LIT 201 GASING-SERMON EDITED Coursepack Module 3

**MODULE 3** **MOST NOTABLE PHILIPPINE LITERATURE** **Module Overview** This module aims to explore the diverse influences on notable Philippine literature, including Spanish, US, Japanese, and Contemporary Literature, highlighting their impact on cultural narratives and identity. Students will a...

**MODULE 3** **MOST NOTABLE PHILIPPINE LITERATURE** **Module Overview** This module aims to explore the diverse influences on notable Philippine literature, including Spanish, US, Japanese, and Contemporary Literature, highlighting their impact on cultural narratives and identity. Students will analyze these works using various literary criticism to deepen their understanding of themes, styles, and socio-political contexts. Finally, students will apply literary criticism methodologies to create a term paper, critically examining and interpreting selected Philippine literary works in relation to their historical, cultural, and literary significance. **Module Objectives** 1\. Recognize the different notable Philippine Literature influenced by Spanish, US, Japanese, and Contemporary Literature 2\. Analyze the different notable Philippine literature using the literary criticisms 3\. Create a term paper from the different notable Philippine literature by applying literary criticism **Lessons in the Module** Lesson 1: Mi último adiós\" My Last Farewell\") Dr. José Rizal -- Spanish Influence Lesson 2: Miss Phatuphats -- US Influence Lesson 3: Tsuru by Macario Tiu -- Japanese Influence Lesson 4: Footnote to Youth - Contemporary Philippine Literature **Lesson 1** **Mi Ultimo Adios, My Last Farewell** **Objectives** At the end of the lesson, you can; 1\. Recognize Dr. Jose Rizal's poetry 2\. Know the Spanish influence to this poetry 3\. Appreciate the significance of Dr. Jose Rizal's poetry to Filipino nationalism **Introduction** I am sure you will enjoy this lesson as it will give you an idea of how Filipinos faced difficult situations during the Spaniard colonization. This helps you appreciate the freedom we have today! **Activity. Poetry Making** Create four lines of poetry about nationalism and freedom. **\ \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **Criteria** Emphasizes themes of nationalism and freedom. 15 -------------------------------------------------------------------------------------------- -------- Evokes a sense of pride or dedication to one\'s country 15 Uses imagery or language that conveys the struggle or triumph associated with these themes 10 Captures the essence of patriotism and the aspiration for liberty. 10 **Total** **50** **Analysis** In three sentences, answer the following questions. 1\. Why is it significant to value Filipino freedom? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 2\. Is nationalism present in today's Filipino society? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ **Abstraction** The Spanish colonization of the Philippines began in 1565 when Miguel Lopez de Legazpi established the first permanent settlement in Cebu. Over the next few centuries, the Spanish expanded their control over the archipelago, establishing a colonial administration thaw was centered in Manila. The Spanish rule was characterized by exploitation of resources, forced labor (referred to as "polo y servicio"), and imposition of Catholicism. Nationalism in the context of Spanish tyranny emerged as a response to various injustice and abuses perpetrated by the colonial regime. Filipinos, who were subjected to discriminatory policies and deprived of basic rights, began to resist Spanish rule. Key figures such as Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, and Andres Bonifacio played pivotal roles in awakening a sense of national identity and consciousness among Filipinos. Filipino intellectuals and writers sought to revive and celebrate indigenous culture and traditions, challenging the imposition of Spanish cultural hegemony. Movements such as the Propaganda Movement advocate for reforms within the colonial system, calling for a greater representation and rights for Filipinos. Eventually, frustrations with Spanish oppression culminated in the Philippine Revolution of 1896, led by groups like the Katipunan under Bonifacio's leadership. This marked a significant shift from reformist efforts to armed resistance against colonial rule. The nationalist sentiment ultimately aimed at achieving independence from Spanish rule, spurred on by the injustices and inequalities experienced under colonial domination. The history of Spanish colonization in the Philippines in marked by exploitation and resistance, and the essence of nationalism during the period was defined by the Filipino people's struggle for identity, rights, and ultimately, independence. Dr. Jose Rizal wrote the poem "Mi ultimo adios" (English: "My Last Farewell") before his execution by firing squad on December 30, 1896. The piece was one of the last notes he composed before his death. **\"My Last Farewell\"** **translation by Encarnacion Alzona & Isidro Escare Abeto** Farewell, my adored Land, region of the sun caressed, Pearl of the Orient Sea, our Eden lost, With gladness I give you my life, sad and repressed; And were it more brilliant, more fresh and at its best, I would still give it to you for your welfare at most. On the fields of battle, in the fury of fight, Others give you their lives without pain or hesitancy, The place does not matter: cypress, laurel, lily white; Scaffold, open field, conflict or martyrdom\'s site, It is the same if asked by the home and country. I die as I see tints on the sky b\'gin to show And at last announce the day, after a gloomy night; If you need a hue to dye your matutinal glow, Pour my blood and at the right moment spread it so, And gild it with a reflection of your nascent light My dreams, when scarcely a lad adolescent, My dreams when already a youth, full of vigor to attain, Were to see you, Gem of the Sea of the Orient, Your dark eyes dry, smooth brow held to a high plane, Without frown, without wrinkles and of shame without stain. My life\'s fancy, my ardent, passionate desire, Hail! Cries out the soul to you, that will soon part from thee; Hail! How sweet \'tis to fall that fullness you may acquire; To die to give you life, \'neath your skies to expire, And in thy mystic land to sleep through eternity! If over my tomb some day, you would see blow, A simple humble flow\'r amidst thick grasses, Bring it up to your lips and kiss my soul so, And under the cold tomb, I may feel on my brow, Warmth of your breath, a whiff of thy tenderness. Let the moon with soft, gentle light me descry, Let the dawn send forth its fleeting, brilliant light, In murmurs grave allow the wind to sigh, And should a bird descend on my cross and alight, Let the bird intone a song of peace o\'er my site. Let the burning sun the raindrops vaporize And with my clamor behind return pure to the sky; Let a friend shed tears over my early demise; And on quiet afternoons when one prays for me on high, Pray too, oh, my Motherland, that in God may rest I. Pray thee for all the hapless who have died, For all those who unequalled torments have undergone; For our poor mothers who in bitterness have cried; For orphans, widows and captives to tortures were shied, And pray too that you may see your own redemption. And when the dark night wraps the cemet\'ry And only the dead to vigil there are left alone, Don\'t disturb their repose, disturb not the mystery: If thou hear the sounds of cithern or psaltery, It is I, dear Country, who, a song t\'you intone. And when my grave by all is no more remembered, With neither cross nor stone to mark its place, Let it be plowed by man, with spade let it be scattered And my ashes ere to nothingness are restored, Let them turn to dust to cover thy earthly space. Then it doesn\'t matter that you should forget me: Your atmosphere, your skies, your vales I\'ll sweep; Vibrant and clear note to your ears I shall be: Aroma, light, hues, murmur, song, moanings deep, Constantly repeating the essence of the faith I keep. My