ReadPh - Reviewer (2) PDF

Waves of Migration Theory Andalucia - Dr. Henry Otley Beyer - Name of the Galleon back in 2010 - Fake theory - Eight canyons, four on each side - Stated that negritos were from...

Waves of Migration Theory Andalucia - Dr. Henry Otley Beyer - Name of the Galleon back in 2010 - Fake theory - Eight canyons, four on each side - Stated that negritos were from 8000BC ngunit - Initially, the tali of galleons were abaca/manila wala pa namang radio carbon dating noon. hemp. Ginamit lang tayo para bilugin ang ulo ni Juan Dr. Peter Bellwood Dela Cruz para masabi na dayuhan tayo so may - Father of Austronesian karapatan din sila. - “The Austronesians” - Negro was a term used to refer to the slave - “First Migrant” black population. - Language 1908 itinatag ang UP kasi ang 1st chair of Department of Flag law History and Anthropology - bawal maglagay ng flag. - example si Bonifacio tinuturo niya, it is not allowed. Tulay na lupa - nakadikit sa mainland China - libre na pinapatupad itong batas na ito kasi martial law. - labas pasok lang ang mga dayuhan sa mga tahanan Indones - matangkad, maputi, metal. ng mga kinakasuhan. Indones A and B - 5000BC - konsepto ng rebelde. Negritos Carlos Maria Dela Torre - graft and corruption. - according to him, are from China. - 8000BC Tantoco - mga mayayaman sa Malolos na kababaihan. - Kulot, maliit, at maitim. Sumulat kay Rizal sa Madrid kasi hindi pinagaaral. Malay - 3000BC Austronesian - Lahing kayumanggi - Austro - south - Katamtaman ang taas - Esia - napapalibutan ng dagat - Metal Archipelagic - Philippines - bihag pa sila actually sa term na Malay. - indio and not brown. Large archipelagos - sakop ng Ingles 1. Indonesia - hanggang 1948, Singaporeans are considered Malays. 2. Brunei/Bruneiian 3. East Timor/East Timorese Malay - Biological term not ethnic term. Tongan - - Not race/ethnic defined term. Samoan - Guam people Rapa Nui - Easter Island people - Austronesian boats ang gamit nila. Inland Push Theory - states that the aborigines of the Philippines (the Negritos) were pushed into the hills of Taiwan - formosan the mountains when the Indonesians and Malays arrived. Madagaskaresse - Austronesians sa Africa Why sila napunta sa Africa? 1898 - malaya na tayo Dr. Wilhelm Solheim discovered British Schooner - Sawa cultivation - wet rice cultivation - Counterpart of galleon - Cultivating people - Faster - Sawa - Fast that ito ay nauuna pa sa Spain. - Austraciatic Dutch Fluit - Gitna sa mabilis Ainu - natives of Hokkaido Japan. Example: Golden Caracoa Kamuy - Philippines counterpart Rice terraces in Thailand Baranganic Settlement - 8000BC Datu - Payew - kalinga - Apayew - Head of barangay - Summer capital of Thailand - Lop Buri - Pinakamababa sa politikal na hirarkiya ng mga - Mas sustainable ang palay muslim - Tinanggap dahil sa kanilang pagiging muslim at Laguna Copperplate Inscription pagkakaroon ng mga lupain na kanilang - First Filipino document matatawag na sa kanila. - Written in baybayin - example ng accomodation - 10 lines - Datu - lakan - raja - Multiple languages in one document - Means nagkakaintindihan na tayo noon 980AD Lal-lakay Dr. Antoon Postma, Dutch Anthropologist - konseho ng matatanda (veteran datus or - translated it for 20 years. warriors of the barangay). - Languages discovered: Old Malay, Old - They advise the datu in matters of peace, war Javanese/Kawi, Hanunuo Mangyan (tagbanua), and strategy. Baybayin - Former Datu - Baybayin is spoken by only 10% of the - Participate in a bargain to choose datu. population. - He proved Suwarna Maharlika - ang lahi ng mga kadatuan. LCI Contributions: - Maaaring bumaba sa antas bunga ng 1. Borderless - walang border kaya pagkakaalipin kapag nagkautang hal. LCI o kaya nagkakaintindinhan. Dahil sa colonialism, hindi ay kapag nadakip ng kalabang barangay. na nagkakaintindihan. 2. Social mobility - Timawa - ay malaya at may katamtamang pag-aari. Sila 1582 naman yung Doctrina Christiana pero Spanish kasi ay maaaring lumaya sa pagkakaalipin dahil sa iyon. pagkakabayad ng pagkakautang o dili kaya ay _____________________________________________ naipagtanggol ang Barangay BARANGAY AT SULTANATO Alipin - ito ay maaaring namamahay o saguiguilid. Ang namamahay ay ang mga nagkakautang at di pa BARANGAY nakakabayad at kapag nakabayad na sa nasabing - Not owned by Datu pagkakautang ay magiging malaya na ito. Ang mga - Communal, shared land type of settlement-not saguiguilid ay ang mga POW o Prisoners of War at feudal, means hindi absolute power kaya hindi kapag nagsisilbi ay parating me duda dahil maaaring anak ang papalit sa posisyon ng leader. gumanti ang mga ito dahil sa pagkalupig/pagkatalo ng Absolute pag tatay to anak na lalaki ang pass ng kanilang sariling barangay. power. - Ang lakas ng datu ay nag-uugat sa TIWALA ng LAL-LAKAY—MAHARLIKA—TIMAWA—ALIPIN mga kabarangay. Kaya ang kaniyang kapangyarihan ay: SETTLEMENT - Temporal - based on the trust of people, kung SAILUD paano makukuha nung datu yung trust ng mga - Pamayanan beside the river bahagi nung community. samantala sa mga Hari - Give raw materials to Saraya. ay permanente ganundin ang mga “slave” sa SARAYA (Sa Ilaya) Europa na tunay na malaki ang kaibahan sa - Beach Pilipinas na panandalian