالچاهی (امور آمادهسازی)‬ ‫تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شمارۀ ‪ ٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬ ‫نشانی سازمان‪:‬‬ ‫تلفن‪٩ :‬ـ‪ ،٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار‪ ،٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد پستی‪١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬ ‫وبگاه‪ www.chap.sch.ir :‬و ‪www.irtextbook.ir‬‬ ‫شرکت چاپ   و  نشر کتاب های درسی ایران‪ :‬تهران ـ کیلومتر ‪ ١٧‬جادۀ مخصوص کرج ـ‬ ‫ناشر‪:‬‬ ‫خیابان ‪( ٦١‬داروپخش) تلفن‪  ٥ :‬ـ ‪ ،٤٤٩٨٥١٦١‬دورنگار‪ ،44985160 :‬صندوق پستی‪:‬‬ ‫‪١٣٩‬ـ  ‪٣٧٥١٥‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران «  سهامی خاص»‬ ‫چاپخانه‪:‬‬ ‫چاپ هفتم ‪1403‬‬ ‫سال انتشار و نوبت چاپ‪:‬‬ ‫شابك ‪   5‬ـ ‪  3136‬ـ ‪05‬ـ ‪ 964‬ـ ‪978‬‬ ‫‪ISBN 978  -  964  -  05   -3136   -5‬‬ ‫قانون ع ّلیت و معلولیت که هرگونه‬ ‫شناختی بر آن استوار است معقول‬ ‫است نه محسوس؛ و ادراک معانی‬ ‫ک ّلی و نیز قوانین ک ّلی که هرگونه‬ ‫استدالل بر آن تکیه دارد معقول‬ ‫است نه محسوس‪.‬‬ ‫امام خمینی « ُق ِّد َ‬ ‫سسِ ُّر ُه»‬ ‫کلیۀ حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی‬ ‫آموزشی وزارت آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن‬ ‫به صورت چاپی و الکترونیکی و ارائه در پایگاه های مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪،‬‬ ‫تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪ ،‬عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪ ،‬تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل‬ ‫و نوع‪ ،‬بدون کسب مجوز از این سازمان‪ ،‬ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد‬ ‫قانونی قرار می گیرند‪.‬‬  ‫فهرست‬ ‫‪ 58‬درس ‪ : 8‬نگاهی به تاریخچه معرفت‬ ‫فصل ‪ :1‬فلسفه و ابعاد آن‬ ‫‪1‬‬ ‫الف) دورۀ یونان باستان‬ ‫‪59‬‬ ‫‪ 2‬درس ‪ :1‬چیستی فلسفه‬ ‫ب) دورۀ شکوفایی فلسفه در جهان اسالم و ایران‬ ‫‪61‬‬ ‫انسان و تفکر‬ ‫‪4‬‬ ‫ج) دورۀ جدید اروپا‬ ‫‪63‬‬ ‫دو مرتبه از تفکر‬ ‫‪5‬‬ ‫دو جریان فکری در دورۀ جدید اروپا‬ ‫‪64‬‬ ‫دانش فلسفه‬ ‫‪6‬‬ ‫حرکت به سوی تجربه گرایی مطلق‬ ‫‪65‬‬ ‫واژۀ فلسفه‬ ‫‪7‬‬ ‫رشد اندیشۀ نسبی گرایی‬ ‫‪66‬‬ ‫ویژگی های فلسفه‬ ‫‪8‬‬ ‫ظهور پراگماتیسم‬ ‫‪67‬‬ ‫‪ 12‬درس ‪ :2‬ریشه و شاخه های فلسفه‬ ‫فصل ‪ :3‬انسان‬ ‫‪69‬‬ ‫بخش اصلی و ریشه ای فلسفه‬ ‫‪13‬‬ ‫شاخه های فلسفه‬ ‫‪14‬‬ ‫‪ 70‬درس ‪ : 9‬چیستی انسان (‪)1‬‬ ‫حقیقت انسان چیست؟‬ ‫‪71‬‬ ‫‪ 19‬درس ‪ :3‬فلسفه و زندگی‬ ‫معنای زندگی‬ ‫‪21‬‬ ‫‪ 76‬درس ‪ : 10‬چیستی انسان (‪)2‬‬ ‫برخی فواید تفکر فلسفی‬ ‫‪22‬‬ ‫دیدگاه فیلسوفان مسلمان دربارۀ حقیقت انسان‬ ‫‪78‬‬ ‫از جانب باال‬ ‫‪79‬‬ ‫‪ 28‬درس ‪ :4‬آغاز تاریخی فلسفه‬ ‫حقیقت نورانی نفس‬ ‫‪80‬‬ ‫فلسفه در یونان‬ ‫‪30‬‬ ‫تا بی نهایت‬ ‫‪81‬‬ ‫سوفیست ها‬ ‫‪34‬‬ ‫‪ 83‬درس ‪ : 11‬انسان‪ ،‬موجود اخالقگرا‬ ‫‪ 36‬درس ‪ : 5‬زندگی بر اساس اندیشه‬ ‫فعل طبیعی و فعل اخالقی‬ ‫‪85‬‬ ‫سقراط در برابر دادگاه‬ ‫‪39‬‬ ‫برخی دیدگاه ها در معیار فعل اخالقی‬ ‫‪86‬‬ ‫فصل ‪ :2‬معرفت و شناخت‬ ‫‪43‬‬ ‫کتابشناسی‬ ‫‪94‬‬ ‫‪ 44‬درس ‪ : 6‬امکان شناخت‬ ‫چیستی معرفت‬ ‫‪46‬‬ ‫امکان معرفت‬ ‫‪47‬‬ ‫پیشرفت پیوستۀ دانش انسان‬ ‫‪48‬‬ ‫‪ 50‬درس ‪ : 7‬ابزارهای شناخت‬ ‫‪.1‬حس‬ ‫‪51‬‬ ‫‪.2‬عقل‬ ‫‪52‬‬ ‫‪.3‬قلب‬ ‫‪54‬‬  ‫پیشگفتار‬ ‫دانش آموزان عزیز‪ ،‬سالم‬ ‫کتابی که در پیش رو دارید‪ ،‬به منظور همسوسازی کتاب های درسی دورۀ متوسطه با اهداف برنامۀ درسی ملی تألیف شده است و‬ ‫هدف اصلی آن تقویت تفکر فلسفی و توانایی شما در حل مسائل فلسفی با توجه به نظرات فیلسوفان بزرگ و صاحب نام می باشد‪.‬‬ ‫شایسته است هنگام مطالعه این کتاب به نکات زیر توجه داشته باشید‪:‬‬ ‫‪ 1‬در برنامۀ جدید درس های منطق و فلسفه‪ ،‬درس منطق در سال دهم و درس فلسفه(‪ )١‬در سال یازدهم و درس فلسفه (‪ )٢‬در‬ ‫سال دوازدهم تدریس می شود‪.‬درس منطق مهارت تفکر و درست اندیشیدن را تقویت می کند و آمادگی الزم را برای ورود‬ ‫فلسفه فراهم می سازد‪.‬‬ ‫‪  2‬این کتاب در بستری موضوعی ـ تاریخی تألیف شده تا در ضمن طرح موضوعات اساسی فلسفه‪ ،‬چگونگی فرایند و شکلگیری‬ ‫دیدگاههای مربوط به هر موضوعی نیز تبیین گردد و با نقادی و مقایسۀ دیدگاهها‪ ،‬فرصت تفکر و اندیشهورزی نیز به دست آید و قدرت‬ ‫انتخاب و ارزیابی تقویت گردد‪.‬‬ ‫‪ 3‬این کتاب شامل سه بخش است‪.‬بخش ا ّول دربارۀ ماهیت فلسفه و مسائل پیرامونی آن است‪.‬بخش دوم مسائل مربوط به‬ ‫معرفتشناسی را طرح میکند‪.‬معرفتشناسی یکی از زیرمجموعههای اصلی فلسفه است و فیلسوفان‪ ،‬نظرات گوناگونی دربارۀ‬ ‫مسائل آن بیان کردهاند‪.‬بخش سوم دربارۀ انسانشناسی و فلسفۀ اخالق است‪.‬این موضوع یکی از شاخههای مهم فلسفه است‬ ‫که امروزه از اهمیت خاصی برخوردار است و تفکر در آن به انتخاب شکل و سبک زندگی کمک میکند‪.‬‬ ‫‪ 4‬آموزش درس باید در فضایی فعال و با مشارکت و همکاری شما اتفاق بیفتد تا مهارت تفکر در مسائل فلسفی تقویت گردد‪.‬‬ ‫به همین جهت در متن هر درس تعدادی فعالیت پیش بینی شده که به صورت گروهی یا انفرادی انجام می شود‪.‬برخی از این‬ ‫فعالیت ها مقدمۀ ورود به متن یا ادامه متن و نتیجه گیری از متن می باشد و بدون انجام آنها‪ ،‬متن درس به خوبی فهمیده نمی شود‪.‬‬ ‫لذا بخشی از نمرۀ مستمر به انجام این فعالیت ها اختصاص دارد‪.‬فعالیت هایی که واگرا هستند و جواب معین ندارند‪ ،‬با عالمت *‬ ‫مشخص شده اند‪.‬در آزمون های کتبی و آزمون های سراسری نباید از این فعالیت ها سؤال طراحی شود‪.‬‬ ‫‪  5‬در حاشیۀ کتاب‪ ،‬موارد متنوعی از قبیل معرفی فیلسوفان‪ ،‬آشنایی با آثار آنها و نکاتی که جنبۀ تکمیلی نسبت به درس دارند آمده‬ ‫است‪.‬شایسته است در هنگام تدریس و مطالعۀ درس‪ ،‬حاشیه ها نیز مطالعه شود تا دانش عمومی شما نسبت به محتوای درس‬ ‫افزایش یابد‪.