Teoria ryzyka PDF

8:30-10 OCENA: - 40% kolokwium - 50% zaliczenie pisemne - 10% aktywność ZALICZENIE: - zaliczenie na wykładzie (nie w sesji) - test - jednokrotny wybór i wielokrotny - punkty ujemne - jeżeli w jakimś pytaniu będą 4 możliwe odpowiedzi i będzie wielokrotny wybór (a jest 4 pkt za...

8:30-10 OCENA: - 40% kolokwium - 50% zaliczenie pisemne - 10% aktywność ZALICZENIE: - zaliczenie na wykładzie (nie w sesji) - test - jednokrotny wybór i wielokrotny - punkty ujemne - jeżeli w jakimś pytaniu będą 4 możliwe odpowiedzi i będzie wielokrotny wybór (a jest 4 pkt za pytanie np) i ktoś zaznaczy nieprawidłową, to ona kasuje prawidlowa - ale pytanie nie może być warte mniej niż 0 pkt - 13 listopada zaliczenie - a na 8. wykładach (20.11) ewentualna poprawa LITERATURA: - Handbook of Financial Risk Management - Roncalli T. (2020) - Zarządzanie ryzykiem (II wydanie) - Jajuga K. (red.) (2018) - Ryzyko i zarządzanie ryzykiem - ujęcie interdyscyplinarne - Kaczmarek T. (2005) - Effective Investments on Capital Markets - Tarczyński W. (2019) - Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie z wykorzystaniem wybranych metod ilościowych - Owsian P. Ł., Osińska M. (2016) WYKŁAD 1 - 02.10.2024 Ryzyko: - jest nie do uniknięcia, zarówno w sferze życiowej, jak i działalności gospodarczej, - podstawowe pojęcie nauk ekonomicznych, a zwłaszcza finansów, - oznacza szansę albo prawdopodobieństwo wystąpienia znaczenia pozytywnego czy negatywnego sukcesu lub porażki, - możliwość, że coś się nie uda, - przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany, - R. Gallati - ryzyko w węższym zakresie to okoliczności, w których istnieje ekspozycja na przeciwności losu. W szerszym zakresie ryzyko to warunki, w których istnieje możliwość odchyleń od pożądanego oczekiwanego wyniku. - W. Rowe - ryzyko jest możliwością urzeczywistnienia się czegoś niepożądanego, negatywną konsekwencją pewnego zdarzenia. - R. Kendall - ryzyko to możliwość poniesienia straty lub uszczerbku Ryzyko a niepewność: - Knight: niepewność mierzalna to ryzyko, a niepewność nie mierzalna jest niepewnością sensu stricto. - Pfeffer: ryzyko jest hazardem i jest mierzone prawdopodobieństwem, a niepewność jest mierzona poziomem wiary.  - Ryzyko wynika z faktu podejmowania decyzji dotyczących przyszłości, czyli w braku kompletnych informacji. - Pojęcie niepewności łączy się z przypadkowością. Źródłem niepewności jest złożoność, nieokreśloność i nieciągłość zjawisk społecznych i ekonomicznych. Ryzyko: - znamy możliwe stany natury, - znamy prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Niepewność: - znamy możliwe stany natury, ale nie znamy ich prawdopodobieństwa, - nie znamy możliwych stanów natury. Czas wpływa na poziom ryzyka i podjęcie decyzji. Im krótszy okres, tym większa pewność - mniej rzeczy może się wydarzyć. Definicja ryzyka - Ryzyko to mierzalne prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o cechach innych niż zdarzenie oczekiwane i wpływającego w sposób bezpośredni lub pośredni na odchylenie wartości docelowej od poziomu zakładanego. Koncepcje ryzyka - Negatywna koncepcja ryzyka - ryzyko to zagrożenie, możliwość straty, szkody czy nie zrealizowania określonego celu (stosowana w ubezpieczeniach); możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego efektu - Neutralna koncepcja ryzyka - wynik pewnego działania nie jest znany - jest to zagrożenie ale i szansa - zrealizowany wynik może być gorszy lub lepszy od spodziewanego; możliwość osiągnięcia efektu różniącego się od oczekiwanego Klasyfikacja ryzyka: - ryzyko właściwe, czyli takie, które można prognozować w oparciu o prawo wielkich liczb, czyli dotyczące zjawisk niepewnych, ale mających znaną i opisaną historię i przez to podlegających opisowi probabilistycznym, np. klęski żywiołowe, choroby, wahania kursów walut, awarie sprzętów itp. - ryzyko subiektywne - związane z niedoskonałością człowieka, który subiektywnie ocenia prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych zjawisk w przyszłości. (przykład loterii) - ryzyko obiektywne - forma absolutna niepewności, która jest związana z niemożliwością przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk, np. odkrycia naukowe, nowe technologie, przewroty polityczne, itp. Klasyfikacja ryzyka według czynników kształtujących ryzyko: - ryzyko systematyczne (systematic risk) (zewnętrzne) - determinowane przez siły zewnętrzne i niepodlegające kontroli (związane z siłami przyrody, warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego) - ryzyko specyficzne (unsystematic risk) (wewnętrzne, niesystematyczne) - obejmuje obszar działania danego podmiotu gospodarczego i może być  kontrolowane (zarządzanie firmą, konkurencją, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy) Klasyfikacja ryzyka według alternatywy: - ryzyko czyste - odchylenia tylko w dół, alternatywą bieżącej sytuacji jest poniesienie straty. → negatywna koncepcja ryzyka - ryzyko spekulacyjne - wynik odchyla się w górę lub w dół. Klasyfikacja ryzyka według wpływu na sytuację finansową: - ryzyko finansowe: - Wydarzeń. - Operacyjne, - Płynności, - Rynkowe, - Kredytowe, - Prawne, - ryzyko niefinansowe: - Gospodarcze. - Polityczne, - Wystąpienia zdarzeń losowych, - Społeczne, Ryzyko finansowe: - dotyczy działalności instytucji finansowych, firm i prywatnych inwestorów - wiąże się ono z nieoczekiwanymi zmianami przepływów pieniężnych, wynikających z aktywności na rynkach finansowych bądź działalności operacyjnej. RODZAJE RYZYKA FINANSOWEGO: - ryzyko rynkowe - wynikające ze zmian cen na rynkach finansowych i na związanych z nimi rynkach - ryzyko stopy procentowej - zmiany stóp procentowych na rynku finansowym - ryzyko kursu walutowego - zmiany kursu walutowego na rynku - ryzyko cen akcji - zmiany cen akcji i innych instrumentów udziałowych na rynku kapitałowym - cen towarów - zmiany cen towarów na rynkach (głównie na giełdach towarowych) - ryzyko kredytowe - wynika z możliwości braku wywiązania się kontrahenta z zobowiązań finansowych - niedotrzymania warunków - wiarygodności kredytowej (jej zmiana - efekt negatywny lub pozytywny)  - ryzyko operacyjne - wynikające z niewłaściwych i nieprawidłowo działających procesów wewnętrznych, ludzi i systemów oraz ze zdarzeń losowych (np. niskie ryzyko - duże konsekwencje). - obszary występowania: - oszustwo wewnętrzne - oszustwo zewnętrzne - bezpieczeństwo pracy i relacje z pracownikami - klienci, produkty i relacje biznesowe - zniszczenie fizycznych aktywów - wady systemów - zarządzanie procesami biznesowymi - ryzyko płynności - możliwość, że nastąpi nieoczekiwany spadek płynności podmiotu gospodarczego - ryzyko prawne - możliwości uchwalenia aktów prawnych, które mają wpływa na sytuacje podmiotu gosodarczego; możliwość wystąpienia niekorzystnych efektów prawnych zawartych w umowach. - ryzyko wydarzeń - możliwość wystąpienia specyficznych wydarzeń, które mają wpływ na sytuację podmiotu gospodarczego. RODZAJE RYZYKA NIEFINANSOWEGO: - ryzyko społeczne - związane ze sposobem zachowania się obywateli danej społeczności, zasad religii, ustroju, kultury, tradycji. - ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych - np. klęski i wypadku żywiołowe (powódź, trzęsienie ziemi) wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone (np. strajki, podpalenia). - ryzyko polityczne - dotyczy możliwości ingerencji władz państwowych w poszczególnych krajach czy też w skali międzynarodowej, zarówno dla całej gospodarki jak i w poszczególnych jej