lamang. Ito ay makikita - Challenge and competitions sa halimbawa ng LCI. - Ang pagmamayari ng lupa sa barangay ay pinaghahatian ng buong barangay. - Europa - feudal. Upang masabi na sila ang MODE OF PRODUCTION pinakamalakas na monarko. SWIDDEN - Kaingin or dry agriculture HMS - Her majesty ship ng england SAWAH - Wet rice agriculture Commonwealth ng England - new zealand, Panrelihiyong Pinuno ng mga Barangay Spain - 1000 years nang hapsburg-like the Egyptian pharaohs. ABSOLUTE POWER DEMANDS ABSOLUTE Catalonan- ang punong babaylan. Kapag ang barangay SLAVERY. ay may kalakihan katulad ng kay Lakan Tagkan na mula Angono hanggang Valenzuela na maraming babaylan. USS - US ship Kinakailangan may punong babaylan na magbibigay ng Autronesian boats - basahin pinal na desisyon sa usaping panrelihiyon o BRP - Philippines pangkalikasan. ARCHIPELAGIC - AUSTRONESIANS Babaylan-ang tagapag-ugnay ng tao sa kalikasan na diumano ay may kapangyarihan para maipaliwanag ang “ABSOLUTE POWER DEMANDS ABSOLUTE nais ng kapaligiran at maipaliwanag ito sa datu para SLAVERY” marating ang tamang desisyon sa kanyang plano sa barangay hal. Ekonomiya, digmaan at kapayapaan. SULTANATE / SULTANATO - Hindi na communal Manang Bale- sila ay mababang uri ng babaylan dahil - Fuedal sila ay ang mga lalake na ayaw makidigma sa kalabang - Feudal lord and sultan barangay kung kayat sila ay nakiamot ng kapangyarihan - Siya ay mapangako, dahil sa teritoryo niya gusto sa mga tunay na babaylan, mga babae. niya lumalawak, prestige. - Ang lupa ay kaniyang pag-aari. William Henry Scott Pangangayaw - Barangay (book) and prehispanic source material - Ang sultan ay nakasalalay ang kapangyarihan Philippine history. sa dami ng mandirigmang magtatanggol sa - debunked waves of migration theory sultanato. Kung kaya’t ang pangangayaw ay parating ginagawa: Taunang paglusob ng mga The Habsburgs - Embodying Empire mandirigmang Tausug, ang pagkukuha ng mga - malulupit na espanol kalalakihan sa malalayong lugar ng mga Tausug Vasco da gama ang unang nakapunta sa atin - 1511 ng Sulu na tutungo sa Luzon at Visayas para Fern maging aliping mandirigma ng Sultan. - Upang lumakas at lumaki ang pamayanang Realenga gustong sumipsip kay haring fernando ng muslim-Ummah espana - Slave raiding/trading - tinitrade babae or lalaking weak. Bartolome De Las Casas - Ang ummah ay nakabatay sa batas ng mga - In Defense of Indians muslim na mula sa dalawang bagay : ang - Positive Quran at ang Adat. Ang Quran o koran ay ang - Hindi savages ang Indios bibliya ng mga muslim. Ang adat naman ay ang tradisyon o kultura ng mga muslim na nagiiba. University of Salamanca Halimbawa nito ay ang mga taga Saudi na - Oldest university in Europe or Spain konserbatibo o Orthodox o dili kaya sa Dubai na - Second oldest - Universidad Central de Madrid, modern naman at may kaluwagan. school of Rizal. - Adat at Koran - pinagmumulan ng batas islam Civitas - word of origin of civilization 1st dominion is defined by England Sultan - anino ni Allah sa lupa ang titulo ng kanyang - Only empire where suns never sets kapangyarihan - may teritoryo sa iba’t-ibang parte ng mundo London - first industrial city. Presidente - salitang angkop Pangulo - pangunahing ulo, head, chief, datu, lakan - bakit yung anak na lalaki ang dito nilalagay kung Gat - leader, mula sa pamagat ang gat. mas matanda pa yung tatay na sultan, as tactitian? Dahil ang sultan ay machiavellain. Green at blue ang mata - mga dayuhan. Anytime pwede siyang ioverthrow. And susunod na pwede gumawa na overthrow ay yung mga Bakit hindi sila nag alsa - muslim vs datu. kapatid and cousins as part of Ruma Bichara or trusted generals. Pre-islamic and pagdating ng mga muslim. Nagkaroon ng accomodation at acculturation. Kaya di madugo Raja Alimuddin tagpuan - naging uyayi (lulaby as panakot sa bata) and naging kapre which is fear of spanish - kapere. Matatangkad na Gusto nila ng gold, originally spices. Dinala sila ng ZULU WARRIORS may sibat na pinapatunog nila- habagat sa Mollucas island kilabot na mandirigma. Theory of Ernest Dobby Pinatay ni mussin yung tatay niyang sultan kasi bed - We are moonsoon asia. From japan east to ridden may tuberculosis. Longest sultan in history. india. - Nakarating sa vigan. May bayan sa ilocos sur na ang pangalan ay bantay. Bantay watch tower - Sharif ul Hashim (pre sultanic name) bell tower ngayon. Doon niya binabantayan ang - Ang mangangalakal na nagmula sa tribo ng mga pagdating ng mga moro. Hashimites ng tangway Arabia na naging maunlad at - 3AM dapat dumadating ang mga muslim para sa pinagkatiwalaan ng pinakamalakas na Datu ng Sulu na pangangayaw. si Raja Baguinda ng Buansa. - Sila ang nangunguna sa Pangangayaw sakay ng mga Tobacco monopoly ay dala ng mga espanol Caracoa barkong pandigma upang manguha ng mga Kafere - kapre (chavacano) aliping lalake para magsilbi sa pagtatanggol ng Sultan at Pared - pader Sultanato. - naging asawa ang anak ni Raja Baguinda na si 28 NATURE - NAT SPIRITS - Tawag ng autronesians Paramisuli at dahil sa kanyang mataas na ambisyong Diwata - spanish as well as maligno pampulitika ay itinatag nia ang unang Sultanato sa Sulu. Si Sharif ul Hashim ay naging si Abu Bak’r. ANG LALAKAY NA MUSLIM - ruma bichara. Raja muda ang tagapangulo Abu Bak’r - Unang