Wykład 4,5 - Europejski Rynek Gazu i Ropy PDF

Zmiany na europejskim rynku gazu i ich konsekwencje dla Rosji Ewolucja unijnego rynku gazu w Europie: 1) zmiany warunków prawnych – uchwalenie tzw. pakietów energetycznych, zakładających liberalizację unijnego rynku energii 2) zmiany instytucjonalne – wzrost znaczenie Komisji Euro...

Zmiany na europejskim rynku gazu i ich konsekwencje dla Rosji Ewolucja unijnego rynku gazu w Europie: 1) zmiany warunków prawnych – uchwalenie tzw. pakietów energetycznych, zakładających liberalizację unijnego rynku energii 2) zmiany instytucjonalne – wzrost znaczenie Komisji Europejskiej w zakresie ochrony konkurencji na rynku 3) zmiany struktury rynku gazowego  1) Zmiany uwarunkowań prawnych Trzeci pakiet energetyczny – cel: pogłębienie liberalizacji europejskiego rynku gazu i energii elektrycznej a) Zakłada rozdzielenie produkcji surowców energetycznych od ich transportu i dystrybucji do odbiorców bezpośrednich. b) tzw. Klauzula Gazpromu - podmioty z krajów trzecich mogą uzyskać zezwolenie na kontrolowanie systemu przesyłowego, pod warunkiem, iż spełniają wymogi skutecznego rozdziału produkcji, transportu i dystrybucji. (regulacja ta dotyczy wszystkich podmiotów z krajów trzecich, ale w rzeczywistości została wprowadzona przede wszystkim z myślą o Gazpromie), c) Zasada TPA (Third Party Access – dostęp strony trzeciej) - nakłada ona na operatorów obowiązek zapewnienia wszystkim uczestnikom rynku równych możliwości dostępu do infrastruktury, w tym gazociągów tranzytowych oraz magazynów gazu. Celem wprowadzenia nowych regulacji było:  zwiększenie konkurencji na rynku energii  doprowadzenie do obniżki cen energii. Rosja wobec zmian na europejskim rynku gazu Kierunek zmian na rynku UE był sprzeczny z zasadami funkcjonowania rosyjskiego rynku.  rosyjski model rynku gazowego- niski poziom konkurencyjności, z dominującą pozycją Gazpromu.  Gazprom funkcjonuje jako struktura zintegrowana pionowo - odpowiada za większość krajowego wydobycia, kontroluje w pełni sieć przesyłową, dysponuje monopolem na eksport gazu w systemie rurociągowym Trzeci pakiet energetyczny - osłabił pozycję Gazpromu na rynku 2. Wzrost znaczenie Komisji Europejskiej w zakresie egzekwowania obowiązujących regulacji w dziedzinie energetyki 2012 – Komisja Europejska wszczęła pierwsze postępowanie antymonopolowe przeciwko Gazpromowi, zarzucają spółce: 1) ograniczanie swobody przepływu gazu między państwami UE 2) narzucanie nieuczciwych cen kontrahentom Gazociąg South Stream 2013 - Komisja Europejska uznała niezgodność z prawem UE umów międzyrządowych zawieranych przez Rosję z państwami, przez które miał przechodzić nowy rurociąg Gazociąg Turkish Stream 2015 - Komisja Europejska oskarżyła Gazprom o złamanie prawa antymonopolowego (kraje UE zaczęły rezygnować z projektu) 3. Zmiany struktury rynku gazowego UE Ewolucja zasad handlu gazem W ostatnich dekadach gaz sprzedawano w oparciu o kontrakty długoterminowe (formuła cenowa oparta na cenie ropy) Obecnie obowiązuje model hybrydowy:  cześć ceny gazu oparta na cenie ropie  część cen gazu ustalana jest na rynkach spotowych w ramach hubów gazowych (Rynek spotowy to taki, w którym papiery wartościowe, towary i surowce lub waluty obce są sprzedawane „od ręki” i dostarczane bezpośrednio kupującemu. Terminem spot określa się również aktualną cenę towarów i surowców) Na coraz szerszą skalę wprowadzane są kontrakty krótkoterminowe. Wzrost obrotu gazowego na rynkach spotowych:  2008 - 15%  2013 – ponad 50%  2015 - 70%. Wzrost znaczenia kontraktów