Samenvatting Theorie Economie Inge PDF

lOMoARcPSD|10908069 Samenvatting theorie economie Inge Rechtseconomie in het Ondernemingsrecht (Tilburg University) Scannen om te openen op Studeersnel Studeersnel wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Gedownl...

lOMoARcPSD|10908069 Samenvatting theorie economie Inge Rechtseconomie in het Ondernemingsrecht (Tilburg University) Scannen om te openen op Studeersnel Studeersnel wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Inleiding rechtseconomie Uitgangspunten rechtseconomie De jurist is op zoek naar rechtvaardigheid, terwijl de econoom zijn beslissingen baseert op efficiëntie en effectiviteit. De rechtseconoom vind het recht een systeem van gedragsprikkels, en wilt middels deze toekomstig gedrag sturen. Voorspellen doet de rechtseconoom op basis van theorie. De doelstelling van het recht volgens de rechtseconomie is het behalen van een maximale maatschappelijke welvaart, dit staat gelijk aan een maximale efficiëntie. Rechtseconomen nemen aan dat mensen rationeel handelen en dat zij streven naar een maximale welvaart. Dit is echter in hoge mate hypothetisch, het kan dus niet volledig kloppen. Echter, de rechtseconoom zoekt naar hoe mensen gemiddeld zullen reageren, en gaan daarom uit van algemene maatstaven. Ze maken dus generaliserende voorspellingen. Efficiëntie Volgens Cooter & Ulen houdt efficiëntie in dat het niet mogelijk is om hetzelfde te produceren met goedkopere middelen, of dat het niet mogelijk is om méér te produceren met dezelfde middelen. Er is kritiek op de efficiëntie die gebruikt wordt als criterium door rechtseconomen; hierdoor zou er te weinig aandacht zijn voor de rechtvaardigheid en de kosten/baten op individueel niveau. Vaak is een rechtsregel zowel rechtvaardig als efficiënt. - Pareto efficiëntie in het geval van een Pareto efficiënte rechtsregel is er een toename van de maximale welvaart. Hier gaat niemand achteruit, terwijl er wel vooruit gaan. Echter, hierom heeft deze regel dan ook een streng criterium. - Kaldor-Hicks efficiëntie In het geval van KH-efficiëntie zijn de totale baten dan de totale kosten, de maatschappelijke welvaart neemt in dat geval ook toe. De kern hiervan is het beoordelen of het TOTAAL effect van de rechtsregel dus gunstig is voor de maatschappelijke welvaart. Eigendomsrecht I Eigendom en eigendomsrechten Eigendom, het meest omvattende recht op een zaak, is een bundel van rechten. Op de opbrengsten, het gebruik (tenzij strijd andere wet), het uitsluiten en overdragen. Markteconomie wordt mogelijk gemaakt door het recht om over te dragen, dit zorgt voor (pareto) efficientie (maatschappelijke welvaart wordt vergroot door de ruil van eigendomsrechten). Politieke functie: bescherming eigendom tegenover de overheid en particulieren tegen ontvreemding Economische functie: Efficiënt gebruik van schaarse goederen. - Coöperatieve surplus Als de welvaart van beide partijen wordt verhoogd, dan is er verbetering van gezamenlijk welvaart + daarbij gezamenlijk voordeel: cooperative surplus. - Eigendom en rechtsorde Men gaat alleen transacties aan of ruil tegen voldoende bescherming van eigendom van anderen Theorema van Coase Eigendomsrechten maken niet uit indien er geen transactiekosten zijn. Er komt een efficiënt resultaat doordat partijen gaan onderhandelen. Er is dus geen tussenkomst van rechtsregels nodig. Indien de Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 transactiekosten te hoog zijn, zullen er geen onderhandelingen plaatsvinden en vindt er dus geen transactie plaats. Het efficiënte gebruik van middelen wordt dan bepaald door hoe deze middelen zijn verdeeld. Wie een eigendomsrecht heeft kan hier wel relevant zijn. Transactiekosten Transactiekosten zijn de kosten bij een onderhandeling/ruil (Cooter & Ulen) - Zoekkosten - Onderhandelingskosten - Kosten voor het afdwingen van de overeenkomst. Bescherming eigendomsrechten Legal = compensatie, ex post; er is een inbreuk van het eigensomsrecht geweest en er moet schadevergoeding betaald worden. Equitable = vooraf, ex ante: actie ondernemen door te zeggen dat iets niet mag of iemand stoppen. Theorie van Calabresi & Melamed; schadevergoeding is vaak efficiënter dan stopzetten. De juridische kosten voor het vorderen van een schadevergoeding zullen echter vaak hoger zijn. - Property & liability rule  Property rule: Het recht garandeert de eigenaar dat niemand een inbreuk op zijn eigendomsrecht mag maken, behoudens zijn toestemming. BV octrooirecht  bij lage transactiekosten kies je deze regel. Kortom: voordat de actie plaats vind al iemand verbieden o op een bepaalde wijze te handelen. = stopzetting  Liability rule: Het recht brengt mee dat de eigenaar slechts het recht op schadevergoeding kan laten gelden tegenover de dader, indien hij het slachtoffer is van een inbreuk. in principe kun je een inbreuk niet vanaf het begin tegenhouden, maar als het toch gebeurd, kun je achteraf schadevergoeding eisen  Bij hoge transactiekosten kies je voor deze regel. Kortom: inbreuk op eigendomsrecht = schadevergoeding. Soorten eigendom - Particulier eigendom; recht tot uitsluiting en mogelijkheid om rechten af te splitsen - Collectief eigendom; mogelijkheid anderen buitensluiten maar niet binnen de groep, ook delen opbrengst en gebruik met de groep - Geen eigendom; vrije toegang. Zodra er schaarste is heb je eigendom nodig. - Tragedy of the Commons Bij het gebruik van een publiek goed let je niet op schade want die is niet voor jou. Dit leidt tot een inefficiënte situatie van overmatig gebruik van de zaak. Oplossingen hiervoor zijn; 1. Individueel eigendomsrecht; efficiëntie voordelen 2. Governance structuur; collectief eigendom; echter opbrengst niet maximaal door belangenverschil. Sparen en investeren niet optimaal door free-riding. Mogelijk overgebruik omdat lange termijn visie ontbreekt en suboptimale timing. De oplossing hiervoor is het maken van groepsafspraken. - Tragedy of the Anti-commons Meerdere individuen oefenen tegelijkertijd een recht van uitsluiting uit, zodat wanneer een individu van het goed gebruik wilt maken hij de toestemming van een ander nodig heeft.  Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 ondermatig en later dan gewenst gebruik. Elke eigenaar kan de totstandkoming blokkeren en het zorgt voor hoge transactiekosten. Eventuele oplossingen hiervoor zijn onteigening en het gebruik van IE-rechten; dwanglicenties. Overeenkomstenrecht I Ruilen zaken/eigendomsrechten via de overeenkomst art 6:213 BW. Een goed werkend ovk-recht is van belang voor het plaatshebben van transacties en de toename van de welvaart. Rechtseconomisch gezien. gaan de eigendomsrechten over naar de partij voor wie de zaak van grotere waarde is. Contractueel surplus: wederzijds voordeel bij een contract. Het complete contract bestaat in werkelijkheid niet, maar het is een utopie waarbij de overheid bij het opstellen van het contractenrecht naar moet streven. Overeenkomst: wederzijdse beloften die verplichtingen voor beide partijen schappen die in rechte afdwingbaar zijn. Pareto efficiënt; voor derde geen nadeel bij een contract. Samenwerken ->mogelijk wederzijds voordeel. Geloofwaardige belofte door overeenkomstenrecht. Daarom willen we overeenkomsten aangaan. Pareto efficientie kan alleen plaatsvinden als de beloften wel geloofwaardig zijn. Dankzij overeenkomstenrecht heb je de zekerheid dat je het kan afdwingen, want er zijn sancties. Er is veel quasi simultane uitvoering en ook specieke investeringen die kunnen worden opgelost. Men gebruikt contracten voor een zekerheid voor nakoming, wanneer er niet altijd tegelijkertijd prestaties geleverd worden en voor relatiespecifieke investeringen. -> maakt kosten voor jou, als je dan afdingt zou de transactie niet tot stand komen. / opleiding werknemer in de hoop dat hij bij het bedrijf blijft en dat het bedrijf profiteert van de investering. Als je niks vast legt dan kan het zijn dat het bedrijf niet profiteert en werknemer vertrekt. -> fabriek heeft x hoeveelheid grondstoffen nodig, raam ovk. Zouden we niet doen zonder het ovk- recht. / internetkoop. (goed komt later. Overeenkomsten geven zekerheid dat belofte wordt nagekomen. Als er geen ovk was was er geen vertrouwen dat de overeenkomst wordt nagekomen en zou de transactie niet plaatsvinden. -> omdat de transactie kosten te hoog worden bij elke keer afzonderlijk betalen Juridische regels nodig? Waarom rtikelen in contractenrecht in BW? Handhaven afspraken niet voldoende? Uitgangspunt is hierbij contractsvrijheid -> uitzondering/de grens is dwingend recht. Regelend/aanvullend overeenkomstenrecht (meestal.) Pareto efficiëntie wordt bereikt wanneer er voor een derde geen nadeel in het contract zit. Dankzij ovk-recht heb je de zekerheid dat je een belofte kan afdwingen, want er zijn sancties Dwingend recht art. 3:40 BW Er is geen afwijking mogelijk  nietig/ vernietigbaar(in beginsel geldig tussen partijen maar 1 van de partijen vernietigt) -> producent verwijst naar AV maar zijn niet ter hand gesteld Nietig: kartelvorming / huurmoord/. Overheidsingrijpen nodig (nietigheid) -> anders geen maximale maatschappelijke welvaart Dwingend recht zorgt voor verbetering van: 1. Informatie-asymetrie: Beide partijen dachten dat ze bij de koop vooruit zouden gaan, Ingeval van misleiding, dwaling, bedrog. -> achteraf blijkt door misleiding niet beie partijen erop vooruitgaan. Je zorgt er met deze regels ook voor dat er een prikkel komt dat partijen het niet meer gaan proberen. (Ex ante). Misbruik van voorwetenschap / hypotheek verstrekker Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 2. Regels ter bescherming van zwakkere partijen: Machtsmisbruik tegen gaan. -> mogelijk geen cooperative surplus. (consumentenrecht/huur/arbeid/verzekering) Denk hierbij aan kleine en grote aandeelhouders. Grootaandeelhouders kunnen samen een andere koers afdwingen die welvaartsvermeerderend werkt voor hen. 3. Bescherming tegen irrationaliteit Rationeel handelen: best mogelijke alternatief kiezen. Jouw welvaart het meest verbeteren. Voorbeeld: contractsdwang, je moet het contract tekenen omdat je een pistool tegen je hoofd hebt. Je gaat akkoord met voorwaarden waar je nooit mee akkoord zou gaan als je niet zo onder druk stond. Ook wurgcontracten. Hier wordt met behulp van dwingend recht dan een streep doorheen gezet. Je kan hierbij ook denken aan geestelijk gestoorden en minderjarigen. Zij hebben wel een vrije wil maar maken vaak geen rationele keuzes. Akkoord gaan zonder bepaalde dingen te weten zorgt ook voor irrationele keuzes. Algemene voorwaarden die de consument niet begrijpt/ kon begrijpen maar toch tekent 4.. Externaliteiten: Een overeenkomst kan perfect zijn voor twee contractspartijen maar zorgen voor schade voor Derden of maatschappij. Huurmoord / overeenkomst drugslevering / milieudumping / Grootaandeelhouders