‬طرح سؤال از این حاشیه در امتحانات پایانی و آزمون های سراسری ممنوع است‪ ،‬زیرا مربوط به دانش اضافی است‬ ‫و محتوای الزامی محسوب نمی شود‪.‬‬ ‫‪ 6‬هر درس معمو ًال با یک داستان کوتاه که چند پرسش در پایان آن آمده‪ ،‬آغاز شده تا ذهن شما را به سوی مسئله اصلی درس سوق‬ ‫دهد‪.‬الزم است که درس با همین سبک و سیاق شروع شود تا مسیر اصلی درس گم نشود و همین مسیر تا پایان حفظ گردد‪.‬‬ ‫‪ 7‬ارزشیابی مستمر شامل موارد زیر است‪:‬‬ ‫توانایی در انجام فعالیت های داخل درس و حین تدریس‬ ‫پاسخ به سؤال های دبیر‬ ‫مشارکت در حین تدریس یا فعالیت های فوق برنامه‬ ‫توانایی در انجام فعالیتهای پایانی (بهکار ببندیم و تحقیق)‬ ‫‪  8‬این کتاب نباید در کالس به روش روخوانی تدریس شود‪ ،‬گرچه دبیران محترم می توانند به صالحدید خود بخش هایی از هر‬ ‫مبحث را که مهم و ضروری می دانند (مانند داستان های ا ّول درس) بخوانند و نکات تأکیدی مربوط به آن متن را توضیح دهند‪.‬‬ ‫‪  9‬ضروری است که این کتاب فقط توسط دبیر مربوط به درس فلسفه تدریس شود و در صورتی که در برخی مدارس‪ ،‬دبیر‬ ‫متخصص در دسترس نباشد‪ ،‬دبیری که مطالعۀ جدی در این حوزه داشته و توانایی او مورد ارزیابی دقیق قرار گرفته‪ ،‬برای‬ ‫تدریس انتخاب گردد‪.‬‬ ‫‪ 10‬خواهشمند است نظرات و پیشنهادهای خود را دربارۀ این کتاب از طریق رمزینه سریع پاسخ ارسال فرمایید‪.‬‬ ‫نظرسنجیکتابدرسی‬ ‫گروه فلسفه و منطق الزم می داند از دبیرخانه کشوری فلسفه و منطق و دبیرانی که در اعتبارسنجی و رفع نقایص این کتاب‬ ‫همکاری داشته اند‪ ،‬تشکر و قدردانی کند‪.‬‬ ‫فلسفه و ابعاد آن‬  ‫‪1‬‬ ‫چیستی فلسفه‬ ‫قبل از اینکه از چیستی فلسفه با شما سخن بگوییم‪ ،‬خوب است دربارۀ چند مورد از مسئله هایی‬ ‫که همواره در پیرامون ما مطرح است و شما نیز بسیاری از اوقات به آنها توجه کرده اید‪ ،‬گفت وگو‬ ‫کنیم و توانایی خود را در این قبیل گفت وگوها بیازماییم‪.‬‬ ‫‪ 1‬از هر کسی بپرسید که چقدر به حفظ زمین اه ّمیت می دهی‪ ،‬می گوید‪ :‬حفظ زمین اه ّمیت‬ ‫ویژه دارد‪.‬با این وجود دانشمندان می گویند تنها موجودی که زمین را تهدید می کند‪ ،‬نوع‬ ‫بشر است؛ آنان می گویند بشر از طریق ایجاد جامعه های صنعتی مصیبت های بزرگی‬ ‫برای محیط زیست پدید آورده است‪ ،‬در همین صد سال اخیر نسل میلیون ها گیاه و حیوان‬ ‫منقرض شده و دیگر خبری از آنها نیست‪.‬‬ ‫مقصر است؟‬ ‫آیا اصوالً نوع بشر در تخریب زمین ّ‬ ‫مگر انسان چه خصوصیتی دارد که چنین می کند؟‬ ‫نظر شما در این باره چیست؟‬ ‫‪ 2‬از هر کسی دربارۀ عدالت بپرسید‪ ،‬خواهد گفت مهمترین عامل دوام و بقای جامعه عدالت‬ ‫است‪.‬در عین حال همۀ جوامع در طول تاریخ از بیعدالتی در رنج بوده و بسیاری از مردم‬ ‫برای رسیدن به عدالت فداکاری کردهاند اما به آن نرسیدهاند‪.‬اندیشمندان در پی آن بودهاند‬ ‫که بدانند چرا این تناقض در گفتار و عمل افراد وجود دارد‪.‬در اینباره نظرهایی هم دادهاند‪.‬‬ ‫ا ّما واقع ًا ریشۀ این تناقض در کجاست؟‬ ‫آیا انسان ها با آن چیزی که دوست دارند‪ ،‬دشمنی می ورزند و از آن فرار می کنند؟‬ ‫آیا شما می توانید به این سؤال ها پاسخ قانع کننده بدهید؟‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 3‬برخی می گویند نظریه های علمی پیوسته تغییر می کنند؛ برای مثال زمانی دانشمندان عقیده داشتند که هر‬ ‫جسمی یک حقیقت تو ُپر و متصلی است که اشیای ریز هم نمی توانند از آن عبور کنند‪.‬در قرن بیستم گفتند‬ ‫اجسام از اتم های بسیار کوچکی تشکیل شده که با چشم قابل دیدن نیست‪.‬آن اتم ها هم از دو هسته و‬ ‫الکترون تشکیل شده و الکترون به دور هسته می گردد‪ ،‬چیزی شبیه به منظومۀ شمسی‪.‬پس فاصلۀ زیادی‬ ‫میان الکترون و هسته هست و در این فاصله چیزی نیست‪.‬پس اجسام‪ ،‬اشیای متصل و تو ُپر نیستند‪.‬بعدها‬ ‫معلوم شد که عالوه بر ماده‪ ،‬انرژی هم وجود دارد و ماده و انرژی‪ ،‬با هم عالم طبیعت را می سازند‪.‬اینان‬ ‫می گویند ممکن است دانشمندان در آینده به هر چیز دیگری معتقد شوند‪.‬‬ ‫راستی‪ ،‬آیا جریان علم مبتنی بر احتماالت پیش می رود؟‬ ‫پس حقیقت چگونه به دست می آید؟‬ ‫ً‬ ‫نظر شما در این باره چیست؟ آیا خودتان هم قبال در این مسائل اندیشیده اید؟‬ ‫این قبیل سؤال ها در کدام علم باید بررسی شوند؟‬ ‫انسان در زندگی روزانۀ خویش‪ ،‬معموالً با مسئله هایی روبه رو می شود و به‬ ‫ّ‬ ‫حل آنها می پردازد‪ ،‬از قبیل اینکه‪ :‬امروز چه لباسی بپوشم‪ ،‬کدام کار را ا ّول انجام‬ ‫دهم‪ ،‬چه غذایی بخورم و دربارۀ کارم با چه کسی مشورت کنم‪.‬‬ ‫ا ّما در میان انبوه افکار و اندیشه های روزانه‪ ،‬گاه و بی گاه سؤال های خاصی‬ ‫خودنمایی می کنند که می توانند ساعاتی طوالنی ما را به خود مشغول سازند و‬ ‫به تفکر وادار نمایند‪ ،‬از قبیل اینکه‪ :‬مقصود ما از آزادی چیست؟ از برابری چه‬ ‫منظوری داریم؟ آیا اصوالً می توان آزادی را با برابری جمع کرد؟ اگر هرکس آزاد‬ ‫باشد هر طور که می خواهد زندگی کند‪ ،‬آیا نتیجه این نخواهد شد که آدم ها در‬ ‫وضعیت نابرابر قرار گیرند؟ چرا درد و رنج هست؟ خوشبختی و سعادت در گرو‬ ‫چیست؟ آیا می توان به آن رسید؟ سرانجام ِ ما انسان ها چه می شود؟ آغاز و انجام‬ ‫جهان چگونه است؟ عشق و دوستی چطور؟ آیا اینها امور واقعی و مقدس اند؟‬ ‫یا امور خیالی و ذهنی؟ اصوالً انسان و حقیق ِ‬ ‫ت انسانی چیست؟ آیا اختیار دارد یا‬ ‫مجبور است؟ چه هدفی را باید در دنیا دنبال کرد؟‬ ‫‪3‬‬  ‫مقایسه *‬ ‫‪ 1‬آیا میان این قبیل سؤال ها و سؤال های مربوط به زندگی روزمره‪ ،‬تفاوتی می بینید؟‬ ‫می توانید آن تفاوت را ذکر کنید؟‬ ‫‪.........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 2‬به نظر شما از میان سؤال هایی که مطرح شد‪ ،‬کدام یک مهم تر است؟ (تا سه مورد را‬ ‫انتخاب کنید‪).‬‬ ‫‪.........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 3‬آیا سؤال های مهم تر و اساسی تری نیز به نظر شما می رسد که قابل طرح باشد؟ چند‬ ‫مورد را ذکر کنید‪.‬‬ ‫‪.........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................................................................‬‬ ‫انسان و تفکر‬ ‫یکی از ویژگی های انسان پرسشگری است‪.