Tıbbi Parazitolojiye Giriş PDF

Tıbbi Parazitolojiye Giriş Maltepe Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD Parazitoloji Parazitler, Konak parazit ilişkisi, Parazitozların tanısı, Paraziter hastalıklardan korunma Parazitoloji bilim dalının incelediği konulardır. Simbiyoz ; Ayrı türden canlıların birlikte yaşamaları Birliktelik ; Sığın...

Tıbbi Parazitolojiye Giriş Maltepe Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD Parazitoloji Parazitler, Konak parazit ilişkisi, Parazitozların tanısı, Paraziter hastalıklardan korunma Parazitoloji bilim dalının incelediği konulardır. Simbiyoz ; Ayrı türden canlıların birlikte yaşamaları Birliktelik ; Sığıntılık Yardımlaşma Parazitlik -kommensalizm -mutualizm -parazitizm Parazit Geçici ya da sürekli olarak diğer bir canlının üzerinde ya da içinde besin ya da yer bularak yaşamlarını sürdüren organizmalar Parazit kendinden daha büyük ve güçlü canlıları seçer Parazit, konak organizmayı beslenme, büyüme ve barınma amacıyla kullanır ve konak organizmayı negatif olarak etikler Parazitlik konakçı (endoparazit) içinde veya konakçı dışında (ektoparazit) yaşayarak konakçıdan yararlandığı bir simbiyotik ilişkidir Parazitlik Zorunlu Parazit: Parazit yaşamının bir kısmını ya da tamamını bir canlıda geçirmek zorundadır. Geçici Parazitlik: Besleme ya da üreme için sınırlı bir süre parazit olarak yaşar. Fakültatif parazit: Organizmalar parazit değil, ancak sınırlı bir süre için parazit yaşayabilir Rastlantısal (Kazara) parazit: Normalde serbest yaşayan organizmalar, yanlışlıkla bir konağa alındıklarında o konakta hayatta kalabilirler. Periyodik parazit: Konaktan beslenir, ancak konakta yaşamaz; örneğin, kan emici sinekler. Parazitlik Heteroksenöz parazit: Yaşam döngüsünü tamamlamak için en az iki farklı konak ihtiyacı vardır Monoksenöz parazit: Yaşam döngüsü boyunca sadece bir konakta yaşar Temel özellikler Parazit konaktan daha küçüktür Parazit, konaktan daha kısa bir ömre sahiptir Parazit, konaktan daha büyük üreme potansiyeline sahiptir Parazit-Konak Konak parazitin içinde yaşadığı organizmadır. Konakçının parazitin yaşam döngüsünde oynadığı role göre farklı konak tipleri tanımlanır. ◦ Kesin (Birincil,Definitif) Konak ◦ İkincil (Ara) konak ◦ Rezervuar Konak ◦ Paratenik konak Parazit-Konak Birincil konak ya da kesin konak : parazitin yetişkin veya üreme aşamasını içinde yaşadığı organizmadır. örnek: İnsan bağırsağında yetişkin bir tapeworm (Taenia saginata) Yumurta üretiyorsa, o kişi “birincil veya kesin konak” tır İkincil konak ya da ara konak: parazitin olgunlaşmamış aşamasına veya aseksüel olarak üreyen bir aşamasına barındıran organizmadır. Örnek: Malaria paraziti için insan ikincil konaktır, insan karaciğer ve kan hücrelerinde yaşabilir Rezervuar konak: insan parazitlerine ilişkin olarak, bir parazit ile enfekte olmuş ve parazit insanlarda yok olsa bile canlı kalmasını sağlayan konaklardır. Çoğaltan konaklardır “Rezervuar konaklar paraziti yayabilir ve insan topluluklarına yeniden sunabilir” Parazitin yaşayabiliceği İnsan dışı konak- bu terim sadece parazit insanlara enfekte edebildiğinde kullanılır. Paratenik konak : parazit ile enfekte olan ve diğer konağa geçişini sağlayan fakat parazitin gelişimine izin vermeyen konaktır bir ara konağa benzer canlı kalma süresini uzatır Evrimleri esnasında ara ve ana konak arasında bulunudukları başka konak Parazitiklik Formları Hiperparazitlik: Parazit bir canlının üzerinde ya da içinde başka bir parazitin yerleşmesi ile görülen parazitliktir Süper parazitlik : Parazitli bir konağa aynı türden bir parazitin yeniden girmesi ile oluşan parazitliktir Multi parazitlik: Parazitli bir konağın başka türden bir parazitle