sultan. tenga ang ginamit ng sultan hindi mata. Lal-lakay - former datu - alam nila strategies/ tactics 4 ordinal points. para manalo - consult sultan. - Ang unang teritoryo ng sultanato ay nakabatay sa naririnig na tunog ng Royal Gong kaiba kesa SULTANATE SYSTEM (PEOPLE) unang teritoryo ng Hari sa Europa na kanyang mga “nakita” sa kanyang palibot ang kanyang 1. Raja laut unang teritoryo. - pinuno ng hukbong pandagat. Navy chief. Raja Muda 2. Datu Temenggong - is heir apparent eldest son o susunod na - pinuno ng hukbong pangkati/panglupa. Army tagapagmana ng Sultan sa kanyang Trono. chief. - sa concubine kukunin 3. Datu shahbandar Council of elders - Ruma Bichara - pinuno ng daungan. Namamahala sa pangolekta - Raja Muda ang namumuno dahil siya ang ng buwis ng sultanato. pinagkakatiwalaan ng kanyang ama dahil siya - Portmaster General at tagapangasiwa ng Ingat ang susunod na mamumuno sa Ummah Yaman. Finance Minister. (pamayanang muslim). - Barter - palitan ng produkto. - Pinakamalakas na konseho ng pamayanang muslim. 4. Datu bendahara - Police chief  - Pinuna ng interior at pamumunong lokal - Dilg - may hawak ng mga pulis. example 2. Imam - misyonerong muslim 5. Mga Gobernador - ang kapangyarihan ng Imam ay ang mamahala - kapag panahon ng katahimikan o dili kaya’y pag ng mga Mosque at magpalaganap ng panahon ng digmaan nagiging heneral ng Sultan kapaniwalaan nila. Ang pagtuturo rin sa mga na mumuno sa limang posisyon ng sultanato. madrasah ay isa sa mga karagdagang GENERALS - sultanates five ordinal points, division: katungkulan nila. Ito ay ang paaralang muslim 1. Central na panglima - pinaka malakas. na natututo sila ng Arabong salita at ang Direktang protector ng sultan. katuruan ni Allah. 2. Hilagang 3. Timog Alim - panrelihiyong iskolar na muslim 4. Kanlurang Muezzin - nagsasagawa ng adhan sa itaas ng minaret. 5. Silangang panglima Shahada - prayer Dumating ang islam MUSLIM ethnic TRIBES Tuan Mashaika dumating ng jolo nung 1280. 1. Tausug Mashayklan - Warrior class - highest sa muslim hierarchy. - Traders ang nagpalaganap ng islam - Mandirigmang muslim na karaniwang - Arab traders - isang misionary ang bawat isa. nakatira sa isla ng Sulu. Di lang produkto kundi pati paniniwala ang - Unang tumanggap ng proseso ng dinala. islamisasyon mula sa pagpapalaganap - Elite - kadatuan at maharlika ni Abu Bak’r. Sila ang nangunguna sa - Karim ul makhdum - paglaganap ng islam at Pangangayaw sakay ng mga Caracoa pagtatag ng mga mosque or templo. barkong pandigma upang manguha ng - Arabs na Pumupunta sa barter at sila ay nag mga aliping lalake para magsilbi sa nagtratrade ng arab cloth as their fav and arab pagtatanggol ng Sultan at Sultanato. sail (layag). - Cashmere and dinadala nila dito. Cloth 1. Maranao materials. Sa tausug dinadala nila ang tridacna - Mayayaman at Traders. Nangangalakal sa gigas or mother of pearls. kamaynilaan - Ginto at pilak din ang dinadala nila dito. - Karaniwang nakatira sa Lawa - Ang Lanao sa Maranao ay lawa kaya Kenon road ay gawa ng mga amerikano. Gawa ng namumuhay sila sa pamamagitan ng Sa-ilud. japanese labors. May japanese kasi. 1600. 1k na families ng japanese. Igorot at mga hapon na taga paco. 2. Maguindanaoan San fernando de dilao ang tawag sa paco dati. Dilao - - Farmers/magsasakang muslim na nakatira sa japanese, koreans. Sa plaza dilao, may samurai doon kapatagan na ang sentromng pampulitika ay Buluan na nakapaloob sa ARMM. Wala pang apelyido. Dumating lang apelyido nung - fertile yung land, mataba. espanol time na. 3. Iranun Genealogy ng mga sultan - tarsila. Pinepeke. Pekeng - mga artisanong muslim. Ang mga gumagawa ng tarsila. mga kalasag, Kris, kampilan at iba pang kasapang metal ng sultanato. Panrelihiyong Pamunuan ng mga Muslim - skill skin? cropsmen? Shield, sword. - Bronzeware mirror 1. Q’adi - hukom ng shariah 4. Samal balangingi - Ang kapangyarihan nito ay katumbas ng mga - best filipino mariner/mandaragat ayon kay Obispong muslim. James Warren. Sa dagat magagaling. - pinaka mataas sa Islam  Knowledge of the sea lang, walamng maps/gps. Oral history. Nagdrive sa mga indians para maging violent - kahit walang araw, buwan, balatik, Polaris, bituin sa langit ay maaaring makakauwi pa rin ang incan , mayans, aztecs - pinatay mga ito. Sa kadahilanang ang mga kidlat ay ang batayan nila ng kanilang pagkakabalik sa kalupaan kapag may kasungitan ang panahon. Punitive - sinong group yung nag switch from punitive to Pag white mahaba, nasa laot. Pag orange, sa subtle colonization. laot ka muna kasi hampas ng alon sa bahura. Bahura - coral reef. Ano ang tawag nila sa Sino yung sasakupin nila kung patay na lahat - mga constelations - BALATIK. colonizers. Pag punta nila sa latin america, naghatid ng - Sila ang pangunahing navigator sa Sistema ng kamatayan at yun yung sinulat ni bartolome de las pangangayaw. casas. Arquebuses ITINABOY NG ISLAMIKONG LIPUNAN - Emerald jade ruby sa latin america na pinanggigilan ng PARIAH - OUTCASTE. DAHIL DI TINANGGAP YUNG mga espanol. ISLAM NA PINAPALAGANAP NI ABU BAKR Incan machu pichu - cowrie sigay 1. BADIAO 2. BURANUN Subtle colonization hindi na punitive - bumait ang mga - 3. TAGIHAMA sa book no bartolome 4. BACLAYA meztizo/mestizo - wag gamitin kasi term roots from TAUSUG VS MARANAO AND