‬کودکان در همان سنین ابتدایی از حوادث پیرامون‬ ‫خود سؤال می کنند و کنجکاوی خود را با گفتن کلمۀ «چرا» به پدر و مادر خود نشان می دهند‪.‬‬ ‫هر سؤالی که برای ما پیش می آید‪ ،‬گویای آن است که چیزی را نمی دانیم و به دنبال دانستن آن‬ ‫هستیم‪.‬همین که از خود می پرسیم «  امروز به کجا باید بروم به کتابخانه یا به ورزشگاه و یا ‪...‬؟»‬ ‫بدین معناست که هنوز نمی دانیم کدام را باید انتخاب کنیم و به دنبال دانستن آن هستیم‪.‬‬ ‫تفکر‪ ،‬واسطۀ رسیدن انسان از مجهوالت به معلومات و از پرسش ها به پاسخ هاست‪.‬با قدرت‬ ‫تفکری که خداوند در وجود ما قرار داده‪ ،‬پاسخ سؤال ها را می یابیم و امور روزانۀ خود را سامان‬ ‫می دهیم‪.‬لذا می توان گفت که بدون تفکر کاری از انسان ساخته نیست‪.‬مراحل اندیشه ورزی و‬ ‫تفکر در انسان به صورت زیر است‪:‬‬ ‫روبه رو شدن با‬ ‫رسیدن به پاسخ‬ ‫تفکر در اندوخته ها‬ ‫طرح سؤال‬ ‫مسئله‬ ‫‪4‬‬  ‫مراحل تفکر‬ ‫تا زمانی که انسان با همان سؤال های معمولی و روزانه روبه روست و به دنبال پاسخ آنهاست‪،‬‬ ‫در مرحلۀ ا ّول تفکر قرار دارد که می توان آن را « تفکر غیرفلسفی» نامید‪.‬ا ّما اگر انسانی از این‬ ‫مرحلۀ تفکر عبور کرد و با جدیت و پیوسته به سؤال های دستۀ دوم پرداخت‪ ،‬وارد مرتبه دوم تفکر‬ ‫شده که می توان آن را «  تفکر فلسفی» نامید‪1‬؛ این انسان‪ ،‬ممکن است یک کارگر یا فیزیک دان‬ ‫یا پزشک یا دانشجو و دانش آموز باشد‪ ،‬ا ّما همین که وارد این وادی شد و چنین پرسش هایی را‬ ‫جدی گرفت و به دنبال یافتن پاسخ برآمد‪ ،‬در حال تمرین «تفکر فلسفی» است‪.‬مراحل تفکر‬ ‫فلسفی نیز به صورت زیر است‪:‬‬ ‫رجوع به معلومات و تفکر‬ ‫رسیدن به دریافت فلسفی‬ ‫روبهرو شدن با مجهولها و‬ ‫در اندوخته ها و انتخاب‬ ‫طرح پرسش های فلسفی‬ ‫و تحقق شناخت و معرفت‬ ‫مسئلههایفلسفی‬ ‫معلومات مناسب با سؤال‬ ‫مالصدرا‪ ،‬فیلسوف بزرگ اسالمی‪ 2‬مشغول بودن به امور عادی زندگی و تفکر در آنها را‬ ‫« فطرت ا ّول» و ورود به آن پرسش های اساسی و تفکر در آنها را « فطرت ثانی»‪ ،‬یعنی فطرت‬ ‫دوم می نامد‪.3‬وی ماندن در فطرت ا ّول را شایستۀ انسان نمی داند و از انسان ها می خواهد که‬ ‫بکوشند از فطرت ا ّول عبور کنند و به فطرت ثانی که مرحله ای برتر و عالی تر است‪ ،‬برسند‪.‬‬ ‫خود   ارزیابی *‬ ‫مالصدرا‪ ،‬فیلسوف بزرگ قرن دهم و یازدهم هجری‪ ،‬می گوید مردم بر دو دسته اند‪:‬‬ ‫«واقف»   (ایستاده) و «سائر»   (رونده)‪«.‬واقف» کسی است که‬ ‫به همین دانش ظاهری دلخوش کرده و متو ّقف شده و دروازۀ‬ ‫جهان بزرگ و برتر به رویش گشوده نشده است‪.‬او فقط از‬ ‫شنیدهها بهره میبرد و کارش تقلید از دیگران است‪.‬ا ّما «سائر»‬ ‫اهل حرکت و پویایی است و به شنیدهها بسنده نمیکند‪.‬او در‬ ‫تالش است که از تنگنای ظواهر و محسوسات عبور کند و به‬ ‫جهان وسیع معقوالت راه یابد‪.‬او همواره در تکاپوست‪.4‬‬ ‫‪.1‬دربارۀ کلمۀ «فلسفه» و دلیل این نام گذاری‪ ،‬در همین درس توضیح خواهیم داد‪.‬‬ ‫‪.2‬در درس های آینده دربارۀ این فیلسوف بیشتر سخن خواهیم گفت‪.‬‬ ‫‪.3‬مبدأ و معاد‪ ،‬مالصدرا‪ ،‬ترجمۀ حسینی اردکانی‪ ،1362 ،‬ص ‪5‬‬ ‫‪.4‬شرح اصول کافی‪ ،‬مالصدرا‪ ،‬مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‪ ،‬ص ‪567‬‬ ‫‪5‬‬  ‫اقبال‪ ،‬فیلسوف و شاعر پارسی گوی معاصر پاکستان‪،1‬‬ ‫می گوید‪:‬‬ ‫ساحل افتاده گفت گرچه بسی زیستم‬ ‫هیچ نه معلوم شد‪ ،‬آه‪ ،‬که من کیستم‬ ‫موج ز خود رفته ای تیز خرامید و گفت‬ ‫هستم اگر می روم‪ ،‬گر نروم نیستم‬ ‫در این دو بیان فیلسوفانه و شاعرانه تأمل کنید و‬ ‫بگویید‪:‬‬ ‫‪ 1‬چه شباهت هایی میان این دو بیان وجود دارد؟‬ ‫‪ 2‬روحیۀ خود را نزدیک به کدام یک می یابید؟ « واقف»؟ « سائر»؟ « ساحل افتاده»؟ « موج‬ ‫زخود رفته»؟‬ ‫دانش فلسفه‬ ‫با دقت در سؤال های دستۀ دوم درمی یابیم که این قبیل سؤال ها مربوط به موضوعات اساسی‬ ‫و بنیادی است که بدون در دست داشتن پاسخ درست و قانع کننده برای آنها‪ ،‬تصمیم گیری های‬ ‫انسان به نتیجه و سرانجام روشنی نخواهد انجامید‪.‬‬ ‫تالش های بشر برای پاسخ قانونمند موجب ظهور دانشی به نام «  فلسفه» شده است‪.‬به  عبارت‬ ‫دیگر‪ :‬دانش فلسفه عهده دار بررسی قانونمند این قبیل سؤال هاست‪.‬از همان آغازین روزهای‬ ‫اهمیت این قبیل پرسش ها را دریافته و با دقت و تأمل فراوان‪ ،‬برای‬ ‫حیات فکری انسان‪ ،‬افرادی ّ‬ ‫دستیابی به پاسخ صحیح تالش کردند‪.‬‬ ‫‪ .1‬محمد اقبال الهوری در سال ‪ 1289‬هجری قمری متولد شد‪.‬علوم مقدماتی را تا پایه فوق لیسانس در سیالکوت و الهور گذراند‪.‬سپس برای‬ ‫ادامۀ تحصیل به انگلستان و آلمان رفت‪.‬او هم با معارف اسالمی و هم دانش فلسفی مغرب زمین آشنا شد‪.‬اقبال از پیشروان نهضت بیدارگری‬ ‫در هندوستان و جهان اسالم است‪.‬عمق اندیشه های او بسیار و تالشش برای احیای تفکر دینی ستودنی ست‪.‬آثار او در مجموعه هایی به نام‬ ‫«پیام مشرق»‪« ،‬زبور عجم»‪« ،‬اسرار و رموز»‪« ،‬جاویدنامه» و «احیای تفکر دینی» مکرر چاپ شده است‪.‬دیوان شعر او شهرت جهانی دارد‪.‬‬ ‫‪6‬‬  ‫واژۀ فلسفه‬ ‫لفظ فلسفه ریشۀ یونانی دارد‪.‬این لفظ عربی شده کلمۀ « فیلوسوفیا»‪ 1‬است‪.‬فیلوسوفیا مرکب‬ ‫از دو کلمۀ « فیلو» به معنی دوستداری و « سوفیا» به معنی دانایی است‪.‬پس کلمۀ فیلوسوفیا به‬ ‫معنی « دوستداری دانایی» است‪.‬بنابراین‪ ،‬واژۀ فلسفه در آن زمان ها اختصاص به دانش خاص‬ ‫نداشت و همۀ دانش ها را شامل می شد‪.‬کسی که این واژه را بر سر زبان ها انداخت و عمومی‬ ‫کرد‪ ،‬فیلسوف بزرگ یونان‪  « ،‬سقراط» بود‪    .2‬این در حالی است که دانشمندان زمان سقراط و‬ ‫قبل از او خود را « سوفیست»‪ 3‬یعنی دانشمند می خواندند‪.‬ممکن است بپرسید چرا سقراط نیز‬ ‫خود را « سوفیست» نخواند و از لفظ فیلسوف که به معنی دوستدار دانش است استفاده کرد؟‬ ‫در توضیح علّت این نام گذاری می گوییم‪ :‬دغدغۀ برخی از سوفیست ها‪ ،‬که بیشتر به تعلیم‬ ‫سخنوری و وکالت اشتغال داشتند‪ ،‬بیان واقع و دفاع از حقیقت نبود؛ این گروه پیروزی بر رقیب را‬ ‫مهم ترین هدف می دانستند و از  این رو در استدالل های خود بیشتر از مغالطه کمک میگرفتند‬ ‫که به ظاهر درست به نظر می رسید‪ ،‬ا ّما در واقع غلط بود‪.