Rechtseconomie PDF

lOMoARcPSD|10908069 Rechtseconomie Rechtseconomie in het Ondernemingsrecht (Tilburg University) Scannen om te openen op Studeersnel Studeersnel wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Gedo...

lOMoARcPSD|10908069 Rechtseconomie Rechtseconomie in het Ondernemingsrecht (Tilburg University) Scannen om te openen op Studeersnel Studeersnel wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Rechtseconomie in het Ondernemingsrecht Week 1 Inleiding rechtseconomie Geschiedenis en uitgangspunten - Rechtseconomie = ontstaan in Verenigde staten in de jaren 60 - Geleidelijk is de studie van rechtseconomie over komen waaien naar Europa en zal naar verwachting met name in Nederland en België gaan opbloeien - Rechtseconomie = economische benadering van het recht - Juristen = is het rechtvaardig of billijk? - Economen = is het efficiënt?  doel verhogen van de maatschappelijke welvaart ofwel maximale efficiëntie - Juristen  lossen problemen op pas nadat ze zijn ontstaan  ex post - Rechtseconoom  probeert dmv rechtsregels toekomstig gedrag te sturen  ex ante (1) Beschouwt een wet als een verplichting die door de overheid middels een sanctie wordt gesteund (2) Een rechtsregel wordt beschouwd als instrument om gedrag te beïnvloeden. - Juristen  voorspelt toekomstig gedrag aan de hand van intuïtie en beschikbare feiten - Econoom  voorspelt toekomstig gedrag aan de hand van een theorie. Welvaart - Binnen rechtseconomie is welvaart een centraal begrip - = de mate waarin behoeftes bevredigd worden met de beschikbare middelen. - Het recht heeft invloed op individuele en maatschappelijke welvaart - Individueel niveau: (1) Ongewenst gedrag wordt duurder duS maakt men andere gedragskeuzes (2) De rechtseconomie voorspelt en verklaart effect van de rechtsregels - Maatschappelijk niveau: (1) Prikkels op het gedrag van individuele mensen heeft invloed op de maatschappelijke welvaart (2) Leveren de gedragseffecten een hogere of lagere maatschappelijke welvaart op? (3) Rechtseconomie streeft naar maximale maatschappelijke welvaart Veronderstellingen: - Rechtseconomie maakt een aantal belangrijke veronderstellingen omtrent het gedrag van mensen (1) Mensen handelen rationeel (2) Streven naar maximalisatie van hun welvaart - Wanneer een rechtsregel ingevoerd wordt, en iemand kan zijn welvaart vergroten door zijn gedrag aan de rechtsregel aan te passen, dan zal hij dat doen. - Rationaliteit en het streven naar maximalisatie van welvaart moet niet verward worden met egoïsme of bewust calculerend gedrag. Kritiek op veronderstellingen: - Belangrijkste punt van kritiek is dat de veronderstelling in hoge mate hypothetisch zijn. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Mensen handelen namelijk in praktijk niet altijd rationeel - Oplossing: rechtseconoom kijkt naar hoe mensen in het algemeen/gemiddeld zullen reageren op rechtsregels.  De algemene neiging van mensen is naar rationeel gedrag  De algemene neiging van mensen is om hun welvaart te maximaliseren. Efficiëntie: - Volgens rechtseconomen: doel van recht  het bereiken van zo groot mogelijke maatschappelijke welvaart door het bereiken van maximale efficiëntie. - Efficiëntie = het kernbegrip - Heeft te maken met de totale kosten en baten van een situatie - Baten > kosten = hoge efficiëntie - Maximale efficiëntie = de rechtseconomisch optimale situatie - Wordt bereikt als een rechtsregel als effect heeft dat een zo hoog mogelijk saldo van kosten en baten voor alle betrokken partijen wordt bereikt. - Om efficiëntie van een rechtsregel te bepalen moet aan een aantal criteria worden voldaan: Pareto efficiëntie en Kaldor Hicks efficiëntie Pareto-efficiënt: - Als een rechtsregel wordt ingevoerd of veranderd, en als gevolg daarvan de welvaart van een of meerdere personen toeneemt en niemand er op achteruit gaat - De maatschappelijke welvaart neemt toe  Baten stijgen, kosten blijven gelijk - Om maximale maatschappelijke welvaart te bereiken, dient altijd naar Pareto- efficiëntie te worden gestreefd. - = echter streng criterium, en biedt weinig ruimte voor verandering Kaldor-Hicks-efficiëntie (KH-efficiënt): - Minder streng dan het Pareto criterium - KH-efficiënt = als de totale baten van de verandering in het recht groter zijn dan de totale kosten van de verandering - Meer mensen gaan er op vooruit dan dat andere erop achteruit gaan  maatschappelijke welvaart neemt toe - Als dat geval is mag de rechtsregel volgens het KH-criterium worden doorgevoerd Voorwaarden Cooter en Ulen: - Twee voorwaarden voor een efficiiënt productieproces (1) Het niet mogelijk is om hetzelfde te produceren met goedkopere middelen, of (2) Het niet mogelijk is om méér (dan wel hogere kwaliteit) te produceren met dezelfde middelen Kritiek: - Efficiëntie houdt geen rekening met rechtvaardigheid of met de kosten en baten op individueel niveau. - Echter, een rechtsregel is in de praktijk vaak zowel rechtvaardig als efficiënt, bijvoorbeeld bij productaansprakelijkheid. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Week 2 Eigendomsrecht I en II Eigendom en eigendomsrechten - Zolang goederen niet schaars zijn  geen behoefte aan eigendom of eigendomsrechten - Goederen schaars?  noodzakelijk om (bescherming van) eigendom en eigendomsrechten te hebben - Zonder eigendom(srecht)  zogeheten roofbouw op schaarse goederen  staat maximale maatschappelijke welvaart in de weg. - Eigendomsrecht  art. 5:1 BW - Heeft niet alleen economische, maar ook politieke functie - Daarnaast maken ze het ook voor burgers mogelijk om op een onafhankelijke wijze welvaart te verwerven (economische functie) Het eigendom (property rights) in 5 onderdelen: Het recht… (1) Om het goed te gebruiken (2) Op de opbrengsten van het goed (3) Om een ander uit te sluiten van gebruik en opbrengst (4) Om het goed over te dragen (of te vernietigen) (5) Om het goed te beheren 3 soorten eigendom(srechten): (1) Particulier eigendom: - Het goed heeft slechts één eigenaar - Deze heeft het recht om een ieder uit te sluiten van gebruik en opbrengst (2) Collectief eigendom - Het eigendom wordt gedeeld met verschillende leden van een groep - Elk lid van de groep heeft recht op een gedeelte van de opbrengst en gebruik van het goed (3) Geen eigendom / vrije toegang - Iedereen mag vrij van het goed gebruik maken - Echter, zodra het goed schaars wordt zijn eigendomsrechten nodig - Een voorbeeld: de zogeheten ‘tragedy of the commons’ Eigendom, de markt en rechtsorde: - Eigendomsrecht = basis van de vrijemarkteconomie - Door schaarse goederen / eigendomsrechten te ruilen wordt de maatschappelijke welvaart vergroot - Het verhandelen van goederen  efficiënte resultaten leiden  de welvaart van de betrokken partijen toeneemt als gevolg van de ruil. (pareto-efficiëntie) - Markt: aanbieders ene kant, vragers andere kant - Verschillende markten voor verschillende soorten goederen - Het ruilen van goederen, en de stijging van de maatschappelijke welvaart die daar het gevolg van is, is alleen mogelijk als het eigendomsrecht tegen anderen wordt beschermd. (bescherming andere burgers, maar ook tegen overheid) - Thomas Hobbes  natuurtoestand: wereld zonder rechtsorde  eigendomsrechten kunnen niet voldoende worden beschermd Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Het Theorema van Coase - Aan wie moeten de eigendomsrechten worden gegeven voor maximale efficiëntie? - Hiervoor heeft Ronald Coase zijn zogeheten theorema ontwikkeld.  Geen transactiekosten  maakt niet uit aan wie de eigendomsrechten worden toegekend  Dan is er geen tussenkomst van overheid nodig - Maar, helaas is dat in de praktijk wel nodig om rechtvaardigheid te bereiken  dus in praktijk vaak wel transactiekosten Transactiekosten = kosten van een ruil (1) Zoekkosten (2) Onderhandelingskosten (3) Kosten voor het afdwingen van de overeenkomst (enforcement costs) - Transactiekosten te hoog?  er zullen geen onderhandelingen plaatsvinden Uit theorie van Coase zijn 3 rechtseconomische regels af te leiden: (1) De overheid moet het eigendomsrecht toewijzen aan degene die het eigendom het meest efficiënt kan aanwenden. (2) De overheid moet het recht zo inrichten dat de belemmeringen voor onderhandelingen en vrijwillige transactie worden weggenomen (3) Het theorema van Coase geldt voor het hele recht. De bescherming van eigendomsrechten - Cooter en Ulen maken in hun boek onderscheid tussen: (1) Legal remedies (ex post)  schadevergoeding of compensatie (2) Equitable remedies (ex ante)  actie ondernemen of stopppen Theorie van Calabresi & Melamed - Vooral van toepassing in het overeenkomstenrecht en het onrechtmatigedaadsrecht. (1) De property rule - Het recht garandeert de eigenaar dat niemand inbreuk op zijn eigendomsrecht mag maken, behouden zijn toestemming (2) De liability rule - Het recht brengt mee dat de eigenaar slechts het recht op schadevergoeding kan laten gelden tegenover de dader, indien hij het slachtoffer is van een inbreuk. Wanneer hoort men welke regel rechtseconomisch het meest efficiënt - Als de transactiekosten laag zijn  property rule - Zijn de transactiekosten hoog  liability rule - (transactiekosten zijn in dit geval juridische kosten) Collectief, publiek en privaat eigendom - Rivaliserende goederen  consumptie ene consument, sluit consumptie andere consument uit - Niet rivaliserende goederen  Niet-exclusieve goederen  Exclusieve goederen  kunnen geen beperkingen aan worden opgelegd. Niet-rivaliserend Rivaliserend Niet-exclusief Publieke goederen: Quasi-publieke goederen / - Straatverlichting common-acces goederen - Defensie - Openbaar zwembad Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Schone lucht - Snelweg - Bos, water, vis exclusief Quasi-publieke goederen / Private goederen: clubgoederen: - Voedsel - Computerbestanden - Kleding - Kabel-tv - Auto Common-acces goederen: - Hebben meerdere individuen een gebruiksrecht op het goed, zonder dat één van deze individuen een ander van het gebruik kan uitsluiten.  