REVIEWER-PRELIMS-FIL-3.pdf

FIL 3 LESSON 1 PAMANTAYAN SA PANUNURING PAMPANITIKAN KAHULUGAN, KAHALAGAHAN AT MGA SIMULAIN SA PANUNURING  Dapat may uri ng katangian ng katalinuhan, PAMPANITIKAN...

FIL 3 LESSON 1 PAMANTAYAN SA PANUNURING PAMPANITIKAN KAHULUGAN, KAHALAGAHAN AT MGA SIMULAIN SA PANUNURING  Dapat may uri ng katangian ng katalinuhan, PAMPANITIKAN seryoso, at marubdob na damdamin at tapat na mithi. PANITIKAN  Kinakailangang mahusay ang organisasyon at balangkas ng kalahok.  Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng  Dapat maging maganda ang paksa, may mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan, kalinisan ang wika, at organisado ang hangarin at diwa ng mga tao. paglalahad  Ang salitang panitikan ay nanggaling sa salitang "pang-titik-an" PAMANTAYAN SA PANUNURING  Ang salitang "titik" naman ay PAMPANITIKAN nangunguhulugang literatura (literature), na ang literatura ay galing sa salitang Latin na  Kailangang napapanahon, may matibay na littera na nangunguhulugang titik. kaisahan, makapangyarihan ang paggamit ng wika, at may malalim na kaalaman sa teoryang pampanitikan. PANUNURING PAMPANITIKAN  Ang susuriing akda ay kailangang nagpapamalas ng masinop na paguugnay ng  Ito ay Isang malalim na paghihimay sa mga mga sangkap ng pagsulat. akdang pampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng iba't ibang dulog ng kritisismo para sa mabisang pag-unawa sa malikhaing MGA DAPAT TAGLAYIN NG ISANG manunulat at katha KRITIKO  Isang pag-aaral pagtalakay, pagsusuri at pagpapaliwanag ng panitikan  Matapat sa sarili.  Handang kilalanin ang sarili bilang isang manunuri. PANUNURI  Bukas ang pananaw sa mga pagbabago.  Iginagalang ang desisyon ng ibang mga kritiko.  Naghahanap ng estruktura.  Matapat na kumikilala sa akda bilang isang  Naghahanap kung ano ang pwede akdang sumasailalim sa paraan ng pagbuo o  Nagtatanong upang maliwanagan konstruksyon.  Nakalahad sa mabuti, matapat, at obhetibong  May paninindigan. pamamaraan.  Positibo  Kongkreto at Tiyak KRITISISMO  Naghahanap ng mali  Naghahanap ng kulang  Nagbibigay agad ng hatol sa hindi niya maunawaan  Nakalahad sa malupit at mapanuyang tinig.  Negatibo  Malabo at malawak FIL 3 LESSON 2 pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at batas. KRITIKO  Ang Kritiko ay handing kilalanin ang sarili bilang manunuri ng akdang pampanitikan at  Ang kritiko ay isang tao na may kakayahang hindi manunuri ng lipunan, manunulat, mag-analisa, magbalangkas ng opinyon, at mambabasa o ideolohiya. magpahayag ng kritisismo ukol sa isang  Ang Kritiko ay laging bukas ang pananaw sa likhang sining. Ang kritiko ay kadalasang may mga pagbabagong nagaganap sa panitikan. malalim na kaalaman sa sining, may sapat na  Ang Kritiko ay iginagalang ang desisyon ng kasanayan sa pagsusuri, at may kredibilidad ibang mga kritiko na patuloy na sumasandig sa upang magbigay ng mahalagang kasagutan. ibang disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, atbp. MGA KILALANG KRITIKONG PILIPINO  Ang Kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa paraan ng  I. Clodualdo del Mundo (1927-1935) pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na  II. Alejandro G. Abadilla (1932) alintuntunin at batas.  III. Isagani R. Cruz  Ang Kritiko ay matapat sa sarili. Itinuturing  IV. Virgilio S. Almario ang panunuri ng mga akdang pampanitikan  V. Lamberto E. Antonio bilang sining.  VI. Lope K. Santos  VII. Federico Licsi, Jr.  