‬این رو ّیه به تدریج سبب شد که این‬ ‫گروه از دانشمندان برای حقیقت و واقعیت ارزش و اعتباری قائل نباشند و بگویند هرکس هرچه‬ ‫خودش می فهمد همان حقیقت و واقعیت است‪.‬بعدها کلمۀ سوفیست  (دانشمند) مفهوم اصلی‬ ‫خود را از دست داد و مفهوم مغالطه کار به خود گرفت و کلمۀ « سفسطه» هم که در زبان عربی‬ ‫از لفظ « سوفیست» گرفته شد‪ ،‬معنای مغالطهکاری پیدا کرد‪.‬‬ ‫سقراط به سبب تواضع و فروتنی در برابر دانایی و علم و شاید به خاطر هم ردیف نشدن با‬ ‫سوفیست ها‪ ،‬مایل نبود او را « سوفیست» یا دانشمند بخوانند و از این رو خود را فیلوسوفوس‬ ‫(فیلسوف)‪ ،‬یعنی دوستدار دانش نامید‪.‬رفته  رفته کلمۀ فیلسوف به مفهوم دانشمند ارتقا پیدا کرد‬ ‫و کلمۀ فلسفه نیز مترادف با دانش شد‪.‬‬ ‫‪1.   Philosophia‬‬ ‫‪.2‬شاید اولین بار فیثاغورس که در حدود ‪ 582‬تا  ‪ 500‬قبل از میالد می زیست‪ ،‬این لفظ را به کار برده باشد‪.‬ا ّما از زمان سقراط این لفظ بیشتر‬ ‫مورد استفاده قرار گرفت‪.‬‬ ‫‪3.   Sophist‬‬ ‫‪7‬‬ ‫با گذشت زمان و پیشرفت دانش های مختلف‪ ،‬بر هر یک از شاخه های دانش نام ویژه ای‬ ‫گذاشته شد و به تدریج کلمۀ فلسفه فقط برای همین دانش خاص به کار رفت‪.1‬‬ ‫فلسفه به  معنای دانش خاص‬ ‫فلسفه به  معنای مطلق دانش‬ ‫فلسفه به  معنای دوستداری دانایی‬ ‫ویژگی های فلسفه‬ ‫اکنون ببینیم دانش فلسفه چه تفاوتی با سایر دانش ها دارد؟ مرز و حدود این دانش کجاست؟‬ ‫کدام گفت وگو را گفت وگویی فلسفی می نامند؟ و باالخره مسائل فلسفی کدام اند و چگونه از‬ ‫مسائل دیگر علوم جدا می شوند؟‬ ‫برای پاسخ به سؤال های باال‪ ،‬می گوییم که اساس ًا هر دانشی از دو جهت از سایر دانش ها‬ ‫متمایز و جدا می شود‪:‬‬ ‫‪ 1‬از جهت موضوعی که آن دانش دربارۀ آن بحث می کند‪.‬‬ ‫‪ 2‬از جهت روشی که در آن دانش مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬ ‫‪.1‬توضیح بیشتر اینکه ارسطو‪ ،‬فیلسوف بزرگ یونان که مانند سقراط از کلمه «فلسفه» به معنی دانش استفاده می کرد‪ ،‬فلسفه‪ ،‬یعنی همان‬ ‫دانش را به سه شاخه تقسیم کرد‪ :‬فلسفۀ نظری‪ ،‬فلسفۀ عملی و فلسفۀ شعری‪.‬وی سپس فلسفۀ نظری را سه شاخه کرد به نام های‪ :‬فلسفۀ‬ ‫ولی که شامل‬ ‫ُ‬ ‫وسطی که ریاضیات را در برمی گرفت و فلسفۀ ا ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫فلی که شامل طبیعیات‪ ،‬یعنی فیزیک و شیمی و مانند آنها می شد؛ فلسفۀ‬ ‫ُس ٰ‬ ‫همین دانش خاصی می شود که ما می خواهیم دربارۀ آن صحبت کنیم‪.‬‬ ‫ولی‬‫ُ‬ ‫فلسفۀ ا ٰ‬ ‫وسطی (ریاضیات)‬ ‫فلسفۀ‬ ‫‪1‬ـ فلسفه نظری‬ ‫ٰ‬ ‫(طبیعیات)‬ ‫ّ‬ ‫سفلی‬ ‫ٰ‬ ‫فلسفه‬ ‫اخالق‬ ‫تقسیم ارسطویی دانش (فلسفه)‬ ‫تدبیر منزل‬ ‫‪2‬ـ فلسفۀ عملی‬ ‫سیاست ُم ُدن‬ ‫‪3‬ـ فلسفه شعری که اموری مانند هنر را شامل می شد‪.‬‬ ‫ولی دادند‪.‬آنها در‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ولی آن بخشی از دانش بود که امروزه فلسفه نامیده می شود‪.‬شاگردان ارسطو نام دیگری نیز به فلسفۀ ا ٰ‬ ‫بنابراین‪ ،‬فلسفۀ ا ٰ‬ ‫هنگام تنظیم آثار ارسطو (که شامل همۀ علوم می شد) مقاالت و نوشته های فلسفی ارسطو را بعد از بخش طبیعیات (فیزیک) قرار دادند‪.‬به‬ ‫همین جهت این بخش به «مابعدالطبیعه» (متافیزیک = ‪ )metaphysics‬مشهور شد‪.‬امروزه دیگر کلمۀ «فلسفه» به معنی عام دانش به کار‬ ‫ولی» باشد‪ ،‬استفاده می شود‪.‬‬‫ُ‬ ‫نمی رود‪ ،‬بلکه معموالً برای همین دانش خاص که «مابعدالطبیعه» یا «فلسفۀ ا ٰ‬ ‫‪8‬‬  ‫بیشتر بدانیم‬ ‫‪.1‬موضوع فلسفه‪ ،‬بنیادیترین موضوعات‬ ‫‪ 1‬در علم شیمی میآموزیم که کاغذ‬ ‫تورنسل همواره در مجاورت باز‬ ‫تفکیک‬ ‫به رنگ آبی و در مجاورت اسیدها‬ ‫به رنگ قرمز درمیآید‪.‬همچنین‬ ‫قبل از پرداختن به موضوع فلسفه‪ ،‬سؤال های زیر را به دقت مطالعه کنید و‬ ‫میدانیم که فلز در اثر حرارت منبسط‬ ‫میشود‪.‬در پزشکی و زیستشناسی‬ ‫ببینید آیا می توان گفت برخی از آنها تفاوت خاصی با دیگر سؤال ها دارند؟‬ ‫هم آموخته ایم که نمک باعث‬ ‫آنها را در دستۀ « الف» و بقیه را در دستۀ « ب» قرار دهید‪.‬‬ ‫افزایش فشار خون می شود‪.‬‬ ‫حال اگر کسی بپرسد که آیا طبیعت‬ ‫ب‬ ‫الف‬ ‫سؤالها‬ ‫ردیف‬ ‫همواره و در همه جا اینگونه عمل‬ ‫خواهد کرد؟ آیا حواس و دستگاههای‬ ‫دلیل پیدایش انقالب صنعتی در اروپا چه بود؟‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایشی ما میتوانند شناخت درستی‬ ‫از طبیعت به ما بدهند؟ پاسخ به این‬ ‫آیا تنها جهان موجود‪ ،‬همین جهان مادی و طبیعی است؟‬ ‫‪2‬‬ ‫قبیل پرسشها مربوط به شیمی یا‬ ‫فیزیک یا زیستشناسی نیست‪.‬این‬ ‫قبیل پرسشها در فلسفه مورد بحث‬ ‫خداوند چند رکعت نماز را بر ما واجب کرده است؟‬ ‫‪3‬‬ ‫و بررسی قرار میگیرند‪.‬‬ ‫‪ 2‬به یک مثال برای نشاندادن تفاوت‬ ‫دلیل حملۀ اسکندر مقدونی به ایران چه بود؟‬ ‫‪4‬‬ ‫فلسفه با سایر علوم توجه     نمایید‪:‬‬ ‫مثلث انواع و اقسامی دارد‪ ،‬مانند  مثلث‬ ‫آیا هر چیزی دارای علّت است؟‬ ‫‪5‬‬ ‫متساویاالضالع‪ ،‬مثلث قائمالزاویه‬ ‫و مثلث متساویالساقین‪.‬‬ ‫آیا زیبایی وجود دارد یا ساختۀ ذهن ماست؟‬ ‫‪6‬‬ ‫هر یک از این مثلثها برای خود قوانین‬ ‫ویژهای دارند که با مثلث دیگر متفاوت‬ ‫پیر شدن سلول ها اثر کدام عامل شیمیایی است؟‬ ‫‪7‬‬ ‫است؛ در  عین   حال‪ ،‬همۀ این مثلثها‬ ‫ال‬ ‫قوانین واحد و یکسانی نیز دارند؛ مث ً‬ ‫آیا پدیده ها می توانند به اختیار خود موجود شوند؟‬ ‫‪8‬‬ ‫مجموعزوایایهمۀمثلثها‪ 180‬درجه‬ ‫است‪.‬قوانین ویژۀ این مثلثها به این‬ ‫دلیل است که یکی متساویاالضالع‪،‬‬ ‫و دیگری متساویالساقین و سومی‬ ‫هر علمی دربارۀ موضوع خاصی بحث می کند‪.‬دانش ریاضیات دربارۀ مقدار و‬ ‫قائمالزاویه است‪.‬ا ّما قوانین مشترک‬ ‫کمیت است‪.‬شیمی دربارۀ ساختمان مواد و ترکیب میان آنهاست‪.‬اخالق دربارۀ‬ ‫و واحد به خاطر آن است که همگی‬ ‫مثلث هستند‪.‬‬ ‫چگونگی کسب فضیلت ها و دوری از بدی هاست‪.‬سایر علوم نیز هر کدام به‬ ‫موضوعی خاص از میان موضوعات جهان و زندگی انسان می پردازند و بحث‬ ‫میکنند‪.