sektorach. - ryzyko gospodarcze - związane z możliwością zmiany polityki gospodarczej kraju, przepisów prawnych dotyczących np. prawa podatkowego lub dewizowego. DECYZJE W WARUNKACH RYZYKA - wybór w warunkach ryzyka można potraktować jako udział w grze, w której nagrodami i karami są wypłaty związane z udziałem w tej grze - gry - sytuacje, których wyniki o pewnej wartości pieniężnej pojawiają się z różnym prawdopodobieństwem, - wartość oczekiwana gry (E(x))- średnia wypłata uzyskiwana przy wielokrotnym powtarzaniu gry  xi - kwota możliwa do uzyskania podczas gry pi - prawdopodobieństwo Wartość oczekiwana - z punktu widzenia gracza, któremu zależy na wygranej, jedną z najważniejszych cech gry jest wartość oczekiwana. Informuje ona o przeciętnym wyniku wielu partii tej gry. - Najlepsza gra - to ta o najwyższej wartości oczekiwanej Przykład 1 Mamy do wyboru inwestycje A, która z prawdopodobieństwem 0,7 prowadzi do zysku 100 zł, a z prawdopodobieństwem 0,3 przyniesie stratę 50 zł lub inwestycje B, która z prawdopodobieństwem 0,5 prowadzi do zysku 60 zł, a z prawdopodobieństwem 0,5 do zyku 30 zł. Która inwestycja jest lepsza? Należy obliczyć wartość oczekiwaną dla każdej inwestycji: Inwestycja A: E(A) = 0,7 * 100 + 0,3 * (-50?) = 70 - 15 = 55 zł Inwestycja B: E(B) = 0,5 * 60 + 0,5 * 30 = 30 + 15 = 45 zł Zgodnie z teorią maksymalizacji wartości oczekiwanej inwestycja A jest lepsza Jednak, inwestycja B jest bezpieczniejsza bo nie da się w niej stracić. Gra jest bardziej ryzykowna, im większy jest rozrzut jej wyników i im częściej pojawiają się wyniki bardziej oddalone od wartości oczekiwanej gry. Teoria użyteczności oczekiwanej (Neumann, Morgenstern) - maksymalizacja wartości oczekiwanej nie może być uznana za racjonalne kryterium wyboru w warunkach ryzyka - zamiast niej istnieje zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności, która dopuszcza, że stosunek do ryzyka pozostaje sprawą indywidualnego upodobania. W tym ujęciu stosunek jednostki do ryzyka wyraża kształt jej indywidualnej funkcji użyteczności. Wybór a oczekiwana użyteczność gdzie: wi - kwota i-tej wypłaty pi - prawdopodobieństwo otrzymania i-tej wypłaty ui - użyteczność z posiadania i-tej kwoty Podejście do ryzyka trzy typy podejścia do ryzyka: - niechęć (awersja) do ryzyka - neutralność (obojętność) wobec ryzyka - skłonność do ryzyka - rozważanie ryzyka, straty oraz zysku Funkcje użyteczności Im wyższa wartość oczekiwana tym większe ryzyko podpisać wykresy: awersja, neutralność, skłonność Postawy wobec ryzyka Niechęć do ryzyka oznacza że dana osoba byłaby skłonna zrezygnować z części oczekiwanej wypłaty byle zmniejszyć ryzyko. Niechęć do ryzyka jest dominującą cechą wśród konsumentów, ale również wśród wielu przedsiębiorców. WYKŁAD 2 - 09.10.2024 Postawy wobec ryzyka cd. Obojętność wobec ryzyka oznacza, że dany podmiot kieruje się wyłącznie oczekiwana korzyścią z danej decyzji. Ryzyko nie ma dla takiej osoby żadnego znaczenia. Skłonność do ryzyka oznacza, że dana osoba traktuje ryzyko jako szansę, a nie zagrożenie. Z dwóch inwestycji o takiej samej wartości oczekiwanej osoba wybierze tę o wyższym poziomie ryzyka. Gry: - Gra - sytuacja decyzyjna w warunkach ryzyka - Gry korzystne - gry, w których E(X) > 0 - wszyscy rozważą granie w taką grę - Gry sprawiedliwe - gry, w których E(X) = 0 - ci obojętni do ryzyka będą grali, ze skłonnością do ryzyka - Gry niekorzystne - gry, w których E(X) < 0 - będą grać osoby ze skłonnością do ryzyka, - najbardziej ryzykowne lub np. loteria, gry w kasynie Postawa względem ryzyka a majątek Stosunek do ryzyka zależy od wielkości majątku konsumenta. Gdy nie jest bogaty (I) wówczas jest asekurantem. Przy większym majątku (II) staje się ryzykantem, ale po przekroczeniu kolejnego poziomu majątku (III) ponownie staje się asekurantem. Podejście do ryzyka Kahnemana i Tversky’ego - teoria perspektywy (alternatywna teoria wyboru w warunkach ryzyka) Krzywa jest wypukła dla strat, a wklęsła dla zysków. Co więcej funkcja wartości jest bardziej stroma dla strat niż dla zysków. Oznacza to, że tej stratę odczuwamy dużo mocniej niż zysk o tej samej wartości bezwzględnej (np. 500 zł). Przykład 3 Badani proszeni są o dokonanie wyboru pomiędzy: A: 50% szansa na wygranie 1000 zł 1000*0,5 = 500 B: pewna wygrana w wysokości 500 zł 500*1 = 500 Wybór B, awersja do ryzyka, wolimy mniejszy pewny zysk, niż większy ale niepewny. Przykład 4 Tym razem badani proszeni są o dokonanie wyboru pomiędzy: A: 50 % szansa na stratę 1000zł B: pewna strata w wysokości 500 zł Wybór A, skłonność do ryzyka, można stracić więcej niż w B, ale można również nic nie stracić. Teoria perspektywy - zastąpienie pojęcia użyteczności terminem wartość - Przeanalizowanie kształtu funkcji wartości dla potencjalnych strat i dla możliwych zysków - kształt funkcji wartości dla strat jest inny niż dla zysków - preferencje decydentów będą zależały od tego jak sformułowany zostanie problem - Jeśli wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako zysk, funkcja wartości będzie wypukła i decydent wykaże awersję do ryzyka. - Jeśli wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako strata, decydent wykaże skłonność do ryzyka. Funkcja wag decyzyjnych - subiektywne prawdopodobieństwo Wagi decyzyjne nie odpowiadają prawdopodobieństwu. Ludzie niedoszacowują wysokich i średnich prawdopodobieństw, a przeceniają niskie (totolotek, ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków). Inne teorie - Thaler i Johnson (1990) opisali tzw. house money effect, polegający na tym że ludzie są bardziej skłonni do ryzyka w odniesieniu do latwo uzyskanych pieniędzy (np. wygranych na loterii) niż pieniędzy zdobytych pewnym wysiłkiem. - Z kolei break even effect polega na tym, że ludzie, którzy ponieśli straty są bardziej niż zazwyczaj skłonni do podjęcia ryzyka, aby tylko mieć szansę odzyskać utracone pieniądze (wyjść na swoje- break even) Wybierane przez ludzi strategie działania zależą w dużej mierze od tego, jak interpretują sytuację decyzyjną w jakiej się znaleźli albo jak się ją przedstawia: czy stawka jest duża, czy mała; czy na szali są przede wszystkim zyski, czy ograniczenie strat; jak można zaklasyfikować prawdopodobieństwo różnych scenariuszy zdarzeń itp. Ponadto, ludzie bardzo różnią się w swoich reakcjach na ryzyko i niepewność w zależności od wieku, płci, wykształcenia, charakteru, itp. Ani wiek, ani nawet doświadczenie na rynkach finansowych nie chronią przed potencjalnie szkodliwymi zadłużeniami i uproszczeniami poznawczymi. …………………………………………………………………………………………………………… Zarządzanie ryzykiem system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji Etapy zarządzania ryzykiem: - identyfikacja - pomiar - zabezpieczenie przed ryzykiem - monitorowanie - ocena procesu zarządzania ryzykiem Identyfikacja ryzyka - Identyfikowanie ryzyka to rozpoznawanie, ustalanie, stwierdzenie przyczyn i miejsca jego występowania - Identyfikacja wiaze sie z ocena prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożeń i możliwych szans. Bardzo istotnym w identyfikacji ryzyka jest ustalenie stopnia prawdopodobieństwa zaistnienia określonego zdarzenia oraz ustalenie rozmiarów ryzyka. Proces zarządzania ryzykiem jest trudnym procesem. Identyfikacja odbywa się: - odgórnie - kierownik jednostki lub pozostali kierownicy wyższego szczebla identyfikują ryzyko w organizacji; - oddolnie - kierownicy średniego szczebla i pracownicy identyfikują ryzyko związane z ich działem oraz wykonywanymi zadaniami Organizacja powinna opracować odpowiedni program identyfikacji ryzyka wskazując przy tym na optymalne metody jego identyfikacji. Identyfikacja ryzyka jest procesem ciągłym i powinna być wbudowana w system zarządzania organizacją. Metody identyfikacji → Metody identyfikacji ryzyka to w sposób świadomy, konsekwentny i systematyczny przeprowadzony zespół czynności z wykorzystaniem optymalnych środków użytych do wykonania konkretnego zadania tj. osiągnięcia wyznaczonego celu. Główne metody identyfikacji ryzyka: → Analiza zagrożenia: identyfikacja ryzyk, które mogą oddziaływać na zasoby (aktywa). → Analiza środowiskowa: identyfikacja ryzyk, które mogą wpływać na działania operacyjne; → Scenariusze zagrożenia: Specjalistyczna metoda identyfikacji ryzyka wystąpienia oszustwa i/lub zagrożenia, katastrofy (nieszczęścia) Identyfikacja ryzyka może być przeprowadzona za pomocą: 1. Burzy mózgów, opartej na uczestnictwie kierowników oraz odpowiedzialnych pracowników posiadających kompleksową znajomość działalności organizacji. 