die afspraken maken wat nadelig is voor minderheidsaandeelhouders (staan buiten conctractuele afspraak maar krijgen wel negatieve gevolgen) -> verschil met 2 5. Univormiteit (ondernemings)recht: gelijksoortige contractuele afspraken. bijv. Europese richtlijnen die iets dwingend voorschrijven / richtlijn productveiligheid Aanvullend recht Contractenrecht is voornamelijk regelend/aanvullend recht, dit vult gaten omdat het nou eenmaal niet een ideale wereld (coase) is waar alles wordt afgesproken, volledige contracten zonder transactiekosten … omdat er altijd onvoorziene omstandigheden zijn en die kosten veel te hoog zouden zijn. In werkelijkheid: incomplete / onvolledige contracten  Zeer hoge transactiekosten -> verhinderd samenwerking  Niet alles is te voorzien en sommige situaties onwaarschijnlijk Oplossing: partijen kunnen terugvallen op regelend of aanvullend recht  Contractspartijen regelen zelf niets/niet alles Voordelen van aanvullend overeenkomstenrecht: het vastleggen van elk feit zou (te) hoge transactiekosten opleveren en dan zou men geen contracten meer sluiten  besparing transactiekosten + behoud contractsvrijheid; o standaardcontract -> minder onderhandelingskosten o zaken die partijen zelf geregeld zouden hebben  kleine kans dat omstandigheid zich voordoet  voorkoming van signalling problem (= partij die over alles aan het mierenneuken is)  herstel van fouten bij opstelling o Kosten toezicht omlaag(je kunt contract + nakoming daarvan afdwingen, sancties staan vast). o Kosten zoeken partner omlaag. Zekerheid dat partner na zou komen. Geen screening nodig. Geen transactiekosten  Welvaartsverhogend -> streven overheid compleet contract Een uitzondering waarbij info asymmetrie kan worden verholpen door aanvullend recht is de strategisch benadering. Aanvullend recht wordt dan opgesteld in het nadeel van de gene met de informatie voorsprong. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Algemene voorwaarden Standaardcontracten die worden opgesteld om transactiekosten te besparen. Jurist: oppassen, want komt niet ten gunste van beide partijen, eenzijdig opleggen van contractsvoorwaarden. Rechtseconomen vinden het geen probleem indien je kan kiezen wat voor jou de welvaart maximaliseert. (bij die ene zit er garantie in, alleen bij andere is prijs goedkoper. Dan consument beslissing nemen) -> Indien er geen concurrentie is kan het wel vervelend zijn. Er is sprake van informatie-asymmetrie indien de risico’s afgewikkeld worden op de slecht geïnformeerde partij. Overeenkomstenrecht komt te hulp bij machtsmisbruik; Niet ter handstelling, onredelijk bezwarende bedingen, strijd met R&B. Overeenkomstenrecht nog wel nodig  Komt te hulp tegen machtsmisbruik: o Niet ter handstelling o Onredelijk bezwarend beding o Strijd met redelijkheid en billijkheid Contractbreuken Art. 6:74 BW; tekortkoming = niet-nakoming = schade. Efficiëntie contractsbreuk Alleen pareto efficientie mogelijk bij volledige schadevergoeding. Het is mogelijk dat de welvaart gediend is wanneer een contractspartij geen belang meer heeft en afbreekt. Sprake van (pareto) efficiënte contractbreuk, als de juiste schadevergoeding (= volledig = zowel positief als negatief) wordt betaald en het voor beide partijen efficiënt is. Evt. remedies zijn:  nakoming (property rule) of (ex ante)  schadevergoeding, hierbij is nakoming onmogelijk want dit is achteraf (liability rule). Bij schade vergoeding: bij overeenkomsten die zien op toekomstige leveringen - vergoeding (voorbereidings)kosten: negatief contractsbelang - vergoeding van gederfde winst: positief contractsbelang ratio: degene die dacht beter te worden, moet dat ook daadwerkelijk worden; compensatie van misgelopen welvaart De voorkeur hangt af van welke remedie pareto-efficiënt is. Alleen volledige schadevergoeding maakt Pareto-efficiënte uitkomsten mogelijk! Ratio; degene die dacht beter te worden, moet dat ook daadwerkelijk worden. Theorema van Coase: dit werkt alleen bij een courant goed, bij unieke goederen altijd kiezen voor nakoming!! - Efficiënte contractbreuk art 6:74 BW Jurist: contractuele verplichtingen nakomen. Rechtseconoom: acceptabel: Het is mogelijk dat de welvaart gediend is wanneer een contractspartij geen belang meer heeft en afbreekt. Contractspartij zal alleen contractsbreuk plegen en schadevergoeding betalen als dit de meest optimale oplossing is. -> bij sport contracten. Nakoming kan inefficiënt zijn Rechtseconoom: contractsbreuk (efficient breach) Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Niet nakoming is niet altijd slecht (efficiënte niet nakoming) o Acceptabel mits (juiste) schadevergoeding o Perfect exectation damages -> situatie als de andere partijen was nagekomen. (positief contractsbelang) o Pareto-efficiente contractsbreuk o -> 6:74 biedt deze mogelijkheid, naast het eisen van nakoming. Omdat schade efficenter zou kunnen zijn. Rem op inefficientie van nakoming  Courant goed, dat overal verkrijgbaar, of  Uniek goed (geen substitutiegoederen), zoals kunstwerk. Efficiente contractsbreuk is geen optie o Specific performance o Nakoming is noodzakelijk o Schadevergoeding moeilijk te bepalen  Nederlandse regeling kan dus tot efficiëntie leiden (gezien remedies art 6:74 BW) o Echter, bij efficiënte contractsbreuk alleen schadevergoeding welvaartverhogend o Alleen Als alle schade wordt vergoed - Overmacht rechtseconomisch gezien levert het kosten op vanwege de discussies die je moet voeren, onderzoek dat je moet doen dus transactiekosten. Wanneer je geen overmacht kan aanvoeren wordt je meer geprikkeld om voorzorgsmaatregelen te nemen waardoor sommige situaties niet zouden ontstaan. Niet wenselijk vanuit rechtseconomisch perspectief - Sociale normen en informele sancties Rechtsregels zijn formele sancties. Sociale normen en informele sancties zijn de maatschappelijke sancties op niet-nakoming. Zij hebben een aanvullende werking. Overeenkomstenrecht II Consumentenrecht Veel dwingend recht in consumentenrecht. Rechtseconomie: Nadruk op informatie zodat consumenten een rationele keuze kunnen maken.  Informatie assymetrie kwaliteit -> informatiekosten leiden tot inefficiënties  Aanbieder producten/diensten (bedijfs/beroepsbeoefenaar) – consument  Moreel risico: niet het gedrag van andere partij controleren: zal zich niet optimaal richten op het behartigen van jou belangen. (vooral producenten kant) (te opportunistisch handelen)  Averechtse selectie: Als consument de kwaliteit van een product niet goed kan beoordelen, kan dat meebrengen dat hij een verkeerde selcectie maakt. Product van verschillende kwaliteit, indien er te weinig informatie is bij de consument en de consument niet kan beoordelen of er sprake is van een hogere kwaliteit dan zal hij niet bereid zijn om meer te betalen voor een product van hogere kwaliteit. Hierdoor zal hij gemiddeld producten kiezen met lagere kwaliteit. Hierdoor zullen de producenten met hoge kwaliteit uit de markt worden gedrukt. Informatieongelijkheid beïnvloedt de consumentenmarkt negatief (Akerlof). -> Contractenrecht biedt hierbij de oplossing. Ondanks dat overheidssancties duur kunnen zijn, zijn ze van belang voor de contractuele verplichtingen. Het kan ook in langdurige relaties opportunistisch gedrag voorkomen. Formele en informele sancties zijn beide van belang Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Te veel betalen, leidt tot inefficiëntie (maken informatiekosten) - Moreel risico: je kan kwaliteit niet waarnemen waardoor producent deze kan verslechteren. - Averechtse selectie: Theorie van Akerlof, als je onvoldoende weet wat de kwaliteit van het product is, ben je minder snel bereid om daar de hoogste prijs voor te betalen —> hierdoor betaalt men bij te weinig informatie alleen maximaal voor gemiddelde kwaliteit. Niet goed voor aanbieder als consument, minder aanbod en minder concurrentie. Consumentenrecht – informatie  Verschillende soorten goederen -> invloed info – assymmetrie o Zoekgoederen (search goods) o Ervaringsgoederen (experience goods) door ervaring kun je kwaliteit beoordelen. o Vertrouwensgoederen( credence goods) info asymmetrie het grootst. pas na een lange tijd of helemaal nooit kom je erachter bv operatie, advocaat advies  Problemen asymmetrische informatie vaker bij ervaringsgoederen en vertrouwensgoederen o Minder bij zoekgoederen  Consumenten niet volledig geïnformeerd kwaliteit ervarings- of vertrouwensgoederen o Geen onderscheid tussen producten hoge en lage kwaliteit o Kan enerzijds meebrengen dat ze een overeenkomst aangaan die hun welvaart niet zo vergroten als ze dachten, of anderzijds dat ze iets niet aangaan (product met hoogwaardige kwaliteit) -> bij alle info hadden ze dit wel aangenaan. -> hulp nodig  Merken = kunnen helpen de informatieongelijkheid te beperken, o Kwaliteitsgarantie, vertrouwenspremie(duurder maar ook echt beter), prikkel om kwaliteit hoog te houden, want als dat niet zo is dan wordt dat in de markt bekend en gaat de uitstraling van zijn merk onderuit en verkoopt hij minder o Echter niet voldoende: want op zich (uitstraling) heb jij niet meer informatie waardoor een consument beter kan beoordelen of de prijs kwaliteit verhouding optimaal is. (prijs van een merk is vaak hoog) Consumentenrecht kan op verschillende manieren bijdragen aan het verkleinen van de consumentenkloof tussen partijen (grijpt steeds meer in op contractsvrijheid) (steeds dwingender)  Verschillende methoden consumentenbescherming o Informatieverplichtingen = maar het is belangrijk dat optimale ipv volledige informatie wordt gegeven ivm kosten en baten. Je hebt ook negatieve informatie verplichtingen, bv het verbod tot misleidende reclame. o Bedenktermijn = er is contractsvrijheid maar in de relatie consument aanbieder is het besloten dat de consument een minimum bedenktermijn moet krijgen om te beschermen tegen irrationeel gedrag. Bij ervaringsgoederen, niet bij zoekgoederen. Nadelen hieraan zijn moral hazard (bv iets terug brengen terwijl je het al hebt aangehad, levert kosten op maakt het duurder dus inefficiënt), onzekerheid en vertraging, adverse effects (onzeker of het nog dezelfde prijs opleverd). o Kwaliteitsregulering = sommige produceten / diensten pas als ze aan een bepaalde kwaliteit voldoen. -> zodat informatie asymmetrie minder een rol gaat spelen omdat kwalteit gewaarborgd moet worden. Moet ultimum remedium zijn, omdat de handhavingskosten hoog zijn & omdat de keuzevrijheid van consumenten wordt beperkt, waardoor de goedkope producten van de markt zullen verdwijnen. Nadelig voor consumenten, omdat dit wordt doorgewerkt in de prijs. Voorbeelden hiervan zijn de vestigingsvoorschriften van artsen en advocaten: er zijn allerlei regels (orde van advocaten) waar je aan moet voldoen voor je advocaat mag worden. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Garanties: Een garantie en vooral de omvang ervan geeft een signaal over de kwaliteit van een product. Geven prikkels voor investeringen aan de producent, zoeken optimaal niveau. Garanties moeten echter niet verplicht worden gesteld, omdat je dan niet meer weet wat de kwaliteit van het goed is (geen vergelijking meer mogelijk). Door garanties verplicht te stellen heb je niet meer de informatiefunctie van garantie. Art 5 EU richtlijn van de consumentenkoop; Nederland heeft deze regel niet overgenomen. Zij zou dan 2 jaar standaard garanties moeten geven. Er zou dan geen onderscheid meer zijn tussen garanties. Consumentenrecht – informatieverplichtingen o Gebrek info consument -> monopolistisch gedrag o Informatieverplichtingen -> vergroten transparantie en keuzevrijheid o Negatieve informatieverplichtingen ( om info kloof te voorkomen) draagt bij aan het feit dat een consument een product beter op waarde kan schatten o Verbod van misleidende reclame o Bedrog -> vergroot informatiekosten o Positieve informatieverplichtingen: brengt mee dat een aanbieder verplicht is om bepaalde informatie juist wel te delen met de consument, zodat deze beter een afweging kan maken qua kwaliteit / prijs verhouding -> welke het beste bijdraagt aan jouw welvaart o Regels prijs en hoeveelheid product o Regels met betrekking tot etiketten (inhoud product, gebruik etc) o Streven naar: Niet volledige informatie maar optimale informatie o We zitten niet op alle informatie van producent te wachten, waar je niet veel wijzer van wordt. o Eerste stukken informatie is het belangrijkst o Daarna kosten producent groter tov baten voor consument o Transactiekosten verhinderen perfecte informatie -> want zou doorberekend worden in de prijs o Rationaliteit verwerken info beperkt - Informatie-asymmetrie & mogelijke oplossingen Problemen als gevolg van informatie-asymmetrie kunnen zijn; moreel risico, averechtse selectie. Consumenten zijn dan niet volledig geïnformeerd over de kwaliteit van ervarings- of vertrouwensgoederen. Merken kunnen helpen informatieongelijkheid te beperken. Er zijn verschillende methoden van consumentenbescherming; o Informatieverplichtingen Deze vergroten de transparantie en de keuzevrijheid voor de consument. maar het is belangrijk dat optimale ipv volledige informatie wordt gegeven ivm kosten en baten. Je hebt ook negatieve informatie verplichtingen, bv het verbod tot misleidende reclame. Positieve informatieverplichtingen zijn bv de regulering van de prijs. o Bedenktermijnen er is contractsvrijheid maar in de relatie consument aanbieder is het besloten dat de consument een minimum bedenktermijn moet krijgen om te beschermen tegen irrationeel gedrag. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069  Verlengde termijn nadenken voor- en nadelen contract  Voordelen die aanbieder geniet bij opstellen contract (vanwege soort contract of manier totstandkoming) weer in evenwicht  Bij irrationeel gedrag  Bv situatie van beslissing anders dan normaal: emotioneel component die meebrengt dat je eigenlijk niet op dezelfe manier kan nadenken over de voor-en nadelen o Timesharing (gedeeltelijk recht op gebruik huis) o Agressieve verkooptactieken  Bij ‘situatie gebonden’ monopolies  Tijdelijke marktmacht aanbieder  Als gevolg van verkooptechnieken in specifieke omstandigheden, ga je dan een contract aan dat als je er beter over nadenkt niet tot stand komt. (bedenktermijn wenselijk)  Bij asymmetrische informatie  Verkoop op afstand of internet. Consument kan goederen niet bekijken voor aankoop  Producent gaat zijn kwaliteit afstemmen op de bedenktijd. Want hij weet dat het anders terug komt -> prikkel om juiste info te verstrekken  Nadelen bedenktermijnen  Moral hazard, -> aan de kant van de consument. Producten worden verstrekt maar de consument kan er op terug komen terwijl hij dit wel heeft gebruikt  Onzekerheid en vertraging. Periode rechtsonzekerheid. Kosten worden doorberekend in het product  Adverse effects -> onzeker of het nog dezelfde prijs oplevert ->. Bij ervaringsgoederen, niet bij zoekgoederen. o Minimaliseren negatieve gevolgen bedenktermijn  Vergoeding vragen voor terugdraaien contract o Bedenktermijn/afkoelingsperiode kan efficiënt zijn maar geen algemene bedenktermijnen o Wegen voordelen tegen nadelen bedenktermijn  Ivm met adverse selectie moet er sprake zijn van een keuze voor een bedenktermijn  Kosten bedenktermijn voor rationeel handelende mensen (hebben niet nodig)  Niet krijgen van product dat op korte termijn nodig (geldlening)  Goed empirisch onderzoeken o Kwaliteitsregulering - Reguleren kwaliteit, contractinhoud of verbod contracten  Bepalen kwaliteit en/of contractinhoud of verbod contracten  Vestigingsvoorschriften artsen en advocaten  Eg-richtlijnen terzake kwaliteit producten  Verbod onredelijk bezwarende bedingen - Hoge handhavingskosten -> ultimum remedium - Keuzevrijheid van consumenten beperkt; terwijl we deze in principe best zouden willen hebben -> indien er maar voldoende informatie is. - Hogere kosten voor producenten die worden doorberekend Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Minimum kwaliteit aan een bepaald product. Ultimum remedium, handhavingskosten zijn hoog en keuzevrijheid consumenten wordt beperkt. Goedkope producten verdwijnen nl van de markt. o Informele afdwinging - Samenwerken -> mogelijk wederzijdsvoordeel (pareto) o Geloofwaardige belofte dor overenkomstenrecht - Echter, kosten overheidsafdwinging soms hoog o Hoge kosten procesrecht o Internationale handel, geen internationale rechtbanken o Tijdlijke en specifieke situaties o ‘corrupte’ overheid o Asymmetrische informatie partijen en rechtbank - Toch veel contracten in dergelijke omstandigheden. Reden? - Quasi simultane uitvoering. (partijen steken niet gelijk over. Contractuele verplichten worden niet tegelijkertijd uitgevoerd. Betaling in termijnen) o Bv huis bouwen - Bij samenwerking is er een mogelijk wederzijds voordeel. Echter, kosten van overheidsafdwinging zijn vaak hoog. Informele afdwinging kan bv door de  “gijzelaar”  McDonalds wil kwaliteit voedsel. Onmogelijkheid alle kwaliteitsvereisten in contract.  Oplossing: clausule dat mc donalds contract mag al verbreken als vermoeden dat kwaliteit laag is. -> gijzeling, want anders wordt contract opgezegd.  Goed oplossing? Ja contracten zonder reden kunnen opzeggen is effectief om doel te bereiken.  verticale integratie, - Ford heeft behoefte aan gespecialiseerde onderdelen - Probleem: risico hold up (opportunistisch ) is te hoog - Bijv. stelling kosten omhoog door marktomstandigheden - Moeilijk te verifiëren - Oplossing: ford wordt eigenaar van de machines - Staalfabrikant koopt ijzererts mijnen om zo zijn eigen ijzer te produceren - Aandelen nemen - Andere redenen: grotere winst + kostenvoordelen stel je leverancier wilt een prijsverhoging doorvoeren dan is rechter niet de beste oplossing. Wat je kan doen is jij maakt onderdelen en ik koop jouw machines. Achterwaartse integratie: je gaat de stap ervoor beïnvloeden, dus het beïnvloeden van je leveranciers > bijv. door aandelen te nemen. Voorwaartse verticale integratie: je gaat je eigen afnemers beïnvloeden -> bijv. kledingfabrikant die deel van andere winkels overkoopt, zodat hij zeker weet dat het contract op juiste wijze wordt nagekomen. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Motieven: grotere winst + kostenvoordelen, zekerheid dat wordt nagekomen en zekerheid van een goede samenwerking. Meer garantie dat de contractuele afspraak wordt nagekomen  Speltheorie Mogelijke oplossingen bij samenwerken One shot game? Contracteren is een toepassingen van speltheorie  Speltheorie; drie elementen 1. Spelers 2. Stragegiën 3. Opbrengsten - Stragetische interactie o Opbrengsten zijn afhankelijk van eigen beslissingen maar ook van beslissingen van anderen - Hoe gedragen mensen zich in strageische situaties? o Samenwerken of kiezen voor eigen belang? Eenmalige speleln spellen met meerdere rondes One shot game of repeated game (bijv raam ovk) Simultane spellen (tegelijkertijd )vs sequentele spellen (uit feiten en omstandigheden kun je afleiden wat de strategie is van de ander. Strategische interactie: opbrengsten zijn afhankelijk van eigen beslissingen maar ook van de beslissingen van anderen. Gaan mensen samenwerken voor wederzijds voordeel, of kiezen ze voor eigen belang? Onderscheid simultane en sequentiële spellen. Tit for tat; wraak als de ene nu kiest voor eigen belang, dan doe je het zelf de volgende keer ook. Lange termijn contracten, ford 10 jarig exclusief contract aan fisher body Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Reputatie - Er is nog leven na dat ene contract - Informele/ niet-juridische sacnties - Afwijking van de sociale norm voelt onprettig. Roept vragen op, kritiek, roddelen. Invloed op welvaart -> vormt kosten - De reputatie is immers ook van belang voor toekomstige contracten. - Grote bedrijven, verzekeraars (reputatieschade), kleinere gemeenschappen - Lost echter niet alles op. Ook in langdurige relaties kan opportunistisch gedrag voorkomen. Hiervoor is het contractenrecht van belang. - Repeat play: meerdere rondel spel -> samenwerken levert meer op - Meerdere overeenkomsten - Duurovereenkomst vs eenmalige overeenkomst Overeenkomstenrecht III Precontractuele aansprakelijkheid Onderhandelen en wegen potentiële voor-en nadelen - Afbreken indien antwoord nee Echter niet altijd; veel investeringen in precontracuele fase - Verhogen waarde afgeronde transactie. Investeringen zijn nutteloos indien de transactie wordt afgebroken. Worden wel doorberekend bij andere overeenkomsten - Op een gegeven moment rationeel vertrouwen in ovk Als nimmer precontractuele aansprakelijkheid  Weinig investeringen en minder wederzijds voordelige overeenkomst. Als te vaak aansprakelijk wegens afbreken onderhandelingen  Teveel investeringen ene partij; andere partij te voorzichtig  Goede balans vinden Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Wat voor regel voor aansprakelijkheid zouden wij moeten hebben met betrekking tot de precontractuele fase? We hebben aansprakelijkheid nodig, maar afbreken moet niet te snel tot AS leiden - Welke regel geeft beste prikkels tot optimale investeringen? Optimale investeringen zijn wenselijk maar niet elke investering moet in aanmerking voor vergoeding komen. Wat is nou een efficiënte precontractuele investering -> 1. daarvan is sprake wanneer de potentiële baten (kans overeenkomst) voor beide partijen hoger zijn dan potentiële verliezen. De precontractuele investering moet daadwerkelijk bij kunnen dragen aan de totstandkoming van de wederzijdse voordelige ovk 2. Daarnaast moet er sprake zijn van een Efficiënte investering + gerechtvaardigde verwachting overeenkomst a. Partij op verkeerde been gezet. Op basis van verkeerde voorlichting in het kader van de slagingskansen van de overeenkomst. Gerechtvaardigd vertrouwen dat ovk tot stand zou komen b. Transaction specific investmens. (bouwtekening wel, geen algemene informatie)Normale onderhandelingskosten en informatiekosten horen hier niet bij - Prikkel tot dooronderhandelen niet nadelig, want als men door onderhandeld kan men tot een wederzijds voordelige overeenkomst komen. En er is sprake van een efficiënte overeekomst - Breker kan situatie eenvoudig voorkomen. Had informatie kunnen delen over de waarschijnlijkheid van de totstandkoming. - Prikkel tot informatiedelen. Private informatie delen. Voorkomt opportunistisch gedrag en vermindert transactiekosten Er worden vaak investeringen gedaan in de precontractuele fase. Deze verhogen de waarde van de afgeronde transactie en geven een rationeel vertrouwen in de ovk. Wanneer er geen precontractuele aansprakelijkheid zou zijn zouden er weinig investeringen zijn, en een minder wederzijds voordelige ovk tot stand komen. Wanneer er te snel aansprakelijkheid zou worden aangenomen wegens het afbreken van de onderhandelingen, dan komen er te veel investeringen van de ene partij, en wordt de andere partij te voorzichtig. Een efficiënte precontractuele investering; de potentiële baten zijn hoger voor beide partijen dan de verliezen. Ook dient er gerechtvaardigd vertrouwen te zijn dat de ovk tot stand komt op het moment van de investering. 