tragedy of the commons - Door prematuur en overmatig gebruik van het collectieve goed daalt de mogelijke hoogste opbrengst en wordt er geen maximale maatschappelijke welvaart bereikt - Het collectieve goed wordt volledig uitgeleefd - De tragedy of the commons komt voor wanneer de sociale marginale kosten groter zijn dan de private marginale kosten. - De private marginale kosten houden geen rekening met de invloed op de waarde van het land/het goed (de sociale marginale kosten) - Oplossingen? (1) Privatisering (2) Collectief eigendom (enkele nadelen bijv. free-riding mogelijk, bij sparen en investeren) (1) Nadelen van collectief eigendom kunnen worden opgelost door meerdere individuen in staat te stellen tegelijkertijd uitsluitingsrechten uit te oefenen. (2) Dit leidt tot de Tragedy of the Anticommons (3) Maar transactiekosten erg hoog  voor elke handeling is van iedereen toestemming nodig (4) Elke eigenaar van het goed kan de totstandkoming van een overeenkomst blokkeren. Week 3 Overeenkomstenrecht I De economische functie van het overeenkomstenrecht - Overeenkomstenrecht = contractenrecht - Zaken/eigendomsrechten worden op de vrije markt geruild via een overeenkomst - Een goed werkend overeenkomstenrecht is cruciaal voor het plaatsvinden van transacties + subsequente toename van de welvaart - Samenwerking tussen partijen wordt bevorderd doordat het contractenrecht een geloofwaardige belofte garandeert. - Rechtseconomen kunnen met hun onderzoek het bestaan van contractenrecht uitleggen - Rechtseconomie kan ook uitleggen waarom het goed is dat de overheid zich bemoeit met contracten gesloten tussen burgers en/of bedrijven onderling. - Verklaring voor marktfalen geven - En de werking van het zogenaamde complete contract: het beste contract wat partijen onderling kunnen sluiten. - Een contract is in de rechtseconomie een afdwingbare afspraak tussen partijen  contract afdwingen bij rechter - Het sluiten van contract vergroot de welvaart  wederzijdse voordeel contract noemen we contractuele surplus - Voordelen contract  zekerheid Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 De juridische aspecten van het overeenkomstenrecht: - Een overeenkomst bestaat juridisch uit wederzijdse verplichtingen, waarbij een of meer partijen jegens een of meer andere een verbintenis aangaan (6:213 BW) - Deze verbintenissen zijn in rechte afdwingbaar - Waarom uberhaupt artikelen in het BW? (1) Partijen zijn vrij om alle contracten af te sluiten met wie men maar wil (2) Maar het komt voor dat een partij zijn afspraak niet nakomt (3) Om deze te handhaven zijn sancties nodig (2 sancties:)  De niet-nakomende partij dwingen tot nakoming, of  De tekortschietende partij een schadevergoeding laten betalen. Contractsvrijheid: - Juristen beschouwen contractsvrijheid als ‘een mogelijkheid tot zelfontplooiing’ - Het beginsel geeft mensen de ruimte om hun welvaart te maximaliseren - Grenzen aan contractvrijheid  dwingend recht - Ook nog aanvullend recht  deze vult het contract tussen partijen aan - Het is onmogelijk om van dwingend recht af te wijken - Strijdigheid met de wet leidt tot nietigheid of vernietigbaarheid (3:40 BW) - Afwijking dwingendrecht  overheidsingrijpen  om maximale welvaart te bereiken - Dwingend recht beoogt marktfalen op vijf vlakken te verhelpen: Markfalen: (1) Informatie-asymmetrie (2) Machtsmisbruik - Consumentenrecht  gebrek aan onderhandelingsruimte (3) Bescherming tegen irrationaliteit - Economen veronderstellen dat mensen rationeel zijn - Mensen handelen dus irrationeel wanneer zij ene keuze maken die hun eigen welzijn niet maximaliseert (1) Er is geen sprake van een vrije keuze (2) Men is niet in staat alle gevolgen van bepaalde voorwaarden goed te voorzien (3) Soms sluiten mensen volledig uit vrije wil contracten die zij beter niet kunnen sluiten met het oog op hun eigen welzijn (4) Externaliteiten - Contracten brengen vaak negatieve invloed op het welzijn van derden (5) Uniformiteit van het (ondernemings)recht - Door deze middels dwingend recht aan bepaalde eisen vast te leggen (zakelijk en particuliere) hebben partijen vóór het sluiten van een overeenkomst al een redelijk beeld van wat zij in de contractvoorwaarden van hun wederpartij kunnen verwachten. Aanvullend recht: - Om complete of volledige overeenkomsten