MAGUINDANAOAN sexual abuse. BEFORE ISLAM. TAUSUG NAKIKIDIGMA SA MGA TRIBO. Nawala yung mga mayans kasi pinagpapatay sila. Badiao - BIBINGKA/RICE CAKE BINIGYAN SILA NI ABU BAK’R PERO TINAPON NILA TRADE WITH THE CHINESE - Adat tausug - bawal kayo umapak sa lupa na ito. Taboo para sa mga badjao. Chou Ju Kua - Chu Fan Chi - Pag umapak sila sa lupa papatayin sila. Wang Ta Yuan - Taoh I Chih Lueh - Yung mga produkto ay trade sa barter kapalit ng Cagsaua church - naging sementeryo ng mga pamilya. mga producto ng Pilipinas Surnames ang nakalagay sa crosses kasi pamipamilya ang namatay. Nalibing sa simbahan kasi nung tumunog Celadon yung bell nagpuntahan mga tao, tapos dumating yung - Pinakamataas na uri ng banga dahil sa lava kakintaban nito - Paborito ng emperador ng China Centro ng pueblo ay simbahan - dito pumupunta pag may lindol, etc. Salamin at bangang bronze - Paboritong gamit ng mga Tausug Bartolome - friar - Kapalit ng ginto at pilak 1521 tayo nasakop Balat ng Civet - Paboritong pabango ng mga Chinese The habsburg - embodying - Mula sa balat ng musang o alamid na piniga In defense of indians - bartolome de las casas. Igat - Paborito ng mga tsino sa mga sabaw. Savages - salvage Salvaje means savages Nanhai trade  - Kalakalang timog karagatan na naging ugat ng - pioneer of ophthalmologist paggawa ng kanilang mapa na 9-9 line na buong Philippines ay inaangkin nila. Jose Rizal - Nansha - spratly - Father of Philippine Ophthalmology - Liu shiu - luzon - Europeong salamankero - tawag ni padre - Pisheya - visayas damaso kasi pioneering siya. - Min to lang - Mindanao - Ikatlong nobela lang natapos niya kasi namatay siya 280 miles ang layo sa palawan - Di siya utak dayuhan, nagaral ng ilocano, 3000km sa China kapampangan. - Utak ng KKK Ancestral heritage - Paninindigan ng China Binago nila social classes If maharlika ka, magiging indio ka na. Permanent Court of Arbitration - the hague Mayayamang indio Punong Mahistrado - Hukom Antonio Carpio - chinese na highly discriminated ng espanol. sangley/sangle/cino ang tawag nila. Indio - kahit Admiral Tomas Cloma mataas percent mo na mestizo. - Pundador ng Philippine Maritime Institute sa isla Example: ng pagasa-pinakamalaking isla sa spratlys, ay GOMBURZA. Si Pelaez ay isa ring indio. patunay na atin ang spratlys noon pa mang GOMBURZA - pinaglalaban ang pagkakapantay na 1947 na ito ay dinulog ni G. Cloma karapatan para sa mga pari. _____________________________________________ Garrote Vil - pinatay sila, ito ang ginawad sa kanila para matakot mga indio. Public execution. The ville garrote SPANISH PERIOD - Si Andres Bonifacio yung bata na 7 years old sa film. Sa pag-usbong ng panahon na ito, ang binibigyang-diin ay ang PAGLALAKBAY (Voyage): Heneral Paciano Mercado - Sino ang mga bumibiyahe? Mga Espanyol. - 2 star general. Kuya ni Rizal. (Kaya, nararaapat na ituring ito bilang: “Spain - Mga katipunera ang mga kapatid also asawa ni in the Philippines” at hindi “History of the rizal. Philippines”) - Bakit kinakailangan magkaroon ng kaalaman Carlos Maria Dela Torre dito? Binibigyan tayo ng daan upang makita - Isang Bourbon ang BINAGO/PAGBABAGO na dala ng mga - reformist Espanyol, hindi ang mga nagbago. - Indio di nagbayad ng buwis who was hit by a latigo, nagalit siya. Sino yung nag-hit? PENSIONADOS Buntot page - latigo, serrated like lagare. - American scholars - Pantayong pananaw - Philippines perspective - Ito ginamit sa kuya ni rizal - Pinapaamin na utak ng yung binago sa ATIN. kkk - - Pangkaming pananaw - may ibang kasama, Philippines and Spain Torture - quadrillo, apatan na torture: 1. Papakuin yung kamay, bawat daliri, ang yung Nasaan ang mga Indians, Aztecs, atbp.? paa. - Sila ay pinagpapatay kung kaya’t ang kanilang 2. Pinakamalaking buto sa katawan, siko, at tuhod. mga templo ay naging TOURIST SITE na 3. Binitin patiwarik, Dos por dos ng 3 espanol na lamang (e.g. Mayan Temple - nasa may gubat) guardia. 4. Kumuha pa ng 4 torturer. Binabagsak katawan Full blown cataract niya na nakatali yung kamay niya sa likod. After 4 bagsak, wala na siyang pulso. Tinapon sa Dr. Louis de Wecker harap ng 4th santiago ang katawan niya na  parang basura buti nalang may kalesa na makakikita ka ng canyon (lantaka) na nakatutok nakakita sa kaniya. papalabas. Kilala siya as - “Bantay ito ng europeong doctor ng → Abot ito hanggang sa US Embassy at ang ngayong Santa Cruz” namukhaan siya at hinatid sa bahay ni kilala na Robinsons Galleria ay GITNA ng intramuros narcisa na pinagtulungan ng dalawang noon. (3x ang laki nito noon kumpara sa kasalukuyang herbolario/albularyo sa chavacano. intramuros ngayon) Nilibing siya sa harap ng bahay niya sa Los Banos. → Rajah Sulayman - may-ari ng Intramuros noon. Mayroong 42 headshots. Nung naalimpungatan siya, Makikitang may monumento niya ngayon doon. (Malete) american colonizers na. 9 months comatose. ngunit binigay niya ito kay Miguel Lopez De Legaspi. Antonio luna, pang number 20 sa tinorture. Kaliwang → Miguel Lopez De Legazpi - Unang gobernador daliri, pointer finger, lumabas buto, umiyak siya at inamin heneral na namuno noong panahon ng pananakop sa na si pepe ang utang ng KKK. Pilipinas. Siya ay namatay sa sakit at inilibing rin dito sa ibinigay na teritoryo sa kanya. Under duress - threats