infeksiyonu Sınıflandırma 1-PROTOZOA Tek Hücreliler, Ökaryotlar oMalaria, Giardia, Trichomonas vaginalis 2-METAZOA Çok Hücreliler, Hayvanlar ◦ Helmintler (Solucanlar): Tapeworms, Yassı Solucanlar ◦ Eklembacaklılar (Arthropoda): Kene, Bit, Pire Protozoa Temel Özellikleri Protozoon “ilk hayvan” anlamına gelir. Hayvan benzeri hücrelere sahip tek hücreli, ökaryotik mikroorganizmalardır Hücre duvarı yoktur Çoğunlukla heterotrofturlar Trofozoit ve Kist formları bulunur Protozoa Temel Özellikleri Kist : parazitlerin çevresel koşullarda en iyi hayatta kalan formudur ya da aşamasıdır. Sert veya kalın duvarı olan, olumsuz koşullara dirençli, dışarıdan besin almayan ve büyümeyen şekillerdir İnsan parazitlerinin kistleri insanlar için bulaşıcıdır Trofozoit: protozoa yaşam döngülerinin hareketli, besleyici ve çoğalan formu ya da aşamasıdır. Erkek ve dişi trofozoitler yoktur: bunlar aseksüel olarak çoğalır. Olumsuz koşullar da özelliğini çabuk kayıp eden, beslenebilen, çoğalan ve hareket edebilen yapılardır Entamoeba histolytica Kist Trofozoit Kist Trofozoit 1-Protozoa Çoğalma şekilleri ve haraket özelliklerine göre 4 ana grup: 1- Kamçılılar: Bağırsak ve gastroüriner kamçılıları: Giardia ve Trichomonas Kan ve doku kamçılıları: Trypanosoma, Leishmania 2- Amipler: Yalancı ayak ile hareket Entamoeba, Naegleria, Acanthamoeba 1-Protozoa 3- Sporozoonlar: Eşeyli, eşeysiz üreme Crytposporidium, Cyclospora ve Toxoplasma ve Sıtma parazitleri (Plasmodium) 4- Kirpiklilier : İki tip çekirdek bulunur Balantidium coli 1- Flagellates : whip like flagella or flagella Trypanosoma, Leishmania (intestine, genitourinary) Giardia, Trichomonas (blood and tissue) 2- Amebae: ameboid and use pseudopodia or protoplasmic flow to move Entamoeba, Naegleria, Acanthamoeba 3- Sporozoa: complex life cycle; sexual reproduction Plasmodium, Toxoplasma, Cryptosporidium 4-Cilliates: row and patch-lined cillia, 2 types of nucleus Balantidium Yaşam döngüsü: Parazit gelişim aşamaları Enfektif (= invaziv) evre: Parazitin konağı işgal ettiği, invaze ettiği evresi. 1-Protozoa Malaria – Sıtma – Dişi anofel sineği Amebiasis -Entamoeba histolytica Giardiasis- Giardia lamblia Leishmaniasis (Şark Çıbanı ve Kala-Azar)Leishmania spp, vektör tatarcık sineği Toksoplazma gondii Trichomonas vaginalis 1-Protozoa 2- Parazit Helmitler 1. Nematodlar (yuvarlak solucanlar) ◦ Segmentsiz, silindirik, Ayrı cinsiyetler (dişi, erkek) ◦ Tam Sindirim sistemi, Boşaltım ve sinir sistemi 2. Trematod(düz solucanlar) ◦ Dorso-ventral, yapraksı, segmentsiz ◦ Hermafroditik (Schistosoma hariç) ◦ Sindirim sistemi ve anüs yok 3. Sestodlar (doku şeritleri) ◦ Düz gövde, ◦ Scolex (vantuzlar), boyunlar ve halkalar ◦ Hermafroditik Ascaris lumbricoides Nematode Schistosoma mansoni Trematode Tenia solium Cestode Fasciola hepatica Trematode Nematodlar (yuvarlak solucanlar) Erişkin şekilleri vardır,embriyonlarında kirpik ve çengel yoktur Larva ve yumurtaları bağırsakta iken, bir kısmı dışkıyla dışarı atılır Ascaris lumbricoides Enterobius vermicularis Trichuris trichiura Ancylostoma duodenale Necator americanus Strongyloides stercoralis Trematod (düz solucanlar) Yapraksı solucanlar Ağızda birden fazla vantuzu (çekmen) Tam bir sindirim kanalları yoktur Hermafrodittirler Olgunlaşmış yumurtaların embriyonu kirpiklidir Fasciola hepatica Dicrocoelium dentriticum Schistosoma mansoni Sestodlar (doku şeritleri) Yassı, Şerit biçiminde Yumurtalarında 3 çift çengel bulunur Hermafrodittirler Sığır Tenyası Vektör: Parazitleri bir konaktan diğerine taşıyan ve taşıyan eklembacaklılardır Yumurta larva aşamaları-yetişkin parazit yumurtaları biyolojik vektör: eklem bacaklı organizmadır, parazit alıcı organizmaya geçmeden önce