te garanderen - Ideale wereld volgens Coase  geen transactiekosten waardoor partijen vrij kunnen onderhandelen  mensen sluiten perfecte/complete contracten - Een compleet contract heeft twee kenmerken = theoretisch contract (komt in werkelijkheid niet voor) (1) Partijen hebben over elke mogelijke toekomstige omstandigheid een afspraak gemaakt  geen leemtes (2) De afspraken van partijen in een compleet contract genereren een maximaal contractueel surplus  alle voordelen van de samenwerking worden uitgebuit en het Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 contract kan niet zodanig aangepast worden dat het contractuele surplus alsnog hoger uitvalt. - Compleet contract  te hoge transactiekosten  daarom maken overheden aanvullend recht - Partijen mogen wel afwijken van aanvullend recht - Aanvullend recht levert (gedeeltelijke) standaardcontracten op  minder onderhandelingskosten - Ook voor zaken die partijen anders zelf geregeld zouden hebben: omstandigheden waarvan de kans klein is dat deze zich voordoet, fouten die bij het opstellen zijn gemaakt worden hersteld en het ‘signalling problem’ wordt voorkomen. - Kosten toezicht neem af - Kosten voor het zoeken naar een partner nemen af - Conclusie: aanvullend recht  vermindert transactiekosten  verhoogt welvaart Algemene voorwaarden: - ‘eigen’ aanvullend recht van contractspartij - Besparen transactiekosten  (gedeeltelijk) standaardcontract - Rechtseconomen zijn minder huiverig voor algemene voorwaarden, dan juristen. - AV zijn geen probleem zolang ze de welvaart van de contractspartijen verhogen - Toch is het overeenkomstenrecht wel nodig voor AV.  voorkomen machtsmisbruik - Zwarte en grijze lijst. Niet-nakoming van verplichtingen uit overeenkomst - Iedere tekortoming in de nakoming van een verbintenis verplicht de schuldenaar de schade die de schuldeiser daardoor lijdt te vergoeden - Tenzij de tekortkoming de schuldenaar niet kan worden toegerekend (art. 6:74 BW) - Overeenkomstenrecht kent twee remedies voor de niet-nakoming: (1) Nakoming (property rule)  Tekortkomende partij, middels tussenkomst van de rechter, gedwongen alsnog zijn verplichting na te komen (kan gepaard gaan met evt. aanvullende schadevergoeding) (2) Schadevergoeding (liability rule)  Wordt gebruikt wanneer nakoming onmogelijk is  De ratio hierachter: voortzetten van het contract is aantrekkelijker - Welke remedie heeft voorkeur?  de remedie die een pareto-efficiënte uitkomst oplevert. - Hiervoor moet de hoogte van de remedie worden vastgesteld: (1) Dit doen we door de kosten van de tekortkoming te bepalen (2) Voor nakoming: de kosten van de tekortkoming zijn die van de oorspronkelijke verplichten (plus een eventuele schadevergoeding voor het te laat uitvoeren van de verplichting (3) Voor schadevergoeding: enerzijds moeten de (voorbereidings)kosten van de tekortkoming worden vergoed (negatief contractsbelang) (wordt in NL algemeen geaccepteerd) (4) Anderzijds kan men beargumenteren dat onder de kosten van de tekortkoming ook de gederfde winst valt (positief contractsbelang) (wordt in NL in het algemeen niet toegekend) (5) Alleen een volledige schadevergoeding maakt het mogelijk om tot Pareto- efficiënte uitkomsten te komen. Contractbreuk: Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Contractbreuk is slechts onder bepaalde uitzonderingen toegestaan - Vanuit de rechtseconomie kan contractbreuk wel gerechtvaardigd zijn als het contract de welvaart mogelijk niet meer dient wanneer een van de partijen geen belang meer heeft bij de overeenkomst  efficiëntie contractbreuk  acceptabel mits schadevergoeding - Schadevergoeding  perfect expectation damages: wat waren de opbrengsten in de situatie dat de wederpartij wel was nagekomen? - Rem op Pareto-inefficiënte contractbreuk: niemand gaat erop achteruit - Art. 6:74 BW biedt mogelijkheid tot efficiënte contractbreuk - LET OP: er is slechts sprake van efficiënte contractbreuk indien kosten (schadevergoeding) kleiner zijn dan de baten.  anders nakoming efficiënter - Daarnaast aard van het goed dat in de overeenkomst geruild wordt van belang - Bij een courant goed (goed dat overal verkrijgbaar is)  zal contractbreuk eerder efficiënt zijn dan bij een uniek goed - Voor een uniekgoed  bestaan geen substitutiegoederen of is er sprake van “specific performance”  nakoming doorgaans efficiënter dan contractsbreuk - Tot slot  contractbreuk door overmacht - Elke tekortkoming die een schuldenaar niet kan worden toegerekend (art. 6:75)  geregeld in aanvullend recht Week 4 Overeenkomstenrecht II Informatie-asymmetrie: - Onder juristen wordt consumentenbescherming gezien als  middel om het verstoorde machtsevenwicht tussen (zwakkere) consumenten en (sterke) producenten te herstellen. - Rechtseconomen leggen de nadruk op de rol van informatie in dit verstoorde machtsevenwicht - Producent  meer informatie over product dan een enkele consument - Producent kan deze informatie-asymmetrie misbruiken - Informatiekosten  inefficiënties  welvaart daalt - “the economics of consumer protection is the economics of information” Twee problemen informatie-asymmetrie: (1) Moral Hazard (moreel risico)  Wanneer contractspartij de handelingen van de andere partij niet kan controleren of evalueren  de informatieachterstand van de consument schept ruimte voor opportunisch gedrag.  