to make someone do something → Doroteo Ongjunco (Doroteo Jose) - Quiroga ni Pepe Hernry lawton - dalawang tiradores de muerte, sniper (kaklase sa Ateneo; dito ginagawa ang pagpupulong sa ang pumatay. Si Licerio Geronimo ang pumatay. La Liga Filipina ni Rizal; sa ilalim ng kanyang bahay, mayroong taguan ng polbora at armas). Siya ay isang Tiradores de muerte - alagad ni Luna reklamador na Cino 333 yrs, spanish rule vs 15 yrs american rule → erehe’t filibustero tulad ni Rizal. (1898-1913) Mas marami pa ang pinatay ng mga amerikano. → Erehe = heretic; Filibustero = rebelde: remontado = umakyat (mga taong labas sa tagalog); tulisanes; Noong dumating ang mga Espanyol, nag-impose sila cimarrones (salvaje = savage); kinuhanan ng lupa kaya (binago) ang bagong ANTAS PANLIPUNAN (SOCIAL nag-rebelde tulad ni Kabesang Tales na naging tulisan, STATUS/CLASS): naging Matanglawin. 1. Conquistadores (Peninsulares) - Purong → Kapag kinalaban ang pamahalaan, may mortal sin ka. Espanyol na ipinanganak sa Iberian Peninsula, Kapag ganito, kadalasan ay ‘di nagsusunday mass, Spain. (Iberianos). Nakatira sa Derecho (Kanan) kaya’t panigurdo'y kalaban ka rin ng simbahan. ng Intramuros. 2. Insulares - Purong Espanyol na ipinanganak sa Extramuros - “outside the wall”. Ito ay tirahan ng mga Islas Felipinas kaya tinatawag silang Indio at lahat ng hindi purong Espanyol. Nahahati ito sa FELIPINOS (isang panlalait ng mga maraming arrabales o distrito at nakasaayos sa mga lahi Peninsulares). Nakatira ito sa Izquierdo upang hindi mag-isa laban sa Espanyol. (Isang suburb (Kaliwa). ← Galing sa pag-aaral ni Dr. Robert tulad ng Sampaloc, Sta. Mesa, etc.) Reed; Ipinangalan kay Felipe Segundo. - Pureza de sangre ang motto. 1) Parian - Tirahan ng mga Tsinong ‘di Katoliko = kilala rin bilang → Kahit na ikaw ay isang maharlika/datu/nasa mataas Sangle/Sangley (Cino - Mayayaman na Indio) na hierarkiya sa lipunan, tinuturing ka na ng Espanyol na - Tinutukan ito ng canyon dahil ito ang pinakamalapit sa isang Indio. pueblo na extramuros (300 yards) - 3x ang buwis sa kanila Intramuros-Extramuros Complex - 13x pinapalipat-lipat ng tirahan dahil kapag hindi umalis, lalantakahin sila. Kaso, ang bahay nila ay hindi Intramuros - Ito ang tirahan ng mga PURONG tulad ng mga kubo na kayang buhat-buhatin. Kundi, ito’y ESPANYOL. Napalilibutan ng wall “la pared”; gawa sa gawa sa bato. seashells na pinagdikit-dikit, kung kaya’t kapag ito’y iyong nahawakan, masasaktan ka. Sa loob nito, → katumbas ng kanilang paglipat ang parang isang taong nasunugan. - Binibigyan sila ng deadline o oras kung hanggang kailan lamang sila maaaring manirahan - sa pagiging victorious general. sa kani-kanilang bahay. - Si Aguinaldo ang nagpapatay kay antonio luna. - Ang mga kilala bilang SM Manila, Park and Ride, - Trinidad Famy “buhay pa ba yan” - nanay ni Mehan Garden, Post Office, at Lawton ang iilan sa aguinaldo kanilang mga nililipatan. - PSG ni aguinaldo pumatay - kawit company. - Dr. Robert Fox - naghuhukay mula 1965. Noong - Antonio luna ang nag train sa PSG ni aguinaldo kanyang ginagawa ang paghuhukay, sinasabing sinisira kasi siya ay artes militar. niya lamang ang lupain at “pinapapangit” ito. Ngunit sa ngayon, isa ito sa mga naging historikal dahil kanyang Hawi boys - noon capital municipal pa siya ng kawit. 47 nadiskubre ang Tabon Man (sa Palawan) at Ming Sung mortal wound Jars. Kasama niya rito si Dr. Felipe Landa Jocano Sr. (Father of PH Prehistory). Quezon ay lumaban sa katipunan, tiniente palang siya - Tabon Cave, Lipuun Point, Quezon, Palawan - noon. Pinapatay ni Aguinaldo si Bonifacio. na-discriminate dahil Non-Christian. Dual Bureaucracy - mga militar 2) Binundok (Binondo) - Tirahan ng mga Tsinong Katoliko, ngunit hindi pa rin Militar/martial law - 333 yrs walang warrant tanggap dahil sa diskriminasyon. Sedula - hindi makakalabas ng bayan na sarili pag - Maalon (binundok = hilly; pinatag nalang sa ngayon) wala. - Mandaluyong, San Jose del Monte, San Juan Del Monte (Orihinal na QC) - Monte - Mountain Prayle - mongha, regulares/regladores. Pari - sekulares, walang parokya. Iyon lang hiling nila. 3) Tundun (Tondo) - Tirahan ng mga makapangyarihang indio Pilipino Curra parroco (Datu, Lakan, Rajah) Curra - curate - Kalye Abad Santos ng Tondo, San Felipe Neri, San Parroco - friar/prayle Pedro De Macate (Makati; isang rancheria), Zacate BURUKRASYANG KASTILA 4) San Fernando De Dilao - Tirahan ng mga Indiong Hapon na nasa Paco ngayon. Excommunicado - Pagputol ng kahit na anong komunyon sa isang grupo, asosasyon, na kadalasan ay - Dilao: Discriminatory; Caucasian to Asians. kaugnay sa isang relihiyosong pagsasama. Hindi totoo na ang mga puti lang ang Americans dahil kabilang din dito ang mga Indians na Pueblo (pinagsama-samang kalat-kalat na brgy): Plaza unang dumating pa bago ang mga puti. (Dr. Iglesia Klintberg - nagtuturo ng race and ethnic and - Sentro ng pueblo = Plaza Real Complex. Ito ay relations) dahil sa sistema ng Debajo de Campana (under - Pinamumunuan ng isang Daimyo: Takayama the bell; sa ilalim ng simbahan) Ukon (kanang-kamay ng shogun; “generals in - Ang sentro ng times of war, governors in times of peace”.) → - Nagkaroon ng Reduccion - Kapag malapit ka sakanila, pagkakatiwalaan ka ng shogun,. Kapag ikaw ay malayo, kalaban ka. Reduccion - Si Governor-General Francisco Sande - ang tawag sa transition nung ginawang maliit (yumakap at tumanggap sa Daimyo) ay pabor yung mga barangay na malaki nung precolonial. na magkaroon ng lahi dahil ito ang maaaring - Pag nakalagay sa cedula personal na estudiante magbunga ng bagong buwisan na magagamit ka o guardia sibil. bilang frontline kapag sila ay ginera. Ngunit, - Pagpapaliit ng Barangay upang magkaroon ng naging peace-loving si Takayama Ukon - mas mabilis na komunikasyon at mapadali ang - Takayama Ukon → peace-loving → beatified → pagpapabayad ng buwis - Ang Apellido ay Blessed Justo Takayama Ukon (may bantayog nakabase rito: sa gitna ng Plaza Dilao sa Paco). 