VIII. Rogelio G. Mangahas  IX. Fernando B. Monlleon  X. Ponciano B. Pineda HALIMBAWA NG KRITIKO; KRITIKO SA PALABAS  Nagbibigay puna sa mga movies at shows sa tv. Sila ang nagsasabi kung angkop ba ito sa mga manonood KRITIKO NG PAMAHALAAN  Kabilang dito ang mga mamamayan at iba pa KRITIKO NG EDUKASYON  Sila ang nagsasabi kung maayos o epektibo ba ang mga programa sa edukasyon. MGA KATANGIANG DAPAT TAGLAYIN NG: ISANG KRITIKO  Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang kritiko ang tigas ng damdaming naninindigan upang maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang kanyang pagmamalasakit, ay ipinakilala ng mga pangyayari nang mga unang taon ng kanyang pamimili.  Ang Kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa paraan ng FIL 3 LESSON 3 TEORYANG KLASISMO  Teoryang pampanitikan na nagmula sa Gresya. MGA TEORYA SA PAGSUSURI NG Mas higit na pinapahalagahan ang kaisipan kay AKDANG PAMPANITIKAN sa damdamin. Ipinahahayag ng klasismo na ang isang akda ay hindi naluluma o nalalaos, sa TEORYA kabilang dako ay nangyayari o nagaganap parin  Pormulasyon ng palilinawing mga simulain ng sa kasalukuyan. mga tiyak na kaisipan upang makalikha ng malinaw at sistematikong paraan ng TEORYANG SOSYOLOHIKAL paglalarawan o pagpapaliwanag ukol dito.  mahihinuha ang kalagayang panlipunan nang panahong kinatha ang panitikan. TEORYANG PAMPANITIKAN  Isang sistematikong pag-aaral at ang mga TEORYANG FEMINISMO paraan sa pag-aaral ng panitikan na  Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng naglalarawan sa tungkulin ng panitikan mga kalakasan at kakayahang pambabae at kabilang ang layunin ng may-akda sa iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga pagsusulat. kababaihan TEORYANG BAYOGRAPIKAL TEORYANG PORMALISTIKO  Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang  Iparating sa mambabasa ang nais niyang karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-akda ipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan. TEORYANG MARKISMO TEORYANG SIKO-ANALITIKO  Ipakita na ang tao o sumasagisiag sa tao ay  Nakatuon sa kalagayan ng isang tao. Maaring may sariling kakayahan na umangat buhay sa sa pag-iisip o sa kanyang pag-uugali. pagdurusang dulot ng pang-ekonomiyang kahirapan ay suliraning TEORYANG EKSISTENSYALISMO  isang teorya na nauugnay sa mga paniniwala at TEORYANG DEKUNSTRUKSYON kahulugan ng buhay.  Ipinapakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo. TEORYANG NATURALISMO  Ito ay Teorya na naniniwalang walang TEORYANG HISTORIKAL malayang kagustuhan ang isang tao dahil ang  Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kanyang buhay ay hinububog lamang ng karanasan ng isang lipi ng tao na siyang kanyang heredity at kapaligiran. masasalamin sa kasaysayan ay bahagi ng kanyang pagkahubog TEORYANG IMAHISMO  Layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit na maghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-akda. TEORYANG ISTRUKTURALISMO  nakaugat sa paniniwalang ang kahulugan ay maari lamang mapalitaw kapag ito at tinitignan sa mas malawak na istruktura. TEORYANG KULTURAL  Ito ay upang ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindi nakakaala FIL 3 LESSON 4 pagsasagawa ng pagsulat ay maaaring mahati sa dalawang bahagi: KAHULUGAN, KAHALAGAHAN AT LAYUNIN NG PAGSULAT PERSONAL O EKSPRESIBO  Ang layunin ng pagsulat ay nakabatay sa KAHULUGAN NG PAGSULAT pansariling pananaw, karanasan, naiisip o nadarama ng manunulat  Ang pagsulat ay ang uri ng pagpapahayag