Producent heeft onvoldoende prikkels voor juiste prijs/kwaliteitsverhouding omdat de kwaliteit niet gecontroleerd kan worden. (2) Adverse selection theory van Akerlof (Averechtse selectie)  Wanneer er in een markt geen volledige informatie is en het niet mogelijk is om vooraf aan de koop de kwaliteit van een goed te controleren, deze markt uiteindelijk door lemons (producten waarvan de kwaliteit lager is dan de betaalde prijs) overgenomen wordt.  Hoogwaardige producten ontvangen zelfde prijs als laagwaardige producten  Gevolg: geen prikkel om hoogwaardige producten aan te bieden  kwaliteit daalt  Averechtse selectie leidt ertoe dat consumenten in het algemeen uitgaan van een laag niveau kwaliteit en daarom niet bereid zijn een hoge prijs te betalen. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Zaakgoederen (search goods) - Beschikken kwaliteiten die consument voorafgaand kan controleren Ervaringsgoederen (experience goods) - Beschikken kwaliteiten die consument niet voorafgaand kan controleren Vertrouwensgoederen (credence goods) - Consument kan kwaliteit ook na aankoop/consumptie niet controleren omdat hij kennis/expertise mist oom een realistische evaluatie te kunnen maken. - Enige onzekerheid kan worden weggenomen door vertrouwen te hebben in de verkoper/dienstverlener. (medische ingreep of juridische dienstverlening) Oplossing informatie-assymetrie: - Merken: aanbieders van hoge kwaliteit producten verwerven op deze manier een vertrouwenspremie - Consumenten betalen meer voor vertrouwenspremie, maar besparen op informatiekosten voor het vinden van goederen met de optimale prijs/kwaliteit verhouding voor hun voorkeur. - Merk  kwaliteitsgarantie  prikkel om kwaliteit ook hoog te houden Consumentenbeschermingswetgeving - Omdat de markt onvoldoende oplossing biedt voor het probleem van informatie- asymmetrie: - Wetgeving noodzakelijk om consumenten te beschermen  rechtseconomische grondslag van het consumentrecht - Verschillende juridische methoden om consumenten te beschermen: (1) Informatieplichten (1) vergroten de transparantie en keuzevrijheid (2) consument gebrek aan informatie  monopolistisch gedrag in de hand werken (3) minst ingrijpende vorm van consumentenbescherming (4) juridische informatieplichten:  negatieve informatieverplichtingen  verboden, bepaalde informatie mag niet worden gecommuniceerd  bijv. verbod op misleidende reclame.  positieve informatieverplichtingen  geboden, bepaalde informatie moet bekend worden gemaakt aan consument  prijs en hoeveelheid verplicht meedelen (2) Bedenktermijnen (5) Geven consument een verlengde tijd om na te denken over de voor- en nadelen van het contract (6) Over het algemeen een goedkoper alternatief dan de informatieplichten of kwaliteitsregulering (7) Ook oplossing voor irrationeel gedrag van consumenten (emotionele staat) (8) Ook bescherming tegen monopolies (9) nadeel  rechtsonzekerheid en vertraging, risico van misbruik door consument (moral hazard) (10) nadeel  ruime consumentenbescherming in combinatie met strenge sancties bij overtreding, leidt tot kostenstijging bij verkopers met een gereduceerd aanbod van goederen als gevolg (adverse selection) Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 (3) Kwaliteitsregulering (11) Legt rechtstreek kwaliteitsnormen op waaraan alle aangeboden producten / contracten aan moeten voldoen (12) Hoge handhavingskosten, keuzevrijheid beperkt, consument betaald meer voor pruduct (=nadelen) (13) Kwaliteitsregulering is het ultimum remedium Informele afdwingbaarheid van contracten: - Contracten zijn ook informeel afdwingbaar - Want soms hoge kosten om bij overheid af te dwingen  hoge proceskosten, gebrek aan internationale rechtbanken (bij internationale handel), corrupte overheden en informatie asymmetrie. - De informele afdwinging komt in meerdere vormen: 1. de quasi simultane uitvoering (1) beide partijen moeten (ongeveer) tegelijk presteren (2) het is eenvoudig om op te merken wanneer de wederpartij niet nakomt (3) in dat geval kan de andere partij zijn prestatie opschorten als pressiemiddel 2. ‘gijzelaar’ (4) Middeleeuwen: gaven kinderen in voogdij, om vijand te garanderen dat de vrede niet