2. Kwestionariuszy, obejmujących sporządzanie uzgodnionej listy pytań, które umożliwiają identyfikację obszarów ryzyka, oraz 3. Posiadanego doświadczenia i prognoz na przyszłość wykorzystując informacje wynikające z oceny zdarzeń z przeszłości oraz sporządzonych prognoz na przyszłość. Diagram Ishikawy Diagram - “głowa ryby” oznacza problem do rozwiązania, - “kręgosłup” skupia poszczególne grupy przyczyn, mogące powodować wystąpienie omawianego problemu, - “ości” oznaczają przyczyny zaliczone do danej grupy, → Aby umożliwić szybkie wyszukiwanie głównych przyczyn problemu, opracowano koncepcję 5M. Według tej koncepcji, w większości problemów, analiza powinna skoncentrować się na głównych pięciu grupach przyczyn. Niekiedy dodaje się także środowisko. Elementy koncepcji 5M przedstawiono w tabeli. → Bardzo często diagram awy jest rozważany w układzie 5M+E, gdzie dodatkowym, szóstym elementem jest środowisko/otoczenie (ang. environment). 5M+E - człowiek (man) - kwalifikacje, zadowolenie z pracy, przyzwyczajenia czy staż pracy - maszyna (machine) - nowoczesność, wydajność, precyzja, trwałość, bezpieczeństwo oraz warunki pracy - materiał (material) - surowce wejściowe, substytuty, półfabrykaty - stosowana metoda (Method) - procedury, instrukcje, zakres obowiązków, normy, know-how oraz technologia - kierownictwo (Management) - strukturę organizacyjną, organizacja pracy - otoczenie (Environment) - elementy środowiska wykonywania pracy Etapy postępowania 1. Identyfikacja problemu a. dokładne zdefiniowanie problemu, który należy rozwiązać 2. Określenie głównych grup przyczyn a. koncepcja 5M 3. Uszczegółowienie przyczyn a. szukanie przyczyn dla każdej zidentyfikowanej grupy, szukanie podprzyczyn dla danej przyczyny itp. 4. Analiza wyników a. szczegółowa analiza np. wystawienie diagramu na widok publiczny Pomiar ryzyka - informacje pokazują jak duże podejmowane jest ryzyko w stosunku do wielkości kapitału będącego do dyspozycji przedsiębiorstwa; - ustala limity inwestycyjne, których nie należy przekraczać; - pozwala na zbudowanie najodpowiedniejszego portfela inwestycyjnego i wskazanie jaka jego część może zostać przeznaczona np. na inwestycje na rynku walutowym; - umożliwia wyliczanie wielkości ryzyka i zysków; - Pomiar ryzyka jest też dla wielu instytucji obowiązkiem wynikającym z wymagań instytucji nadzorczych - wewnętrznych (Rada Nadzorcza) bądź zewnętrznych (nadzór bankowy, ubezpieczeniowy, itp.). Pomiar ryzyka - dwa sposoby → Ocena kategorii ryzyka - podaje przedział klasowy ryzyka (np: brak ryzyka, niewielkie ryzyko, średnie ryzyko, duże ryzyko) → Ilościowa ocena ryzyka - przedstawia konkretne wartości miar ryzyka. Przykładowo ryzyko wynoszące 6 jest większe od ryzyka równego 2. By móc ocenić ryzyko w sposób ilościowy należy dokonać odpowiedniego pomiaru ryzyka Mierzenie ryzyka - ryzyko rynkowe By móc dokonać pomiaru ryzyka rynkowego należy na początku wyznaczyć oczekiwaną stopę zwrotu charakteryzującą każdą inwestycje. Jest ona podstawową miarą określającą wielkość dochodu przypadającego na każdą jednostkę zainwestowanego kapitału. Stopa zwrotu gdzie: ri - stopa zwrotu instrumentu finansowego w okresie i, P0 - wartość początkowa instrumentu finansowego (znana), P1 - wartość końcowa instrumentu finansowego (zmienna losowa), D - otrzymane w badanym okresie dywidendy (jeżeli były wypłacane). Oczekiwana stopa zwrotu może być liczona jako syntetyczna miara dochodu wyznaczona na podstawie rozkładu stopy zwrotu: gdzie: - E(r) - oczekiwana stopa zwrotu, - pi - prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwości wartości stopy zwrotu, - ri - i-ta prawdopodobna do uzyskania wartości stopy zwrotu, - m - ilość możliwych do uzyskania wartości stopy zwrotu. W sytuacji gdy niemożliwe jest uzyskanie informacji o rozkładzie stopy zwrotu w celu jej oszacowania, można posłużyć się danymi historycznymi (stopami zwrotu, które zostały zrealizowane w przeszłości). W ten sposób dokonuje się pomiaru oczekiwanej stopy zwrotu będącej średnią arytmetyczną stóp zwrotu. gdzie: - r - stopa zwrotu instrumentu finansowego (aktywa) zrealizowanego w okresie t, - n - liczba okresów z których pochodzą dane. Miary ryzyka można podzielić na trzy podstawowe kategorie: - miary zmienności odzwierciedlają zmiany finansowych cen lub stóp zwrotu. Z reguły bierze się pod uwagę rozkład cen (lub stóp zwrotu) i wyznacza miary rozproszenia tego rozkładu. - miary wrażliwości odzwierciedlają wpływ pewnych zmiennych, zwanych czynnikami ryzyka na ceny (lub stopy zwrotu) - miary zagrożenia odnoszą się do pomiaru możliwych niekorzystnych odchyleń od oczekiwanych wartości (cen lub stóp zwrotu) Miary zmienności → Miary zmienności charakteryzują stopień zróżnicowania jednostek zbiorowości pod względem badanej cechy. → wraz ze wzrostem zmian stóp bądź cen dochodu instrumentów finansowych rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem. Miary zmienności są rozumiane jako zmienność rozkładu stopy zwrotu i dzielą się na: Miary bezwzględne (absolutne) 1. Średni rozstęp - jest to najprostsza i najmniej dokładna miara zmienności, gdyż nie jest zależna od rozkładu stóp zwrotu, a jedynie od ich dwóch skrajnych wartości. Połowa rozstępu jest określana poprzez połowę różnicy między największą i najmniejszą wartością dotyczącymi stopy zwrotu. gdzie: - r max- maksymalna wartość stopy zwrotu w danym okresie - r min- minimalna wartość stopy zwrotu w danym okresie 2. Wariancja - definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki miary badanej cechy np. % gdzie: ri - wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy, E(r) - oczekiwana stopa zwrotu, pi - prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu. Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, wariancję możemy obliczyć ze wzoru na wariancję z próby: gdzie: rj - wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy E(r) - oczekiwana stopa zwrotu n - liczba obserwaci 3. Odchylenie standardowe określa stopień dyspersji wartości badanej cechy od jej średniej arytmetycznej, podawane jest w takich samych jednostkach jak badana cecha. Przyjmuje wartości dodatnie (nieujemne). Jeżeli wartość odchylenia standardowego zmniejsza się, to odpowiednio maleje także dyspersja badanej cechy i maleje ryzyko związane z danym instrumentem. Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, a nie posiadamy rozkładu stóp zwrotu, odchylenie standardowe może zostać obliczone ze wzoru na odchylenie standardowe z próby: Reguła trzech sigm dla rozkładu normalnego - typowy obszar zmienności Odchylenie przeciętne - jest definiowane jako średnia arytmetyczna bezwzględnych odchyleń wartości stopy zwrotu od średniej arytmetycznej stopy zwrotu. Odchylenie przeciętne przedstawia o ile od średniej arytmetycznej różnią się jednostki danej zbiorowości. Między odchyleniem przeciętny, a standardowym dotyczących tego samego szeregu istnieje zależność. Odchylenie ćwiartkowe (międzykwantylowe) - określa w jakim stopniu wartości cechy odchylają się od wartości środkowej zwanej medianą. Gdzie:  - Q1 – kwantyl pierwszy dokonuje podziału zbiorowości na dwie części w taki sposób, że pierwsza część stanowi 25% (1/4) badanych jednostek, której wartości cechy są nie wyższe (czyli niższe lub równe) niż wartość Q1, zaś druga część składa się z 75% (3/4) badanych jednostek, które są nie niższe (a zatem wyższe lub równe) niż Q1; - Me (Q2) – mediana (kwantyl drugi) – jest to wartość środkowa, dzieląca zbiorowość na dwie części, każda po 50%, z których jedna część jest mniejsza a druga większa od wartości mediany; - Q3 – kwantyl trzeci – dzieli zbiorowość tak samo jak Q1 z tą różnicą, że 25% badanych jednostek ma wartości cechy wyższe lub równe kwantylowi trzeciemu, a 75% badanych jednostek jest niższa bądź równa Q3. Jak w przypadku odchylenia standardowego tak również przy odchyleniu ćwiartkowym można wyznaczyć typowy obszar zmienności cechy, w którym koncentruje się zdecydowana większość wartości badanej cechy: Jednak zanim przystąpi się do wyznaczania miejsc poszczególnych kwantyli należy uporządkować cechy danej zbiorowości w kolejności rosnącej, od wartości najmniejszej do największej. Odchylenie ćwiartkowe jako miara ryzyka inwestycji w instrument finansowy jest stosowane w szczególności w przypadkach instrumentów charakteryzujących się nieskończoną wartością wariancji stopy zwrotu lub dla których wyliczenie wariancji jest niemożliwe. Wartości maksymalne i minimalne Rozstęp, Asymetria stopy zwrotu - pozwala na zróżnicowanie akcji, które mają taką samą stopę zwrotu i takie samo odchylenie standardowe. Dla inwestora bardziej korzystna jest asymetria prawostronna. Asymetria stopy zwrotu Asymetria stopy zwrotu wykorzystywana jest do porównywania inwestycji w papiery wartościowe o takiej samej wartości oczekiwanej i takiej samej stopie zwrotu Asymetria lewostronna Asymetria prawostronna WYKŁAD 3 - 16.10.2024 S(x) to odchylenie - pewność stopy zwrotu - czym wyższe tym mniejsza pewność zwrotu. przykład 1 inwestycja A E(x) = 5%; S(x) = 4% inwestycja B E(x) = 5%; S(X) = 9% odp. Bardziej ryzykowna jest inwestycja B. przykład 2 inwestycja A E(x) = 2%; S(x) = 4% inwestycja B E(x) = 8%; S(X) = 8% Ciężko określić, która inwestycja jest lepsza. V(x) A = 4/2 * 100 = 200% V(x) B = 8/8 * 100 = 100% - lepsza. Czym mniejszy współczynnik zmienności tym inwestycja jest mniej ryzykowna. Względne miary ryzyka (relatywne) Współczynnik zmienności - pokazuje jakie ryzyko przypada na jednostkę stopy zwrotu papieru wartościowego Należy dążyć do zmniejszania współczynnika zmienności, gdyż jest to podstawowa cecha racjonalnego inwestowania. Problem może się pojawić wówczas, gdy należy zinterpretować współczynnik zmienności w przypadku, gdy stopa zwrotu jest ujemna przykład 3 inwestycja A E(x) = 1%; S(x) = 0,01% inwestycja B E(x) = 100%; S(X) = 2% V(x) A = 1% V(x) B = 2% Poziom stopy zwrotu (E) to najważniejsza cecha determinująca wybór inwestycji, na drugim miejscu jest zmienność (S), czyli ryzyko. Miary ryzyka spekulacyjne: - wariancja - odchylenie standardowe - współczynnik zmienności Miary ryzyka czystego - Semiwariancja - Semiodchylenie standardowe - Semiwspółczynnik zmienności Odchylenie w dół od wartości oczekiwanej. E(x) = 10% a osiągamy 8% Ryzyko czyste nie oznacza tylko straty. Jest to również osiągnięcie mniejszego zysku z inwestycji od oczekiwanego wyniku. Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, semiwariancję możemy obliczyć ze wzoru: gdzie: ri - wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy, E(r) - oczekiwana stopa zwrotu n - liczba obserwacji Semiodchylenie Semiwspółczynnik zmienności Miary wrażliwości Opierają się na koncepcji ryzyka, zgodnie z którą wraz ze wzrostem wrażliwości stop bądź cen dochodu instrumentów finansowych na czynniki ryzyka, rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem. Celem miar wrażliwości nie jest pomiar skutków ryzyka które już zaistniało (a więc zmienności stopy zwrotu), tylko uwzględnienie zależności zachodzących pomiędzy wartością instrumentu finansowego, a czynnikami ryzyka wpływającymi w sposób bezpośredni na wartość instrumentu Model Sharpe’a Wyliczany dla aukcji (funkcja regresji), określając zależności zachodzące pomiędzy stopą zwrotu akcji, a przeciętną stopą zwrotu obserwowaną na rynku (np. stopą zwrotu indeksu głównego). gdzie: Ri - stopa zwrotu i-tej akcji alfai - niezależna od rynku stopa zwrotu betai - współczynnik beta Rm - stopa zwrotu z rynku ui - składnik losowy dla i-tej akcji Beta określa zależność (może być ujemna lub dodatnia), jeżeli jest dodatnia to wartości X spadają. Jeżeli beta = -2, a X wzrasta o 1 to Y spada o 2. Parametr Beta (współczynnik) - mówi o ile % zmieni się stopa zwrotu akcji, w przypadku zmiany stopy zwrotu portfela rynkowego (indeksu rynku) o 1 %. - wskazuje na stopień wrażliwości danej akcji na zmiany stopy zwrotu indeksu głównego. - jest miarą ryzyka rynkowego akcji. Przypadki beta: - beta < 0 - indeks akcji zmienia się w odwrotnym kierunku niż kurs portfela rynkowego; - oznacza to, że gdy indeks rośnie kurs akcji maleje i odwrotnie, gdy indeks maleje to kurs rośnie - wystąpienie takiej sytuacji jest bardzo mało prawdopodobne, jednak w teoretycznych założeniach możliwe; prostota przedstawiająca funkcję trendu ma ujemne nachylenie - B = 0 oznacza brak reakcji stopy zwrotu na zmiany rynkowe jest to akcja wolna od ryzyka np. bon skarbowy - 0< prawy górny - >> dla ryzykujących lewy dolny - jako wartość oczekiwaną danej miary przyjąć średnią arytmetyczną z danych z przeszłości. Problem -> Sytuacja na rynku niestabilna... Niestabilna -> dane z krótkich okresów, średnia arytmetyczna ważona (najnowsze wartości miary mają najwyższą wagę). Miary zmienności - Miary ryzyka czystego lub spekulacyjnego - W przypadku miar, dla których istnieją poziomy normatywne można wyznaczać odchylenie standardowe, korzystając z różnic wartości rzeczywistych od normy. Analiza wskaźnikowa Narzędzie pozwalające szybko, tanio i efektywnie ocenić ryzyko przedsiębiorstwa. Ograniczenia: - bazowanie na danych z przeszłości - podatność na zabiegi księgowe w sprawozdaniach. Dlatego wyniki analizy ilościowej opartej na wskaźnikach powinny być uzupełniona o rezultaty analizy jakościowej oraz analizy otoczenia Analiza jakościowa Zmienne jakościowe w rozumieniu analizy ryzyka są to wielkości, które ze względu swój charakter nie poddają się ścisłemu pomiarowi. Mogą one przybierać postać dwu, trzech lub więcej kategorii, często nie da się ich jednoznacznie wyrazić w żadnej jednostce. W przeważającej mierze ocena zmiennych jakościowych zależy od subiektywnej opinii osoby przeprowadzającej analizę. Analiza ryzyka działalności gospodarczej jest szczególnie użyteczna, gdy prowadzi się ja dla przynajmniej dwóch przedsiębiorstw i posiada się informacje o normach branżowych. Pozwala to ocenić kondycję ekonomiczno-finansową ale również miejsce spółki w danej branży i gospodarce kraju POMINĘŁA SLAJDY 60 - 78 SYMPTOMY UPADKU PRZEDSIĘBIORSTWA