1. M - Pampanga Teodoro Agoncillo - 2. Q at K - Negros Oriental 3. A - Batangas Bayani si antonio luna 4. R - Santa Catalina (Ilocos Sur), Mabini  1. Guardia Sibil 2. Sundalo → Encomienda = taxable land; pangunahing dahilan 3. Sakristan Maior at Sakristan Menor - nakaputi kung bakit ayaw bitawan ang parokya. Ang sentro nito 4. Herbolario - nakapula (herbal medicine) ay Iglesia → Hacienda = agricultural land PORMAL NA BURUKRASYA → Rancheria - mas marami ang hayop kaysa sa tao (Makati). Tirahan ng mga jesuits. Hari - Ang mga kaharian ng Espanya ay maaaring → Latifundia - milyon-milyong ektarya ng lupa. Wala sa mahahati sa dalawang malalaking dinastiya; Pilipinas dahil sa 7k na isla. 1. Habsburg a. Polisiya ng Espanyol (paano ito naipakikita): - mga mahihigpit sa pamamahala at naging sakim - Kapag may mga nanliligaw (court) ng mga sa kapangyarihan dulot na rin ng kanilang taga-Sampaloc at taga-Lawton kinakailangan paniniwala na “Pureza de Sangre” o purity of nilang dumaan sa maraming checkpoint. the blood - Limpieza de Sangre. - Ang mga kadalasan lamang na nakalalagpas - Malulupit sila. Minamaliit nila mga royalty kaya di dito ay mga may Cedula Personales (passport; sila nagaasawa ng german royalty, british royal, pambansang identipikasyon) na nakalagay na etc. sila ay Estudiante, Herbolario, o Businessman. - Austrian hapsburg ang inaasawa nila b. Dito nakita ang simbolismo ng pagpunit ng - Ginawa ng mga Habsburg na alipin ang mga Cedula: pagsuway sa pamahalaang Español; sangle pagiging malaya. - Schonbrunn - palace, garden ng mga austrian hapsburg. May mga hayop na pinapakawalan We are not static in history nila tas huhuliin nila. Pinaka old na zoo. Paborito c. Suprabarangay - Angono-Valenzuela na ni rizal. Barangay ni Lakan Tagcan; - Ngayon, sa batas, ipinagbabawal ang hanggang d. Onofre D. Corpuz (Bureau of Education; former 2nd level of consanguinity (kinakailangan UP President. Roots of the filipino nation yung magsulat na ikaw ay handang managot sa kahit obra niya. 2 volumes. anong maging komplikasyon na mangyari sa kanilang anak) GOMBURZA Habsburgian tendencies GOMBURZA Manuel Artiga Y Cuerva (manunulat) - royal incest. - Incestuous relationship. Binubuo ang GOMBURZA ng tatlong (3) pari na - Just like the Egyptian pharaohs. ipinaglalaban ang kanilang karapatan sa kaparian (sila - Tumagal ang mga habsburg ng halos 9 na siglo. ay edukado): - Results sa genetic abnormalities. 1. Mario Gomez - Yung abnormalities ng offspring ay akala nila 2. Jose Burgos cursed lang kasi wala pa silang genetic 3. Jacinto Zamora engineering before. Example: Arsobispo (ArchBishop) Gregorio Meliton Martinez = - si Reyna Juana. Queen ang spain na Unang naglatag ng pahayag na isa sa mga gobernador baliw. ay korupt. (nagnanais na pabagsakin si CMDL. Ito ang - Haring fernando VII - panahon ni rizal. 7 umpisa ng manipulation) → Carlos Maria Dela Torre yrs old palang di na nakakakita dahil sa incetuous relationship. Carlos Maria Dela Torre - isang gobernador na inabolisya ang TAXATION dahil nakitang may salapi 2. Bourbon pang maaaring mapaikot sa govt. Nakasuhan ng Graft & - naging maluwag at nakatuon sa reporma ngunit Corruption (ironic). Dahil dito, pumalit sa kanya si Gov. sila ay umaabot lang ng halos 8 dekada. General Rafael De Izquierdo Ang Hari rin ng Espanya ay naging Holy Roman Governor-General Rafael De Izquierdo - pinatrabaho Emperor upang maging pangunahing tagapagtanggol ang mga exempted sa labor force: ng paglaganap ng Kristiyanismo. Absolutismo ang kapangyarihan ng mga monarko sa tulad ng gov heneral ngunit sa mas maliit na Europa ng mga panahong ito at di nalalayo ang mga provincia. Hari ng Espanya kung kaya’t di matatawaran ang - Ang kapangyarihang hudisyal (di mabibigat na kanilang kapangyarihan. Sila ay punong Ehekutibo, kaso), lehislatibo at punong ehekutibo sa punong lehislatibo at ganoon din sa larangang nasabing probinsiya. hudisyal. Sila ay maaaring magpasimula ng mga - Pinakaunang provincial: Cebu, Maynila, Nueva digmaan ayon sa kanilang nais o interes. Segovia (Vigan), Yrong Yrong (Iloilo), Nueva Caceres (Naga) Consejo de las Indias/Ministerio del Ultramar Gobernadorcillo (Mayor) (Council of Indies/Ministry of Colonies - pinunong namamahala sa isang Pueblo; - noong panahon ni Rizal, sila ang tagapayo ng pinakamataas na katungkulan ng isang Indio, Hari sa mga kolonya dahil marami ito (22). pinakamababa sa isang Espanyol. - Mexico - kapitolyo ng lahat ng kolonya sa Kumukulektaa ng buwis sa bayan at Polista Espanya (relasyon na ito: Situado) (sapilitang