3. Informatievergaring en -deling Dit is nodig voor een efficiënt verloop van de precontractuele fase. Informatie die nodig is voor de eventuele samenwerking op de juiste waarde te kunnen schatten. Of het nu wel of niet de welvaart gaat verhogen van de betrokken partijen. Als die informatie niet voldeonde aanwezig is dan kan dat ertoe leiden dat de ovk tot stand komt. Het recht dient partijen te prikkelen tot informatie-uitwisseling. Dit voorkomt dat partijen in een volgende fase gaan dooronderhandelen en daarna kosten maken of dat de onjuiste overeenkomst tot stand komt. Informatiekosten bij partij voor wie goedkoopst is om informatie te delen. Mededelingsverplichtingen om inefficiëntie die ontstaat bij gebrekkige informatie tegen te gaan. Producent moet zijn private informatie delen, en als hij deze niet heeft om deze te vergaren. Op deze manier kan de consument het product beter op waarde schatten. Bij degene voor wie de informatie het makkelijkst te achterhalen en delen is ligt deze Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 verplichting; cheapest information gatherer. Zal vaak niet uit zichzelf doen, regel nodig. Sanctie = kosten Ook onderzoekverplichting bij de potentiële koper. Een partij die kan worden geholpen doordat de andere partij de medelingsverplichting heeft, maar de informatieasymmetrie kan ook worden verkleind doordat de koper zelf op onderzoek gaat, en zelf tracht om informatie te vergaren. Informatie verstrekt door de verkoper moet voldoende maatschappelijke waarde hebben. Als de beperkt ma waarde niet opweegt tegen de kosten van de verkoper dan een onderzoeksverplichting. Bij zichtbare of triviale informatie is de koper de cheapest cost avoider. Anders bij onzichtbare gebreken -> verkoper = cheapest cost avoider. Bij schimmel in huis dan is verkoper verplicht mede te delen Wanneer loopt dit in elkaar over? Relatief goedkoop verkrijgbare informatie? Dan koper onderzoeksverplichting. Clausules geen aansprakelijkheid voor verborgen gebreken onwenselijk! Want partij die evt aansprakelijk zou zijn die moet juist worden geprikkeld om deze informatie te delen. Kopende partij kan dit lastig achterhalen. In beginsel zou dit niet moeten kunnen….Tenzij daartegenover voordelen staan (lagere prijs) Algemene voorwaarden Eigen aanvullend recht van contractspartijen. Standaardcontracten die worden opgesteld om transactiekosten te besparen. Zeker bij repeat players, mensen die vaker met elkaar te maken hebben. (bedrijven) - Standaardcontracten: leereffecten - Optimale bepalingen: want repeat players belang bij zekerheid - Toezichtskosten nemen af  Anders bij marktfalen, 1) machtige partijen. Ondanks dat partijen vaker met elkaar te maken hebben kan het toch zo zijn dat partijen machtiger zijn dan andere en dat er voorwaarden doorheen worden gedrukt die niet voor beide partijen voordeliger zijn. 2) Transactiekosten houden inefficiënte bepalingen in stand. Sommige bepalingen zijn niet optimaal maar de kosten van de onderhandelingen wegen niet op tegen de baten. Dus blijven ze erin 3) Bepalingen in standaardcontracten houden innovatie tegen. Bepalingen zouden aangepast moeten worden aan nieuwe situatie maar partijen gaan niet opnieuw onderhandelen. Nogmaals algemene voorwaarden – Consumenten - Marktfalen (macht) + asymmetrische informatie - Consument kan waarde bepalingen niet goed inschatten, of iets optimaal is, of onder omstandigheden optimaal kunnen worden gemaakt o Uitsluiting van garantie of arbitragebepaling - Onderzoek: weinig consumenten lezen algemene voorwaarden - Consument -> niet altijd inefficiënte voorwaarden o Als concurrentie, van te voren niet bekend bedrijf of particulier, enkele lezende kopers. -> voorwaarden die lezende consumenten accepteren Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Geen onderscheid mogelijk tussen afnemers (consumenten of bedrijven) of duur ->geen misbruik omdat men dan uit gaan van het bedrijf de lezende afnemer van het product of dienst o Anders mogelijk misbruik informatievoordelen  Rechtvaardiging meer bescherming consument. Omdat marktfalen, doordrukken van marktmacht, asymmetrische informatie en het niet goed lezen veel voorkomt. En dat een grote kans op opportinistisch gedrag van product bestaat Juristen zijn terughoudend. Rechtseconomen vinden het geen - Meer bescherming niet lezende consument 6:233/234 BW Ter hand stelling + onredelijk bezwarende bedingen - Vernietigbaarheid onredelijk bezwarende bedingen. rechtseconomisch te rechtvaardigen: - Bij niet ter handstelling weet je niet eens wat de voorwaarden zijn, en bij OB zijn voorwaarden niet optimaal - Prikkel nodig om optimale voorwaarden voor te stellen, o Verlaagt kosten aangaan overeenkomst en leidt tot meer ovkst, en meer optimale overeenkomsten o Ook bij grote bedrijven? 50 werknemers  Lezen wel?  Zou rationele en geïnformeerde partij zijn aangegaan? o Toch marktmacht -> exoneratie of vrijwaring. Vanuit rechtseconomisch perspectief geldt hier ook de vraag of je dit wel zou moeten willen omdat je je af moet vragen of de rationele en goed geïnformeerde niet tot een transactie zou komen 1. Repeat players Voor repeat players is het van belang dat de algemene voorwaarden optimale bedingen bevatten. De toezichtkosten nemen ook af bij het stellen van algemene voorwaarden. Echter, bij marktfalen en machtigere repeat players, houden de transactiekosten inefficiënte bepalingen in de algemene voorwaarden in stand. Bepalingen in standaardcontracten kunnen ook innovatie tegen houden. 2. Consumenten Door marktfalen en asymmetrische informatie kan de consument de waarde van de bepalingen niet goed inschatten. Misbruik van informatievoordelen leidt tot rechtvaardiging van meer bescherming consument & prikkel om optimale voorwaarden te stellen, verlaagt de kosten van het aangaan van de OVK. Bescherming in 6:233 en 234 BW. 3. Battle of forms Battle of forms Welke algemene voorwaarden zijn van toepassing als je er meerdere hebt. - Bij strijdige algemene voorwaarden - Nederland: first shot (6:225 lid 3 Bw) - First shot; degene die als eerste heeft verwezen naar zn voorwaarden die gelden (6:225 lid 3 BW) (in nl) o Eigenlijk helemaal niet efficiënt; men weet niet precies wat er in de voorwaarden staat van de andere partij. Dit is positief voor slechts één partij. Hiermee is het lastig om pareto efficiëntie te bereiken. - Last shot; andersom (andere landen) Engeland of knock out Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Knock out; alleen overeenkomstige algemene voorwaarden gelden, degenen die strijdig zijn worden eruit geknikkerd. Dan hou je de voorwaarden over waar partijen het over eens zijn Rationele contractanten geen keuze, zonder voordeel, voor bv uitsluiting aansprakelijkheid of vrijwaring. Zou gegaan zijn voor een wederzijds vorodelige overenkomst, wegstrepen en alleen bepalingen in beide av. Dat zijn de voorwaarden zijn indien er wel was onderhandeld. Vanuit rechtseconomisch perspectief duidelijk voordeel bij knockout regeling. Keuze AV leidt tot hoge transactiekosten, veel onderhandelen + discussie na evenement. Daarom in EU-recht steeds vaker voor knockout regel. Bij strijdige algemene voorwaarden is in Nederland de first-shot theorie van toepassing. 6:225 lid 3 BW. Dit is eigenlijk niet efficiënt, men weet nier precies wat er staat in de voorwaarden van de andere partij, hierdoor is het lastig om pareto-efficiëntie te bereiken. Een wederzijds voordelige ovk komt tot stand door het behouden van alleen de bepalingen die in beide algemene voorwaarden staan. 4. Uitleg bepaling ( Zie ook Haviltex-opdracht) Alles vastleggen -> hoge transactiekostenniet nodig - uitleg rechter of andere derde Meerdere uitleg vatbaar - cheapest cost avoider = opsteller.Degene die het makkelijkst dit kan vermijden. Contra proferentem  Prikkel voorkomen onduidelijke clausules en kosten uitleg  Rechtseconomische vraag; waarom geldt dit alleen bij particulieren? Kan toch ook bij ondernemingen een rol spelen? -> Niet alleen bij particulieren? Kan inderdaad ook bij bedrijven bij onduidelijkheden in de AV in het nadeel van opsteller Welke uitleg? Bedoelingen van partijen achterhalen? - Werkelijke bedoelingen -> onzeker + duur en veel discussie - Veronderstelde bedoeling. Wat zouden partijen hebben bepaald als zij langer zouden hebben onderhandeld? Rationele contractant Een taalkundige uitleg geeft rechtszekerheid en brengt minder kosten met zich mee dan het kijken naar de partijbedoelingen. Voor het uitleggen van bepalingen kan men kijken naar de Haviltex-norm en de CAO norm (meer objectief vanwege derden). Rechtseconomische conclusie; niet puur subjectief uitleggen. In principe tekstueel uitleggen, indien je gemakkelijk informatie kunt halen uit de context, dan neigen naar contextuele uitleg. Context: Andere objectieve factoren over de context moeten worden meegenomen. Echter, de waarde van de aanvullende informatie moet wel positief zijn. Baten van de overweging moeten opwegen tegen de kosten van het meewegen van de uitleg Contra proferentem regel: art 6:238 BW; de uitleg in principe in het voordeel van de consument. Dit geeft een prikkel voor het voorkomen van onduidelijke clausules en het bespaart kosten voor de uitleg. Taalkundige uitleg staat voorop, want dit geeft meer zekerheid, minder kosten Als objectieve informatie over context aanwezig - meer contextuele uitleg Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Echter, waarde aanvullende info moet wel positief zijn - Baten > extra kosten uitleg Ook opstellingskosten