idolized Country, for whom I most gravely pine, Dear Philippines, to my last goodbye, oh, harken There I leave all: my parents, loves of mine, I\'ll go where there are no slaves, tyrants or hangmen Where faith does not kill and where God alone does reign. Farewell, parents, brothers, beloved by me, Friends of my childhood, in the home distressed; Give thanks that now I rest from the wearisome day; Farewell, sweet stranger, my friend, who brightened my way; Farewell to all I love; to die is to rest. Dr. José Rizal was visited by his mother, Teodora Alonzo, sisters Lucia, Josefa, Trinidád, Maria, and Narcisa, and two nephews on the afternoon of Dec. 29, 1896, a day before his execution. When they left, Rizal told Trinidád in English that there was something in the small alcohol stove (cocinilla) instead of a coconut oil lamp (lamparilla), which was meant to conceal the text. The guard gave Narcisa the stove before the guests boarded their carriage in the courtyard. Rizal women found a folded paper on the stove at home. Unsigned, nameless, and undated, it has 14 five-line stanzas. Printing the poem, the Rizals mailed it to his acquaintances at home and abroad. Mariano Ponce published \"Mí último pensamiento\" in 1897 in Hong Kong. The poem was received by Fr. Mariano Dacanay in Bilibid (jail) and published in the first issue of La Independencia on September 25, 1898, with the title \'Ultimo Adios\'. **Application** Create a critical analysis paper about Mi Ultimo Adios. The critical analysis paper must be three paragraphs. Each paragraph must contain at least 5 sentences. **Criteria** Depth of the Analysis 20 ----------------------------- ---- Originality of the analysis 20 Coherence of the analysis 20 Total 60 **Closure** Good job on accomplishing your literary analysis. Let's proceed to the next lesson and activity. **\ ** **Lesson 2** **Miss Phatuphats** **Objectives** At the end of the lesson, you can; 1\. Recognize the story of Miss Phatuphats 2\. Know the effect of American colonization to the native Filipinos 3\. Appreciate the importance of embracing our own uniqueness as Filipino **Introduction** You will enjoy this lesson as this will help you appreciate our own Filipino identity! **Activity** In no more than 5 sentences, what can you say about the picture?  **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **Analysis** 1\. As a Filipino, do you think it is important to change our own Filipino lifestyle in order to be accepted in society? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 2\. Do you think embracing our Filipino identity is important? Why or why not? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ **Abstraction** During American colonization of the Philippines, profound changes swept across Filipino society. The introduction of american-style education led to widespread literacy and the adoption of English as a primary language, significantly altering communication and educational practices. This shift facilitated the spread of american cultural norms and values, influencing Filipinos' lifestyles, social structures, and governance systems. The imposition of western ideals prompted many Filipinos to adopt American fashion, music, and consumer goods, gradually eroding traditional cultural practices. Additionally, urban centers began to reflect american architectural styles and city planning, transforming the physical landscape. While these changes brought modernization and economic development, they also sparked debates about cultural identity and autonomy. Many FIlipinos grappled with the tension between embracing Western progress and preserving their indigenous heritage, leading to ongoing discussions about national identity and the legacy of colonial influence in contemporary Filipino society. One of the famous Philippine literatures influenced by United States colonization is Miss Phatuphats, From a small Pampanga community, Yeyeng, sometimes Miss Phatuphats, made her life selling snacks. Her only language was Kapampangan. Regular snack buyer American man wanted to teach her english as they couldn't converse. Yeyeng had forgotten Kapampangan and felt ashamed when she couldn't speak it at an occasion after eight months of English classes. Her natural skin tone showed under the makeup when she cried, which delighted the audience even more. **Si Miss Phathupats** **isinulat ni Juan Crisostomo Sotto** **isinalin ni Lourdes H. Vidal** Punong puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Miss Yeyeng. Sabi nila ipinanganak ang kanyang mga magulang sa sulok ng Pampanga, sa pinakamaliliit na bayan nito. Dahil dito Pilipina si Miss Yeyeng mula ulo hanggang paa, at kahit sa kadulu-duluhan ng kanyang buhok, Kapampangan siya. Dahil mahirap lang sila, pagtitinda ang ikinabubuhay. Nakikita si Miss Yeyeng na sunong ang ginataan o kaya bitso-bitso na inilalako niya sa mga sugalan. Nagdalagang walang pagbabago sa buhay nitong binibini. Natapos ang rebolusyon. Nagbukas ng paaralan ang pamahalaang militar ng America at dito pinagturo ang mga sundalong Americano. Nangyaring si Miss Yeyeng pa noo, ala ang binibini, ay nagkaroon ng suking sundalo. Inakit ng sundalong mag-aral ang dalaga sa paaralang kanyang pinagtuturuan upang magkaintindihan sila. Sa kanilang pag-uusap, nag-iingles ang sundalo, nagkaka-pampangan si Miss Yeyeng, kaya napilitan siyang mag-aral. Pagkaraan ng ilang buwan, nagsasalita na ng ingles si Miss Yeyeng, paglipas ng walong buwan, sa amuki ng gurong kawal, ipinahatid siya sa isang bayang kung siya pinagtuturo. Noong nagtuturo doon, pinahinga niya ang taumbayan dahil nakikita niyang mas marunong siya ng ingles kaysa sa kanila. Ganyan lumipas ang panahon. Halos hindi na nagsalita si Miss Yeyeng ng kapampangan dahil sabi niya ay nakalimutan na niya. Matigas daw ang kapampangan at nababaluktot ang kanyang dila, kaya kalianman hindi na siya makapagsalita ng tuwid at nauutal siya. Nagkalabitan ang mga maalam na nakakakilala sa kanya pagkarinig nito. Pinalitan tuloy ang kanyang pangalan at pinangalanan siya ng matunog at umaalingasaw na "Miss Phathupats," pangalang hango sa malapad niyang balakang na pilit na iniipit sa pahang mahigpit na ginamit niya, kaya ala siyang iniwan sa patupat o suman sa ibus na mahigpit ang balot. Magmula noon ito ang pangalang ibinansag sa kanya at nakalimutan nilang tuluyan ang Yeyeng, ang malambing niyang palayaw. Ang Miss Phathupats ang naging palasak. Ganito nang ganito ang buhay. Hindi nagtagal lumabas ang Ing Emangabiran, pahayagang Kapampangan sa Bacoor. Sa isang pista o belada sa bayang X, na kung saan dumalo si Miss Phathupats, binabasa ito. Lumapit siya, ngunit nang makita na Kapampangan ang binabasa, lumabi ng kunti, umiling at nagsabi. "Mi no entiende el Pampango" "Mi no entiende ese Castellano, Miss," sabi naman ng isang sutsot, ginagad ang kanyang tono. Napangiti lahat ng nasa umpukan: at sapagkat may pinag-aralan sila, hindi na nila ipinakita ang pagkakaali nila sa binibini. At ito namang babae kahit alam na parang tinutukso na siya ay nagpatuloy din at nagsabi: "Sa katunayan, totoong nahihirapan na akong bumigkas ng Kapampangan lalo na kung binabasa ko." Dito sa iilang salitang binigkas niya, sumama lahat ng iba't ibang wika na talasalitaang bulgar ng Ingles, Kastila. Tagalog na pinaghalu-halo niya nang walang kawawaan. Hindi na nakapagpigil ang mga nakarinig; napatawa sila ng malakas. Nagalit si Miss Phathupats, hinarap ang mga tumatawa at sabi niya: "¿Por qué reír?" "Por el tsampurado, Miss," sabi ng unang sumagot. Lalong lumakas ang halakhak ng mga nakikinig at nag-init ang pakiramdam ni Miss Phathupats. Isa sa mga nakatayo ang nagsabi ng ganito. "Hindi kayo dapat magtaka kung hindi na marunong ng Kapampangan si Miss Phathupats: Una, dahil matagal na siyang nakisama sa mga kawal na Americano: pangalawa, hindi na siya Kapampangan, katunayan Miss Phathupats ang kanyang pangalan." Noon na sumabog ang bulkan. Putok na ubod nang lakas, sumabog ang kaldero ni Miss Phathupats at mula sa bunganga niyang naglalawa lumabas ang lagablab ng Vesubiyo o ang lahat ng maruming salita sa Kapampangan, bigla niyang