‬‬ ‫تمام موجودات جهان نیز با همۀ گوناگونی‬ ‫ا ّما فلسفه اینگونه نیست‪.‬فلسفه دربارۀ یک موجود خاص بحث نمیکند‪،‬‬ ‫و تن ّوع‪ ،‬در یک حقیقت مشترکاند و این‬ ‫اصل وجود و حقیق ِ‬ ‫ت جهان‪ ،‬طبیعت و انسان میپردازد‪.‬فیلسوف‬ ‫حقیقت‪ ،‬همان هستی و موجودیت آنهاست‪.‬‬ ‫بلکه به بررسی ِ‬ ‫این موجودات به دلیل همین ویژگیهای‬ ‫درباره آن دسته از ویژگیهای موجودات صحبت میکند که مربوط به هستی و‬ ‫ٔ‬ ‫مشترک‪ ،‬قوانین عام و مشترکی نیز دارند‬ ‫و فلسفه دربارۀ این حقیقت عام و مشترک‬ ‫موجودیت آنهاست‪.‬به همین خاطر‪ ،‬مباحث فلسفی پایه و اساس مباحث سایر‬ ‫بحث میکند‪.‬‬ ‫علوم به شمار میآیند‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫‪.2‬استفاده از روش عقلی و قیاسی‬ ‫تفکر‬ ‫بیشتر بدانیم‬ ‫به این مسئله ها توجه کنید‪:‬‬ ‫برای روشنشدن بهتر روش ّ‬ ‫تفکر فلسفی‪،‬‬ ‫به یک نمونه توجه کنید‪:‬‬ ‫‪ 1‬مجموعۀ زوایای مثلث چند درجه است؟‬ ‫آیا عالم طبیعت آغازی دارد یا بیآغاز است‬ ‫‪ 2‬چرا هوا معمو ًال در زمستان سرد می شود؟‬ ‫و از ازل بوده است؟ اگر کسی یکی از این‬ ‫ال بگوید جهان‬‫دو فرض را بپذیرد و مث ً‬ ‫‪  3‬چرا در اکثر کشورها طالق افزایش یافته است؟‬ ‫آغازی دارد‪ ،‬ما از او دلیل میخواهیم و‬ ‫او باید دلیل معتبر و عقالنی بیاورد تا‬ ‫‪ 4‬آیا هر حیاتی پایانی دارد؟‬ ‫ما ا ّدعایش را قبول کنیم‪.‬او نمیتواند‬ ‫بگوید چون اکثر مردم معتقدند که جهان‬ ‫‪ 5‬آیا جهان ابتدا و انتها دارد؟‬ ‫آغازی دارد‪ ،‬پس این نظر درست است‪.‬‬ ‫همان طور که در کتاب منطق آموخته اید‪ ،‬برای رسیدن به علم معمو ًال از‬ ‫همچنین نمیتواند بگوید من آغاز جهان‬ ‫را با ابزارهای علمی مشاهده کردهام و‬ ‫روش هایی چون تجربه و استقرا و نیز قیاس استفاده می شود‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬چنین نظری درست است‪.‬حتی‬ ‫آنچه امروزه درباره «  انفجار بزرگ»‬ ‫توضیح دهید که دربارۀ هرکدام از این مسئله ها با کدام روش می توان تحقیق‬ ‫یا بیگبنگ میگویند‪ ،‬آغاز جهان به‬ ‫کرد و به نتیجه رسید‪.‬‬ ‫معنی واقعی نیست‪ ،‬زیرا در آن نظریه‬ ‫هم فرض بر این است که چیزی بوده‬ ‫که در آن انفجاری صورت گرفته است‪.‬‬ ‫به تعبیر دیگر‪ ،‬آن نظریه دربارۀ این‬ ‫مرحله از جهان است که ما آن را مشاهده‬ ‫میکنیم‪.‬پژوهشهای تجربی‪ ،‬تاریخی‪،‬‬ ‫برای کسب دانش در علومی مانند فیزیک‪ ،‬شیمی‪ ،‬زیست شناسی‪ ،‬اقتصاد و‬ ‫نقلی‪ ،‬ذوقی و ادبی‪ ،‬به حوزههای دیگر‬ ‫جامعه شناسی از روش های تجربی استفاده می کنیم‪.‬ا ّما در مسائل فلسفی که به‬ ‫دانش‪ ،‬مثل علوم طبیعی‪ ،‬تاریخ‪ ،‬دین‪،‬‬ ‫ادبیات و عرفان تعلّق دارند و نمیتوانند‬ ‫اصل و اساس جهان و انسان مربوط هستند‪ ،‬نمی توان از حواس یا آزمایش بهره‬ ‫در حوزۀ مسائل و پرسشهای فلسفی‬ ‫برد و یا از ابزاری مانند میکروسکوپ و تلسکوپ کمک گرفت‪.‬در این موارد فقط‬ ‫کاربرد داشته باشند‪.‬‬ ‫باید به توانایی عقل و استدالل های عقلی تکیه کرد و با تفکر و تعقل و تجزیه‬ ‫و تحلیل دانسته ها به حل مسئله و کشف مجهول نزدیک شد‪.‬مسائل فلسفی‪،‬‬ ‫از جهت روش‪ ،‬مانند مسائل ریاضی هستند که استفادۀ از حواس و ابزار به ّ‬ ‫حل‬ ‫آنها کمک نمی کند و فقط با عملیات فکری و استداللی باید به جواب مسئله ها‬ ‫دست یافت‪.‬‬ ‫‪10‬‬  ‫به کار ببندیم‬ ‫‪ 1‬کدام یک از افراد زیر بیشتر اهل تفکر فلسفی است؟‬ ‫الف) کسی که پاسخ فیلسوفان در ارتباط با سؤاالت اساسی را به خوبی آموخته و توضیح میدهد‪.‬‬ ‫ب) کسی که در آرای فیلسوفان میاندیشد و دالیلی را که بهنظر خودش محکم است‪ ،‬انتخاب و ارائه میکند‪.‬‬ ‫تفکر فلسفی نیاز به برداشتن گام هایی است‪.‬این گام ها‬ ‫‪ 2‬برای درست فکر  کردن و قرار گرفتن در مسیر درست ّ‬ ‫به صورت نامرتب قرار گرفته اند؛ با توجه به نظر خود‪ ،‬آنها را به ترتیب بازنویسی کنید‪.‬‬ ‫جست وجوی پاسخ برای سؤاالت‬ ‫ارائۀ استدالل صحیح‬ ‫آگاهی از مجهوالت و ندانسته های خود‪.‬‬ ‫داشتن معیار برای پذیرش پاسخ‬ ‫نکات اساسی‬ ‫عنوان‬ ‫‪ 3‬نکات اساسی مربوط به هر یک از عناوین درس را‬ ‫استخراج و در جدول رو به رو یادداشت کنید‪.‬سپس‬ ‫‪.................................................................................‬‬ ‫‪.................................................................................‬‬ ‫یادداشت های خود را با دیگران مقایسه نمایید‪.‬‬ ‫‪.................................................................................‬‬ ‫‪ 4‬اگر بخواهیم رابطۀ « تفکر» با «  تفکر فلسفی» را‬ ‫‪.................................................................................‬‬ ‫به  صورت دو دایره ترسیم کنیم‪ ،‬این دو دایره به‬ ‫شکل کدام یک از صورت های زیر خواهد بود‪ ،‬چرا؟‬ ‫تفکر فلسفی‬ ‫تفکر‬ ‫تفکر‬ ‫تفکر فلسفی‬ ‫تفکر‬ ‫تفکر فلسفی‬ ‫‪ 5‬در میان عبارت های زیر‪ ،‬عبارت های صحیح را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫الف) تفکر فلسفی‪ ،‬تفکر در حوزۀ فطرت ا ّول و فلسفه تفکر در حوزۀ فطرت ثانی است‪............................. ،‬‬ ‫‪...................................................................................................................................................................‬‬ ‫ب) تفکر دو قلمرو دارد؛ تفکر در حوزۀ فطرت ا ّول و تفکر در حوزۀ فطرت ثانی‪...................................... ،‬‬ ‫‪...................................................................................................................................................................‬‬ ‫ج) تفکر فلسفی و فلسفه‪ ،‬هر دو در حوزۀ فطرت ثانی قرار می گیرند‪........................................................ ،‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................................‬‬ ‫د) در فلسفه هم تفکر فلسفی صورت می گیرد‪ ،‬ا ّما به شکل نظام مند و تخصصی‪.................................... ،‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................................