en onderhandelingskosten ex ante van invloed op keuze grammaticale of contextuele uitleg. Als zo’n overeenkomst gaan opstellen wat zijn de kosten ,hoe hoger deze kosten zijn bij het opstellen van het contract hoe eerder de contextuele uitleg is gerechtvaardigd. Achterliggende gedachte: je kunt heel veel kosten steken in de opstelling, contextuele uitleg, andere dingen dan tekst Nederlands overeenkomstenrecht; uitleg: (1) Haviltexnorm  subjectief en objectief (tekst en structuur) (2) CAO norm Conclusie rechtseconomisch: Geen subjectieve uitleg, maar grammaticaal met eventueel aanvulling contextuele uitleg Dus vooral objectieve haviltex uitleg + cao norm bij rechtseconomische benadering. Geen subjectief want we moeten het vooral kijken naar grammaticaal met evt andere factoren omdat je dat relatief makkelijk kunt achter halen -> duidelijk dus rechtszekerheid is gemoeid, dus beter voor beide partijen Fase eerder, bij een meningsverschil moet een rechter kijken maar partijbedoelingen maar die achterhalen kost veel tijd en discussie. Hij zou dus moeten kijken naar de veronderstelde bedoeling: wat de rationele contractant zou hebben opgeschreven. Taalkundige uitleg geeft zekerheid en minder kosten. Meer neigen naar contextuele als er meer info is over de context. Dit is bijvoorbeeld in het geval van een overeenkomst waar een toelichting bij zit. Echter, de waarde van de aanvullende informatie moet wel positief zijn. De informatie moet met weinig kosten te krijgen zijn (baten > extra kosten uitleg). Ook opstellingskosten en onderhandelingskosten ex ante van invloed op keuze grammaticale of tekstuele uitleg Wanneer de kosten hoog zijn kun je ook eerder kiezen voor een contextuele uitleg. Haviltex (rechtseco veel kosten): bedoeling + verwachting. Maar nu meer objectief: tekst en objectieve factoren. CAO norm, derden die eig niet bij ovk betrokken waren, maar er wel door zijn beïnvloed, deze uitleg ook objectief.  Conclusie rechtseconomisch: geen puur subjectieve uitleggen; in principe tekstueel, maar als je (gemakkelijk) uit de context informatie kunt halen, dan neigen naar contextuele uitleg Garanties - Vaak garanties in overeenkomst - Waarom? Asymmetrische informatie over kwaliteit goed/diens o Als concument niet over de juiste informait beslist: Mogelijk verkeerde aankoopbeslissing. Dat kan betekenen dat producten met hogere kwaliteit niet meer worden afgenomen  Theorie Akerlof: gevolg marktfalen en daling kwaliteit goederen. Consumenten gaan niet meer betalen of het prodcut met een hogere prijs indien ze niet zeker weten of het product een hogere kwaliteit heeft, hierdoor worden producten met een hogere kwaliteit uit de markt gedrukt Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Garantie fungeert als een soort verzekeringsfunctie. Naarmate de garantie langer is zal het product een hogere kwaliteit hebben. Anders zal de producent het product steeds moeten vervangen. (vervangingskosten, schadevergoedingen) - Oplossen informatieasymmetrie: - Omvang garantie geeft een signaal signaal kwaliteit, hierdoor is de consument in staat een keuze te maken tussen de kwaliteit van de producten - Producten lageren kwaliteit -> Consumenten die risico nemen - Producten hogeren kwaliteit -> Kwaliteitsgevoelige consument De omvang van de garantie is vaak een indicatie voor de kwaliteit van het product.  Garantie geeft prikkels tot investering producent o Producenten zoeken hiervoor een optimaal niveau. Kosten kwaliteit / garantie (vervangingen)  Deze zouden echter niet verplicht gesteld moeten worden, omdat je dan niet meer weet wat de kwaliteit van het goed is. Dan kan je geen onderscheid meer maken tussen de verschillende lengtes van de garanties en hoe dit tot uitdrukking komt in de kwaliteit van het product  Artikel 5 van de EU richtlijn inzake consumentenkoop en garanties: wettelijke garantie van 2 jaar o Nederland niet overgenomen Aansprakelijkheidsrecht algemeen Het aansprakelijkheidsrecht is een methode waarbij de negatieve externe effecten kunnen worden geïnternaliseerd door de veroorzaker op te laten draaien voor de veroorzaakte schade. Zonder aansprakelijkheidsrecht wordt men niet geprikkeld om te investeren in zorgvuldig handelen. Wettelijke aansprakelijkheid/ Onrechtmatige daadsrecht Ieder draagt zijn eigen schade, tenzij schadevergoedingsverbintenis uit OVK of uit de wet. Rechtseconomie; een potentiële schadeveroorzaker moet juist geprikkeld worden om de schade niet te doen laten ontstaan, of om ervoor te zorgen dat die schade meevalt omdat hij zorgvuldig heeft gehandeld. Als iemand niet aansprakelijk is, is er minder neiging om met anderen rekening te houden. Het rechtseconomisch uitgangspunt is dan ook om de ongewenste situatie vooraf te voorkomen. Ex post benadering vanuit juridische wereld Achteraf aan de hand van boek 6 -schade -aansprakelijk -causaal verband -omvang schade Ex ante benadering vanuit de rechtseconomische wereld -hoe kunnen we met regels van aansprakelijkheidsrecht mensen prikkelen om ongewenste situatie van schade voorkomen? - Hoe beïnvloedt aansprakelijkheid en schadevergoeding gedrag potentiële schadeveroorzakers en potentiële slachtoffers? - Is de uiteindelijke uitkomst efficiënt? o Kosten voorzorgs- of preventiemaatregelen moeten worden afgemeten tegen de kosten van de schade Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Kaldor hicks efficiëntie. Want schadeveroorzaker moet schadevergoeding betalen als daar op grond van AS-recht een schadevergoedingsverbintenis is. Die zal in zijn welvaart achteruit gaan, maar aan de andere kant wordt de schade van het slachtoffer hersteld. Tegen elkaar afwegen. -> evenwicht: kaldor hicks  Niet te snel aansprakelijkheid verstigen: dit zou betekenen dat mensen bij verkeersaansprakelijkheid niet meer in de auto stappen  Bijna geen aansprakelijkheid leidt ook tot onwenselijkheid We kunnen 2 soorten aansprakelijkheidsystemen onderscheiden - Schuldaansprakelijkheid en risicoaansprakelijkheid Rechtseconomische vraag die we kunnen stellen: wat is de invloed van de twee systemen op het gedrag van potentiële schadeveroorzakers. Welk systeem kunnen we het beste kiezen voor bepaalde situaties 5. Schuldaansprakelijkheid (foutaansprakelijkheid) - Verwijtbaar gedrag - Art. 6:162 onrechtmatige daad (aansprakelijkheid voor eigen gedragingen) - Onzorgvuldig handelen (fout) - Ten opzichte van een bepaalde norm die is geschonden - Ontstaan schadevergoedingsverbintenis, mits aan hem is toe te rekenen. Toerekening: schuld (verwijtbaar) Zorgvuldigheidsnormen ontwikkeld op verschillende terreinen: b.v. beroepsfout arts, leidingschade door aannemer , onzorgvuldige perspublicaties etc. Aannemer kan ondanks dat er schade is veroorzaakt, voldoen aan zorgvuldigheidseisen en dus kan hij niet op basis van 6:162 aansprakelijk worden gesteld. – zorgvuldig heeft gehandeld op grond van het normgedrag Op specifieke terreinen zijn specifieke zorgvuldigheidsnormen ontwikkeld 6. Risicoaansprakelijkheid Voor elk schadeveroorzakend gedrag aansprakelijk door hoedanigheid. (kwalitatieve aansprakelijkheid voor het gedrag van anderen, of van zaken) -ratio: slachtoffer niet laten zitten met schade Artikel 6:169 e.v. aansprakelijkheid voor personen en zaken, bv: zaken / opstal: kan er niets aan doen? Toch aansprakelijkheid komt voor rekening van opstal. Een opstal is een bouwwerk, een door de mens op de grond geplaatst object. Een schutting is eveneens een opstal. Bomen en struiken worden ook wel aangeduid met houtopstand maar zijn geen opstallen. -> duurzaam met de grond verbonden Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 7. (enerzijds risico, schuld, anderzijds Eigen schuld aan de kant van het slachtoffer) Artikel 6:101 BW; wanneer er sprake is van een eigen schuld kan er een reducering worden gemaakt op de schadevergoeding. Anders dan mede schuld (een slachtoffer die twee partijen aan zou kunnen spreken voor de schade) eigen schuld is dat er omstandigheden aan de zijde van het slachtoffer die hebben bijgedragen aan het ontstaan van de schade of omvang van de schade. Kelderluik-arrest - Medewerkers Coca-cola laten kelderluik openstaan in café o Cafébezoeker valt in gat -> Coca cola als werkgever risico aansprakelijk voor gedragingen van werknemers o ‘eigen schuld’ slachtoffer? 50% aftrek wegens eigen schuld Aansprakelijkheid nodig? - Als iemand (onzorgvuldig is maar) niet aansprakelijk is, dan neiging minder rekenschap gedrag - Stel preventieve maatregel werkgever 10 euro. Schade werknemer 100 euro. Zorgvuldig handelen geeft welvaartsverbetering 90 euro. - Invloed wel/ geen aansprakelijkheidsregel? Kosten / baten analyse wordt anders. Welvaartsverbetering Preventiekosten en schadekosten (hand rule) Door preventie dalen de schadekosten. De verwachte schade is de kans op schade maal de omvang van de schade. Totale (maatschappelijke) kosten zijn; kosten van de zorg + verwachte schade. Het is efficiënt om preventie te nemen wanneer de kosten voor een maatregel kleiner zijn dan de te verwachten schade. We moeten streven naar een optimaal niveau. We kunnen wel heel veel investeren in preventie, maar is dat wat we willen? Nee evenwicht. Totale maatschappelijke kosten zo laag mogelijk. AS recht nodig om mogelijk te maken om te investeren in voorzorgsmaatregelen o Hand Rule: B maatregel nemen Unilaterale schadegevallen Bij unilaterale schadegevallen heeft alleen de dader invloed op de schade. Wel bij een derde, maar alleen potentiële schade veroorzaker heeft mogelijkheid om schade te voorkomen. Vliegtuig ongevallen, kunnen passagiers niet beperken. / medische ongevallen. Enkel in de invloedsfeer van dader. Stel schade slachtoffer 100, kosten preventie 20 Bij geen aansprakelijkheid: Schadeveroorzaker: alleen kosten van zorg/preventie Prikkels tot laag zorgniveau. Want hij kan toch niet aansprakelijk worden gesteld Verwachte schade 100 + 0 kosten (tot preventie, heeft hij geen belang bij) = 100 maats kosten Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Risicoaansprakelijkheid -> schade komt altijd voor zijn risico, wordt te allen tijden aansprakelijk gesteld. Wordt geconfronteerd met het schadelijke gevolg van zijn handelen o Schadeveroorzaker: o Kosten van zorg 20 o Vergoeding verwachte schade bv 25% x 100 = 25 - Prikkels kiezen efficiënt niveau van zorg. Streven naar minimalisatie van zijn kosten. Hij streeft naar evenwicht omdat hij altijd zowel de kosten als de schade moet betalen. Efficient niveau van zorg bij unilaterale schadegevallen Conclusie; unilaterale schadegevallen Rechtseconomie: Risicoaansprakelijkheid of schuldaansprakelijkheid met strenge eisen aan de zorgvuldigheid zijn hier het meest efficiënt. 