pinagsama-sama sa nag-aapoy na bunganga. "Walang hiya! Magnanakaw! Taga-lason! Anak-!" sabi sa tinurang wikang Kapampangan. "Aba, Kapampangan pala siya!" sabi ng mga nakarinig. "Oo, hindi ba ninyo alam?" sabi ng nakakakilala sa kanya. "Anak siya ni matandang Godiung Kakbung na aking kanayon." Napahalakhak nang malakas ang mga nanonood. Napaiyak na si Miss Phathupats at sa pagpupunas sa kanyang tumutulong luha sumama ang makapal niyang pulbos sa pisngi. Lumitaw ang likas niyang kulay, maitim pa siya sa duhat. Nang Makita ito ng mga nanonood lalo na silang napatawa at nagsabi: "Aba! Maitim pala siya!" "Oo, Americanang negra siya!" Sigawan, palakpak, halakhakan ang narinig noon. Hindi na nakatiis si Miss Phathupats. Nagkandarapa sa paglabas sa daan at sabi niya: "Mi no vuelve en esta casa." "Paalam, Miss na hindi marunong ng Kapampangan!" "Paalam, Miss Alice Roosevelt!" "Paalam, Miss Phathupats!" Ganyan siyang pinagtutulung-tulungan, at ang kawawang Yeyeng ay umalis na bubulung-bulong na parang ulol. Napakarami ng mga Miss Phathupats sa panahon ngayon. Hindi na sila marunong ng Kapampangan o ikinakahiya na nila ang Kapampangan dahil nakakapagsalita na sila ng Ingles na tsampurado. The story strongly shows how colonial encounters shaped notions of identity, beauty, and social acceptance, illustrating the complexities of cultural assimilation and resistance during the transformative period in Philippine history. **Application** Create a critical analysis paper about Miss Phathupats. The critical analysis paper must be three paragraphs. Each paragraph must contain at least 5 sentences. **Criteria** Depth of the Analysis 20 ----------------------------- ---- Originality of the analysis 20 Coherence of the analysis 20 Total 60 **Closure** Good job on accomplishing your literary analysis. Let's proceed to the next lesson and activity. **Lesson 3** **Tsuru by Macario Tiu** **Objectives** At the end of the lesson, you can; 1\. Recognize the short story entitled Tsuru by Macario Tiu 2\. Know the situation in the Philippines during the Japanese occupation 3\. Appreciate the struggles faced by those Filipinos during the Japanese occupation **Introduction** You will enjoy this lesson as it will bring you back to the Japanese occupation in the Philippines! **Activity** Provide 3 three-sentence explanation about this photo. **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **Analysis** 1\. How does this photo connect to the short story Tsuru? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 2\. What is the significance of this symbol to the Filipinos during the Japanese occupation? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ **Abstract** The Japanese Occupation of the Philippines during World War II, from 1942 to 1945, began with a swift military invasion following the attack on Pearl Harbor. General Masaharu Homma oversaw a harsh military administration characterized by martial law, censorship, and curfews, challenging Filipino aspirations for independence. The occupation inflicted severe socioeconomic hardships, including food shortages and forced labor, as Japan exploited local resources for its war efforts. Filipino resistance groups like the Hukbalahap and Philippine Commonwealth Army mounted fierce opposition, despite widespread human rights abuses such as massacres and forced labor. Liberation came in 1945 with American and Filipino forces, yet the occupation's aftermath left lasting scars on Philippine society fueling discussion on national identity and independence. **Tsuru by Macario Tiu** Kondili lang siya mahadlok sa mga Hapon, hagbay rang mibalik si Peryang sa Zamboanga. Gilaayan na kaayo siya sa Malayal. Luwas lagi sila sa peligro sa gera, pero haskang laaya sa kinabuhi sa Malayal. Walay kalingawan, walay kasuroyan. Sa iyang atubangan, dagat; sa iyang luyo, bukid ug lasang. Apan iya na lang giantos ang tanan sulod sa tulo ka tuig kaysa makatilaw sa kabangis sa mga Hapon. Kuyawan siya sa mga estorya sa huwes de kutsilyo. Pagka salbahis nianang mga bakang! Walay kaluoy! Tiaw mo nang hasta mga bata? Iitsa lang kuno sa taas, unya dawaton og bayoneta? Ang mga inosenteng bata! Ug gibaswat ni Peryang ang iyang duha-ka-tuig nga bata nga nagdula sa yutang salog nga gihanigan og banig. "Simbako, Nene! Simbako!" ni Peryang pa, ug gihalog-halogan niya ang bata. Mikisi-kisi ang bata kay nahulog ang iyang dulaang munyeka sa salog. Gibutang ni Peryang ang bata og balik sa salog aron magdula sa iyang kaugalingon. Maayo na lang wala pay nasaag nga Hapon sa Malayal. Kapila na to gihugon-hugon nga sulongon kuno sila, apan kaluoy sa Diyos wala gyoy nadayon. Tungod tingali kay layo ra kaayo ni sa Zamboanga diin nagkampo ang mga mangtas. Ambot unsa kahay iyang buhaton kon moabot ang mga Hapon! Nanghupaw si Peryang ug milantaw sa dagat. Sa tuong bahin diin mikurbada ang baybayon iyang nakita ang panon sa mga tawo nga nagdagan padulong sa ilang baryo. Gitutokan niyag maayo ang mga tawong nagdagan. Morag naay pormasyon ang ilang pagdagan. Naay tag-as nga mga pusil! Naay bayoneta! Naglumpat-lumpat ang dunggan-dunggan sa ilang mga kalo! Mga Hapon! Kadaghang Hapon! Nangurog ang tibuok lawas ni Peryang. Huwes de kutsilyo! Mao dayon nay misulod sa iyang hunahuna. Gusto niyang modagan apan dili siya makalihok. Gusto niyang mosinggit apan walay tingog nga mogawas sa iyang tutunlan. Dihang duol na sila sa baryo, nagkatag ang mga Hapon. Naay miliko padulong sa kabungtoran, naay mideretso sa baryo, ug naay duha ka sundalo nga misulod sa iyang payag! Ang usa sa Hapon mition og bayoneta kaniya. Labaw na siyang wala makalihok. Apan dihang mihilak ang iyang anak pagkakita sa mga sundalo, daw nahigmata siya ug kalit nga nakalihok. "Ayaw!" Gikupoan niya ang iyang anak aron panalipdan ni. "Ayaw! Maluoy intawon mo!" Igo lang mitindog ang Hapon nga nagtion sa bayoneta. Ang kauban niini misilip sa kuwarto. Dihang walay nakita, gisinggitan si Peryang sa Hapon kinsa nagtudlo-tudlo sa iyang pusil ngadto sa gawas. Kay wala niya masabtan ang Hapon, wala siya molihok. Gitulak siya sa Hapon pagawas ug diriyot siyang masukamod sa batoong yuta. Iyang gikugos si Nene nga durong tiyabaw. Pag-abot sa baybay, gipatindog siya ubos sa init sa Adlaw. Mao na ni ang ilang kataposan, sa hunahuna pa ni Peryang. Hugot niyang gigakos ang iyang anak ug nakigduyog sa paghilak niini. Wala pa gyod si Dodong! Mamatay silang wala ang iyang bana! Taudtaod nangabot ang pipila ka Hapon nga nagdala sa iyang mga silingan. Ang upat ka hamtong nga lalaki gipalinya, ang ilang mga kamot gibutang sa likod sa ilang ulo. Ang mga hamtong nga babaye ug ang mga bata gipatipon kaniya. "Maru hente, maru hente! Donde maru hente?" singhag sa usa ka Hapon ngadto sa kalalakin-an. Dihang walay mitubag, gibukbok sa Hapon ang usa sa lalaki gamit ang pul-an sa pusil. Miagulo ang lalaki nga nakaluhod sa kasakit. Gitabangan siya sa ubang mga lalaki aron makabakod. "Unsa kuno, Inambis? Unsay ilang tuyo?" hunghong ni Peryang sa iyang tupad nga Subana. "Ta buska sila mal hente. Daotang tawo. Mga gerilya," mitubag ang gipangutan-an nga nagsagol ang chavacano ug binisaya. Nakit-an sila sa Hapon nga naghinunghongay ug gisingkahan sila. Nahaulpot ni Peryang sa kakurat. Miduko siya ug nangurus. Bisag naa na siyay kauban, wala gihapon mahuwas ang iyang gibating kakulba. Sa iyang paminaw, mora siyag malipong. Kusog ang pitik sa iyang kabuhi. Naglabad ang iyang ulo sa kainit sa Adlaw nga daw midulot na sa iyang bagol-bagol. Wala na kaantos sa panglaylay sa iyang bukton gumikan sa pagkinarga sa iyang anak, iya kining gibutang sa yuta. Mihilak ang bata ug hugot nga migakos sa iyang batiis. Iyang gitrapohan sa sidsid sa iyang saya ang nagsagol nga sip-on ug luha sa bata. "Shh. Shh. Hilom na, Nene," alam-alam niya sa bata apan wala kini mohilom. Iyang gikugos pag-usab ang bata. Nangabot ang uban pang Hapon, dala ang kapin napulo ka bakwit nga mga Insek nga nagpuyo sa tabok sa sapa. Nakita ni Peryang nga nag-estoryahanay ug nagsenyasay ang usa sa Insek ug ang gituohan niyang lider sa mga Hapon. Adunay gisulat sa bunbon ang Hapon. Misulat usab ang Insek sa bunbon. Wala na kahibalo sa