‬‬ ‫هـ) کسی که به تفکر فلسفی رسید‪ ،‬دیگر نیازی به تفکر در حوزۀ فطرت ا ّول ندارد‪................................. ،‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 6‬فلسفه‪ ،‬از چه جهت با ریاضیات اختالف دارد و از چه جهت مشترک است؟ ‪............................................‬‬ ‫‪...........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪11‬‬  ‫‪2‬‬ ‫ریشه و شاخه های فلسفه‬ ‫دستهبندی‬ ‫گزاره های فلسفی زیر‪ ،‬نظر برخی فیلسوفان دربارۀ موضوعات مختلف فلسفی است‪.‬اگر دقت‬ ‫کنید‪ ،‬می بینید برخی از آنها اساسی تر و بنیادی تر هستند‪.‬این گزاره ها را در ردیف یک و بقیه‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫را در ردیف دو عالمت بزنید‪.‬‬ ‫‪ 1‬انسان ذات ًا به زندگی اجتماعی گرایش دارد (مدنی بالطبع است)‪.‬‬ ‫‪ 2‬هستی یک وجود بی انتهاست و حد و مرزی ندارد‪.‬‬ ‫‪ 3‬اساس حکومت و سیاست را قدرت تشکیل می دهد‪.‬‬ ‫‪ 4‬زندگی را با امید به آینده بنا کن‪ ،‬زیرا جهان طراحی دقیقی دارد‪.‬‬ ‫‪ 5‬تاریخ انسان از قانونمندی خاصی پیروی می کند‪.‬‬ ‫‪ 6‬درک واقعیت های هستی امکان پذیر است‪.‬‬ ‫‪ 7‬برخی از فضائل اخالقی ذات ًا ارزشمند هستند‪.‬‬ ‫‪ 8‬قانون علّیت در سراسر عالم جاری و ساری است‪.‬‬ ‫‪ 9‬موجودات جهان به دو دستۀ زوال پذیر و زوال ناپذیر تقسیم می شوند‪.‬‬ ‫‪ 10‬راه های مختلفی برای شناخت جهان وجود دارد‪.‬‬ ‫‪12‬‬  ‫دانش فلسفه دارای یک بخش اصلی و تعدادی بخش های فرعی است‪.‬بخش اصلی به منزلۀ‬ ‫ریشه و اساس فلسفه است و بخش های فرعی در حکم شاخه های آنند‪.‬در این درس می خواهیم‬ ‫با ریشه و شاخه های این دانش آشنا شویم‪.‬‬ ‫بخش اصلی و ریشه ای فلسفه‬ ‫این بخش از فلسفه درصدد بحث و بررسی اصل و حقیقت وجود و مسائل پیرامون آن است‪.‬‬ ‫فیلسوفان تالش می کنند قوانین و احکامی را که مربوط به خود هستی و وجود است به دست‬ ‫ال بدانند که آیا در هستی قانون علیت جاری است یا نه‪.‬‬ ‫آورند؛ مث ً‬ ‫البته از آنجا که معرفت به وجود‪ ،‬فرع بر امکان شناخت آن است‪ ،‬آنان می خواهند توانایی انسان در‬ ‫شناخت هستی را هم بررسی کنند و بدانند که بشر چگونه و با چه ابزاری می تواند به شناخت هستی‬ ‫بپردازد؛ مث ً‬ ‫ال می خواهند بدانند که آیا انسان می تواند قانون علیت را دریابد و به وجود چنین قانونی‬ ‫در جهان مطمئن باشد؟ از این رو بخش اصلی و ریشه ای فلسفه را به دو بخش تقسیم می کنیم‪:‬‬ ‫‪ 1‬هستی شناسی‪ ،1‬که دربارۀ قوانین و احکام کلی و عا ّم حاکم بر هستی و وجود بحث می کند‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ 2‬معرفت شناسی‪ ،2‬که توانایی انسان در شناخت هستی را مورد مطالعه قرار می دهد‪.‬‬ ‫بررسی‬ ‫بار دیگر به فعالیت ابتدای درس بازگردید و ببینید که کدام یک از گزارهها مربوط به وجودشناسی‬ ‫و کدام مربوط به معرفتشناسی است‪.‬‬ ‫معرفت شناسی‬ ‫وجودشناسی‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪1. ontology‬‬ ‫‪2. Epistemology‬‬ ‫‪.3‬پس فلسفه که علم دربارۀ هستی است‪ ،‬در حقیقت همان وجودشناسی است و معرفت و علم به عنوان یکی از اقسام هستی‪ ،‬در داخل همان‬ ‫وجودشناسی قرار می گیرد‪.‬اما به علت مباحث فراوانی که در معرفت شناسی هست‪ ،‬این بخش توسعۀ فراوانی یافته و امروزه با عنوان مستقل‬ ‫«معرفت شناسی» مورد بحث قرار می گیرد‪.‬‬ ‫‪13‬‬  ‫شاخه های فلسفه‬ ‫شاخههای دانش فلسفه‪ ،‬آن دسته از دانشهای فلسفی هستند که قوانین بنیادی وجودشناسی‬ ‫و معرفت شناسی را به محدودههای خاص منتقل میسازند و قوانین بنیادی آن محدودۀ از وجود‬ ‫را بیان میکنند؛ بهطور مثال‪ ،‬اگر کسی در وجودشناسی پذیرفته باشد که «وجود بر دو قسم مادی‬ ‫و مجرد از ماده است» چنین کسی در انسانشناسی فلسفی خود میتواند بگوید که «انسان» نیز‬ ‫دارای دو بُعد مادی و مجرد است‪.‬حال‪ ،‬کسانی که معتقد باشند انسان دارای این دو بُعد است‪ ،‬در‬ ‫علومی همانند اخالق و روانشناسی به ویژگیهای بُعد مجرد او هم میپردازند ‪.1‬‬ ‫بدین ترتیب‪ ،‬با تأمل فیلسوفانه در حوزههایی مانند اخالق‪ ،‬دین‪ ،‬تاریخ و طبیعت‪ ،‬شاخههایی از‬ ‫فلسفه مانند فلسفۀ اخالق‪ ،‬فلسفۀ دین‪ ،‬فلسفۀ تاریخ و فلسفۀ طبیعت شکل میگیرد‪.‬امروزه دامنۀ‬ ‫این فلسفهها بسیار توسعه یافته و ناظر به بسیاری از پدیدهها یا رشتههای علمی‪ ،‬شاخههایی از‬ ‫فلسفه شکل گرفتهاند‪ ،‬مانند فلسفۀ فرهنگ‪ ،‬فلسفۀ تکنولوژی و فلسفۀ حقوق‪.‬‬ ‫علم اخالق و‪...‬‬ ‫فلسفۀ اخالق و‪...‬‬ ‫وجودشناسی و معرفت شناسی‬ ‫دانش های خاص‬ ‫شاخه های فلسفه‬ ‫ریشۀ فلسفه‬ ‫برخی این قبیل شاخههای فلسفه را «فلسفههای مضاف» مینامند؛ زیرا کلمۀ فلسفه به کلمهای‬ ‫که نام آن دانش یا موضوع خاص است‪ ،‬اضافه شده است؛ مانند «فلسفۀ فیزیک» که به کلمۀ‬ ‫«فیزیک» اضافه شده است‪.‬‬ ‫‪.1‬در بخش سوم کتاب که دیدگاه فالسفه دربارۀ انسان و فلسفۀ اخالق بیان می شود‪ ،‬رابطۀ میان هستی شناسی و معرفت شناسی هر فیلسوف‬ ‫با فلسفۀ مضاف او بیشتر روشن می شود‪.‬‬ ‫‪14‬‬  ‫تکمیل کنید‬ ‫نام فلسفه های مضافی را که می دانید‪ ،‬در دایره های خالی بنویسید‪.‬‬ ‫هستی شناسی‬ ‫و معرفت شناسی‬ ‫فلسفه های مضاف و علوم‬ ‫دانستیم که مبانی و زیربناهای علوم در فلسفه بررسی می شوند و گاهی‪ ،‬به آن بخش از‬ ‫مباحث فلسفی که مبانی هر علم را بررسی می کنند‪ ،‬فلسفه مضاف آن علم گفته می شود‪.‬‬ ‫آنچه در فلسفه های مضاف پذیرفته شود‪ ،‬اساس و شالودۀ نظریات در علوم قرار می گیرد‪.‬برای‬ ‫روشن تر شدن این ارتباط‪ ،‬به نمونۀ زیر توجه کنید‪:‬‬ ‫فلسفۀ علوم اجتماعی‪ ،‬یکی از شاخه های مهم فلسفه است‪.‬یکی از مسائل مورد توجه در این‬ ‫شاخه از فلسفه این است که آیا جامعه اصالت و اهمیت دارد یا فرد‪.‬گروهی از فیلسوفان پیرو‬ ‫اصالت فرد هستند و جامعه را مجموعه ای از افراد می دانند که کنار هم زندگی می کنند‪.‬گروهی‬ ‫‪15‬‬ ‫دیگر از فیلسوفان معتقدند که افراد یک جامعه نقش و هویت مستقلی ندارند و افکار و اندیشه ها‬ ‫و تصمیم گیری های آنان تابع شرایط اجتماعی آنان است‪.