8. Risicoaansprakelijkheid: hierdoor ben je altijd aansprakelijk, er worden dus veel maatregelen genomen en de te verwachten schade daalt. (optimale niveau zoeken) 9. Schuldaansprakelijkheid: niet altijd aansprakelijk als er schade ontstaat. alleen aansprakelijkheid indien je onzorgvuldig hebt gehandeld. Je wordt geprikkeld om te investeren. Het enige verschil met risicoaansprakelijkheid is dat je het niveau kiest dat de rechter oplegt  de normen moeten hier streng genoeg zijn. voldoende niveau van zorgvuldigheid gesteld door de rechter (het door het recht gestelde niveau, hoeft niet optimaal te zijn) - Schadeveroorzaker o Kosten van zorg 20 o Schade slachtoffer indien te weinig zorg 25 x 100 - Prikkels keuze door het recht vereiste niveau van zorg, o Maar stel dat dan 35% kans op schade? Niet optimale situatie. Geen goed evenwicht – niet de juiste aansprakelijkheidsregel - Maatregelen moeten voldoende zijn om bij de rechter tot de conclusie te komen dat je zorgvuldig hebt gehandeld en de schade niet hoeft te dragen Bilaterale schadegevallen Bij bilaterale schadegevallen heeft ook het potentiële slachtoffer invloed op de te verwachten schade. Twee spelers: dader en slachtoffer. (speltheorie / prisoners dilemma) Vier combinaties van acties 1. Dader weinig zorg, slachtoffers weinig zorg 2. Dader veel zorg, slachtoffer veel zorg 3. Dader weinig zorg, slachtoffer veel zorg 4. Dader veel zorg, slachtoffer weinig zorg Welke aansprakelijkheidsregel zorgt voor efficiënte situatie? Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Het meest efficiënt is hier een regel die beide partijen prikkelt om schade te voorkomen, dus waarbij beide partijen veel zorg treffen. Efficiënte uitkomst bij risicoaansprakelijkheid en volledig eigen schuld (wanneer eigen schuld-verweer slaagt, vervalt de schadevergoedingsplicht van de dader, reductie moet echter wel hoog genoeg zijn). Ook schuldaansprakelijkheid is een efficiënte uitkomst, zowel dader als slachtoffer hebben veel prikkels tot zorg. Bij geen aansprakelijkheidsregel Dader niet aansprakelijk  Slachtoffer blijft altijd met schade zitten Optie 1 is te verwachten, echter niet efficiënte uitkomst -> dus aansprakelijkheidsregel nodig. Welke? Optie 3 Strikte risicoaansprakelijkheid Zonder mogelijkheid van eigenschuld verweer o Dader altijd aansprakelijk; geen eigen schuld -> slachtoffer had kunnen beperken. Niet efficiënt o De te verwachten uitkomst  Dader veel zorg, slachtoffer weinig zorg o De efficiënte uitkomst  Zowel dader als slachtoffer veel zorg Risicoaansprakelijkheid + volledig eigenschuld verweer - Dader altijd aansprakelijk o Maar eigen schuld-verweer mogelijk -> als slaagt dan volledig verval schadevergoedingsplicht dader - Door het recht vereiste zorg slachtoffer (gaat zich er aan houden, voldoende zorg betrachten) - Te verwachten uitkomst o Beiden veel zorg o De eficiënte uitkomst Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Tabel bijna hetzelfde; 1 andere afweging / optie; wel andere keuze - In praktijk: geen volledige eigen schuld verweer, maar een reductie van vergoeding Risicoaansprakelijkheid + eigen schuld reductie - Dader altijd aansprakelijk o Mogelijkheid beroep eigenschuld slachtoffer o Eigen schuld: geen verval maar reductie schadevergoeding o Stel seinig zorg, 10%vermindering schadevergoeding - Efficiënte situatie; beiden veel voorzorg - Echter, niet als kosten voorzorg hoger (20) dan eigen schuld korting (10) -> dan neemt slachtoffer geen voorzorgsmaatregelen. - Dus in beginsel leidt dit tot optimale situatie van zorg, dat ze beiden worden geprikkeld om veel voorzorg te betrachten, maar dan is wel de voorwaarde dat de eigenschuld korting op een voldoend hoog niveau wordt gesteld door de rechter. Omdat anders het slachtoffer niet meer wordt geprikkeld om voldoende voorzorg te nemen en te betrachten. Tussenconclusie: bilaterale schadegevallen -> risico aansprakelijkheid alleen efficiënt indien eigen schuld verweer. - Volledig eigen schuld of - Eigenschuld korting, mits korting hoog genoeg ten opzichte van kosten -> efficiënte eigen schuld korting Strikte aansprakelijkheid - Geen eigenschuld verweer mogelijk Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Indien dader zich aan norm houdt -> niet aansprakelijk - Indien niet -> altijd aansprakelijk voor volledige schade - Dader kiest voor rechtens vereist zorgniveau - Bij veel zorg dader, ook slachtoffer veel zorg o Efficiënte uitkomst Schuldaansprakelijkheid + volledig eigen schuld - Dader vereiste zorgvuldigheid in acht genomen o Werking hetzelfde als bij strikte schuldaansprakelijkheid - Dader onzorgvuldig en slachtoffer wel vereiste zorgvuldigheid in acht genomen o Dader aansprakelijk voor volledige schade - Dader onzorgvuldig en slachtoffer onzorgvuldig o Bij eigen schuld -> geen schadevergoeding dader. Extra prikkel anders krijgt slachtoffer ook niks - Dader prikkels tot veel zorg, slachtoffer ook o Efficiënte uitkomst Schuldaansprakelijkheid + eigen schuld reductie - Onzorgvuldig gedrag dader o Aansprakelijkheid: eigen schuld reductie mogelijk - Beiden onzorgvuldig: stel: ieder helft schade (eigen schuld korting) - Dader zorgvuldig: geen aansprakelijkheid o Alleen kosten preventie - Dader onzorgvuldig, slachtoffer zorgvuldig. Dan moet hij gewoon volledig betalen. Slachtoffer niet -> prikkel - Beiden zullen opteren voor voldoende zorg Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 o Efficiënte uitkomst Conclusie bilaterale schadegevallen Efficiënte uitkomst mbt zorg dader en slachtoffer 1. Risicoaansprakelijkheid met mogelijk beroep op eigen schuld slachtoffer 2. Elke vorm van schuldaansprakelijkheid - Eigen schuld verweer noodzakelijk? o Niet noodzakelijk -> slachtoffer heeft al prikkel om zorgvuldig te zijn, want zelf schade dragen als dader zorgvuldig is o Maar extra prikkel + compensatie eventuele fouten - Indien rechtens vereiste zorgniveau niet gelijk is aan efficiënte zorgniveau, dan is elke vorm van schuldaansprakelijkheid niet efficiënt. Want dader gaat altijd kiezen voor het zorgniveau dat het recht aan hem stelt. Teveel / te weinig preventie tov schade Schuld- of risicoaansprakelijkheid? Alle situaties kunnen efficiënt zijn behalve Risicoaansprakelijkheid zonder eigenschuld verweer. Welke regel kiezen in een bepaalde situatie? Voor risicoaansprakelijkheid kan je kiezen wanneer schadeveroorzakers een bepaald gevaar in het leven roepen. Bij schuldaansprakelijkheid ligt de kosten-baten afweging meer bij de rechter. Schuldaansprakelijkheid kan uitnodigen tot meer kosten (onderzoek), risicoaansprakelijkheid beperkt systeemkosten. Het is afhankelijk van de volgende factoren i. Distributionele gevolgen; bij schuld kan een deel op de ander geschoven worden / versus risico aansprakelijkheid (waar dader altijd aansprakelijk is) Bij bedrijven wordt eerder voor risico aansprakelijkheid. Bij verkeersaansprakelijkheid juist wel risicoaansprakelijkheid ii. Wie de meeste informatie heeft over kosten/baten maatregelen. Potentiële schadeveroorzaker? risicoaansprakelijkheid. Rechter? -> schuldaansprakelijkheid iii. Vermogen van de veroorzaker. Zeker als er onvoldoende vermogen is dan werkt risico aansprakelijkheid eerder door. iv. Spreiding v. schade (bij risico meer gespreid) risico eerder aansprakelijkheid, kosten van de aansprakelijkheid kan hij spreiden over al zijn producten en hij kan een verzekering afsluiten -> risico wordt gespreid over alle productenen met hetzelfde risico v. Systeemkosten vi. Activiteitenniveau; bij risico kan je het activiteitenniveau terugschroeven Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Mix van deze factoren kan een reden zijn om te zeggen er is sprake van een schuld / risico aansprakelijkheid Aansprakelijkheid/beloning bestuurders en verzekeringsrecht Besturders van ondernemingen prikkelen te handelen in het belang van aandeelhouders Bestuurders en Principal-Agent probleem Bij scheiding van eigendom en bestuur. Aandeelhouders willen persoonlijke welvaart maximaliseren. Maw dat de waarden van hun aandelen maximal is. Stellen bestuurder aan om dit te bereiken. -> handelen bestuurders (agents) overeenstemmend? Er is echter sprake van informatieasymmetrie en tegenstrijdige belangen. De agent (bestuurder) handelt mogelijk niet altijd zorgvuldig, niet altijd in het belang van de principal (aandeelhouder). Heeft ook eigen belangen. -> wil op korte termijn een goede beloning opstrijken./ reputatie goed uit laten komen. Korte termijn visie kan in strijd zijn met lange termijn belangen Agent handelt mogelijk niet altijd zorgvuldig, niet in het belang van principal omdat hij eigen belangen heeft die niet altijd gelijk hoeft te lopen met die van opdracht gever. AH schakelen bestuurder in om belangen te behartigen. Daarnaast speelt het probleem van informatie asymmetrie - Adverse selection. Principaal die schakelt agent in om zijn belangen optimaal te behartigen. Maar hij weet niet zo goed wie hij selecteert en wat zijn vaardigheden zijn. Verborgen informatie mbt wie de agent is (verborgen informatie) - Moral hazard. Princiaal staat op afstand. Schakelt juist agent in om in zijn belang te handelen. Maar je weet niet of de agent wel in jouw belang handelt -> hidden action moeilijk waar te nemen op afstand - Ook dienstverlening, bv advocaat (extra uren maken), makelaar, adviseur. (hebben eigen belangen en doen dingen waar men geen weet van heeft) - Verhoudingen ondergeschiktheid: minister-ambtenaar, werkgever- werknemer  Speelt steeds meer naarmate de afstand tussen bestuurders en aandeelhouders groter wordt. (grotere scheiding)  Private vennootschappen: personenvennootschappen, kleine bv speelt het minder (zelf eigenaar of dicht op bestuur) dan bij publieke vennootschappen: beurs-nv (heel veel aandeelhouders die op afstand staan en worden vertegenwoordigd door bestuurders). -> managers die geld beheren van anderen. Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Hoe kunnen we prikkelen dat de agent zo veel mogelijk prikkelen om de belangen van aandeelhouder te dienen? - Monitoren en controleren door RvC of bestuur wel handelt in belangen van aandeelhouders - Beloning - Aansprakelijkheid – dreiging tot betalen van schadevergoeding zal leiden tot zorgvuldiger handelen - Openbaarmakingsverplichtingen (verborgen informatie openbaar maken, wetenschap bestuurders brengt mee dat ze eerder belangen zullen dienen) Monitoring - RvC en grote aandeelhouders (bij grote beursvennootschappen moet je er een orgaan tussen zetten. Afstand tussen aandeelhouders en bestuur wordt kleiner. Want elke maand komen commissarissen over de vloer en gaan in gesprek. - Agency costs (geld en middelen) om meer te kunnen monitoren en controleren moet je wel kosten maken. - Beperkingen door informatieasymmetrie. Ondanks dat commissarrissen dichter bij bestuurders staan zit er nog wel een bepaalde informatieassymetrie: commissaris komt ook maar 1 x langs. Weet niet alles wat bestuurder doet. Bovendien zijn ze afhankelijk van de informatie die ze van de bestuurders krijgen. Nieuw principal agent probleem: commissarissen moeten belangen van aandeelhouders dienen. Doen zij dit wel (correct)? 