Podstawowe grupy i typy zagrożeń wynikające z doświadczeń zlikwidowanych przedsiębiorstw: - Bieżące zarządzanie - niedostatek kapitału, niedoszacowanie kosztów, niefachowa księgowość - Strategia rozwoju - złe oszacowanie popytu na produkty firmy, uzależnienie się od niewielu konsumentów, działania konkurencji - Technologia - niedopracowanie produktu, niedostatek wiedzy lub doświadczenia, zastosowanie wadliwych materiałów - Elementy zewnętrzne - podniesienie stopy procentowej pobranych kredytów, zmiana kursu walut - Powody kadrowe - utrata „keyman”- osób na wysokich stanowiskach - Marketing - błędne przewidywania, zaniżanie cen, przereklamowanie. Fundamentalne zasady postępowania z ryzykiem: - Nie ryzykuj wiele dla małego zysku - Ustal granice dopuszczalnego ryzyka - Uwzględniaj prawdopodobieństwo zdarzeń TERAZ SKOK DO 94 Koncepcje zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie - Enterprise Risk Management – ERM - Jest najbardziej kompletnym podejściem do systemowego zarządzania ryzykiem. Nie jest koncepcją w pełni jednoznaczną, bowiem w różnych opracowaniach przyjmuje nieco odmienne, czasami dość znacznie różniące się formy i treści. Jej istotą jest organizowany proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontroli działalności organizacji w celu pomniejszenia efektu wpływu ryzyka na wyniki organizacji. - Koncepcja ERM obejmuje zespół metod i technik identyfikacji, opisu, pomiaru, analizy i oceny ryzyka oraz przyjętych mechanizmów działania (strategia, reagowanie i monitoring), ukierunkowanych na realizację celów Planowanie ciągłości działania – Business Continuity Planning – BCP - Jest to koncepcja proaktywnego planowania mająca na celu zapewnienie ciągłości wytwarzania i dostarczania w niezakłócony sposób produktów i usług na wypadek wystąpienia katastrof naturalnych i awarii technicznych. - Plan ciągłości działania przedsiębiorstwa powinien zawierać: analizę ryzyka, analizę procesów biznesowych, identyfikację kluczowych procesów, budowanie planów ciągłości działania, wdrożenie planów, testowanie i program szkoleń. Zarządzanie ciągłością działania - Business Continuity Management BCM - koncepcja zarządzania, zmierzająca do określenia potencjalnego wpływu zakłóceń na organizację i stworzenia warunków do budowania odporności na nie oraz zdolności do skutecznej ochrony interesów właścicieli, reputacji i marki organizacji, a także dotychczasowej jej wartości. W wielu punktach wykazuje zbieżność z założeniami koncepcji ERM. - Obejmuje, oprócz wielu koncepcji znanych z zarządzania ryzykiem, także element Business Impact Analysis (BIA) i Crisis Management (CM). - Przez niektórych autorów BCM traktowane jest jako koncepcja szersza od ERM, inni reprezentują pogląd odwrotny. Zarządzanie niepewnością - – Uncertainty Management – UM - koncepcja polegająca na zastosowaniu metod i technik w celu zmniejszenia strat przedsiębiorstwa w warunkach braku informacji potrzebnych do podejmowania decyzji, braku możliwości przewidywania skutków podejmowanych decyzji i wreszcie – niemożności oszacowania skutków zdarzeń zachodzących w otoczeniu. Odtworzenie działania po katastrofie - – Disaster Recovery - DR - obejmuje polityki oraz procedury i związane z nimi procesy, mające na celu zapewnienie przetrwania organizacji po wystąpieniu katastrofy naturalnej (np. powódź, trzęsienie ziemi), awarii technicznej (np. pożar, awarie sieci energetycznej lub telefonicznej), w następstwie których zniszczeniu ulega całość lub istotna część zasobów o znaczeniu krytycznym dla jej podstawowej działalności biznesowej. - Zwykle planowanie DR jest części większego procesu  - planowania ciągłości działania. Analiza Business Impact Analysis - – BIA - Jest to cząstkowa koncepcja zarządzania, będąca istotną częścią składową planowania ciągłości działania organizacji. Jest przeglądem tego, co trzeba zrobić, aby nie zrujnować posiadanej reputacji i nie ponieść strat finansowych. - Proces analizy obejmuje: przegląd planowania, przegląd tworzenia, przegląd dystrybucji, analizę wyników i prezentację wniosków. - Skutkiem analizy jest sprawozdanie, które opisuje potencjalne ryzyka dla organizacji. Określa ono ilościowo znaczenie komponentów biznesu i sugeruje odpowiedni przydział zasobów, niezbędnych dla zapewnienia im ochrony przed zagrożeniami. Możliwe niepowodzenia organizacji mogą zostać ocenione pod względem ich wpływów na bezpieczeństwo, finanse, marketing i zapewnienie jakości. Zarządzanie Ryzykiem łańcucha Dostawy - Supply Chain Risk Management – SCRM - Jest to koncepcja zarządzania, która usiłuje zidentyfikować potencjalne zakłócenia dla nieprzerwanej produkcji i tym samym ujawnić ryzyko handlowe. - Proces zarządzania ryzykiem łańcucha dostawy polega na identyfikacji i sterowaniu realizowanych w nim procesów wewnętrznych związanych z przepływem towarów/usług i informacji poprzez zintegrowane działania przedsiębiorstw tworzących łańcuch dostaw. WYKŁAD 6 - 06.11.2024 EGZAMIN ZA TYDZIEŃ O 9:00 Bankructwo Z punktu widzenia ekonomii bankrutem jest przedsiębiorstwo, które nie jest w stanie regulować swoich długów oraz wartość jego majątku nie wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań. W aspekcie prawnym upadłość przedsiębiorstwa następuje dopiero po ogłoszeniu bankructwa przez sąd. Autorzy w modelach dyskryminacyjnych najczęściej przyjmują datę ogłoszenia upadłości przez sąd lub datę złożenia wniosku o upadłość do sądu. Z teoretycznego punktu widzenia upadłość przedsiębiorstwa…...jest częścią samo-regulacyjnego mechanizmu rynkowego. Upadłość jest czymś złym z punktu widzenia przedsiębiorstw, natomiast z punktu widzenia całego rynku, jest warunkiem jego rozwoju. Sygnały upadłości - Zaprzestanie spłaty zobowiązań powyżej 3 miesięcy - Wartość niespłaconych zobowiązań powyżej 10% sumy bilansowej Ryzyko bankructwa - prawdopodobieństwo niewypłacalności podmiotu gospodarczego przy danych warunkach początkowych. - zła kondycja może być wynikiem skumulowanie się wielu zdarzeń określanych mianem niekorzystnych jednak mających charakter powszechny - zła kondycja może być również wynikiem jednego wydarzenia – zjawiska o charakterze katastroficznym (charakter katastroficzny przejawia się w niskim prawdopodobieństwie zajścia zdarzenia oraz wysokim rozmiarze wyrządzanych szkód) Metody oceny ryzyka - metody logiczno-dedukcyjne - metody empiryczno-indukcyjne RYZYKO W BANKU - odchylenie osiągniętej wielkości celowej od wielkości wcześniej zaplanowanej (zysk i generowane środki pieniężne). Ryzyko w banku ma charakter szczególny, bo: - Trudność przewidzenia rzeczywistych terminów wymagalności pasywów (depozytów) i zapadalności aktywów (kredytów). - Ryzyko w banku podejmowane jest celowo w oczekiwaniu na wyższy zysk (wyższe ryzyko → wyższa rentowność) Rodzaje ryzyka w banku - Ryzyko w obszarże finansowym (ryzyko typowo bankowe) - ryzyko kredytowe - ryzyko rynkowe - Ryzyko w obszarze techniczno-organizacyjnym (ryzyko operacyjne) Kategorie ryzyka bankowego - ryzyko kredytowe - ryzyko rynkowe - ryzyko stopy % - ryzyko walutowe - ryzyko zmian cen towarów - ryzyko związane z inwestycją w papiery wartościowe - ryzyko płynności - ryzyko operacyjne - ryzyko prawne - ryzyko kapitałowe RYZYKO KREDYTOWE Z uwagi na charakter i zakres prowadzonej działalności, najbardziej znaczącym rodzajem ryzyka w banku jest ryzyko kredytowe. Ryzyko kredytowe - ryzyko aktywne (czynne) - stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę płatności kredytowych (rat kapitałowych i odsetek) w