misunod nga panghitabo si Peryang tungod kay naay kalit nga misurok gikan sa iyang kutukuto padulong sa iyang ulo. Napalong ang iyang panan-aw. Kon nganong naamigo sa iyang anak ang Hapon, dili gyod niya masabtan. Maulawon ug hadlokan man unta kaayo ni. Dili gani pakugos sa ilang kailang mga silingan, mohilak! Apan naunsa ba, nagyaka na man hinuon ni atubangan sa usa ka Hapon? Si Nene, nakigdula sa usa ka sundalong Hapon! Magpunayg katawa pa gyod! Katawa sa tumang kalipay. Ang gikahimut-an niini mao ang langgam-langgam nga ginama sa papel. Mokapay-kapay ang mga pako niini kon bitad-bitaron sa Hapon ang ikog sa langgam-langgam. Matag kapay sa mga pako, mokirig sa kalipay si Nene, ang tagning niining kagiki moukiok sa tanang suok sa payag. Wala ni manumbaling sa taas nga pusil nga gitaorag sinaw nga bayoneta duol sa pultahan! Wala siya masayod unsay sinugdanan sa panag-amigo sa duha. Dihang naulian siyag panimuot kagahapon, iya na lang nakita nga nagtupad si Nene ug ang Hapon. Daw damgo lamang kadto, pero makahinumdom siya nga perte niyang kuyawa! Huwes de kutsilyo! Gusto niyang layogon ang Hapon, sakmiton si Nene, ug mokagiw ngadto sa lasang, apan wala siyay kusog niadtong tungora. Gani, tungod sa kalapoy sa iyang lawas ug sa kahadlok, napalong na usab ang iyang panimuot. Wala gani siya makapanihapon. Ug kaganina, mibalik na sab ang Hapon sa payag ug gitagbo pa gyod ni Nene. Mora silag karaang amigo. Gigakos-gakos pa gyod sa bata ang Hapon! Di gyod niya masabtan. Gimingaw sa iyang amahan? Nganong Hapon may ipuli nga dako mag mata si Dodong gawas nga pagtong ang panit? Sa iyang kabahin, gibati siyag nerbiyos. Dili gyod siya mahimutang. Dili man gani siya motan-aw sa Hapon. Kon dili siya mamatay sa huwes de kutsilyo, segurado gyong mamatay siya sa nerbiyos! Ambot giunsa niya nga nakahuman ra man siyag luto og lugaw. Dihang naghukad na siya, nagduha-duha siya kon iya bang apilag hukad ang Hapon. Malipay ba ni o masuko ba hinuon kon iyang dalitag lugaw. Apan nakahukom siya nga mas maayo pang kasuk-an siya kay nanghatag kaysa kasuk-an kay wala manghatag. "Niay lugaw, Senyor," ni Peryang pa nga nagkurog-kurog ang tingog. Wala siya kahibalo kon unsaon pagtawag sa Hapon ug busa senyor na lay iyang gigamit, sama sa iyang pagtawag sa iyang amo sa Zamboanga. Nagyukbo-yukbo siya atubangan sa Hapon, gidukog maayo ang iyang ulo, hadlok motan-aw sa Hapon. Sa iyang katingala, gidawat sa Hapon ang iyang gitunol. Naa niy gisulti, unya gikuot niini ang iyang pitaka ug gitunolan si Peryang og kuwartang Hapon. Milingo-lingo si Peryang sa pamalibad. "Libre na, Senyor, libre," matod pa niya. Apan namugos ang Hapon ug gidawat na lang ni Peryang ang baynte pesos nga dukoy. Samtang gihungitan niya si Nene nga nagkupot sa langgam-langgam, mopasiplat siyag tan-aw sa Hapon. Kakataw-anon siya kay gituwad niini ang sartin ngadto sa iyang baba, dayong kakha sa kutsara aron mokaon. Daw pato kining misuyop sa lugaw. Sa tantong paniplat ni Peryang, iyang naamgohan nga bata pa kaayo ang Hapon. Mao nay una niyang namatikdan. Kaedad ra tingali niya. Disisais o kaha disisiyete. Ug yuna. Gwapo diay ang Hapon. Maayo ang tabas sa nawong niini. Puti ug hamis kaayo ang iyang nawong nga giarkohan og bagang mga kilay, samtang ang iyang apapangig gianinohan og linghod nga bangas. "Nali," matod pa ni Nene. Wala makasabot si Peryang sa gisulti sa bata, apan mingisi ang Hapon ug naserhan ang mga mata niini sa iyang mga tabon-tabon. Migaan ang pagbati ni Peryang ngadto sa Hapon. Ang midangat kaniya sa tibuok panagway sa Hapon mao ang kaaghop niini. Wala gyod siyay makitang timailhan sa pagka bangis ug pagka balasubas sa Hapon. Ug samtang gipakaon niya si Nene, gibatig kalinaw si Peryang sa iyang kaugalingon. Ang kakulba nga iyang gibati sukad pa kagahapon naubsan. Misalig siya sa iyang nakita. Nakahukom siyang buotan ang Hapon nga naamigo sa iyang anak. Humag kaon, gihapuhap sa Hapon ang ulo sa bata agig panamilit ug milakaw, dala ang iyang pusil. Nakaginhawag luag si Peryang. Bisag daw buotan ang Hapon, nerbiyoson lang gihapon siya sa presensiya niini. Iyang gihugasan ang mga kinan-an ug gipanghipos ang mga papel nga nagpasad sa salog. Gianugonan siya sa magasin nga gigisi aron himoong langgam-langgam. Gibiyaan na ni sa iyang amo sa Zamboanga ug iya gyong gihagoag bitbit sa ilang pagbakwit kay ganahan siya sa mga larawan niini. Mao ni usahay ang awayan nila sa iyang banang si Dodong kay manggisi og magasin aron ipanglikit og inad-ad nga tabako. Ambot hain na tong kagwanga, sa hunahuna pa niya. Naguol na siya kay magtulo ka semana na nga wala ni makauli gikan sa paglayag sa dalamas kauban sa mga amo niining Insek. Karon pa gyod nga giyak-an silag Hapon sa Malayal. Ambot unsa kahay tuyo nila nga wala may gerilya sa Malayal! Wala ganiy gerilya bisag didtos kabukiran. Wala siyay hanaw unsay kahimtang sa baryo. Wala siyay gawas-gawas sa balay. Wala makaadto sa tindahan ni Pawa. Simbakog makatagbog Hapon! Kon mahimo pa lang gusto niyang matunaw o mahanaw. Pagka kapoy na lang nga magsigeg dibal ang iyang dughan. Gusto niyang magtikuko sa suok sa payag hangtod molayas ang mga Hapon. Nagtibi si Nene nga miduol kaniya. Nangahuslo na diay ang mga pilo sa langgam-langgam sa tantong pagbitad-bitad sa ikog niini. Gitun-an ni Peryang ang langgam nga papel ug gisulayan og suhid ang karaang mga pilo. Apan bisag unsaon niyag pilo ang papel dinhi ug didto, dili gyod niya mauli ang hulmang langgam. Iya na lang ning gipulihan og dulaang munyeka apan igo lang ning giwakli sa bata. Naguba ang nawong niini ug dayon nang mihilak. Wala ni moundang hangtod nga nakapoy ug nakatulog. Miharag na ang Adlaw dihang ningmata ang bata. Wala usab madugay, mibalik ang Hapon sa payag. Nagtuya-tuya nga miduol si Nene ngadto sa Hapon ug gihatag ang guba nga langgam nga papel. Bisag nagsagol ang kataha ug kahadlok, miduol usab si Peryang aron tan-awon kon unsaon paghimo sa langgam. Daw nakasabot ang Hapon sa tuyo ni Peryang ug gitudlo niini ang mga magasin nga gihapnig sa kilid sa bungbong. Pagkahatag ni Peryang sa magasin, hinay nga gitastas sa Hapon ang usa ka pahina. Iya ning gipilo ug gigisi ang milabaw nga bahin aron motupong ang masigkakilid niini. Iya ning gihatag kang Peryang, ug gisenyasan sa pagtupad kaniya. Nagsugod og pilog balik ang Hapon sa guba nga langgam-langgam. Hinay ang iyang pagpilo aron makasunod si Peryang. "Tsu-ru," matod pa sa Hapon. "Tsu-ru," subli niini. Igo lang mingisi si Peryang nga nagduko, ang iyang mga mata didto sa kamot sa Hapon. Matag pilo sa Hapon, iya dayong sundon. Kondili siya makasunod, usbon sa Hapon ang pagpilo. Nahimuot si Peryang dihang mihulma na ang duha ka tumoy sa papel ug mga pako niini. Ang usa sa tumoy gipilo paubos aron mahimong ulo ug sungo, samtang ang pikas tumoy gipilo pataas aron mahimong ikog. Ang kataposang gibuhat sa Hapon mao ang pagbawog sa mga pako. "Tsuru," sulti sa Hapon. Gitudlo sa Hapon ang papel nga langgam. "Tsuru." "Tsu-lu," sagbat sa bata. Gigunitan sa Hapon ang ubos nga lawas sa langgam ug gibitad-bitad ang ikog niini. Mikapa-kapa ang mga pako sa langgam. Durong katawa sa bata! Gibitad-bitad usab ni Peryang ang ikog sa langgam ug mikapa-kapa ang mga pako niini. Nahimuot siya sa iyang nahimo. Miyahat si Peryang ug gitan-aw ang Hapon. Nagtagbo ang ilang mga mata. Kalit niyang gipaubos ang iyang panan-aw. "Mi-ki-na-ri," hinay-hinay nga militok ang Hapon samtang nagtudlo sa iyang ilong. "Mi-ki-na-ri," subli niini. "Na-li," tubag sa bata. "Nali," ug miagik-ik ni. "Mikinari," sulti ni Peryang. Miyango-yango ang Hapon. "Mikinari, Mikinari," ug gitudlo-tudlo niini ang iyang ilong. Gitudlo ni Peryang ang iyang dughan, "Per-yang." "Per-yang," balos sa Hapon. Mipahiyom ni, ug nangawala ang iyang mga mata. Gikuha ni Mikinari ang iyang pitaka ug naay gikuot nga letrato. Iya ning gipakita kang Peryang. Sa letrato makita si Mikinari tupad sa usa ka batan-ong babaye nga nagkugos og puya. Asawa niya ug anak? Gihilam-hilam sa tudlo ni Mikinari ang larawan sa babaye ug sa bata. "Hi-ro-ko," miingon ni nga nagtudlo sa babaye, ug "Ha-ji-me," ngadto sa bata. "Nali, Nali," sa bata, ug nagpakugos ni kang Mikinari. Mihayag ang