geschonden zou worden. (5) Geen duurzame oplossing  vanwege de asymmetrische waarde van deze vorm van afdwinging per partij 3. Verticale integratie (6) Vorm van informele afdwinging waarbij een bedrijf een bedrijf dat vóór of achter hem staat in de productieketen overneemt (7) Overname middels aandelentransactie (8) Ander motief voor verticale integratie = schaalvoordelen en grotere winst Speltheorie: - Contracteren is het toepassen van speltheorie (game theory) - 3 elementen: (1) 2 of meer spelers (2) Deze spelers hebben een bepaalde strategie (3) Variabele opbrengsten - Tussen spelers bestaat strategische interactie - Speltheorie creëert een simulatie om te onderzoeken hoe mensen zich in strategische situaties gedragen. Werkt men samen of kiest men voor het eigen belang - De spellen kunnen verder worden onderverdeeld in (1) Eenmalige spellen (one shot game) (2) Spellen met meerdere rondes (repeated game) - Ook kan er onderscheid gemaakt worden tussen (1) Simultane spellen (gelijktijdig) (2) Sequentiële spellen (elkaar opvolgende) - Speltheorie is gebaseerd op 3 belangrijke veronderstellingen (1) Rationalitieit (2) Communicatie (overleg) is niet mogelijk (3) Het spel bestaat uit één ronde; spelers hebben daarna niks met elkaar te makenn - Prisoners dilemma (1) Mensen kiezen altijd voor eigen belang Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 (2) Hoe los je dit op?  meerdere rondes spelen  samenwerking (3) Effectiefste strategie = tit fort at spelen, je werkt samen, maar kiest de ander voor zijn eigen belang dan sla je de volgende ronde meteen terug (4) meerdere overeenkomsten / duurovereenkomsten sluiten  heeft zelfde effect als tit fort at strategie. (5) Bij meerdere overeenkomsten sprake van simultaan spel (6) Bij duurovereenkomsten van sequentieel spel (7) Tweede oplossing: reputatie (8) In speltheorie is het klaar na 1 ronde  in werkelijkheid gaat het leven door na dat contract (9) Reputatieschade kan gezien worden als een informele sanctie (10) Met een slechte reputatie zul je veel potentiële overeenkomsten niet sluiten en loop je welvaart mis (11) Reputatie lost echter niet alles op  ook in langdurige relaties ligt opportunistisch gedrag op de loer  contractenrecht dan laatste redmiddel Week 5 Overeenkomstenrecht III Precontractuele handelingen: aansprakelijkheid en informatieplichten - Voordat overeenkomst wordt gesloten, eerst onderhandelen  precontractuele fase - Partijen worden in staat gesteld de mogelijke voor- en nadelen van de overeenkomst te wegen - Wegen voordelen niet op tegen nadelen  komt geen overeenkomst tot stand - Hoofdregel: het is toegestaan om de onderhandelingen af te breken - Uitzonderingen: (1) Het afbreken van onderhandelingen niet gerechtvaardigd als er een gerechtvaardigd vertrouwen in de totstandkoming van de overeenkomst is - Leerstuk precontractuele aansprakelijkheid is ontwikkeld als remedie vooro onrechtvaardig afgebroken onderhandelingen (bij grote investeringen) - Precontractuele aansprakelijkheid is noodzakelijk omdat er anders weinig precontractuele investeringen gemaakt zullen worden  minder wederzijds voordelige overeenkomsten - Aan andere kant: precontractuele aansprakelijkheid moet niet te snel gevestigd worden  angst om mogelijk aansprakelijk gesteld te worden  te voorzichtige onderhandelingen - Voorbeeld waarin precontractuele aansprakelijkheid zal worden aangenomen: wanneer transactiespecifieke investeringen zijn gemaakt. - Prikkel tot dooronderhandelen wanneer dit niet nadelig is. - Potentiële afbreker kan ook voor de investering de onderhandelingen afbreken  de investerende partij mag dit niet zonder aankondiging doen. Optimale precontractuele investeringen: - Een optimale regel vestigt precontractuele aansprakelijkheid als sprake is van: (1) Een efficiënte investering + gerechtvaardigd vertrouwen in de totstandkoming van een overeenkomst - Vereist: potentiële baten > potentiële verliezen Mededelingsplicht - Naast het vestigen van aanspraelijkheid in de contractuele fase dient het echt partijen te prikkelen tot informatie-uitwisseling  mededelingsplicht Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Informatie is nodig voor efficiënt verloop precontractuele fase - Informatiekosten neerleggen bij de partij voor wie de informatieverzameling het goedkoopst is  chepest information gatherer - Zal dit vaak niet uit zichzelf doen  regel voor nodig - Verkoper is cheapest cost avoider  bij onzichtbare gebreken  mededelingsplicht Onderzoeksplicht - Naast mededelingsplicht ook onderzoeksplicht - Eerder een onderzoeksplicht bij: (1) Informatie met onvoldoende maatschappelijke waarde (2) Informatie die niet opweegt tegen de productie- en communicatiekosten - Koper is dan de cheapest cost avoider  bij triviale