ustalonej w umowie kredytowej wysokości i terminie - ryzyko pasywne (bierne)- oznacza natomiast zagrożenie wcześniejszego niż wynika to z umowy wycofania przez deponenta zdeponowanych środków lub zagrożenie nie uzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych Czynniki wpływające na ryzyko kredytowe - zewnętrzne (niezależne od banku) - wewnętrzne (zależne od jakości podejmowanych w banku decyzji) Ryzyko kredytowe - pojęcia podstawowe - ryzyko pojedynczego kredytu- oznacza ryzyko związane z konkretną umową kredytową - ryzyko kontrahenta (pojedynczego kredytobiorcy) - oznacza ryzyko związane z konkretnym kontrahentem banku i jest uzależnione od stopnia jego zadłużenia (np..: w innych bankach, czy u dostawców) - ryzyko portfela kredytowego - to wypadkowa ryzyka, związanego z każdą pojedynczą umową kredytową wchodzącą w skład danego portfela kredytowego - zależy od wartości pojedynczych kredytów prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności pomiędzy pojedynczymi kredytami - ryzyko kredytowe banku - to suma ryzyka ponoszonego przez bank w związku z udzielonymi i obsługiwanymi kredytami jego poziom ogranicza się wymogami kapitałowymi Szacowanie ryzyka kredytowego Bank chcąc oszacować ryzyko kredytowe opiera si na modelach statystycznych ( … (modele scoringowe i ratingowe), a także na analizie eksperckiej dokonywanej przez wyspecjalizowane jednostki odpowiedzialne za zarządzanie ryzykiem kredytowym. Polega na ciągłej ocenie jakości posiadanych aktywów (kredytów) poprzez ocenę zdolności kredytowej przy udzielaniu kredytów oraz poprzez cykliczną ocenę jakości juz posiadanych aktywów w trakcie okresowych przeglądów istniejących portfeli kredytowych. Główny cel to prezentacja aktywów banku zgodnie z ich wartością godziwą (wartość początkowa obniżona o spłaty oraz utratę wartości). Dokonując cyklicznej oceny aktywów, banki kwalifikują swoje aktywa do grup ryzyka w zależności od prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania przez kontrahenta (probability of default -PD) i w konsekwencji poniesienia przez bank strat kredytowych. STANDARDY RACHUNKOWOŚCI - W 2014 roku Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (International Accounting Standards Board – IASB) wprowadziła Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej nr 9 (International Financial Reporting Standard 9 – IFRS 9), a wraz z nim pojęcie oczekiwanej straty kredytowej (expected credit loss – ECL). Stało się to podstawą nowej kalkulacji utraty wartości ekspozycji kredytowych. - W odróżnieniu od dotychczasowego podejścia, zgodnie z którym strata była prezentowana w dokumentach finansowych w momencie jej wystąpienia (zaobserwowania jej symptomów), nowe standardy nakazywały podejście wyprzedzające, „patrzenie w przyszłość”, a przede wszystkim przeprowadzanie kalkulacji na bieżąco. - Aktywa kredytowe w bilansie banku są prezentowane w wartościach netto, czyli kwocie kredytu pomniejszonej o odpis na utratę wartości. Odpis jest tym większy, im bardziej ryzykownie był udzielony kredyt. Koszyki portfela kredytowego → Żeby usystematyzować podejście do tworzenia odpisów na utratę wartości, wprowadzono podział portfela kredytowego na tzw. trzy koszyki (stage): - koszyk 1. zdrowe kredyty - koszyk 2. wzrosło ryzyko kredytowe - koszyk 3. z rozpoznana przesłanką utraty wartości Instrumenty sterowania w odniesieniu do pojedynczego ryzyka kredytowego - Ocena zdolności kredytowej kredytobiorcy (badanie wiarygodności kredytobiorcy przed udzieleniem kredytu, a następnie przez cały czas trwania umowy kredytowej – monitoring kredytowy). - ograniczenie wysokości udzielonego kredytu zewnętrzne i wewnętrzne normy koncentracji kredytowej. - ocena proponowanych zabezpieczeń – realność wyceny, płynność. Instrumenty sterowania w odniesieniu do portfela kredytowego - Dywersyfikacja ryzyka kredytowego – im mniej skorelowane ze sobą poszczególne kredyty, tym mniejsze będzie łączne ryzyko. - Transfer ryzyka – uzyskanie gwarancji lub poręczeń na udzielane kredyty ze strony innych instytucji - Przedsięwzięcia organizacyjne i kadrowe podejmowane przez banki (sprawna kontrola wewnętrzna, właściwy dobór personelu i jego przeszkolenie). Ocena zdolności kredytowej zdolność do terminowego i kompletnego wypełniania zobowiązań oraz warunków umowy kredytowej Metody oceny zdolności kredytowej - opisowe, tradycyjne - matematyczno - statystyczne Metody opisowe Metody matematyczno-statystyczne Metody te oceniają zdolność kredytową danego klienta na podstawie zachowań wcześniejszych kredytobiorców - credit scoring Analiza przedsięwzięć przewidzianych do kredytowania - celem jest określenie ryzyka związanego z realizacją przedsięwzięcia finansowanego kredytem  - ocenie podlega cała działalności podmiotu zaciągającego kredyt oraz szczegóły przedsięwzięcia zgłoszonego do kredytowania - aby określić i zbadać ryzyko związane z realizacją konkretnego projektu gospodarczego należy zanalizować przedkładany wraz z wnioskiem biznesplan – nie jest to jednak tylko formalność lecz bardzo istotny element procesu oceny ryzyka kredytowego - najistotniejszy element to wykonalność techniczna projektu oraz eliminacja tzw. „wąskich gardeł” Podstawowe formy zabezpieczeń - Zabezpieczenia materialne: polegają na przekazaniu kredytodawcy - w zamian za uzyskany kredyt - ekwiwalentnej lub pewnej sumy pieniężnej bądź innych wartości majątkowych. - Formy zabezpieczeń materialnych: - kaucje - blokady środków na rachunku bankowym i depozytów - przewłaszczenia rzeczy ruchomych na zabezpieczenie Podstawowe formy zabezpieczeń - Zabezpieczenie prawne: ma na celu uzyskanie przez kredytodawcę możliwości ściągnięcia kredytów od osób trzecich (poręczycieli) lub stworzenia kredytodawcy uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych wierzycieli przy dochodzeniu jego roszczeń z majątku kredytobiorcy. - Jako zabezpieczenie prawne zaciągniętego kredytu stosuje się: - poręczenie osoby trzeciej według prawa cywilnego lub wekslowego - gwarancję innego banku lub innej osoby prawnej - przelew wierzytelności - zastaw na majątku ruchomym na zasadach ogólnych lub bankowych - hipotekę - zwykłą lub kaucyjną - ubezpieczenie kredytu w instytucjach ubezpieczeniowych Ryzyko kredytowe jest tym większe im: - Większa jest proporcja między wysokością zadłużenia a majątkiem firmy - Mniejsza jest proporcja między zyskami netto a wysokością kredytu - Młodsza jest firma - Dłuższy jest okres kredytowania. Skutki ryzyka kredytowego dla banku - Efektem występowania ryzyka kredytowego może być: - utrata kapitału banku - utrata przez bank płynności, wypłacalności i w konsekwencji - upadłość banku  - podrożenie kredytów i zaostrzenie warunków ich udzielania - pogorszenie reputacji banku - spadek wartości rynkowej banku i groźba przejęcia go przez silniejszy podmiot - Pozytywne efekty występowania ryzyka kredytowego - wysokość dochodów z działalności kredytowej jest skorelowana z poziomem ryzyka - ryzyko kredytowe zmusza bank do większej staranności RYZYKO RYNKOWE W BANKU Definicje - Zagrożenie osiągnięcia innych niż planowane wyników działania. - Prawdopodobieństwo poniesienia strat związanych z niekorzystnymi zmianami cen. Wartość aktywów i pasywów może wzrosnąć lub spaść, w zależności od sytuacji na rynku. - ryzyko utraty wartości aktywów, wzrostu poziomu zobowiązań lub negatywnej zmiany wyniku finansowego w rezultacie wrażliwości na zmienność parametrów rynkowych (cen na rynku). Rodzaje ryzyka rynkowego - Ryzyko stopy procentowej - Ryzyko walutowe - Ryzyko cen towarów i instrumentów Stopa procentowa - jest ceną pieniądza i wyznacznikiem wartości pieniądza w czasie. - Wpływa z jednej strony na koszt pozyskiwania przez banki depozytów, a z drugiej na wysokość dochodów banku z tytułu udzielonych kredytów i nabytych papierów dłużnych. - zależy od stopy inflacji, polityki pieniężnej banku centralnego, koniunktury, relacji pomiędzy popytem na pieniądz i jego podażą oraz od ryzyka inwestycyjnego. - Wykładnikiem rynkowych stóp procentowych są stopy bazowe ustalane na rynku międzybankowym – WIBOR, LIBOR, EURIBOR i inne stopy referencyjne. Stopy na rynku międzybankowym - Kwotowanie - określanie stóp na rynku międzybankowym - BOR (Banking Offered Rate) – kredyt - BID (Banking Interesed Rate) –depozyt - WIBOR, WIBID – w Warszawie - LIBOR, LIBID – w Londynie - EURIBOR, EURIBID – rynek europejski Ryzyko stopy procentowej - Niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku. - Ryzyko stopy procentowej przejawia się jako: - ryzyko dochodu (zmniejszenie się dochodów odsetkowych banku) - ryzyko inwestycji (obniżenie się wartości księgowej papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu). - Podstawową przyczyną ryzyka stopy procentowej są trudności z przewidywaniem kierunku i zakresu wahań rynkowych stóp procentowych. Formy ryzyka stopy procentowej - Ryzyko niedopasowania terminów przeszacowania aktywów, pasywów lub pozycji pozabilansowych, np. bank finansuje długoterminowe kredyty o stałym oprocentowaniu depozytami o krótszych terminach wymagalności lub o krótszych okresach przeszacowania. - Ryzyko opcji klienta – przedwczesne wypowiadanie umów (wcześniejszej spłaty kredytu lub wcześniejszego wycofania depozytu). - Ryzyko bazowe – wynika z niedoskonałego powiązania stóp procentowych instrumentów generujących przychody (np. kredyty) i koszty odsetkowe (depozyty), które to instrumenty mają te same okresy przeszacowania, np. stopą referencyjną dla aktywów jest stopa redyskontowa, a dla pasywów WIBOR. - Nierównomierna elastyczność – nierównomierna elastyczność dopasowania się do zmian rynkowej stopy procentowej po stronie aktywów i pasywów Metody badania ryzyka stopy procentowej - analiza luki (zestawienie niedopasowania) - metoda badania elastyczności stopy procentowej (analiza wrażliwości) - wyznaczenie granicznych stóp procentowych - analiza czasu trwania (analiza okresowa, duration, duracja) - modele symulacyjne, analizy scenariuszowe - miary statystyczne (wariancja, odchylenie standardowe, VaR) Analiza luki - polega na analizie niedopasowania aktywów i pasywów pod względem sposobu oprocentowania. - Luka - różnica między wartością aktywów i pasywów podlegających zmianie oprocentowania w tym samym okresie. - Jeżeli Aw (aktywa wrażliwe) > Pw (pasywa wrażliwe), to występuje luka dodatnia. - Jeżeli Aw < Pw, to występuje luka ujemna. - Jeżeli Aw = Pw, to występuje luka neutralna. Mapa ryzyka stopy procentowej DO - dochody odsetkowe Zarządzanie luką polega na: - Niedopuszczeniu do tego, aby różnica między oprocentowaniem pasywów i aktywów zmniejszyła się nadmiernie - wykorzystaniu sytuacji rynkowej tak, aby luka była jak największa i w odpowiednim kierunku Zmniejszenie ryzyka stopy procentowej - Wyznaczanie limitów (dopuszczalnej luki w wybranych przedziałach czasowych, maksymalnej różnicy duration po stronie aktywów i pasywów). - Zmiana struktury aktywów lub pasywów w zależności od oczekiwanego trendu rynkowej stopy procentowej - Zawieranie większej liczby umów z klauzulą zmiany oprocentowania, która umożliwia dostosowanie stawek procentowych banku do warunków rynkowych. - Zabezpieczenie przed ryzykiem za pomocą odpowiednich instrumentów finansowych Ryzyko walutowe niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego. Aprecjacja i deprecjacja - Aprecjacja – polega na wzroście wartości waluty, umacnianiu się waluty na rynku. - Deprecjacja – spadek wartości waluty, osłabianiu waluty na rynku. - Rewaluacja wzrost wartości waluty na skutek decyzji władz, dewaluacja spadek wartości waluty na skutek decyzji władz Pozycje walutowe - Pozycja walutowa to zestawienie wszystkich wierzytelności i zobowiązań danego podmiotu w walutach obcych.  - W przypadku gdy wierzytelności i zobowiązania w danej walucie się równoważą mamy do czynienia z zamkniętą pozycją walutową w pozostałych przypadkach występuje otwarta pozycja walutowa. Pozycja walutowa - Pozycja walutowa długa (lub inaczej dodatnia) występuje wtedy gdy należności w danej walucie przewyższają zobowiązania w tej walucie (lub też aktywa w danej walucie przewyższają pasywa w danej walucie), z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych mających wpływ na tę pozycję. - Pozycja walutowa krótka (ujemna), występuje wówczas gdy zobowiązania w danej walucie przewyższają należności w danej walucie ( lub pasywa w danej walucie są większe niż aktywa w danej walucie), z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych mających wpływ na tę pozycję. Pozycja walutowa a sytuacja finansowa banku - W przypadku pozycji długiej zysk osiągnie bank, gdy nastąpi wzrost kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej (lub osłabienie waluty krajowej). - W przypadku pozycji walutowej krótkiej, zysk wystąpi w przypadku spadku kursu waluty obcej (umocnieniu waluty krajowej). Metody badania ryzyka walutowego - pomiar otwartych pozycji względem różnych walut - Ryzyko walutowe = otwarta pozycja walutowa × procentowa zmiana kursu walutowego - wyznaczanie wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego w obliczaniu adekwatności kapitałowej (to również badanie ryzyka walutowego) Zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym - Kontrakt terminowy- w ramach którego strony transakcji uzgadniają, że dokonają w ściśle określonym momencie w przyszłości transakcji kupna / sprzedaży waluty po ściśle określonym kursie. - Opcja walutowa- w ramach której jedna ze stron transakcji, za określone wynagrodzenie, uzyskuje możliwość zakupu lub sprzedaży określonej sumy waluty po z góry ustalonym kursie. - Hedging polegający na takim kształtowaniu przepływów pieniężnych, aby ewentualne zmiany kursu były neutralne dla przedsiębiorstwa (tj. aby wartość zobowiązań i należności przedsiębiorstwa wyrażonych w danej walucie obcej w danym momencie w przyszłości była taka sama). Ryzyko zmian cen towarów i akcji Jest to ryzyko spadku cen towarów i instrumentów finansowych, które są przedmiotem handlu. Ryzyko płynności - Płynność– zdolność do terminowego regulowania zobowiązań oraz zdolność do pozyskiwania funduszy na sfinansowanie nieoczekiwanego wycofywania depozytów, zdolność do generowania przez bank dodatniego salda przepływów gotówkowych w określonym horyzoncie czasowym. - Ryzyko zmniejszenia lub utraty płynności finansowej – Jeżeli płynność zostanie zachwiana lub nastąpi zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących zobowiązań płatniczych. Zarządzanie płynnością banku - Dążenie do synchronizowania strumieni wpłat i wypłat. - Dążenie do zabezpieczania środków dla przewidywanego strumienia wypłat w przewidywanym czasie, za pomocą wszystkich dostępnych przedsięwzięć, przy dążeniu do minimalizacji strat z tym związanych. Potrzeby w zakresie płynności - Zapotrzebowanie na gotówkę jest wynikiem: - wycofania lokat - terminów płatności zobowiązań - wypłat transz kredytów - Zapotrzebowanie na gotówkę zaspokaja się poprzez: - zwiększenie kwot depozytów - spłatę rat kredytowych - wcześniejsze spłaty kredytów - sprzedaż