paggawa). - Relasyong Situado - nagpapaliwanag na ang Galleon mula sa Manila papuntang Acapulco ng Cabeza de Barangay Kapitolyo ng Mexico kung saan din nagaganap ang pagpapalimbag (printing) ng pera. - kapangyarihan ay nasa kamay ng Indio. Nangongolekta ng buwis sa antas barangay at Capitan y Governador Heneral Polista. - Viceroy o ViceRoyal Patron; anino ng kanyang Hari sa Pilipinas. May absolute power. DI PORMAL NA BURUKRASYA - Mula sa hanay ng military ngunit pinuno ng Real Prayle/Regulares/Regladores/Friars (PP) Audiencia (Supreme Court). - Gumagawa ng batas ngunit nakatuon sa sariling - Sila ay mga Kastilang mongha (nakatira sa interes. monesteryo) na kabilang sa Orden/Orders - Cumplase - karagdagang kapangyarihan nito; 1. Augustinian - unang simbahan ay San maaaring dagdagan o baguhin ang utos ng Hari Augustin para madagdagan ang makukuhang buwis pagkatapos ng termino sa bansa. 2. Dominican (Order of Preachers) - sumunod - Ang kamatayan ng isang tao ay nakasalalay sa na maitayo ang Manila Cathedral PIRMA ng isang Gobernador Heneral 3. Franciscans - Capuchin Examples: Ang dalawang pinakamalupit na 4. Recoletos - pinsan ng mga Augustinian; hindi Gobernador Heneral sa kasaysayan: totoo na sila ay descalsado (mga nakapaa). - Rafael de Izquierdo - pumirma sa kamatayan ng GOMBURZA; Pari (P) - kabilang sa sekulares at kadalasang walang - Camilo Polavieja - pumirma sa kamatayan ni parokya. Jose Rizal) - Hindi dapat Cura Parroco, kundi, Paring paroko. Carlos Maria dela Torre - Pinakamabait na Gobernador - Hindi binibigyan ng pagkakataon ang pari na Heneral. Isang bourbon na hinarana ng Gomburza at mamuno sa simbahan kaya si Pedro Pelaez kapatid ni Rizal. Ang kamatayan ng isang tao ay (guro ni Burgos) ay gumawa ng kilusang: nakasalalay sa pirma ng isang Gobernador Heneral. Sekularisasyon na nagmulat sa mga Paring Pilipino sa kanilang mga karapatan Alcalde Maior (Gobernador sa kasalukuyan) Kilusang Sekularisasyon = pagsasapilipino ng pamumuno ng Parokya (paglaban na magkaroon sila ng - Purong Espanyol na namamahala sa provincia sariling Parokya). Naging sanhi ng kamatayan ng (sentro ng pamunuan); may kapangyarihan na GOMBURZA. Jesuits (Sekulares) - Pinalayas at pinabalik sa San ANG PAGGAROTE SA GOMBURZA Ignacio De Loyola of Loyola Spain (kung saan Garrote Vil - paggarote ang parusa sa tatlong pari na-fundador) ng King of Spain na si King Charles III dahil sa kagustuhan ng Pilipinasasyon ng simbahan. dahil magkaaway sila ni Pope Clement XIII; ito ay → Bakit ganito kalala ang parusa na iginawad sakanila? seculares; ang loyalty ay nasa pope Upang matakot ang mga tao na subukan pang ipaglaban ang pagkakaroon ng pantay-pantay na karapatan. → Ika-18 ng Pebrero 1872, 4 ang nakahanay na igarote: ALBOROTO (REVOLT) 1. Francisco Saldua 2. P. Zamora (67; pinakamatanda) Fuerza San Felipe - Unang pagawaan ng Galleon: 3. P. Gomez - kilala bilang nagpapautang sa asinan maraming sundalo, sila ang nag-aklas (cuardilleros, 4. P. Burgos - tumagal ng 7 mins artilero, infanterias) → isa na rito si Gov. Heneral Rafael de Izquierdo. → Ang paggarote sa tatlong (3) pari ay nag-iwan ng → Dalawa sa kanyang pinatrabaho ay sina Capitanes bakas ng takot at kalungkutan sa mga taong naging Montesino at Morquecho na ipagtanggol ang moog saksi nito, lalo na sa mga sumusunod: upang gumawa ng galleon, kalye at tulay. Sila ay galit na galit dahil tatatlo lang sila at wala silang laban kapag 1. Heneral Paciano Mercado - Kuya ni Rizal na mentor, lumusong ang piratang Hapon. Dala ng galit, binaril nila dormmates at matalik na kaibigan ni P. Burgos. Siyam sa ulo kanilang Commandante Heneral (tig-isa sila) kaya (9) na buwan siyang binibigyan ng pagkain ni Rizal sa nagsimula ng Alboroto iisang puwesto dahil ito’y na-trauma. → Ito ay sinasabing INDIO REVOLT dahil hindi ito by → Hindi niya estudiante si P. Burgos dahil siya ay taga authority, kundi, by democracy. Ito ang dahilan kung Colegio de San Juan at hindi sa UST bakit NADAWIT ANG GOMBURZA. → Nagpadala ng puwersang kastila upang mapatigil ang 2. Andres Bonifacio - 7 years old nang masaksihan na pag-aaklas. Naging matagumpay sa halos 800 puwersa may gagarotehin na tatlong (3) tao na naka-uniporme na mula Maynila at karatig pook paraa masupil ang pang-pari nagsiaklas. Sa pagsuko, sila ay sinakay papuntang Fuerza SanTiago o Fort Santiago (Muntinlupa). → Sinasabing ang iba ay nag “suicide”, ngunit nakitang ang mga bangkay nito ay nakalutang sa baybayin ng Cavite at Roxas Boulevard na nakatali ang kamay at may saksak sa kaliwa’t kanang bahagi ng katawan (Manipulation) → Dalawa (2) lang ang nakaaapak sa Fort Santiago at sila ang nagbanggit sa mga opisyal ng pagkabuhay ng GOMBURZA, ngunit sila ay may nagtutuligsaang pahayag sa isa’t isa: Francisco Saldua - Si Padre Burgos ang pinuno ng pag-aaklas at nais niyang maging Hari ng Pilipinas. Ayon sa kanya, si Trinidad Pardo de Tavera (abogado ng GomBurZa) ang pinakamagaling na abogado sa Maynila, ang gustong maging pangulo ng Pilipinas. Martin - Ang nais maging hari ay si Trinidad Pardo de Tavera at ang magiging pangulo ay si Padre Burgos. → Si Saldua ay unang ginarote dahil baka siya ay kumanta sa tamang tono at malaman na ang 3 pari ay dawit din. → Si Martin ay isang desapericidos (salvage victim). Siya ay