of zichtbare informatie Algemene voorwaarden - Algemene voorwaarden  vorm van standaardovereenkomsten  met name bij repeat players - In theorie  bij repeat players wordt door leereffect optimale standaardcontract gecreëerd. - Daarnaast repeat players belang bij zekerheid - Algemene voorwaarden verlagen ook toezichtskosten Nadelen: (1) Voor repeat players is dit niet het geval bij marktfalen  machtige partijen kunnen dan inefficiënte bepalingen in stand houden omdat de transactiekosten te hoog zijn om nieuwe te creëren (2) Daarnaast houden bepalingen in standaardovereenkomsten innovatie tegen - consumenten zonder juridische bescherming  slachtoffer van markt - bedrijven hebben meer macht en informatie asymmetrie - deze problemen gelden ook voor algemene voorwaarden - consument schat bepaalde bepalingen verkeerd in - producenten kunnen misbruik maken van hun informatievoordelen  daarom consumentenbescherming Groot bedrijf dat algemene voorwaarden accepteert: - hoe zit dat dan met grote bedrijven die overeenkomsten sluiten waarop algemene voorwaarden van toepassing zijn?  consumentenbeschermingsregels niet van toepassing. - De vraag: of een rationele en geïnformeerde partij met de algemene voorwaarden akkoord was gegaan - Is toch sprake van marktmacht? Een van de partijen kan gevrijwaard worden van de werking van de algemene voorwaarden Twee bedrijven verklaren allebei hun algemene voorwaarden van toepassing: - Conflicterende algemene voorwaarden? = Battle of the Forms - First shot rule (6:225 lid 3 BW)  partij die als eerste naar zijn algemene voorwaarden verwijst kan ze laten gelden - Daarnaast is er ook nog de last shot rule (Engeland) en de knock-out regeling (alleen de strijdige bepalingen in de algemene voorwaarden worden weggestreept. - Met name de knock-out regeling is internationaal populair - Voordeel van deze regels  voorkomt hoge transactiekosten, onderhandelingen en discussie wordt voorkomen. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Uitleg algemene voorwaarden: - Alles vastleggen  onnodig hoge transactiekosten - Voor uitleg  naar rechter of derde (arbitrage) gaan - Bepaling voor meerdere uitleg vatbaar bij particuliere overeenkomst  contra proferentem regel  uitleg die het meest gunstig is voor de wederpartij van de opsteller - Er wordt van een veronderstelde bedoeling uitgegaan  wat zou een rationele contractant hebben bepaald als zij langer hadden onderhandeld - Uitleg algemene voorwaarden  taalkundige uitleg voorop - Meer objectieve informatie over de context van de bepalingen aanwezig  dan contextuele uitleg de voorkeur - Voorwaarde hiervoor: de aanvullende informatie moet wel positieve waarde hebben. - De baten van de informatie zijn groter dan de kosten - Eventuele ex ante opstellingskosten en onderhandelingskosten zijn ook van invloed op de keuze voor een grammaticale of contextuele uitleg - Het Nederlandse overeenkomstenrecht legt een bepaling in een overeenkomst uit volgens de Haviltexnorm  kijken naar subjectieve betekenis van tekst en structuur - En de cao-norm  kijken naar objectieve uitleg van de tekst - Rechtseconomen kiezen voor een grammaticale uitleg, met eventueel een aanvullende contextuele uitleg Garanties: - = waarborg die men afgeeft om in te staan voor de beloofde kwaliteitseisen - Dienen als oplossing voor asymmetrische informatie - Zo wordt in theorie voorkomen dat men een verkeerde aankoopbeslissing maakt  adverse selection voorkomen - Omvang van de garantie = signaal over kwaliteit van het product - Garanties geven prikkels aan producent om te investeren  er is immers minder risico. - Garanteis zijn in Nederland niet verplicht - Op Europees niveau: stelt art. 5 van de EU-Richtlijn 1999/44 een wettelijke garantie van ten minste 2 jaar. Week 6 Aansprakelijkheidsrecht Wettelijke aansprakelijkheid: - Compensatie van schade  belangrijkste doel van het onrechtmatige daadsrecht - In beginsel: draagt iedereen zijn eigen schade, tenzij er sprake is van een verbintenis tot schadevergoeding uit overeenkomst of uit de wet - Draait degene niet op voor de schade  sprake van negatief extern effect - Door schadeveroorzaker middels aansprakelijkheid en schadevergoeding op te laten draaien voor de eigen veroorzaakte schade  wordt externe effect geïnternaliseerd  zal gedrag aanpassen om schade te voorkomen - Aansprakelijkheidsrecht  internaliseert negatieve externe effecten  en dus worden voorkomen - Wettelijke aansprakelijkheid (kan worden onderverdeeld in:) (1) Schuldaansprakelijkheid (of foutaansprakelijkheid)  Sprake van verwijtbaar gedrag  Eigen gedraging van laedens (schadeveroorzaker) (6:162 BW) Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069  Onzorgvuldig handelen (een ‘fout’)  En de handeling moet toerekenbaar