bu vektörü enfekte eder ve gelişir mekanik vektör: enfektif bir organizmayı bir konakçıdan diğerine aktarır, ancak parazitin yaşam döngüsü için gerekli olmayan bir eklembacaklı vektördür. Protozoa, bakteri veya virüsler, üçüncü bir organizmaya (taşıyıcı veya vektör) ihtiyaç duyma eğilimindedirler Vektör, onları ana konağa ulaştırırlar Bu etkileşimin bir örneği, Plasmodium cinsine ait bir protozoanının neden olduğu sıtmanın, insanlara anofeline sivrisinekinin ısırığıyla bulaşmasıdır. İnvazyon Alınan parazit vücutta çoğalmaz. Konakta gelişen erişkin parazit alınan kurtçuk ya da yumurta sayısı kadardır. İnfestasyon : Sadece artropodların vücut yüzeyine yerleşmeleri, gelişmeleri ve çoğalmaları vVirus, riketsiya, bakteri, mantar, protozoon ve helmintlerin sebep oldukları parazitlik için infeksiyon Otoenfeksiyon primer bir konağın parazitle enfeksiyonu, parazitin tüm yaşam döngüsü başka bir konağın tutulumu olmadan tek bir organizmada gerçekleşir. Bu nedenle, birincil konak aynı zamanda parazitin ikincil konakçısıdır. Zoonoz Evrimlerinin bir kısmını hayvanda tamamlayan/geçiren parazit diğer bir kısmını insanda geçirebilir, Bu tip parazitlerin neden olduğu hastalıklara zoonoz denir Parazit konağa nasıl zarar verir? Parazit konağa nasıl zarar verir? 1. Tübüler organların mekanik tıkanması (ascaris, lungworms, heartworms) 2. Konakçının vücut sıvılarının ekstraksiyonu (kancalı kurtlar, Haemonchus, keneler, pireler, vb.) 3. Vücut dokularının mekanik yıkımı (larvalar) 4. Konakta büyümelerin, tümörlerin veya nodüllerin oluşması (Onchocera) 5. Konak dokusu üzerinde besleme (kancalı kurtlar) 6. Konaklamanın tahriş olmasına neden olma (akar, bit) 7. Alerjik reaksiyonlara neden olmak (pire) Parazit konağa nasıl zarar verir? 8. Toksik veya başka zararlı maddelerin salgılanması: a. sindirim ve / veya proteolitik enzimler (Bot) b. enzimler (Helmintler, ascarids, tapeworms) c. hemolitik maddeler (Babesia) d. antikoagülan (hookworm) e. nörotoksik maddeler (Tapeworm, keneler) 9. Diğer metazoan parazitlerinin taşınması (pire, sivrisinek, bazı sinekler) Parazit konağa nasıl zarar verir? 10. Protozoa parazitleri taşınması (kene, sivrisinekler, bazı sinekler) 11. Virüs, rickettsiae, bakteri taşınması 12. Deri fonksiyonlarına müdahale (akar akarları) 13. Konakçıya yönelik gıda maddelerinin emilmesi (tenya) Bulaş Gıda Su Hayvanlar Böcekler (Vektör) Cinsel Yolla (Trichomonas Vaginalis) Tanı İnsan parazitlerini tespit etme ve tanımlama yeteneği, doğrudan klinik örneğin kalitesi, uygun örneğin veya numunelerin alınması, ilgili tanı testi istemi, laboratuvar personelinin deneyimi ve eğitimi ile doğrudan bağlantılıdır. Tanı Parazitolojik analiz: doku örnekleri, dışkı, cerrahi yöntemler (biyopsi)… Radyolojik (X-ışını, Tomografi...) Serodiagnosis (antijen ve antikor tespiti) Tanı Protozoalar küçüktür; boyutları 1.5 um (mikrosporidya) ila yaklaşık 80 um (Balantidium coli, bir siliat) arasındadır. Helmint enfeksiyonları genellikle çeşitli klinik örneklerde, özellikle bağırsak sisteminden yumurta, larva ve / veya yetişkin solucanlar bulunması ile teşhis edilir. Kan parazitlerinin izolasyonu ve tanımlanması konsantrasyon, kültür ve mikroskopi yöntemlerinin kullanımını gerektirebilir. Tedavi Antiprotozoal ilaçlar Antihelminth ilaçlar Referanslar Carroll, K. C., Butel, J.S., ve Morse, S. A. (2014). Jawetz Melnick & Adelbergs Tıbbi Mikrobiyoloji. McGraw Hill Professional. (Çeviri: Prof Dr. Osman Şadi Yenen) Murray, P. R., Rosenthal, K. S., Pfaller, M. A., Başustaoğlu, A. C., Yıldıran, Ş. T., Tanyüksel, M., & Yapar, M. (2010). Tıbbi mikrobiyoloji. Atlas Kitapçılık. Tile Patricia (2013). Bailey & Scott’s Diagnostic Microbiology, 13th Edition 50