tinorture bago i-salvage. Ginawa ang “disappearing act” na ginawa rin sa Martial Law victims. Hindi ginarote dahil ang abogadong nabanggit sa kanyang testimonya ay hindi naman pari. Walang kalye na kontrabida (sa mga street names sa Puro kanyon (LANTAKA sa taas ng walls (pared) - Manila) tinututukan ang EXTRAMUROS ang unangbahagi nito Derecho - right EXTRAMUROS Facultad de Los Derechos Civiles - Grupo ng ARRABALES - Mga suburbs Paniningil ng buwis sa lupa - encomienda Parian - nilantakan (kinanyon) Absolute - Bahagi ng extramuros, tirahan ng mga chinese, sangley, or sangle. Di katoliko. Teak - 300 yrds. - Tinututukan ng kanyon Puerta san felipe - unang pagawaan ng galleon - Discrimination sa mga chino - Pag di sila umalis, lalantakan sila kaya 13x sila Alboroto fuerza - palipat lipat. - Bahay nila ay bahay na bato - Bahagi ng parian: lawton, post office Alboroto - pagaalsa/aklas - Nadiscriminate mga chino dahil sila ay non christian - Kapitbahay na chinese - binundok - catholics - Friars - orden/ orders. binondo Pinakamakapangyarihan ay augustinians - Madaluyong - maalon Sumunod dominican, manila cathedral - Quezon city - san juan del monte originally Franciscans - Tundun - indio filipino - tawag ng mga chinese, Recoletos mga lakan, datu, rajah. Sa kalye abad santos ng Descalced - descalsado - nakapaa tondo. Cino catholic ay sa binondo/binundok - Pag beyond 300 yrds, di ka na abot ng kanyon o Administrator ng ust ay pope lantaka, pagtawid ng ilog pasig. - Erehet Filibustero - heretic/revel - enemy of the state is an enemy of the church, ito si rizal, double bureaucracy. DR. ROBERT - SUNG JARS NASA MUSEUM. HINUKAY NI ROBERT FOX?? Erehe - heretic Kasama niya si dr. felipe jocano Sr. (father of ph Filibustero - rebelde prehistory) - mentor niya si fox Remontado - umakyat sa bundok. Kalaban ng gobyerno. Unang bahagi ng Mga tulisantes Cimarrones - savages Tatlong pari ang unang erehet filibustero Mandaluyong - dating San Felipe Neri Makati - San Pedro de Macate - maraming talahib na Ginawa nilang pueblo yung mga barangay lagpas tao na ang tawag ay zacate. ANGONO - VALENZUELA - Barangay ni lakan tagcan. RANCHERIA??? - TIRAHAN NG MGA JESUIT? Isang suprabarangay San francisco del monte - dito yung binundok?? The eyes are the windows to the soul - Panghuling tirahan ng mga indiong mga hapon - san Mga may halong pilipino - MESTIZO fernando de dilao - Paano sila nakarating dito? Mga samurai sila. 1600. 300 yrs pa sila bago kay rizal. TIRAHAN NG MGA INDIO:  - Noong 1600, si daimyo takayama ukon at 1,000 families, nag migrate para sa bagong paniniwala. Sanctorum - Shogun tokugawa ieyasu - kilabod. Devil’s religion ang tawag niya sa dayuhan. Daimyo ang Nasa monasterya ang mga mongha katulad ng mga mga kanang kamay curaparoko. Nasa parokya ang koleksyon ng - Opium dinala ng dayuhan sa bansa niya - Governor pag peace, general in times of war. Cura parroco - - Pag malapit sa tokyo, kyoto, pinagkakatiwalaan Secular priests - ka ng shogun, pero pag malayo, kalaban ka at hostage ang asawa mo. Sekulares - gomburza - Nilapag nila samurai para iappreciate ang peace kasi labag yon sa catholic Reduccion - ginawa ng mga kastila sa pag-form ng - Yung yumakap sa kanya at tumanggap - GOV pueblo para mabilis ang koleksyon ng buwis. GEN FRANCISCO SANDE. Taxes Pureza de sangre - di nagaaral ng kabihasnang mas Tributo mababa saiyo. Pseudo - Ang totoong americans ay mga indian - bago dumating ang mga puti Pueblo - iglesia ang nasa gitna at plaza Plaza real complex - conversion na ginawa nung Dr. klintberg - spanish period. Debajo de campana - sa ilalim ng kampana, under the Mhga white ang gumawa ng compartmentalization of bell races. Pinalayas ng king ng spain charles III yung mga jesuits - Gitna ang rob manila - Ateneo municipal ni rizal nasa seculares Abot ng us ambassy ang intramuros dati Charles vs clement XIII - pinaginitan yung mga nasa Lumiit ang intramuros dahil sa gera ilalim ni Clement III. August 1948 - date nung wall sa intramuros De Loyola Spain - founder ng Raja suleiman - nagbigay siya ng teritoryo kay kiguel 82 years nawala ang mga jesuits lopez, sa mga espanol. pinaglaban nila na dati pinagbigyan silang mamahala Doroteo Ongjungco/ jose - kaklase ni rizal na kasama niya sa la liga filipina Quiroga - reklamador na tsino, gaya ni rizal erehetfilibustero. Ito tawag kay rizal kasi kalaban niya ang dual beaurocracy church and gov. Heretic vs iglesia La madrid - nagsimula ng revol. Nadamay ang Pag filibustero naman - rebelde against gov. Rebel vs. gomburza. Kumpisal gov. Saan pinihit si rizal? Hindi daw tayo savajes sabi ng prayle na ito - si bartolome de las casas kaya itinakwil siya. In defense of the indios, mababait daw sabi niya ang mga indios. Bakit dalawa lang from 268 na sumuko ang nakarating LCI 980 AD sa fort santiago? DOCTRINA - 1582  - According to author. Naglutangan sa cavite at ang mga bangkay. - Tinanggalan ng trabaho ang author at pinabalik sa madrid at tinanggalan ng pananampalataya dahil sa pagsasabi ng totoo. Manuel artigas La madrid Francisco saldua at - natakot kaya sila ang natira. Pardo de tavera - Presidential monarchy daw ang mangyayari Desapericido - salvage victims. Tinorture rin muna. Francisco Martin - hari raw si 1868 - may Spanish revolution.