aktywów Płynność banku a reguły teoretyczne - Transformacja terminów sprzyja wzrostowi dochodów ale zagraża płynności. - Zachowanie płynności, czyli utrzymanie znacznej części aktywów płynnych powoduje obniżenie dochodu. - W razie problemów z płynnością sprzedaż aktywów oraz pozyskanie dodatkowych środków z rynku pieniężnego przynosi straty. Teoretyczne reguły zachowania płynności - złota reguła bankowa - POLEGA zeby terminy aktywow i pasywow byly dopasowane - reguła osadu we wkładach - wartosc wkladow/depozytow ktore mozna oszacować, ktore znajduja sie stale w banku, sluzy jako podstwa finansowania kredytów? - reguła przesunięć - reguła maksymalnego obciążenia Nowoczesne metody zarządzania płynnością - Puli zasobów finansowych - Konwersji zasobów finansowych  - Zamiany wierzytelności (sekurytyzacji) - Aktywnego zarządzania pasywami RYZYKO OPERACYJNE W BANKU Ryzyko operacyjne to ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych. RYZYKO = PROBLEM …… DLACZEGO? - nie jest przewidywalne, w porównaniu do ryzyka kredytowego i rynkowego - nie jest łatwe do modelowania – brak danych ilościowych - dane historyczne nie mówią wiele o przyszłości KATEGORIE RYZYKA Sposoby ograniczania ryzyka operacyjnego - dobrze przygotowana i sprawnie funkcjonująca kontrola wewnętrzna, - niezależny i obiektywny audyt bankowy, - skuteczny nadzór bankowy, który w czasie inspekcji może rozpoznać wiele wewnętrznych problemów banku. Ryzyko prawne jest ryzykiem tego, że kontrakty nie są prawnie wykonalne lub prawidłowo udokumentowane. Ryzyko kapitałowe → spadek wartości aktywów banku, w wyniku czego następuje zmniejszenie lub utrata kapitału własnego ze względu na generowanie strat ponoszonych przez bank a wynikających z ryzyka: kredytowego, płynności, stopy procentowej, walutowego, operacyjnego, które to rodzaje ryzyka stanowią główne źródło niestabilności dochodów banku. Adekwatność kapitałowa - Wypłacalność banku może być mierzona stopniem pokrycia ryzyka podejmowanego przez bank jego funduszami własnymi – jest to współczynnik adekwatności kapitałowej (współczynnik wypłacalności, zwany także współczynnikiem Cooke’a). - Przedstawia on stosunek funduszy własnych netto do aktywów ważonych ryzykiem. - jest traktowany przez organy nadzoru za podstawowy wskaźnik sytuacji finansowej. Wskazuje on bowiem, jak duża jest strefa bezpieczeństwa dla depozytariuszy i wierzycieli na wypadek nieoczekiwanych strat, które może ponosić instytucja. - Utrzymywanie wskaźnika na właściwym poziomie zapewnia, że bank rozwija swoją działalność wraz z odpowiednim zabezpieczeniem kapitałowym (m.in. im wyższa wartość współczynnika wypłacalności, tym ryzyko ponoszone przez bank jest mniejsze). INFORMACJA - jest stanem niematerialnym i jest ściśle związana ze świadomością człowieka - powstaje z chwilą odbioru i interpretacji danych przez człowieka Co to jest informacja? - treść przekazywana w określonej formie przez nadawcę do jej odbiorcy - podstawowe elementy: - nadawca informacji (człowiek lub maszyna) - odbiorca (człowiek lub maszyna) - treść (opis, nakaz, zakaz, polecenie, itp.) - forma (dowolny język lub kod) Co na to ekonomiści? Podstawowe kategorie czynników produkcji - kapitał - ziemia - praca - organizacja - informacja (Dobro niezużywalne, od którego zależy wykorzystanie wszystkich innych dóbr) Dane Dane są symbolami przenoszonymi za pomocą sygnałów, czyli nośników danych. Przykłady: - Przekazy ustne, pisemne, drukowane; - Zapisy na taśmach magnetycznych; - Zapisy lub przekazy za pomocą impulsów magnetycznych. Informacje zawarte są w danych Od informacji do wiedzy - dane to fakty - informacja to zinterpretowane dane - wiedza to wynik zintegrowania informacji z wiedzą istniejącą Efektywność informacji a jej ilość - Informacja obiektywna - pewna własność fizyczna lub strukturalna obiektów - Informacja subiektywna - to, co umysł jest w stanie przetworzyć i wykorzystać do własnych celów Funkcje informacji gospodarczej - Informacyjna - odwzorowanie rzeczywistości, tworzenie zasobów wiedzy - Oceniająca - stanowi element oceny działalności przedsiębiorstwa przez właścicieli  - Kontrolna - umożliwia sprawowanie kontroli przez wyspecjalizowane agendy rządowe - Decyzyjna - dostarczenie informacji niezbędnych do podjęcia decyzji w transakcjach związanych z działalnością produkcyjno-handlową oraz w transakcjach na rynku papierów wartościowych - Sterująca - wywołuje określone zachowania odbiorcy - Konsumpcyjna - popyt na informacje rośnie w miarę wzrostu zamożności i świadomości społeczeństwa Źródła informacji gospodarczej - Rejestr sądowy, - Raporty roczne spółek giełdowych, - Specjalistyczna prasa fachowa, - Sprawozdania publikowane przez firmy, - Informacje bankowe, - Informacje wyspecjalizowanych agencji informacyjnych. Podmioty, w których można uzyskać informacje - Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) - Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - Biuro Informacji Gospodarczej (BIG) - Wywiadownia Gospodarcza Inne krajowe rejestry i ewidencje - Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej - Rejestr przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych - Rejestr związków wyznaniowych - Rejestr zakładów opieki zdrowotnej - Rejestr funduszy emerytalnych i inwestycyjnych - Rejestr pośredników ubezpieczeniowych - Rejestr instytutów PAN - Rejestr uczelni niepaństwowych - Państwowy Rejestr Muzeów - Rejestr producentów i pośredników paliw ciekłych - Rejestr agencji zatrudnienia - Centralna Ewidencja Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystycznych - Rejestr Zastawów - Rejestr zastawów skarbowych - Centralna Ewidencja Pojazdów - Krajowy Rejestr Karny Internet jako nowa droga dostępu do źródeł informacji Szybki i obejmujący cały świat rozwój Internetu powoduje, że jest on coraz częściej wykorzystywany jako dostęp do wtórnych źródeł danych. Podczas komunikacji dwustronnej możliwe jest także korzystanie ze źródeł pierwotnych. Internet – specyficzne źródło informacji - Szeroki, szybki i łatwy dostęp do informacji - Bezpośrednia komunikację i szeroki wachlarz usług - Informacje niekoniecznie wiarygodne ASYMETRIA INFORMACJI oznacza sytuację w której, jedna ze stron biorących udział w procesie wymiany posiada więcej informacji niż druga. Wystąpienie tej sytuacji prowadzi do zaburzeń w działaniu rynku poprzez nieefektywną alokację zasobów, gdyż mechanizm rynkowy nie zapewnia ich optymalnego rozmieszczenia. KONSEKWENCJE asymetrii - Negatywna selekcja- osoba nie mająca pełnej informacji o produkcie, inwestycji itp. kierując się niepełną, bądź wypaczoną informacją wybierze opcje która nie jest dla niej optymalna. Gdyby posiadała pewną informację dokonałaby innego wyboru. Przyczynia się to do nieoptymalnego rozmieszczenia swoich zasobów. - Pokusa nadużycia- uczestnicy rynku, posiadający więcej informacji o przedmiocie danego stosunku ekonomicznego, poprzez zatajenie niektórych z nich mogą manipulacji drugim uczestnikiem owego stosunku ekonomicznego. - Kosztowna weryfikacja stanu- osoba nie posiadająca pełnej informacji musi zweryfikować przedmiot stosunku ekonomicznego. Takie działanie wymaga nakładów, co podnosi koszty. Zjawisko asymetrii informacji stanowi poważną barierę dla rozwoju wielu sektorów gospodarki. Towarzyszące jej zjawiska w negatywny sposób wpływają na działanie szeroko pojętego rynku. EGZAMIN: jednokrotne pytania, będzie wiadomo które to, a ktore to wielokrotne pytania podkreślone → więcej niż jedna (nie znamy ile poprawnych odp)