zijn middels schuld  Door wetgever of rechter een gedragsnorm geformuleerd en wordt beoordeeld of de laedens deze norm wel of niet heeft overtreden  Binair van aard  rechtsvorm fungeert als omslagpunt  Wetgever heeft verschillende zorgvuldigheidsnormen ontwikkeld  Bij fout gedrag is de laedens aansprakelijk, bij correct gedrag niet. (2) Risicoaansprakelijkheid  Laedens is steeds aansprakelijk voor elk schadeveroorzakend gedrag, ongeacht hoe zorgvuldig hij was  Risicoaansprakelijkheid vloeit voort uit de wet (art. 6:169 BW) - Eigen schuld (6:101 BW) functioneert als een vermindering op de schadevergoeding - Als de schade (deels) toe te rekenen is aan het gedrag van gelaedeerde zelf, dan is het redelijk dat hij de schadekosten (deels) zelf draagt.  kelderluik arrest - Rechter stelde vast dat er sprake was van een onrechtmatige daad, het slachtoffer moest wel helft van de schade dragen wegens eigen schuld. Hij had namelijk beter moeten opletten. Kostenverdeling vanuit de rechtseconomie berekend: - Door preventie/(voor)zorg dalen de schadekosten en stijgt de welvaart - Stel preventieve maatregel kost een werkgever 10 euro - En potentiële schade voor een werknemer is 100 euro - Dan heeft zorgvuldig handelen een welvaartsverbetering van 90 euro opgeleverd - Had werkgever deze maatregel ook genomen zonder aansprakelijkheid? Waarschijnlijk niet. - Wanneer is preventieve maatregel rechtseconomisch effectief?  Indien de preventiekosten < schadekosten  dit kan berekend worden door de Learned Hand Formule: Bhandelingsgerelateerd>voorkomen Rechtshandhaving via het privaatrecht (en aansprakelijkheidsrecht) - Vindt voornamelijk plaats via de onrechtmatige daad - Privaatrechtelijke handhaving wordt gekenmerkt door: o Ex post benadering o Handhaving door de burger o Indirecte interventie o Schadegerelateerde interventie - Voordelen: o De lage kosten o Flexibel o Benut de informatie van partijen o Ongevoelig voor belangengroepen - Nadelen: o Judgement proof probleem / insolventierisico o Deze vorm kent geen 100% veroordelingskans o Het bepalen van het optimale zorgniveau is lastig Rechtshandhaving via het bestuursrecht (regulering) o Gedetailleerde ex ante normen o Handhaving door de overheid o Directe interventie o Voorkomen of handelingsgerelateerde interventie - Voordelen: o Het gebruik van de grote hoeveelheid informatie van de regelgever o Geen judgement proof probleem o Schade wordt voorkomen door het ex ante toezicht o Schaalvoordelen - Nadelen: Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Hoge handhavingskosten  overheid is belast met toezicht houden o Vatbaar voor de invloed van belangengroepen o Schaal van de handhaving kan consistentieproblemen met zich meebrengen  verzaken te handhaven tegen een schadeveroorzaker kan tot weerstand van andere schadeveroorzakers leiden Rechtshandhaven via het strafrecht: o Ex ante normen o Handhaving door de overheid o Directe en indirecte interventie o Voorkomen, handelings- en schadegerelateerde interventie - Voordelen: o Normerende werking o Geen judgement proof probleem - Nadelen: o Hoge kosten: opsporing en vrijheidsstraffen zijn bijzonder kostbaar o Strafrecht is maar beperkt bruikbaar, alleen voor misdrijven Optimale rechtshandhaving: - Elke methode van handhaving heeft zijn specifieke voor- en nadelen - Maar rechtseconomisch heeft het privaatrecht de voorkeur  de lage systeemkosten - Omdat private partijen hun eigen voorkeuren het beste kennen en zij zelf adequate informatie hebben  kunnen de kosten laag gehouden worden - De nadelen van het privaatrecht, met name gebrekkige info en het judgement proof probleem  via het bestuur- of strafrecht worden opgelost - Om het beste uit elke vorm van handhaving te halen  combinatie van instrumenten = de optimale oplossing  combinatie van regelgeving vereist - Om optimale rechtshandhaving te bereiken is een passende sanctie nodig - Wanneer de omvang van de sanctie beperkt is, zal dit de kans op een overtreding vergroten - Als gevolg nemen de toezichtskosten toe - De sanctie moet zwaar genoeg zijn - Daarnaast spelen de toezichtskosten, informatie en handhavingskosten een rol in het bepalen van de optimale vorm van rechtshandhaving - Wie de beste informatie heeft is per geval verschillend  partijen, rechter of overheid - Samenvattend: o Over handhaving kan worden gesteld dat er verschillende instrumenten ter beschikking staan om negatieve externaliteiten te internaliseren  Privaatrecht  Bestuursrecht  Strafrecht o Elk van deze instrumenten heeft specifieke voor- en nadelen o Optimale handhaving bestaat dan ok uit een mix van verschillende instrumenten o Per instrument zijn de rol en de kosten van het toezicht verschillend. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])