na isinasatitik ang mga kaalaman, iniisip at PANLIPUNAN O SOSYAL nadarama  Ang pagsulat ay ekspresyon ng pagpapagalaw  Ang layunin ng pagsulat ay ang makipag- ng isipan at emosyon ng tao ugnayan sa ibang tao o sa lipunang  Ayon kay Cecilia Austera et al. (2009)Ang ginagalawan. Ang ibang tawag sa layuning ito pagsusulat ay isang kasanayang naglulundo ng ng pagsusulat ay "transaksiyonal". kaisipan at damdaming nais ipahayag ng tao gamit ang pinaka epektibong midyum ng 3 LAYUNIN NG PAGSULAT paghahatid ng mensahe.  Ayon kay Sauco, et al. (1998) ang pagsulat ay IMPORMATIBO ang pagsasalin ng papel o anumang kasangkapang maaring magamit na  Mismong pokus nito ay ang paksang mapagsasalinan ng mga nabuong salita, tinatalakay simbolo, at ilustrasyon ng isang tao sa layuning  Layuning maglahad o magbigay impormasyon maipahayag ang nasa kanyang kaisipan. Halimbawa: KAHALAGAHAN SA PAGSULAT  Pang akademikong aklat, Teksbuk. Dyaryo.  Nagsusulat ang isang tao upang makapag- Ensayklopedya at Diksyonaryo ambag ng kaalaman o kausipang maaaring mag-uudyok sa mambabasa na sumulat ng MALIKHAIN isang makabuluhang pagpapahayag.  Ang pagsulat ay hindi madaling gawain, ito ay  Pokusing awtor nito ay pagpapahayag ng mangyari lamang kung isasaalang alang ang kathang isip imahinasyon, ideya, o tamang mga hakbang at ang paglalapat ng mga kombinasyon nito sangkap nito.  Ito ay nagsisilbing daan upang malinang ang Halimbawa: kasanayan sa sariling pagtuklas, pag papahayag ng sariling damdamin at pagiging malikhain.  Nobela, Tula, at Dula Ang mga ideya, paniniwala at karanasan ng isang manunulat ay malaki ang maidudulot sa MAPANGHIKAYAT katang tanging likha.  Pangunahing pokus rito ay ang mambabasa na LAYUNIN AT KAHALAGAHAN NG nais maimpluwensiyahan ng awtor PAGSULAT  Naglalayong mangumbinsi ang mambabasa tungkol sa isang katwiran opinyon o paniniwala  Ayon kay Royo, na nasulat sa aklat ni Dr. Eriberto Astorga, Jr. na Pagbasa, Pagsulat at Halimbawa: Pananaliksik (2001), Ang pangunahing layunin ng pagsulat ay ang mapabatid sa mga tao o  Editoryal Sanaysay, at Talumpati lipunan ang paniniwala, kaalaman at mga karanasan ng taong sumusulat  Ayon Edwin Mabilin et al. sa kanyang aklat na Transpormatibong Komunikasyon sa Akademikong Filipino (2012), ang layunin sa FIL 3 LESSON 5 PAGSASAALANG-ALANG SA MAMBABASA: Laging isaalang-alang ang iyong mambabasa. Ano MGA SIMULAIN SA PAGSULAT ang kanilang pangangailangan, interes, at antas ng kaalaman? Dapat na ang iyong pagsusulat ay  Ang pagsulat ay isang aktibidad upang lumikha nakatuon sa kanilang inaasahan. ng isang tala o impormasyon sa isang midyum sa pamamagitan ng paggamit ng mga karakter. PAGSUSURI AT PAGREBISA: Matapos ang Ang pagsulat ay ang pagsasatitik ng kaisipan, unang draft, balikan at rebisahin ang isinulat. damdamin, opinyon,o kuro-kuro sa maayos at Hanapin ang mga kahinaan sa estruktura, nilalaman, kapaki- pakinabangan na paraan at wika, at gumawa ng mga kinakailangang pagbabago.  