nawong ni Mikinari ug gikarga niini ang bata. Iya ning gipakabayo sa iyang abaga ug naglakaw-lakaw sa tugkaran nga daw naglupad-lupad. Misulibaw ang katawa sa bata. Gitrapohan ni Peryang ang iyang mga basang mata sa manggas sa iyang sinina. Migisi siyag usa ka pahina sa magasin ug nagsugod og pilo-pilo niini. Nalipay kaayo siya kay natiwas niyag himo ang langgam nga papel sa iyang kaugalingon. Sa misunod nga buntag, sayong miadto si Peryang sa gulayan kauban si Nene. Namupo silag paliya ug talong, ug nangutlog galay. Samtang nagsugod na siyag luto, miabot si Mikinari nga naghangos. Nakanapsak ni ug nagbitbit sa iyang pusil. Naa ni gisulti kaniya. Igo lang siyang miyango-yango. Naa sab niy gisulti kang Nene nga iyang gihapuhap sa ulo. Pagkahuman, mitalikod na ang Hapon ug milakaw-dagan padulong sa sentro. "Nali! Nali!" apas panawag sa bata. Milingi ang Hapon. Gituyhad sa bata ang iyang mubong kamot nga nagkupot sa langgam-langgam, nga daw nagpasabot nga buot niyang ihatag ang dulaang papel ngadto sa iyang amigo. Mingisi ang Hapon ug nangawala ang mga mata niini. Miyukbo ug mikamay ang Hapon ngadto sa bata ug tuling midagan. Wala madugay, nakita ni Peryang ang panon sa mga sundalong Hapon nga nagpadulong sa iyang payag. Misulod sila ni Nene sa payag diin sila nagtikuko nga walay saba-saba. Halos dili siya moginhawa. Dihang napiho ni Peryang nga layo na ang mga Hapon, milili siya sa bentana. Didto diin mikurbada ang baybayon nahanaw sa iyang panan-aw ang mga sundalong Hapon. Wala pay bulan gikan sa paghugpa ug pagbiya sa mga Hapon sa Malayal, mikaylap ang balita nga midunggo na kuno ang mga Amerikano sa Leyte. Paspas kuno ang pagsulong sa mga Kano ug nangatras na kuno ang mga Hapon. Ang maong balita nakapalipay kang Peryang. Matapos na gyod ang gera. Makabalik na siya sa Zamboanga! Apan ang iyang kalipay gisambogan usab og kabalaka tungod kay gipatuman kuno sa mga Hapon ang huwes de kutsilyo sa mga dapit nga ilang giatrasan. Mas misamot kuno ang ilang kabangis! Maayo na lang kay napulpog na ang ilang kusog, apan naa kunoy mga saag nga Hapon nga nagtago-tago sa lasang. Ug busa ang mga kalalakin-an sa Malayal nagtibuok og puwersa nga giarmasan og sundang, pana, bangkaw nga kawayan, ug ubang puyde himoong hinagiban. Ang matag balay naghimog kuratong nga maoy tugtogon aron pang-alarma sa mga molupyo kon adunay makitang Hapon. Naay mga grupong magpuli-puli og ronda matag gabii sa palibot sa baryo. Dili na sila padaog-daog sa mga bakang! Manimalos sila! Kagrabe sa gihimo sa mga Hapon sa Malayal. Ang mga kalalakin-an gibihag ug gitangkal. Ang makagawas lang kadtong ilang gipatrabaho. Makatan-aw kag Hapon, sagpa. Makalimot kag yukbo, bukbok. Naa pa gyoy gipagiya ngadto sa lasang. Nangita diay og mga Amerikanong takas. Naa kuno toy barkong Hapon nga natundag dapit sa Sindangan nga lulan og mga presong Amerikano. Gitorpedo man kunog submarinong Amerikano. Daghan kunong nakalangoy sa baybayon ug mao diay toy gipangita sa mga Hapon. Kalayo ra man unta sa Sindangan! Apan ang nakapasamot sa ilang kasuko mao ang pagkakita sa patayng lawas sa bayong-bayong nga anak ni Inambis sa lasang. Bantog ra wala kiniy uli-uli. Dihang nagsenso man ugod ang mga Hapon, wala kini kay nangayam. Lagmit nakit-an kini sa ronda sa mga Hapon ug gidudahang gerilya. Gilunggoan kinig ulo! Kawala gyoy puangod! Kaswerte ni Peryang kay wala moabot si Dodong samtang naghari ang mga Hapon sa baryo. Gibantayan diay ang iyang balay tungod kay nagduda silang gerilya ang iyang bana. Delikado diay tong iyang kahimtang! Maayo na lang nga buotan tong Hapon nga gipabantay kaniya. Apan alang sa mga taga Malayal, ang tanang Hapon daotan ug angay puohon. "Bantay lang nang mga bakang nga masaag diris ato. Makatilaw gyod!" mao nay bahad sa mga lalaki. Si Dodong otro sab nga naglagot sa mga Hapon tungod kay nakatilaw og sagpa didtos Negros diin sila ulahing nagbiyahe sa iyang mga among Insek. Wala gani siya makahibalo sa iyang sala. Kalit lang siyang gisagpa sa checkpoint. Busa miapil-apil sab siyag ronda hangtod nga gitawag og balik sa iyang amo kay mangompra na sab. Pugngan unta ni Peryang tungod kay gubot pa ang kahimtang, apan dili lang kuno siya mabalaka kay hetsas silag pases. Naay pases sa Hapon, naay pases sa mga gerilya. Hawod kuno mopalusot ang iyang mga amo. "Magkugi ko, Peryang, aron naa tay kaugmaon," mao nay sulti ni Dodong. "Human sa gera, yawat na lang makapundar tag kaugalingong negosyo." Sa tinuod lang, mao nay iyang nagustohan kang Dodong, ang iyang kakugi ug ambisyon. Usa ni ka tindero sa tindahan sa Insek dihang nangamoral kaniya. Daghay saad si Dodong kaniya, daghay damgo. Ug si Peryang, nga gikapoy magbunglay sa panas nga uma sa Siaton ug nagpaka sulugoon sa Zamboanga, nadani sa masilakong mga damgo ni Dodong. Apan ang gera maoy nagpakgang sa tanan nilang damgo. Nahasum-ok na hinuon sila sa Malayal nga wala gyoy kisaw. Naukay tuod sila makariyot sa mga Hapon, apan mibanos na sab ang dakong kalaay. "Nali, Nali," bitad sa iyang anak sa iyang saya samtang siya nanghayhay. "Ayawg samok diha, Nene, nanghayhay pa ko," giwakli ni Peryang ang kamot sa iyang anak. Apan namugos ang bata. "Nali, Nali," matod niini, ug gikuptan ang iyang kamot ug giguyod siya. Wala siya makasabot sa gustong mahitabo sa bata, apan misunod na lang si Peryang. Gidala siya sa bata didto sa gulayan, ug dihang gihawan ni Nene ang bagang dahon sa paliya nga nagtabon sa batang, milupad ang iyang espiritu! Usa ka sundalong Hapon ang nagtikuko ug nakation ang bayoneta kaniya! "Hapon! Hapon!" nangugat si Peryang sa pagsininggit samtang nagdagan. Apan layo ra siyag silingan. Dili siya madunggan. Iyang gamiton ang kuratong! Unya, nahinumdom siya kang Nene, ug paglingi niya, nahibulong siya kay misuong hinuon ang bata sa paliyahan. Midagan siyag balik. "Nene, Nene! Gawas diha!" siyagit ni Peryang sa dakong kalisang. Iyang dumogon ang Hapon, sa hunahuna pa ni Peryang. Iyang patyon ang Hapon! Mikuha siyag putol nga kahoy aron pusposan ang Hapon. Dihang gitukas niya ang mga dahon sa paliya, nakita niya nga nakagakos si Nene sa sundalong Hapon. Kusog ang bunok sa ulan. Matag karon ug unya kawrason sa kilat ang kalangitan nga sundan sa lanog nga dahunog sa dalugdog. Sa baybayon mapungtanong naglamba-lamba ang dagkong mga balod. Nalipay si Peryang nga nagdaot ang panahon. Seguradong walay magronda sa baryo. Makapahulay siyag tarong. Usa ka semana na siyang walay klarong tulog. Unyag adtoan siya sa mga nagronda aron mangape? Unyag magyampungad sa iyang payag tibuok gabii bisag wala si Dodong? Simbako masakpan nila si Mikinari! Sa adlaw, doble ang iyang alerto kay basig naay kalit manilingan kaniya. Maayo gani kay wala. Bisag si Inambis taudtaod na sab nga wala makabisita kaniya. Siya sab, dugay na nga wala makaadto sa balay sa iyang amiga. Lainan siya moadto kay magsakit ang iyang buot nga magtan-aw kang Inambis nga padayong nagbangotan sa kamatayon sa iyang anak. Maglagot siya... Sus, ngano ba sab mibutho si Mikinari sa Malayal! Kadakong lasang ang Zamboanga, sa Malayal pa gyod nagtago-tago. Iya untang abogon kay delikado kaayo alang sa Hapon. Apan unsa ba! Masakiton diay. Luya kaayo. Labihang liboga sa iyang pangisip. Dili siya gustog kasamok, busa iya ning gibiyaan sa gulayan. Apan dihang miulan nianang pagkagabii, gihasol siya sa iyang tanlag. Dugay siyang namalandong sa iyang angay buhaton. Nahadlok siyang maangin sa kasuko sa taga baryo, apan naluoy usab siya kang Mikinari. Iyang ning malarawan nga basa kaayo sa ilalom sa batang ug nagpangurog sa katugnaw. Duha ray kapaingnan sa Hapon. Mamatay sa sakit o mamatay sa kamot sa mga taga baryo. Dili! Mao nay singgit sa iyang tanlag. Nangadye siya. Sigeg tulo ang iyang mga luha. Buotan si Mikinari. Wala ni sala kaniya. Wala ni sala sa mga tawo sa baryo. Kana maoy klaro. Ug busa mihukom siyang tabangan si Mikinari. Pastilan! Misamot pa gyod ang sakit sa Hapon. Duha ka adlaw ning nagsalimuang sa kataas sa iyang hilanat. Gipahigda niya ni sa luyo sa taas nga bangko nga gisalipdag mga sako, bukag ug karton, apan kanunay ni mag-agulo! Makaduha ni nga kalit lang mibakod ug misiyagit sa iyang daman. Unyag mabatian og laing tawo! Nataranta