spotowych stanowił dla Rosji poważne wyzwanie. Gazprom preferował długoterminowe kontrakty na dostawy i tranzyt gazu z korzystną dla siebie klauzulą „take or pay”. Kontrakt jamalski (Polska-Gazprom) Umowa długoterminowa pomiędzy PGNiG i Gazpromem przewidywał dostawy ok. 10 mld m sześc. gazu rocznie. Zgodnie z tzw. klauzulą take-or-pay, PGNiG był zobowiązane do odbioru co najmniej 8,7 mld m sześc. zakontraktowanego paliwa rocznie. Kontrakt jamalski obowiązywał do 2022 roku. Rosyjska strategia wobec zmian zachodzących na europejskim rynku gazu I. Krytyka zmian prawnych i instytucjonalnych  Postępowanie antymonopolowe przeciwko Gazpromowi traktowane jest w Rosji jako ilustracja upolitycznienia relacji energetycznych Rosja – UE.  Próby współpracy energetycznej Rosji z wybranymi państwami UE (umowy dotyczące budowy South Stream, Nord Stream 2) 2. Ekspansja rurociągowa  umocnienie rosyjskiej pozycji w Europie poprzez budowę nowych gazociągów (Nord Stream 2)  Nord Stream 2 - instrument manipulowania rynkiem gazowym w Europie 3. Ekspansja Rosji na rynek chiński  Rynek energetyczny UE po 2022 roku  import rosyjskiego gazu ziemnego spadł pomiędzy 2021 a 2023 rokiem o ponad 70% (z 157 do 45 mld m3),  uzależnienie od rosyjskiego gazu spadło trzykrotnie, z ok. 45% do mniej niż 15% całości sprowadzanego gazu ziemnego. W 2023 roku rosyjski gaz trafiał do Unii tylko trzema trasami: 1) w formie LNG (najwięcej) 2) TurkStreamem (30%) 3) przez Ukrainę (30%) Całkowicie ustały dostawy przez największą przed wojną magistralę Nord Stream oraz przez Gazociąg Jamalski.  Sytuacja na rynku gazowym UE  Z 27 krajów UE 4 – Cypr, Dania, Irlandia i Malta – już przed wojną nie kupowało gazu z Rosji.  Całkowite rezygnacja z dostaw z Rosji kilku państw wcześniej mocno na nich polegających- Polski, Bułgarii, Niemiec.  Do 2023 roku 8 państw przestało kupować gaz z Rosji, a kolejne 5 znacznie ograniczyło import.  mocno zależne od surowca z Rosji pozostawało kilka państw Europy Środkowej. Chodzi o kraje śródlądowe mające trudność z szybką dywersyfikacją źródeł  w 2023 roku Słowacja, Słowenia, Austria, Węgry i Szwecja sprowadzały z Rosji tyle samo gazu co przed wojną. Zaś Belgia, Hiszpania i Grecja oraz Chorwacja – nawet więcej.  W 2023 roku Słowacja, Słowenia i Węgry polegały na rosyjskim gazie w 70%, a Austria – w ponad 80%. Europa Środkowa i tranzyt gazu przez Ukrainę Słowacja i Austria i Czechy są zależne od dostaw szlakiem ukraińskim. Wyzwaniem dla tych państw pozostaje ryzyko całkowitego ustania tranzytu ukraińskimi gazociągami, po wygaśnięciu pod koniec 2024 roku kontraktu ukraińsko-rosyjskiego. Zwiększenie dostaw – TurkStream i LNG Od wybuchu wojny trwa, a nawet rośnie eksport TurkStreamem Węgry , Serbia, Grecja Morskie dostawy gazu LNG, zwłaszcza do terminali Europy Południowej i Europy Zachodniej.  Import LNG z Rosji do UE wzrósł w 2022 roku o 35% w porównaniu z rokiem 2021.  W 2023 roku surowiec przypłynął do 9 państw członkowskich, a do jego największych odbiorców (85% unijnego importu LNG z Rosji) należała Belgia, Hiszpania i Francja.  Brak unijnej polityki gazowej Zmniejszenie unijnych zależności od rosyjskiego gazu następowało na skutek działań Rosjan. 