‬این دو دیدگاه که در فلسفۀ علوم‬ ‫اجتماعی شکل گرفته‪ ،‬تأثیر زیادی در شیوۀ بررسی مسائل اجتماعی توسط جامعه شناسان دارد‪.‬‬ ‫آنان که به اصالت فرد اعتقاد دارند‪ ،‬همواره منافع و مصلحت افراد را بر منافع جامعه مقدم دانسته‬ ‫و در برنامه ریزی های فرهنگی و اقتصادی و نظایر آن‪ ،‬بیشتر به منافع و رشد فرد توجه دارند و در‬ ‫سیاست نیز معتقد به «لیبرالیسم»‪ 1‬هستند که تأمین کنندۀ آزادی های فردی است‪.‬‬ ‫ا ّما آنان که برای جامعه اصالت قائلند‪ ،‬برنامه های فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی آنان‪ ،‬سمت‬ ‫و سویی اجتماعی دارد و منافع جمع را در اولویت قرار می دهند و در سیاست نیز به «سوسیالیسم»‬ ‫‪2‬‬ ‫اعتقاد دارند که تأمین کنندۀ منافع جمعی است‪.‬‬ ‫در این میان‪ ،‬دیدگاه سومی نیز وجود دارد که معتقد است هم افراد اصالت دارند و هم جامعه‪.‬‬ ‫اینان معتقدند که گرچه افراد تحت تأثیر عوامل اجتماعی قرار می گیرند‪ ،‬اما هیچ گاه قدرت‬ ‫اختیار و تصمیم گیری خود را از دست نمی دهند و توانایی تأثیرگذاری بر جامعه و حتی تغییر‬ ‫جامعه را دارند‪.‬همچنین معتقدند که جامعه صرف ًا جمع افراد نیست‪ ،‬بلکه با گرد هم آمدن افراد‬ ‫و زندگی طوالنی آنان با یکدیگر‪ ،‬یک روح جمعی در جامعه شکل می گیرد که می تواند برافراد‬ ‫جامعه تأثیر بگذارد و آنها را تابعی از ویژگی ها و ساختار جامعه قرار دهد‪.‬این دیدگاه فلسفی قائل‬ ‫به اصالت فرد و جامعه‪ ،‬توأمان است‪.‬‬ ‫تطبیق*‬ ‫به این کلمات و اصطالحات توجه کنید‪ :‬مالکیت خصوصی‪ ،‬مالکیت دولتی‪ ،‬عدالت‪ ،‬آزادی‪،‬‬ ‫سرمایه داری‪ ،‬بیمه های فراگیر‪ ،‬تعاونی های اقتصادی‪ ،‬مدارس خصوصی‪ ،‬مدارس دولتی؛‬ ‫این کلمات‪ ،‬با کدام یک از دو دیدگاه در فلسفۀ علوم اجتماعی تناسب بیشتری دارند؟‬ ‫کلمات و اصطالحات‬ ‫اصالت فرد‬ ‫اصالت جامعه‬ ‫‪1. Liberalism‬‬ ‫‪2. Socialism‬‬ ‫‪16‬‬  ‫یک تجربه‬ ‫دانشجویی که به تازگی تحصیل در رشتۀ علوم تربیتی را آغاز کرده بود‪ ،‬در همان سال های ا ّول‬ ‫متوجه شد که اساتید وی گاه و بی گاه از فالسفۀ بزرگ شرق و غرب یاد‬ ‫تحصیل در دانشگاه ّ‬ ‫می کنند و سخنان آنان را نقل میکنند؛ گاهی از افالطون و ارسطو و گاهی از ابن سینا و فارابی‬ ‫و گاهی نیز از کانت‪ ،‬هگل‪ ،‬مارکس و مانند آنها‪.‬این دانشجو می گوید من تعجب کردم زیرا‬ ‫این بزرگان را تاکنون به عنوان فیلسوفان بزرگ تاریخ می شناختم نه دانشمندان علوم تربیتی‪.‬‬ ‫بنابراین کنجکاو شدم و در پی این برآمدم که نقش آنان را در علوم تربیتی بیابم‪.‬به تدریج‬ ‫متوجه شدم که فیلسوفان دیدگاه هایی در فلسفه داشته اند که همان دیدگاه ها سبب پیدایش‬ ‫ال دیدم فالسفه ای مانند افالطون‪ ،‬ارسطو و ابن سینا که‬ ‫مکاتب بزرگ تربیتی شده است؛ مث ً‬ ‫در هستی شناسی معتقد به ماوراء الطبیعه هستند و در انسان شناسی نیز عالوه بر بدن‪ ،‬روح را‬ ‫هم پذیرفته اند‪ ،‬مکتب های تربیتی نزدیک به هم را پدید آورده اند که با مکتب های تربیتی‬ ‫کسانی که پیرو کانت یا هگل بوده اند تفاوت زیادی دارد‪.‬‬ ‫پس از این تجربه‪ ،‬تصمیم گرفتم برای درک بهتر هر مکتب تربیتی ابتدا فلسفه ای را که‬ ‫پشتوانۀ آن مکتب است‪ ،‬به طور دقیق مطالعه کنم تا بتوانم آن مکتب را به خوبی بفهمم و‬ ‫ارزیابی درستی از آن داشته و بدانم که این مکتب تربیتی‪ ،‬سرانجام‪ ،‬انسان را به کجا می برد‪.‬‬ ‫دستهبندی‬ ‫بار دیگر به فعالیت ابتدای درس بازگردید و نام فلسفۀ مضاف هر یک از گزاره ها را که به‬ ‫شاخه های فلسفه مربوط می شوند‪ ،‬روبه روی آنها بنویسید‪.‬‬ ‫نام فلسفۀ مضاف‬ ‫گزاره‬ ‫‪................................‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪................................‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪................................‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪................................‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪17‬‬  ‫به کار  ببندیم*‬ ‫علی و دوستش در مورد موضوع علم فیزیک بحث می کنند‪.‬علی معتقد است موضوع فیزیک‬ ‫در فلسفه تعریف و اثبات می شود اما دوستش اعتقاد دارد فیزیک هیچ ربطی به فلسفه ندارد‪،‬‬ ‫زیرا برخی از فیزیک دانان به اثبات موضوع فیزیک پرداخته اند‪.‬‬ ‫نظر شما در این باره چیست؟ موقعی که دانشمند فیزیک به اثبات موضوع علم خود می پردازد‬ ‫آیا کار یک فیزیک دان را انجام می دهد یا وارد قلمرو دیگری شده است؟ نظر خود را با دلیل‬ ‫در کالس ارائه کنید‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫‪3‬‬ ‫فلسفه و زندگی‬ ‫متن زیر را بخوانید و به سؤال های طرح شده پاسخ دهید‪:‬‬ ‫تاجری کنار ساحل یک روستا‪ ،‬ایستاده بود و دریا را تماشا می کرد‪.‬یک قایق کوچک ماهیگیری‬ ‫به او نزدیک شد و کنار ساحل ایستاد‪.‬داخل قایق چندتا ماهی افتاده بود‪.‬‬ ‫تاجر سر صحبت را با ماهیگیر باز کرد و پرسید‪ :‬چقدر طول کشید تا این چند ماهی را گرفتی؟‬ ‫ماهیگیر ‪ :‬خیلی کم‪.‬‬ ‫تاجر‪ :‬پس چرا صبر نکردی تا ماهی بیشتری صید کنی؟‬ ‫ماهیگیر ‪ :‬چون همین تعداد برای سیر کردن خودم و خانواده ام کافی است‪.‬‬ ‫بقیۀ وقتت را چه کار می کنی؟‬ ‫تاجر‪ّ :‬‬ ‫بچه ها بازی‬ ‫ماهیگیر ‪ :‬تا دیروقت می خوابم‪ ،‬یک مقداری ماهیگیری می کنم‪ ،‬کمی هم با ّ‬ ‫می کنم‪ ،‬بعدتوی دهکده می روم و با دوستان شروع به صحبت می کنم‪ ،‬خالصه‪ ،‬به این نوع‬ ‫زندگی مشغولم‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫تاجر‪ :‬من در دانشگاه درس خوانده ام‪ ،‬می توانم کمکت کنم‪.‬تو باید بیشتر ماهیگیری کنی‪،‬‬ ‫آن وقت می توانی با پول آن‪ ،‬قایق بزرگ تری بخری و بعد با درآمد آن چندتا قایق دیگر هم‬ ‫اضافه کنی‪.‬آن وقت تعداد زیادی قایق برای ماهیگیری داری‪ ،‬تعداد زیادی کارگر هم برای‬ ‫تو کار می کنند‪.‬‬ ‫ماهیگیر ‪ :‬خوب‪ ،‬بعدش چی؟‬ ‫تاجر‪ :‬به جای اینکه ماهی ها را به واسطه ها بفروشی‪ ،‬آنها را مستقیم ًا به مشتری ها می رسانی‬ ‫و برای خودت کار و بار درست می کنی‪.‬بعد‪ ،‬کارخانه راه می اندازی‪ ،‬به تولیدات نظارت‬ ‫می کنی‪...