siya sa iyang buhaton. Kon wala pa si Nene, ambot na lang. Kanunay ni sa kilid sa Hapon, magdula-dulag langgam-langam. Kon maglangas si Mikinari, iya lang hapuhapon ang abaga niini. Mokalma ra sab ang Hapon. Iya ning kanta-kantahan, estorya-estoryahan. Mora gyog korek. Samtang siya, gihasol sa kabalaka ug kahadlok. Kabalaka sa kahimtang ni Mikinari, ug kahadlok nga masakpan! Morag naglutaw-lutaw ang iyang pangisip. Dali siya makuyawan. Gamay lang kasikas, makuratan dayon siya. Kanunay mokuba ang iyang dughan. Magsige siyag hangak. Mag-apas ang iyang ginhawa. Maayo na lang kay milurang ang hilanat ni Mikinari sa ikatulong adlaw. Naghugo pag-ayo ang lawas niini, apan nakita ni Peryang nga determinado si Mikinari nga mabuhi. Bisag unsay lutoon ni Peryang, kaonon. Wala gyoy masalin sa lugaw nga gisubakag kinunis nga manok. Walay tihik-tihik ning mohigop og sabaw sa kamunggay. Ug hinay-hinay nga mibalik ang kabaskog sa Hapon. Gikalipay kini ni Peryang. Usa na lang ang iyang problema. Kinahanglan nga dili masakpan si Mikinari. Ug kay padayong nag-alboroto ang kinaiyahan sa gawas sa payag, malinawong nakatulog si Peryang. Sa misunod nga mga adlaw, padayon ang pag-ayo ni Mikinari. Kanunay ni mag-ehersisyo; unat-unaton ang mga kamot ug tiil, pilo-piloon ug liad-liaron ang lawas. Nakaginhawag luag si Peryang sa maong katikaran. Gusto niyang molakaw na si Mikinari. Dili gyod angay magdugay si Mikinari sa iyang payag. Dili gyod ni angay magdugay sa Malayal. Delikado kaayo. Nasayod siya nga nasabtan ni sa Hapon ug nga naulaw na kini kaniya. Kon kaniadto siya ang dili makatutok sa Hapon, karon, ang Hapon na ang dili makatutok kaniya. Naay mga higayon nga makita niya ning magtan-aw sa gum-os na nga letrato sa iyang pamilya, ug matandog ang balatian ni Peryang. Kanunay ning maglingkod nga nagluhod, dili halos molihok, ang mga mata nakatutok sa haw-ang. Ang dagway niini salamin sa tumang kasubo nga mabuak lamang kon makigdula kaniya si Nene. Ambot nganong ganahan kaayo ang bata sa Hapon. Magsige nig katawa sa iyang katawang makatakod, ug mongisi ang Hapon sa kahimuot, ang mga mata niini serhan sa iyang mga tabon-tabon. Usa ka gabii niana, bag-o lang nadagkotan ni Peryang ang lamparang bagol, miduol si Mikinari kaniya ug milingkod-luhod sa iyang atubangan. Nagduko ni, dili motan-aw kaniya. Naa ni giestorya. Morag nagdiskurso. Walay nasabtan si Peryang sa gisulti sa Hapon, gawas sa pulong arigato nga balik-balikon niini. Sa paminaw ni Peryang naay tonong masulub-on ang Hapon. Naa poy tonong masuk-anon. Ug sa iyang dakong katingala, nakita niyang nagtulo ang mga luha ni Mikinari samtang nagsulti. Milubad ang tingog niini. Dihang nakita sa bata nga naghilak ang Hapon, iyang gitunol ang langgam nga papel ngadto sa Hapon. Nakalitan ang Hapon ug mihangad. Iyang gitan-aw ang bata, ug mibuhi nig mubong katawa, ang iyang mga mata naserhan sa iyang mga tabon-tabon. Iyang gipahid ang iyang mga luha, gidawat ang langgam-langgam, ug hugot nga gigakos ang bata. Ug pagkahuman mitindog ni, gikuha ang iyang bayoneta sa luyo sa taas nga bangko ug miadto sa pultahan. Diha pa nasabtan ni Peryang nga molakaw na diay ang Hapon. Iya ning gipugngan makariyot. Dali-dali siyang miadto sa kusina ug nagkuhag mais ug paliya ug gihatag kang Mikinari. "Arigato, arigato!" sulti sa Hapon. Kapila ni magyukbo-yukbo. "Sayonara," mao ni ang ulahing pulong sa Hapon una siya gidawat sa kangitngit. Pupanagsa, naay mga ayroplanong Amerikano nga moagi sa kahanginan sa Malayal ug manghugyaw ang mga tawo. Padayon kuno ang pag-abante sa mga Amerikano ngadto sa uban pang bahin sa Mindanaw. Hapit na gyod mahuman ang gera. Maglinaw na. Ug naghulat na lang si Peryang kon kanus-a na sila mobalik ni Dodong sa Zamboanga. Ug kana mag-agad sab sa desisyon sa iyang mga among Insek. Ambot nganong dili pa sila mobalik sa Zamboanga nga nasakop na man ni sa mga Amerikano. Magtulo ka bulan na mang nagkatibuagsa ang mga Hapon didto. Suwerte kuno ang mga Hapon nga mosurender sa mga Amerikano kay himuong preso, pero kon mahulog sila sa kamot sa mga gerilya, segurado gyong patay. Panimalos ni sa mga gerilya kinsa mipatuman sab og ilang kaugalingong huwes de kutsilyo batok sa mga Hapon. Usahay mahinumdoman ni Peryang si Mikinari. Buhi pa kaha ni? Unsa kahay iyang kaonon? Asa siya matulog? Asa siya mopasilong kon moulan? Maayo untag nakaabot si Mikinari sa kinapusoran sa kabukiran sa Zamboanga diin makahinabo siyag mga Subano nga walay kasuko sa mga Hapon ug sagopon siya. Apan mas maayo gyod kon mosurender siya sa mga Amerikano. Naay puruhan nga makabalik siya sa ilang nasod ug makauban pagbalik ang iyang pamilya. Kon iya ning mahunahunaan, kalit lang siya batiog dakong kaluoy sa Hapon. Malarawan niya si Mikinari nga mokatawa, ang mga mata niini serhan sa iyang mga tabon-tabon. Dili tuyoon, magtulo ang iyang mga luha. Dili niya mapugngan. Maghuot ang iyang dughan. Ug pugson niyag putol ang kutay sa iyang handurawan. Mangadgye na lang siya sa kaluwasan ni Mikinari. Wala suginli ni Peryang si Dodong mahitungod kang Mikinari. Sikreto nila to ni Nene. Dili man lisod pasabton si Dodong, pero naglikay na lang siya nga motaas pa ang estorya. Gawas nga moayo-ayo sa layag sa dalamas, nalingaw ni mag-uma. Usahay, mouban-uban ni sa ronda. Ug alang kang Peryang mihugpa na sab ang dakong kalaay sa Malayal. Gikapoy siyag hulat kon kanus-a sila makabalik sa Zamboanga. Kon walay buhaton sa balay, moadto siya sa sentro ug makibalita sa mga bag-ong katikaran sa gera. Ang iyang nasayran, nanaghan ang mga gerilya, morag mga kaupas nga kalit lang nanubo dihang hapit na mahuman ang gera. Usa ka buntag niana, naukay ang mga molupyo sa mikaylap nga balita nga naa kunoy nadakpan ug napatay nga Hapon sa ronda sa baryo. Kinugos si Nene, nakigpunsisok si Peryang sa tindahan ni Pawa aron maminaw sa mga detalye. Didto, nakita ni Peryang si Dodong nga wala pa kauli sukad kagabii kay miuban sa ronda. "Bata pa kaayo ang Hapon," sulti ni Kanor, ang lider sa ronda. "Naay gisuksok nga mais, talong, ug paliya sa iyang bolsa. Nangawat to sa mga gulayan. Ada, bun-og lagi. Pagkahuman, gipapili siya. Korta kabesa o pong pong? Nakasabot baya. Pong pong, matod niini. Unsay pong pong. Putol ulo," ug mikatawa si Kanor. Nangatawa usab ang ubang mga tawo. "Da, mirisi!" nabati ni Peryang sa iyang tupad. Apan siya wala malipay. Gikulbaan siya sa iyang nabati. Miduol siya kang Dodong. "Modagan diay gihapon ang tawo bisag wala nay ulo, sa?" Sulti ni Kanor. Naa ni gipakitang taas nga kutsilyo. "Bayoneta sa Hapon," matod niini. "Naa miy nakuhang pitaka. Uy, Dodong. Hain na to?" Gipagula ni Dodong ang pitaka sa iyang bolsa. Misamot ang kuba sa dughan ni Peryang. Morag kaila siya sa pitaka. Dili! Gihulbot ni Dodong ang sulod sa pitaka. Naay mga kuwartang Hapon. Naay gum-os nga letrato! Sa paminaw ni Peryang, daw giduslak ang iyang dughan ug gilabnot ang iyang kasingkasing. Kalipongon siya sa iyang gibati. Kalit siyang mitiyabaw ug midagan. "Dili! Dili!" singgit sa iyang kahiladman samtang mipalayo sa pundok. Nabuta siya sa mga luhang miawas sa iyang mga mata. Midagan siya nga nagkarga kang Nene kinsa nagtiyabaw ug nagpanglugnot kay nabuhian ang gikuptan niining langgam nga papel. Giapas ni Peryang ang langgam nga papel apan tulin kining nagligid-ligid sa balas una kini lamoya sa dagkong mga balod. At the Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in 2008, the short story "Tsuru" was awarded the first prize for the Cebuano short story category. In its entirety, the article was published in Bisaya Magazine. It boldly explains the struggle of Filipino's during the height of Japanese occupation in the country. **Application** Create a critical analysis paper about Tsuru by Macario Tiu. The critical analysis paper must be three paragraphs. Each paragraph must contain at least 5 sentences. **Criteria** Depth of the Analysis 20 ----------------------------- ---- Originality of the analysis 20 Coherence of the analysis 20 Total 60 **Closure** Good job on accomplishing your literary analysis. Let's proceed to the next lesson and activity. **Lesson 4** **Footnote to Youth** **Objectives** At the end of the lesson, you can; 1\. Recognize Jose Garcia Villa's story about "Footnote to Youth" 2\. Know the social issues present in the short story 3\. Appreciate the significance of prioritizing one's welfare and security as an individual **Introduction** You will enjoy this lesson as the story will provide moral lessons, especially for young ones like you! **Activity** In 5 sentences, what can you say about the picture? **\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** **Analysis** 1\. Have you experienced some hardships in life? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 2\. How did you cope with it? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ **Abstraction** Jose Garcia Villa's "Footnote to Youth" was published in 1933, offers a moving critique of the prevalent Filipino practice of marrying young during that era. Villa's narrative emphasized the consequences of such early marriages by portraying characters such as Dodong and Teang who, despite their initial love and optimism, are burdened by the challenges and responsibilities of married life at a young age. The prevalence of early marriage was likely influenced by the societal context of the 1930s Philippines, which was characterized by traditional norms and limited opportunities for young people. Villa's representation of Dodong\'s parents' similar fates implies that this practice perpetuates a generation\'s cycle of hardship. The narrative is a contemplation of the effects early marriage has on personal happiness. **Footnote to Youth Jose Garcia Villa** The sun was salmon and hazy in the west. Dodong thought to himself he would tell his father about Teang when he got home, after he had unhitched the carabao from the plow, and let it to its shed and fed it. He was hesitant about saying it, but he wanted his father to know. What he had to say was of serious import as it would mark a climacteric in his life. Dodong finally decided to tell it, at a thought came to him his father might refuse to consider it. His father was silent hard-working farmer who chewed areca nut, which he had learned to do from his mother, Dodong\'s grandmother. I will tell it to him. I will tell it to him. The ground was broken up into many fresh wounds and fragrant with a sweetish earthy smell. Many slender soft worms emerged from the furrows and then burrowed again deeper into the soil. A short colorless worm marched blindly to Dodong\'s foot and crawled calmly over it. Dodong go tickled and jerked his foot, flinging the worm into the air. Dodong did not bother to look where it fell, but thought of his age, seventeen, and he said to himself he was not young any more. Dodong unhitched the carabao leisurely and gave it a healthy tap on the hip. The beast turned its head to look at him with dumb faithful eyes. Dodong gave it a slight push and the animal walked alongside him to its shed. He placed bundles of grass before it land the carabao began to eat. Dodong looked at it without interests. Dodong started homeward, thinking how he would break his news to his father. He wanted to marry, Dodong did. He was seventeen, he had pimples on his face, the down on his upper lip already was dark\--these meant he was no longer a boy. He was growing into a man -- he was a man. Dodong felt insolent and big at the thought of it although he was by nature low in statue. Thinking himself a man grown, Dodong felt he could do anything. He walked faster, prodded by the thought of his virility. A small angled stone bled his foot, but he dismissed it cursorily. He lifted his leg and looked at the hurt toe and then went on walking. In the cool sundown he thought wild you dreams of himself and Teang. Teang, his girl. She had Page 1 of 8 a small brown face and small black eyes and straight glossy hair. How desirable she was to him. She made him dream even during the day. Dodong tensed with desire and looked at the muscles of his arms. Dirty. This field work was healthy, invigorating but it begrimed you, smudged you terribly. He turned back the way he had come, then he marched obliquely to a creek. Dodong stripped himself and laid his clothes, a gray undershirt and red kundiman shorts, on the grass. The he went into the water, wet his body over, and rubbed at it vigorously. He was not long in bathing, then he marched homeward again. The bath made him feel cool. It was dusk when he reached home. The petroleum lamp on the ceiling already was lighted and the low unvarnished square table was set for supper. His parents and he sat down on the floor around the table to eat. They had fried fresh-water fish, rice, bananas, and caked sugar. Dodong ate fish and rice, but did not partake of the fruit. The bananas were overripe and when one held them they felt more fluid than solid. Dodong broke off a piece of the cakes sugar, dipped it in his glass of water and ate it. He got another piece and wanted some more, but he thought of leaving the remainder for his parents. Dodong\'s mother removed the dishes when they were through and went out to the batalan to wash them. She walked with slow careful steps and Dodong wanted to help her carry the dishes out, but he was tired and now felt lazy. He wished as he looked at her that he had a sister who could help his mother in the housework. He pitied her, doing all the housework alone. His father remained in the room, sucking a diseased tooth. It was paining him again, Dodong knew. Dodong had told him often and again to let the town dentist pull it out, but he was afraid, his father was. He did not tell that to Dodong, but Dodong guessed it. Afterward Dodong himself thought that if he had a decayed tooth he would be afraid to go to the dentist; he would not be any bolder than his father. Dodong said while his mother was out that he was going to marry Teang. There it was out, what he had to say, and over which he had done so much thinking. He had said it without any effort at all and without self-consciousness. Dodong felt relieved and looked at his father Page 2 of 8 expectantly. A decrescent moon outside shed its feeble light into the window, graying the still black temples of his father. His father looked old now. \"I am going to marry Teang,\" Dodong said. His father looked at him silently and stopped sucking the broken tooth. The silence became intense and cruel, and Dodong wished his father would suck that troublous tooth again. Dodong was uncomfortable and then became angry because his father kept looking at him without uttering anything. \"I will marry Teang,\" Dodong repeated. \"I will marry Teang.\" His father kept gazing at him in inflexible silence and Dodong fidgeted on his seat. \"I asked her last night to marry me and she said\...yes. I want your permission. I\... want\... it\....\" There was impatient clamor in his voice, an exacting protest at this coldness, this indifference. Dodong looked at his father sourly. He cracked his knuckles one by one, and the little sounds it made broke dully the night stillness. \"Must you marry, Dodong?\" Dodong resented his father\'s questions; his father himself had married. Dodong made a quick impassioned easy in his mind about selfishness, but later he got confused. \"You are very young, Dodong.\" \"I\'m\... seventeen.\" \"That\'s very young to get married at.\" \"I\... I want to marry\...Teang\'s a good girl.\" \"Tell your mother,\" his father said. \"You tell her, Tatay.\" \"Dodong, you tell your Inay.\" \"You tell her.\" \"All right, Dodong.\" \"You will let me marry Teang?\" \"Son, if that is your wish\... of course\...