10.Beloning bestuurders Contractuele oplossing: beloning - Bestuurders beursvennootschap en grote bv’s niet geprikkeld beleid voeren in belang aandeelhouders bij een vast salaris o Kort termijn belang  lange termijn belang (vooral aandeelhouders) - Jensen en Meckling: een manager die niet een gedeelte van een onderneming bezit heeft weinig belang bijhet maximaliseren van de aandeelhouderswaarde-> wordt niet 100% gestimuleerd, dit wordt anders als hij ook een gedeelte van een onderneming bezit. - Dit wordt getracht te doen dmv een Prestatiebeloning -> belangen op 1 lijn? o Naast vaste beloning een variabele beloning inbouwen die is gekoppeld aan de waarde van de onderneming o Korte termijn beloningen (met vaste salaris) vs lange termijn beloningen (varibele) (in een contract verschillende componenten) Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Vermogen: als je het achteraf goed hebt gedaan krijg je ook nog opties of aandelen (als een soort bonus) - Vaste salaris en bonus: weinig relatie bedrijfsprestaties - Variabele gedeelte bezoldiging. Bestuurder krijgt pas beloning als de doelen worden behaald o Prikkels bestuurder zich in te spannen vennootschap o Aandelenplannen en optieplannen -> gedeeltelijk bezit vennootschap; gelijktrekken belangen aandeelhouders en bestuurders o Korte termijn variabel deel: na een jaar evaluatie: risico -> lange termijn belangen uit het oog verliezen o Lange termijn variabel deel: vermogen. Doelen zijn behaald. Beloning wordt voorwaardelijk toegekend, op langere termijn wordt beloning in de vorm van aandelen of opties toegekend aan bestuurder. Daarmee voorkom je dat hij korte termijn cijfers beter weergeeft dan ze in werkelijkheid zijn. o Ex ante beloning (vaste salaris + vaste bonus + aandelen en opties die je aan het begin krijgt) o Ex post beloning (wat is bereikt bij doelstellingen, wordt geëvalueerd) Een vast salaris heeft weinig relatie met de bedrijfsprestaties, terwijl door een variabele beloning bestuurders meer prikkels krijgen om zich in te spannen in de vennootschap. Aandeelplannen en optieplannen zijn voorbeelden van variabele beloningen. Een van de risico’s is echter bonusblindheid. Hierdoor richten bestuurders zich op werkzaamheden waarvoor ze extra betaald krijgen, dit is dus meer gericht op kwantiteit dan kwaliteit. Opties Een optie is het recht om binnen een bepaalde periode een bepaald goed te kopen (call option) of te verkopen (put option), al dan niet voor een vastgestelde prijs. -> huis, aandelen etc. = derivaat Call optie Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Koper: het recht om een bepaald goed te kopen binnen een bepaalde periode voor een vooraf vastgestelde prijs. Optie op koop van een aandeel. Staat een premie tegenover. Dus of hij koopt het aandeel tegen een lagere prijs, of hij is de premie kwijt - Schrijver: de plicht om een bepaald goed tegen een vooraf vastgestelde prijs te verkopen. Schrijver hoopt dat koper afziet van gebruikmaking van optierecht Deze zijn echter alleen waardevol voor de schrijver indien de prijs boven (of onder bij een put optie) de vooraf vastgestelde prijs ligt.  Gaat speculeren dat de koers gaat stijgen  Verwacht niet dat er een koersstijging zal optreden (strijkt premie op terwijl hij zijn aandeel houdt) Dit geeft precies weer wat het verschil is tussen een aandeel en een optie - Als een koers heel stabiel is gedurende een lange tijd dan is een optie niet aantrekkelijk want je gaat op koersstijging speculeren - Als je wel koersstijging verwacht dan kan een optie erg aantrekkelijk zijn want je koopt een aandeel voor een lagere prijs die het later heeft. – gunstig Put optie - Koper: het recht om een goed binnen een bepaalde periode te verkopen voor een vooraf vastgestelde prijs (portefuille beschermen, niet alles in een keer weg maar tegen een vooraf vastgestelde prijs verkopen) - Soort van verzekeringen voor koper(bijvoorbeeld waarde van aandelen) - Schrijver: de plicht om het goed te kopen voor een vooraf vastgestelde prijs. Kan voor een lager prijs aandelen kopen, indien koper gebruikt maakt van zijn recht om te verkopen. Of speculeren op golfbeweging. Dat ze net na de verkoop weer gaan stijgen Optieplannen bestuurders - Call opties: enkel waardevol indien de aandelenprijs boven vooraf vastgestelde prijs ligt - Waarom ter discussie? Eventuele nadelen zijn wel dat bestuurders hierdoor een korte-termijn focus (als het fout gaat ben je hooguit je premie kwijt, geen aandelenvermindering) kunnen krijgen en hogere risico’s nemen om zo alles uit hun opties te halen. Ook kan het leiden tot gaming (gokken en evt fraude). -> perverse prikkel om cijfers op te pompen en koers van aandeel omhoog werken. In nederland CGC -> variabele mag maar percentage van vaste beloning bedragen om de schaduwkant te vermijden Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Invloed variabele beloning - geen empirische bevestiging Geld maakt gelukkig? - René Kahn, Geld maakt wel degelijk gelukkig. Het vooruitzicht op geldelijk geluk zorgt voor toename van activiteit in het motivatiecentrum in de hersenen - Het geldelijk prikkelen (variabele beloning) kan dus gedrag sturen en motivatie bewerkstelligen - Resultaat van variabele bestuurdersbeloning voor een organisatie uiteindelijk positief en negatief? Hangt af van de aard en omvang van deze prikkels - In beginsel kan de bestuurdersbeloning bijdragen aan het oplossen van het pricipaal agent probleem omdat bestuurders meer worden gestimuleerd om de belangen van de aandeelhouders mee te wegen Problemen: - Bonusblindheid o Vooral de werkzaamheden verrichten waarvoor extra betaald wordt o Bonus vaak met name gerelateerd aan kwantiteit (ipv kwaliteit. Advocatenkantoren worden gekoppeld aan omzet (veel uren en dure uren)) - Gaming o Geluk en gokken. Meer risicos nemen als bestuurders. Is het stijgen van de aandeelhouderswaarde nou wel het resultaat van goede beslissingen of meer geluk/ gok? Prikkels om cijfers beter weer te geven o Creatief boekhouden en mogelijk zelfs fraude o Erickson, Hanion: bij 25% toename optiebeloning topmanagers, stijgt kans op fraude met 68 procent o In nederland houden we hier ook rekening mee: let op: te groot belang (optiepakket) -> boekhoudschandalen o Balans vinden tussen postieve en negatieve effecten o Verkoop aandelen op hoogtepunt (daarna is prikkel er niet meer) -> beperkingen (restricted stock) jij kunt aandelen niet zomaar verkopen. Voorwaardelijke beloning o Bebchuk en Fried ‘pay without performance’  Managerial power – benadering. Eigenlijk heeft de bestuurder veel invloed op hoe zijn beloningspakket er uit ziet. vaststellen van de beloning gebeurd door commissie binnen vennootschap. Onderdeel pricipal agent probleem.  Logische uitwerking beloningen: Daarom in goede economische tijden gekoppeld aan aandelenkoers (variabel) en in slechte tijden niet. (vaste beloningscomponenten)  Daarom worden geen bewijzen gevonden tussen inspanning en beloning  Let op: goed instrument om principal agent probleem terug te dringen, maar dit kan niet enige instrument zijn. 11.Toezicht; RvC RVC komt tussen de principaal en de agent te staan, waardoor bestuurders meer het gevoel hebben dat ze gecontroleerd worden. Echter kost veel en er is nog steeds informatie asymmetrie want ze weten alleen dat waarvan zij op de hoogte worden gesteld. Er is nog steeds afstand, je weet niet wat ze doen Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 12.Aansprakelijkheid bestuurders Hoe kunnen we, naast de variabele beloning, (omdat hier toch wel potentiële voordelen in zitten) bestuurders prikkelen om belangen aandeelhouders te behartigen? Mogelijkheid van aansprakelijkheid -> een prikkel tot zorgvuldig handelen omdat er een dreiging is van schadevergoeding. - Stimuleert fatsoenlijk bestuur -> ‘kosten’ van onfatsoenlijk bestuur worden in rekening gebracht (schade bij aandeelhouders) - Preventieve werking, en brengt mee dat bestuurders zorgvuldiger handelen en niet meer louter naar eigen belangen kijken Schuldaansprakelijkheid, echter terughoudende toetsing. Als bestuur moet je namelijk risico’s nemen, de norm moet dus zijn zorgvuldig handelen (en deze moet ingevuld worden door de rechter), anders zal dit niet gebeuren. Ook moet de rechter marginaal toetsen, deze mag niet op de stoel van de bestuurder gaan zitten. Te snel rechterlijk ingrijpen zou ook leiden tot onnodig risicomijdend gedrag. - Ondernemen is risico’s nemen (waardoor aandelen stijgen, zolang risico verantwoord was moet je geen aansprakelijkheid willen) - Bestuurders calculeren met onbekende risico’s - Grote mate van autonomie/beleidsvrijheid bestuurder - Bestuurder is exponent organisatie - Inspanningsverplichting, geen resultaatsverplichting - Rechter toetst marginaal, mag niet op de stoel van de bestuurder gaan inzitten o Knowhow rechter over besturen en wijsheid achteraf - Te snel rechterlijk ingrijpen leidt tot onnodig risicomijdend bestuurlijk gedrag Persoonlijk ernstig verwijt – aansprakelijkheid gerechtvaardigd Verzekeringsrecht Verzekeringsrecht heeft een vergoedingsfunctie, hierdoor heb je zekerheid van het betalen van schadevergoeding. Ook heeft het een preventieve functie; doordat mensen vooraf weten dat schade makkelijker verhaald kan worden, leidt dit sneller tot aansprakelijkheid en zijn er dus betere prikkels tot preventie/zorgvuldig handelen. Een D&O-verzekering is een bestuurdersverzekering zonder eigen risico. Nadelen Gedragsprikkels van het aansprakelijkheidsrecht worden afgezwakt door een verzekering (men krijgt het toch wel vergoed), dit kan leiden tot moreel risico. - Kan verweerkosten en schadevergoeding afwentelen op verzekeraar-> hoeft dus niet zelf te betalen dus gaat hij dan misschien minder zorgvuldig handelen - Wetenschap verzekering negatieve invloed op gedrag verzekerde? - In beginsel ondermijning prikkels aansprakelijkheidsrecht - Welvaart potentiële benadeelden en maatschappij niet gediend bij een hogere kans op schade. Bij bestuurdersaansprakelijkheid ook welvaart vennootschap niet (reputatie en premie) Verzekeraar ook niet gebaat bij meer schade Overnemen prikkels voorkomen schade/Oplossingen hiervoor zijn; -> moreel risico zo groot mogelijk inperken eigen risico, een verzekerde som, uitsluiting in bepaalde gevallen (eigen schuld/ roekeloosheid), verzekeringstermijn, opleggen van veiligheidsregels (spring installatie), no claim en gedeeltelijke blootstelling aan risico. De verzekeraar probeert hiermee te bereiken dat men handelt zoals wanneer zij geen verzekering zouden hebben. Risico kan worden overgedragen maar wordt wel nog steeds blootgesteld aan verzekeringsnemer Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Eigen risico’s wenselijk bij D&O-verzekering (directors and