Ayon kay Tumangan, ”Angpagsulat ay isang paraan ng pagpapahayag ng pag-iisip at EPEKTIBONG PAGTATAPOS: Mag-iwan ng damdamin ng isang tao sa pamamagitan ng malalim na impresyon sa mambabasa sa mga simbolo ng mga tunog ng salita.” ito ay pamamagitan ng isang makabuluhang konklusyon. ang paghahatid ng mensahe mula sa isang tao Siguraduhing natugunan ang layunin ng pagsusulat. tungo sa iba. ETIKA SA PAGSULAT: Siguraduhing kinikilala Narito ang ilang mahahalagang simulain sa ang mga pinagkunan ng pagsulat ideya o datos. Iwasan ang plagiarism at igalang ang karapatan ng ibang may-akda. KALAWAKAN NG KAISIPAN: Dapat malinaw at tiyak ang ideya o mensahe na nais ipahayag. MGA SIMULAIN SA PAGSULAT NG Mahalaga ang pagkakaroon ng malinaw na layunin AKDANG PAMPANITIKAN sa pagsulat, maging ito man ay upang magbigay-  May mga pagkakataon na kailangan nating kaalaman, manghikayat, o maglibang. alamin ang uri ng panitikan na nais nating isulat sapagkat nakatutulong ito sa tiyak na PAGPILI NG ANGKOP NA PAKSA: Piliin ang paksa at kung ano ang nais isulat. paksa na naaayon sa iyong layunin at interes ng mambabasa.Siguraduhin ding may sapat kang Sinasabing ang mga akdang pampanitikan ay kaalaman sa paksang napili upang maipaliwanag ito nahahati sa dalawang pangkat: nang maayos. PATULA ORGANISASYON NG KAISIPAN: Mahalagang  Ang akdang patula ay isang uri ng panitikan na maayos ang daloy ng mga ideya. Magkaroon ng may masining na pagpapahayag. Sa ganitong balangkas o outline bago magsulat upang uri ng panitikan ang manunulat ay masigurong organisado ang mga punto at hindi  maaaring naglalarawan ng buhay, hango sa magkakagulo ang mga ito. guni-guni, o pinararating sa ating damdamin na ipinahahayag sa pananalitang may angking PAGPILI NG WIKA: Gumamit ng angkop na aliw-iw wika batay sa uri ng mambabasa. Angkop din ang paggamit ng wika na naglalarawan, nag-uudyok ng TULUYAN damdamin, at madaling maunawaan.  Ang tuluyan o tinatawag na prosa (prose) sa wikang ingles, ang paggamit at pagsasama- KALINAWAN AT KATIYAKAN: Iwasan ang sama ng mga salita na nasa karaniwang takbo mga malalabong pahayag at siguraduhing ang mga ng pangungusap. Ito ay malayang ideya ay malinaw na naipapahayag. Gamitin pagpapahayag ng mga salita gamit ang ang tamang gramatika at estruktura ng pangungusap tuwirang pangungusap at sa patalata ang upang maiwasan ang kalituhan pagkakasulat nito. PAGKAMALIKHAIN AT ORIHINALIDAD: DALAWANG URI NG AKDANG TULUYAN Huwag matakot maging malikhain sa iyong paraan  Kathang-Isip (Fiction) ng pagsulat. Iwasan ang panggagaya at tiyaking ang  Di-Kathang Isip (Non-fiction) iyong akda ay may sariling tinig at estilo. FIL 3 LESSON 6 ay gisingin ang isipan ng mga bata sa mga pangyayaring makahuhubog ng kanilang ugali AKDANG PAMPANITIKAN at kilos. 2 URI NG PANITIKAN: PARABULA  Tuluyan o Prosa  Ang parabula ay gumagamit ng pagtutulad at  Patula metapora upang bigyan ng diin ang kahulugan. Ito ay madalas na hango sa Banal na Kasulatan TULUYAN O PROSA  Ang tuluyan o prosa ay isang anyo ng panitikan MAIKLING KWENTO na gumagamit ng mga pangungusap at talata  Ito ay akdang pampanitikan na may bilang na upang ipahayag ang kaisipan, damdamin, o tauhan lamang at pangyayari. Paksang pang- kwento. Hindi ito sumusunod sa sukat o tugma pamilya at panlipunan. tulad ng sa tula. Karaniwang ginagamit ito sa mga nobela, maikling kwento, sanaysay, DULA talambuhay, at iba pang uri ng panitikan na  Ito ay uri ng panitikan na itinatanghal sa mga nagkukuwento o nagpapahayag ng ideya sa teatro. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming malinaw at natural na paraan isinusulat ng tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga patalata. tagpo sa isang tanghalan o entablado MGA HALIMBAWA NG TULUYAN O SANAYSAY PROSA  ito'y nagpapahayag ng kuru-kuro o opinyon ng may akda tungkol sa isang suliranin o ALAMAT pangyayari.  