‬این دهکدۀ کوچک را هم ترک می کنی و به شهرهای بزرگ می روی و دست به‬ ‫کارهای مهم تری می زنی‪...‬‬ ‫ماهیگیر ‪ :‬این کار چقدر طول می کشد؟‬ ‫تاجر‪ :‬پانزده تا بیست سال‪.‬‬ ‫ماهیگیر ‪ :‬ا ّما بعدش چی آقا؟‬ ‫تاجر‪ :‬بهترین قسمت همین است‪.‬در یک موقعیت مناسب می روی و سهام شرکت را به قیمت‬ ‫خیلی باال می فروشی‪.‬این کار میلیاردها تومان عایدی دارد‪.‬‬ ‫ماهیگیر‪ :‬میلیاردها تومان! خوب بعدش چی؟‬ ‫تاجر‪ :‬آن وقت دیگر بازنشسته شده ای؛ می روی به یک دهکدۀ ساحلی کوچک! جایی که تا‬ ‫دیروقت می توانی بخوابی! یک کم ماهیگیری کنی‪ ،‬با بچه هایت بازی کنی! می توانی به‬ ‫داخل دهکده بروی و تا دیروقت با دوستانت بگویی و بخندی!‬ ‫ماهیگیر تأملی کرد و گفت‪:‬‬ ‫خب‪ ،‬من االن هم همین کار را می کنم!‬ ‫بررسی*‬ ‫‪ 1‬چرا ماهیگیر از پیشنهاد تاجر استقبال نکرد؟‬ ‫‪ 2‬این دو سبک متفاوت زندگی ریشه در چه دیدگاه هایی دارد؟‬ ‫‪ 3‬آیا همه می توانند براساس نگاه ماهیگیر یا تاجر زندگی کنند؟‬ ‫‪20‬‬  ‫هر یک از ما باورهایی دربارۀ جهان‪ ،‬انسان‪ ،‬مرگ‪ ،‬عدالت‪ ،‬زیبایی و نظایر آن داریم که گاه با‬ ‫باورهای دیگران یکسان است و گاهی هم متفاوت و مختلف‪.‬ما با همین باورها زندگی می کنیم‬ ‫و براساس آنها تصمیم می گیریم و عمل می نماییم‪.‬شاید دالیل برخی از این باورها را بدانیم و‬ ‫برای برخی هم دلیلی نداشته باشیم و صرف ًا طبق عادت آنها را قبول کرده باشیم‪.‬اگر ما اطرافیان‬ ‫خود را زیر نظر بگیریم‪ ،‬می توانیم از البه الی حرف هایی که می زنند یا رفتارهایی که دارند‪ ،‬برخی‬ ‫از ریشه های فکری آنان را کشف کنیم و بدانیم که آنها چه عقیده و طرز فکری دارند و اگر بتوانیم‬ ‫این طرز فکرها و عقیده ها را خوب تحلیل کنیم‪ ،‬می توانیم حدس بزنیم که آنها در زندگی خود به‬ ‫دنبال چه اهدافی هستند و زندگی برای آنان چه معنایی دارد‪.‬‬ ‫البته برخی انسان ها‪ ،‬فارغ از اشتغاالت روزانه‪ ،‬لحظاتی به تفکر دربارۀ باورهای خود می پردازند‬ ‫و نسبت به پذیرش آن باورها می اندیشند‪.‬آنان می خواهند به ریشۀ باورهای خود برسند و چرایی‬ ‫قبول آنها را مرور کنند‪.‬اینان‪ ،‬در حقیقت‪ ،‬اهل تفکر فلسفی هستند و می کوشند بنیان های فکری‬ ‫خود را در چارچوب عقل و منطق قرار دهند‪.‬‬ ‫به عبارت دیگر‪ :‬اندیشیدن فیلسوفانه‪ ،‬تأمل کردن درباره باورهای مربوط به زندگی است؛‬ ‫آموختن چرایی و یافتن دالیل درستی یا نادرستی باورها؛ پذیرفتن باورهای درست و کنار‬ ‫گذاشتن باورهای نادرست‪.‬در این صورت‪ ،‬خودمان بنیان های فکری خود را می سازیم و به‬ ‫آزاداندیشی می رسیم و شخصیتی مستقل کسب می کنیم‪.‬‬ ‫معنای زندگی‬ ‫این باورها که فلسفۀ ما را می سازند‪ ،‬نقش تعیین کننده در انتخاب اهداف دارند‪.‬به عبارت دیگر‪:‬‬ ‫این باورها هستند که به ما می گویند چه چیزی را هدف زندگی قرار دهیم و از چه چیزی گریزان‬ ‫باشیم‪.‬بنابراین می توان گفت‪:‬‬ ‫فلسفۀ هر کس معنا دهنده به زندگی اوست‪.‬‬ ‫با توجه به مطالب فوق می توانیم مردم را به سه دسته تقسیم کنیم‪:‬‬ ‫‪ 1‬برخی آدم ها کمتر به اموری مانند حقیقت انسان و جهان می اندیشند و به همان اندازه ای که‬ ‫از دور  و  برشان آموخته اند‪ ،‬قناعت می کنند‪ ،‬در نتیجه در انتخاب هدف نیز دقت نظر چندانی‬ ‫ندارند و بیشتر دنباله روی دیگرانند‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪ 2‬برخی آدم ها در این امور می اندیشند و در بسیاری موارد به دانشی درست‬ ‫بیشتر بدانیم‬ ‫دربارۀ جهان و انسان می رسند؛ در نتیجه می توانند هدف قابل قبولی برای‬ ‫ممکن است کسی بگوید من تالش‬ ‫زندگی برگزینند و زندگی آنان معنای درستی پیدا کند‪.‬‬ ‫میکنم که درباره جهان‪ ،‬انسان و نیز‬ ‫فلسفۀ زندگی خودم به شناخت درستی‬ ‫‪ 3‬برخی نیز نگرشی نادرست دربارۀ جهان و انسان دارند‪.‬اینان‪ ،‬در انتخاب هدف‬ ‫برسم‪.‬ا ّما در میان این همه اندیشههای‬ ‫گوناگون چگونه میتوانم به نتیجۀ‬ ‫به خطا رفته و زندگی آنان معنای نادرستی به خود گرفته است‪.‬‬ ‫اطمینانبخش نائل شوم؟‬ ‫در اینجا باید به چند نکته اشاره کنیم‪:‬‬ ‫تأمل*‬ ‫‪.1‬این خواست و اراده و تالش‪ ،‬خودش‬ ‫ارزشمند است‪.‬هر حقیقت طلبی‬ ‫می گویند وقتی فقر تالس‪ 1‬را به ُرخش کشیدند‪ ،‬تمام پولی را که داشت‬ ‫باالخره به مقصود و مطلوب خود‬ ‫خواهد رسید‪.‬‬ ‫به ودیعه نهاد و دستگاه های روغن زیتونگیری کرایه کرد‪.‬هنگام چیدن‬ ‫‪.2‬بکوشیم هر نظری را که میخواهیم‬ ‫محصول که دستگاه ها مورد نیاز بود‪ ،‬آنها را به قیمتی که می خواست‪ ،‬به‬ ‫انتخاب کنیم‪ ،‬دلیل آن را در همان‬ ‫ح ّدی که توان فکری ما اجازه میدهد‪،‬‬ ‫دیگران واگذار کرد‪.‬با این عمل نشان داد که اگر دارایی و ثروتی ندارد‪ ،‬ناتوانی‬ ‫بدانیم‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫او در کسب پول نیست‪.‬او به چیزهای دیگری دلبستگی دارد‪.‬‬ ‫تخیالت‪ ،‬تو ّهمات‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫کنیم‬ ‫تالش‬ ‫‪.3‬‬ ‫تعصب ها و اموری از این قبیل را از‬ ‫آیا می توانید حدس بزنید که او دربارۀ زندگی چگونه می اندیشیده و چه هدفی‬ ‫خود دور کنیم و عقل و منطق را بر‬ ‫خود حاکم سازیم‪.‬‬ ‫در زندگی داشته؟‬ ‫‪.4‬رسیدن به حقیقت را بر هر چیز دیگری‬ ‫ترجیح دهیم‪ ،‬هرچند تلخ باشد و به‬ ‫مذاق ما خوش نیاید‪.‬‬ ‫برخی فواید تفکر فلسفی‬ ‫‪.5‬از آثار و نوشته ها و سخنان متفکرین‬ ‫قابل اعتمادی که زندگی آنان گویای‬ ‫دانستیم که فلسفۀ هر کس نقش اساسی در معنابخشی به زندگی او دارد‪.‬حال‬ ‫باورهای درست آنان است‪ ،‬کمک‬ ‫بگیریم‪.‬‬ ‫اگر انسان قدرت تفکر خود را افزایش دهد و با استفاده از قواعد تفکر‪ ،‬در امور‬ ‫‪.6‬به هر باور درست و قابل اعتمادی‬ ‫فلسفی بیندیشد‪ ،‬به فواید و ثمرات دیگری نیز دست می یابد‪ ،‬از جمله‪:‬‬ ‫که می رسیم عمل کنیم تا گام های‬ ‫بعدی را با قدرت بیشتری برداریم‪.‬‬ ‫‪.7‬اگر ما این نکات را رعایت کنیم‪،‬‬ ‫‪.1‬دوری از مغالطه ها‬ ‫در بسیاری موارد به نتایج درست‬ ‫می رسیم‪.‬اگر در چند مورد محدود‬ ‫سال گذشته در کتاب منطق‪ ،‬با انواع مغالطه ها‪ ،‬آشنا شدیم‪.‬یکی از فواید‬ ‫هم به اشتباه دچار ?