officers) (bestuurdersaansprkaelijkheidsverzekering) -> blijven prikkelen zorgvuldig te handelen - In duitsland verplicht, minstens 10% van de schade en maximaal 1,5 maal vaste salaris. Niet alleen prikkel tot zorg maar ook over signaal over risico - Wel/geen eigen risico -> zegt iets over competentie bestuurder en risicoprofiel - Geen / Lager eigen risico -> hogere risicoprofiel verzekerden - Het gekke is dat de onderneming de verzekering af sluit voor haar bestuurders maar een vpn kan niet zelf handelen. In feite een verzekering afsluiten voor zichzelf. Als hij zegt ik hoef geen eigen risico zegt iets over bestuurder die denkt incompetent te zijn, risicoprofiel onderneming - Ook gevraagde verzekerde som heeft screening effect - Corporate governacne (zeggenschapsverhoudingen), CG sterker -> eerder en hoger eigen risico. Wil zeggen of de verhoudingen goed zitten -> de kans op schade is niet groot omdat o Empirisch Duits onderzoek: naarmate de CG sterker is dan wordt er eerder gekozen voor een laag eigen risico, naarmate de CG zwak is wordt eerder geen eigen risico gekozen. o Rechtseconomisch is niet te verdedigen dat er geen standaard eigen risico zit in de D&O verzekering. Enerzijds heb je - prikkel tot zorg omdat je een gedeelte van het risico bij de verzekerde - signaal over competentie van bestuurder -> oplossen informatie asymmetrie Ook kan het probleem van anti-selectie ontstaan. Dit sluit aan bij de theorie van Akerlof. Goede en slechte risico’s worden verzekerd, waarbij goede risico’s minder behoefte hebben aan een verzekering —> bij te weinig informatie wil je niet voor hoge kwaliteit betalen en kies je voor gemiddeld, waardoor verzekeraar uiteindelijk met slechte risico’s blijft zitten. Een oplossing voor anti-selectie is het maken van verschillende risicogroepen. Daar de premie op afstellen. Onderscheid tussen soorten bedrijven en bedrijfstakken Verzekeringscaptives Dit is een eigen verzekeringsmaatschappij van een onderneming. - Veel ondernemingen, beursondernemingen hebben er allemaal een - In feite komt het neer op een dochtervennootschap binnen het concern Waarom? - hoge premiekosten van de commerciële markt te vermijden. - Moeilijk verzekerbare risico’s verzekeren (kredietrisico / product recall verzekeringen / verzekeringen voor defecte medische producten / nieuwe gezondheidsrisico’s / milieurisico’s -> normale verzekeraar zegt dat hij dit niet doet of binnen strikte voorwaarden Pure captive en Groupcaptive (gelijksoortige risico’s en gelijkmatig schadeverlezen) Purecaptive is het meest voorkomend: een verzekeringsmaatschappij binnen eigen groep die verzekert enkel de risico’s van de werkmaatschappijen binnen de groep Groupcaptive -> overstijgt de onderneming en de groepsmaatschappijen. Meer ondernemingen gaan een groepscaptive inzetten. Dit is mogelijk bij gelijksoortige risico’s en een gelijkmatig schadeverleden - Woningcoöpoeraties Kostenvoordelen: - 55-60% premie gewone verzekeraar om cliams te betalen en reserves aan te leggen - Andere 35%-45% bedrijfskosten van verzekeraar en winst (aandeelhouders van verzekeraar) Captive heeft minder overhead kosten (geen verzekeringen publiek) en winst blijft in het bedrijf Geen andere verzekeringen / geen grote gebouwen. Rente / opbrengsten blijven in bedrijf. Dus minder premie Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 Een Captive heeft minder overheadkosten en de winst blijft in het bedrijf. Voordelen Premies fluctueren minder - Slechts 1 risico (enkel de risico’s van werkmaatschappijen binnen concern / onderneming waar de verzekeringscaptive van uit maakt - Minder afhankelijk van marktontwikkelingen en economische schommelingen. Bij gewone verzekeringen zijn andere ondernemingen die mogelijk slechte economische omstandigheden hebben - Ook niet afhankelijk van investeringen van de verzerkeraar Beter zicht op risico’s (zowel captive als onderneming, rechtsstreeks in eigen concern) - Ook meer onderhandelingsmacht (niet alles via captive maar als het goedkoper kan dan via normale verzekeringsmarkt. Kunnen altijd nog terugvallen op captive Toegang tot de herverzekeringsmarkt - Verzekeraars verzekeren zichzelf ook, risicos worden herverzekerd. Je kunt enkel toegang krijgen tot de herverzekeringsmarkt als je een verzekeraar bent. Normaal bedrijf kan hier niet terecht. Zodra je een verzekeringscaptive hebt heb je wel toegang - Goedkoper + meer risico’s verzekeren Er gaat hier veel geld in om hierdoor kan je goedkoop je risico’s onder brengen Belastingvoordelen - Voor een groot deel aan banden gelegd. Maar nog steeds voordelig om een captive te hebben Voordelen: Moreel risico minder: - Bij een captive zullend e Medewerkers verzekerde onderneming zorgvuldiger handelen. Schade wordt gedragen via het eigen bedrijf. Niet een externe verzerkaar - Onderneming zal meer streven en toezien optimale zorgvuldigheid binnen het bedrijf o Optimale investeringen -> rechtstreeks lagere premie - Ook captive sterk belang om schadelast te drukken. Captive kan niet groeien door meer bedrijven aan te trekken maar om kosten zo laag mogelijk te houden en optimaal te investeren -> belang bij zo laag mogelijk houden moreel risico o Geen PR en reclame maar groei igv minder uitkeringen en meer reserves - Daarnaast gewone instrumenten tegen moreel risico (eigen risico / uitsluiten / bonus malus) Anti-selectie speelt ook minder - Commerciële verzekeraar verzekert vele ondernemingen met verschillende risico’s - Probleem van antiselectie kan echter nooit helemaal worden uitgebannen o Wordt altijd uitgegaan van een gemiddelde risico binnen een bepaalde groep o Kosten averechtse selectie worden gespreid over gehele groep - Bij captive maar 1 of paar bedrijven en meer info over werkelijke risico binnen het bedrijf. Daar is de premie op afstemd. Je hebt geen andere bedrijven Je zou dus denken waarom is niet iedere maatschappij een verzekeringscaptive? Want het is goedkoper, je kunt meer risico’s verzekeren, het moreel risico is minder, het probleem van anti- selectie is minder, belastingvoordelen, meer toezicht, rechstreeks toegang tot herverzekeringsmarkt. Drempels voor een captive - Oprichtingskosten o Tussen de 50.000 en 150.000 - Daarna operationele kosten o Enkele duizenden euro’s per maand Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 - Dient over voldoende vermogen te beschikken. Omdat jij wordt gezien als een normale verzekeraar moet er aan de normale solvabiliteitsvereisten worden voldaan o Kapitaalvereisten NV (eu 45.000) + bijzondere kapitaalvereisten verzekeraars Wft (eigen vermogen 2.5 miljoen euro en 3.7 miljoen bij as-verzekeringen) Niet geschikt voor kleinere ondernemingen Dat breng mee dat alleen bij voldoende financiële draagkracht + serieus verzekeringsbudget een captive wordt ingesteld o Bij eenvoudige en lage risico’s (brandrisico, transportrisico) tenminste 500.000 euro premie. Bij complexere en / of hogere risico’s minstens 750.000 – 1 miljoen premies Ondernemingsrecht Waarom is er een onderneming? -> Ondernemingen zijn efficiënt door samen te werken en te specialiseren. Zo houdt je de kosten zo laag , en de opbrengsten zo hoog mogelijk. Specialisatie = de overdracht van goederen/diensten tussen gespecialiseerde personen. Dit kan ook via de markt. Coase, via markt of via onderneming hangt af van de transactiekosten. (nature of the firm) Waarom vinden transacties plaats via de markt? -> alles uitbesteden want specialiseren efficiënter / goedkoper - Productiekosten + transactiekosten binnen onderneming lager dan productiekosten vs. transactiekosten markt -> binnen de onderneming Zouden alle transacties kosteloos zijn dan zou alle via de markt gaan, onderneming geen functie. Maar er zijn wel transactie, productie, zoek, informatie, contract en handhavingskosten. Door deze kosten kan het goedkoper en overzichtelijker zijn om het binnen de onderneming zelf te doen. Transacties op de markt zijn niet kosteloos. Daarom hebben we ondernemingen. Of die ondernemingen er is en hoe groot deze uiteindelijk wordt bepaald door de productiekosten en de transactiekosten binnen de onderneming vs de transactiekosten van de markt informatiekosten (contractskosten) Hoogte van transactieksoten: Van belang: 1. Specifieke investering. Producent sterk afhankelijk van zijn opdrachtgever 2. Frequentie en complexiteit transacties 3. Onzekerheid kwaliteit van de goederen 4. Aantal (potentiële) marktdeelnemers Bij hoge transactiekosten -> handelingen eerder binnen bedrijf Niet bang voor opportunistisch gedrag?? Transactiekosten van de markt ->bepalen omvang van het bedrijf Toename in grootte bedrijf, brengt mee dat er meer toezicht moet worden gehouden. Toezicht kost ook geld wat dus ook weer van invloed is op de transactiekosten Gedownload door Elle Beerendonk ([email protected])  lOMoARcPSD|10908069 De functie van het ondernemingsrecht is het leveren van standaardcontracten in ondernemingen. Ondernemingen Een onderneming heeft een rechtsvorm. Onderneming is juridisch gezien niks. De rechtsvorm die boven de onderneming hangt is van belang Wat is economisch gezien een onderneming? Een onderneming is economisch gezien een nexus of contracts. Een onderneming moet transactiekosten beperken om er zo voor te zorgen dat mensen, tegen zo laag mogelijke kosten, hun welvaart kunnen verhogen. Wat is de functie van het ondernemingsrecht? Bijdrage aan doelmatigheid economisch leven? Bij een rechtsvorm kies je standaardregels/ contracten voor de onderneming. Dit verlaagt de transactiekosten. Vrije keuze rechtsvorm. De keuze owrdt bepaald door oa transactiekosten, de verhouding tot derden en de interne verhouding. Keuze wordt bepaald door: -fiscale motieven (vpn belasting) -Juridische motieven (aansprakelijkheid intern en extern) -economsche motieven (transactiekosten beperken) standaardcontracten Personenvennootschappen 13. Eenmanszaak Hierbij zijn privé en onderneming één geheel. Er is 1 vermogen, en hierdoor is de eigenaar voor het geheel aansprakelijk, alle schuldeisers kunnen dus verhalen op het gehele vermogen. Zowel zakelijk als privé. Ook heeft deze alle beslissingsmacht over de onderneming. Optimaal toezicht (bestuurder eigenaar zelfde persoon) De transactiekosten zijn hier minimaal. - Nadeel: mogelijkheid geld lenen is niet groot. Bank verstrekt niet snel grote lening. Risico’s zijn te groot (1 activiteit, 1 eigenaar) hoog risicoprofiel. Vooral geschikt voor bedrijven met niet al te hoog risicoprofiel waarbinnen kleinschalige, geen risicovolle activiteit plaats vindt. 14. Maatschap, vof, cv Dit zijn samenwerkingsovereenkomsten. Bij de maatschap zijn de maten voor gelijke delen aansprakelijk, besluitvorming moet dan ook unaniem zijn. Bij de vof zijn de vennoten ieder hoofdelijk aansprakelijk voor het geheel, er worden hierom meer kosten gemaakt voor het onderling toezicht. Zowel kapitaalverschaffers als bestuurders Voordelen; besparing