Nagkukuwento tungkol sa mga pinagmulan ng mga bagay-bagay sa daigdig. Karaniwang TALUMBUHAY nagsasalaysay ang mga ito ng mga pangyayari  Ito ay akdang pampanitikan kung saan hinggil sa tunay na mga tao at pook, at nilalarawan ang buhay ng pangunahing tauhan mayroong pinagbatayan sa kasaysayan. at ang mga nagawa, nangyari, at mga katangian Kaugnay ang alamat ng mga mito at ng mga tauhan sa akda. kuwentong-bayan. TALUMPATI ANEKDOTA  Ito ay akda kung saan ito ay itinatanghal sa  Ang anekdota ay isang maikling kwento harapan ng maraming tao gamit ang pagsasalita tungkol sa isang tunay na pangyayari sa buhay at karaniwang may temang panghihikayat. ng isang tao. Kadalasan, ito ay nakakatuwa, nakakagiliw o nagbibigay-aral. Ito rin ang mga BALITA ginagawa ng mga pagpapaliwanag sa mga  Isang paglalahad ng mga pang- araw-araw na ginagawa ng mga tao. pangyayari sa lipunan, pamahalaan, mga industriya at agham, mga sakuna at iba pang NOBELA paksang nagaganap sa bansa.  Isang anyo ng panitikan na nagbibigay- daan sa mga manunulat na gamitin ang kanilang mga imahinasyon at talento upang lumikha ng mga PATULA komprehensibong akda na maaaring maging  Ito ay uri ng panitikan na may masining na salamin ng lipunan, ng kultura, o ng mga pagpapahayag. Sa paggagaqa ng akdang nasa personal na karanasan. Ang isang nobela ay anyong patula dapat may isinasaalang-alang na isinasalaysay ang mga buhay, karanasan, at sukat, bilang ng bigkaw at mga taludtod ,at pakikipagsapalaran ng mga tauhan sa isang mas may malikhaing paraan ng paghahatid ng mga malawak at mas malalim na paraan kumpara sa mensahe sa mambabasa maikling kwento. TULANG PASALAYSAY PABULA  Nagpapahayag ng mahahalagang pangyayari sa  Mga kuwento kung saan ang pangunahing buhay ng tao. Ito ay maaring makatotohanan o tauhan ay mga hayop. Ang layunin ng pabula kathang-isip lamang.  pamamaraan upang mas maging kaakit-akit ang a. EPIKO. mga karakter. Karaniwan din nitong  Ang epiko ay istorya tungkol sa kabayanihan. inilalarawan ang mabuti at masamang aspeto Ito ay nagpapakita ng ugnayan ng tao at mga ng mga karakter. diyos. TULANG PANDULAAN b. BALAD  Sa lahat ng tulang pasalaysay, ito ang C. TRAHEDYA pinakasimple at pinakamaikli. Ito ay tulang  Ang trahedya ay isa sa pinakamatandang uri ng pasalaysay na karaniwang inaawit. dula. Ang tema ng isang trahedya ay karaniwang tungkol sa pagkasira ng isang TULANG LIRIKO dinastiya, pagbagsak ng tao, pagtataksil, at  Ito ay uri ng tula na ginawa upang awitin. Sa pagkamatay. kabila nito, itinuturing na ding tulang liriko ang isang tula kapag ito ay nagpapahayag ng d. PARSA O SAYNETE (Farce) nararamdaman at nagpapakita ng emosyon ng  Ang parsa ay isang kategorya ng komedya na isang makata. gumagamit ng mga nakakatawang sitwasyon na ang layon lamang ay makapag- patawa ng a. AWITING BAYAN madla.  Ito ay maikling tula na ginawa upang awitin. Ang tema nito ay karaniwang umiikot sa pagmamahal, desperasyon, kalungkutan, kasiyahan at pag-asa. b. SONETO  Ito ay tula na binubuo ng labing-apat na taludtod. TULANG LIRIKO c. ELEHIYA  tulang inaaalay sa isang yumaong mahal sa buhay. d. DALIT  Isang kanta na nagpapakita ng pagpupuri sa Panginoon. e. AWIT AT KORIDO  Ang awit at korido ay akdang pampanitikan na nasa anyong patula. Ito ay binabasa nang paawit. TULANG PANDULAAN  Ito ay uri ng tula na ginawa upang itanghal. A. KOMEDYA  Isang dula kung saan ang mga nagsisiganap ay nagsasaad ng kasiyahan o lihitimong pagpapatawa sa bawat salitang mamumutawi sa kanyang bibig. b. MELODRAMA  Ito ay isang dulang labis na nakakaapekto sa emosyon ng manonood. Ito ay isang