\" There was a strange helpless light in his father\'s eyes. Dodong did not read it, so absorbed was he in himself. Dodong was immensely glad he had asserted himself. He lost his resentment for his father. For a while he even felt sorry for him about the diseased tooth. Then he confined his mind to dreaming of Teang and himself. Sweet young dream\.... Dodong stood in the sweltering noon heat, sweating profusely, so that his camiseta was damp. He was still as a tree and his thoughts were confused. His mother had told him not to leave the house, but he had left. He had wanted to get out of it without clear reason at all. He was afraid, he felt. Afraid of the house. It had seemed to cage him, to compares his thoughts with severe tyranny. Afraid also of Teang. Teang was giving birth in the house; she gave screams that chilled his blood. He did not want her to scream like that, he seemed to be rebuking him. He began to wonder madly if the process of childbirth was really painful. Some women, when they gave birth, did not cry. In a few moments he would be a father. \"Father, father,\" he whispered the word with awe, with strangeness. He was young, he realized now, contradicting himself of nine months comfortable\... \"Your son,\" people would soon be telling him. \"Your son, Dodong.\" Dodong felt tired standing. He sat down on a saw-horse with his feet close together. He looked at his callused toes. Suppose he had ten children\... What made him think that? What was the matter with him? God! He heard his mother\'s voice from the house: \"Come up, Dodong. It is over.\" Suddenly he felt terribly embarrassed as he looked at her. Somehow he was ashamed to his mother of his youthful paternity. It made him feel guilty, as if he had taken something no properly his. He dropped his eyes and pretended to dust dirt off his kundiman shorts. \"Dodong,\" his mother called again. \"Dodong.\" He turned to look again and this time saw his father beside his mother. \"It is a boy,\" his father said. He beckoned Dodong to come up. Dodong felt more embarrassed and did not move. What a moment for him. His parents\' eyes seemed to pierce him through and he felt limp. He wanted to hide from them, to run away. \"Dodong, you come up. You come up,\" he mother said. Dodong did not want to come up and stayed in the sun. \"Dodong. Dodong.\" \"I\'ll\... come up.\" Dodong traced tremulous steps on the dry parched yard. He ascended the bamboo steps slowly. His heart pounded mercilessly in him. Within, he avoided his parents' eyes. He walked ahead of them so that they should not see his face. He felt guilty and untrue. He felt like crying. His eyes smarted and his chest wanted to burst. He wanted to turn back, to go back to the yard. He wanted somebody to punish him. His father thrust his hand in his and gripped it gently. \"Son,\" his father said. And his mother: \"Dodong\...\" How kind were their voices. They flowed into him, making him strong. \"Teang?\" Dodong said. \"She\'s sleeping. But you go on\...\" His father led him into the small sawali room. Dodong saw Teang, his girl-wife, asleep on the papag with her black hair soft around her face. He did not want her to look that pale. Dodong wanted to touch her, to push away that stray wisp of hair that touched her lips, but again that feeling of embarrassment came over him and before his parents he did not want to be demonstrative. The hilot was wrapping the child, Dodong heard it cry. The thin voice pierced him queerly. He could not control the swelling of happiness in him. "You give him to me. You give him to me,\" Dodong said. Blas was not Dodong\'s only child. Many more children came. For six successive years a new child came along. Dodong did not want any more children, but they came. It seemed the coming of children could not be helped. Dodong got angry with himself sometimes. Teang did not complain, but the bearing of children told on her. She was shapeless and thin now, even if she was young. There was interminable work to be done. Cooking. Laundering. The house. The children. She cried sometimes, wishing she had not married. She did not tell Dodong this, not wishing him to dislike her. Yet she wished she had not married. Not even Dodong, whom she loved. There has been another suitor, Lucio, older than Dodong by nine years, and that was why she had chosen Dodong. Young Dodong. Seventeen. Lucio had married another after her marriage to Dodong, but he was childless until now. She wondered if she had married Lucio, would she have borne him children. Maybe not, either. That was a better lot. But she loved Dodong\... Dodong whom life had made ugly. One night, as he lay beside his wife, he rose and went out of the house. He stood in the moonlight, tired and querulous. He wanted to ask questions and somebody to answer him. He wanted to be wise about many things. One of them was why life did not fulfill all of Youth\'s dreams. Why it must be so. Why one was forsaken\... after Love. Dodong would not find the answer. Maybe the question was not to be answered. It must be so to make youth Youth. Youth must be dreamfully sweet. Dreamfully sweet. Dodong returned to the house humiliated by himself. He had wanted to know a little wisdom but was denied it. When Blas was eighteen he came home one night very flustered and happy. It was late at night and Teang and the other children were asleep. Dodong heard Blas\' steps, for he could not sleep well of nights. He watched Blas undress in the dark and lie down softly. Blas was restless on his mat and could not sleep. Dodong called him name and asked why he did not sleep. Blas said he could not sleep. \"You better go to sleep. It is late,\" Dodong said. Blas raised himself on his elbow and muttered something in a low fluttering voice. Dodong did not answer and tried to sleep\"Itay \...,\" Blas called softly. Dodong stirred and asked him what it was. \"I am going to marry Tona. She accepted me tonight.\" Dodong lay on the red pillow without moving. \"Itay, you think it over.\" Dodong lay silent. \"I love Tona and\... I want her.\" Dodong rose from his mat and told Blas to follow him. They descended to the yard, where everything was still and quiet. The moonlight was cold and white. \"You want to marry Tona,\" Dodong said. He did not want Blas to marry yet. Blas was very young. The life that would follow marriage would be hard\... \"Yes.\" \"Must you marry?\" Blas\' voice stilled with resentment. \"I will marry Tona.\" Dodong kept silent, hurt. \"You have objections, Itay?\" Blas asked acridly. \"Son\... n-none\...\" (But truly, God, I don\'t want Blas to marry yet\... not yet. I don\'t want Blas to marry yet\....) But he was helpless. He could not do anything. Youth must triumph\... now. Love must triumph\... now. Afterwards\... it will be life. As long ago Youth and Love did triumph for Dodong\... and then Life. Dodong looked wistfully at his young son in the moonlight. He felt extremely sad and sorry for him. Looking at today's context, the prevalence of early marriages has decreased in comparison to the 1930s as a result of the shift in societal attitudes and opportunities. Nevertheless, the themes in "Footnote to Youth" are still relevant, providing a timeless investigation of the effects of societal expectations, love, and responsibility. **Application** Create a critical analysis paper about "Footnote to Youth". The critical analysis paper must be three paragraphs. Each paragraph must contain at least 5 sentences. **Criteria** Depth of the Analysis 20 ----------------------------- ---- Originality of the analysis 20 Coherence of the analysis 20 Total 60 **Closure** Good job on accomplishing your literary analysis. Let's proceed to the next lesson and activity. **MODULE SUMMARY** - Dr. Jose Rizal wrote the poem "Mi ultimo adios" (English: "My Last Farewell") before his execution by firing squad on December 30, 1896. The piece was one of the last notes he composed before his death. - The story "Si Miss Phathupats" strongly shows how colonial encounters shaped notions of identity, beauty, and social acceptance, illustrating the complexities of cultural assimilation and resistance during the transformative period in Philippine history. - At the Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in 2008, the short story "Tsuru" was awarded the first prize for the Cebuano short story category. In its entirety, the article was published in Bisaya Magazine. It boldly explains the struggle of Filipinos during the height of Japanese occupation in the country. - The themes in "Footnote to Youth" are still relevant, providing a timeless investigation of the effects of societal expectations, love, and responsibility.