1) 2021 - Gazprom przestał sprzedawać gaz za pośrednictwem giełd, 2) kwiecień 2022 - Gazprom ograniczał wolumeny w ramach istniejących kontraktów – pierwotnie wyłącznie podmiotom niezgadzającym się na jednostronne wdrożenie przez stronę rosyjską wymogu rozliczeń wg schematu rublowego 3) 2022 - zaprzestano dostaw gazociągami Jamał-Europa i Nord Stream 1, a infrastrukturą ukraińską przesyłane są wielkości znacznie poniżej jej możliwości i zapisów kontraktu tranzytowego. Do chwili obecnej Bruksela nie wypracowała podstaw prawnych  Brak unijnej polityki gazowej 14 pakiet sankcji - komplikuje wykorzystanie przez tamtejsze firmy terminali unijnych, lecz nie uderza w sprowadzanie LNG z Rosji i w ogóle nie obejmują dostaw gazociągowych. Ogłoszony przez KE w 2022 roku cel całkowitego odejścia od rosyjskiego gazu i węglowodorów do 2027 roku nie ma charakteru wiążącego. Sytuacja w dziedzinie unijno-rosyjskich zobowiązań kontraktowych:  nadal ważność zachowuje szereg umów dotyczących dostaw gazu z Rosji do poszczególnych odbiorców w UE.  Wobec niewłaściwego realizowania dostaw przez Gazprom liczni unijni odbiorcy zainicjowali postępowanie arbitrażowe przeciwko niemu, ale ostatecznie efekty większości z nich są na razie nieznane, a firma odpowiada kontrpozwami.  Ropa naftowa – zmniejszenie zależności Unia Europejska wdrożyła sankcje:  Sankcje na import z Rosji drogą morską ropy (2022) i produktów naftowych (2023)  wspólnie z zachodnimi państwami nienależącymi do wspólnoty ustaliła limit cenowy (price cup) na surowiec i paliwa z tego kraju. Sprzedaż ropy i produktów naftowych z Rosji do UE spadła pomiędzy 2021 a 2023 roku o około 86% z ok. 171 mln do ok. 23 mln ton. Zwolnienie z restrykcji – ze względu na położenie geograficzne i brak możliwości przeprowadzenia dywersyfikacji – przyznano państwom zaopatrywanym ropociągiem Drużba. 2023 –sankcje objęły import północną nitką Drużby (wcześniej dostarczającą surowiec do Niemiec i Polski). Poza restrykcjami znajduje się nitka południowa ropociągu – na Słowację, do Czech i na Węgry. Polska i Niemcy – najlepiej poradziły sobie z uniezależnieniem się od dostaw rosyjskiej ropy Ważna rola dostępu do morza i terminalu naftowego w Gdańsku, którym sprowadza się ropę na rynek polski i niemiecki Jednocześnie z uwagi na niewystarczające moce terminali, Berlin uzupełnia swój bilans importem z Kazachstanu przez rurociąg Drużba. Sytuacja jest problematyczna ponieważ:  oznacza zależność od tranzytu surowca przez terytorium i rurociąg w Rosji (oraz narażenie się na konsekwencje ewentualnego wstrzymania dostępu do nich).  do Niemiec – ze względu na relatywnie niewielką ilość sprowadzanego paliwa oraz olbrzymią odległość do pokonania z Kazachstanu –trafia najczęściej ropa z Rosji. Polska  Polska od wybuchu wojny sprowadza większą ilość nierosyjskiej ropy przez Gdańsk,  ustanie importu z Rosji nastąpiło dopiero w 2023 roku – po wygaśnięciu umowy z Rosnieftią i wstrzymaniu przez Moskwę pozostałych dostaw.  Aktualnie na polski rynek wciąż dociera tamtejszy LPG. Polska pozostaje jego głównym unijnym odbiorcą, a w 2023 roku wolumen jego importu wzrósł w porównaniu z rokiem poprzednim.  W ostatnich latach reeksportujemy część LPG na Ukrainę, która należy do jego największych konsumentów w Europie. Obchodzenie reżimu sankcyjnego przez Rosję (ropa naftowa) Restrykcje na rosyjską ropę i ustanowienie limitu cenowego na poziomie 60 USD za baryłkę przyniosły spadek dochodów Moskwy (o 23% rok do roku) Duża część rosyjskiej ropy została przekierowana do Indii i Chin (80%) Utrzymywanie przez Rosję stabilnego poziomu eksportu ropy było zbieżne z zamierzeniami Zachodu - Cel: ograniczenie zysków Kremla bez destabilizowania międzynarodowego rynku naftowego i generowania dodatkowych wzrostów cen. Obawy UE – podejmowanie przez Rosję we współpracy z członkami OPEC działań podnoszących ceny ropy lub obniżających dostępność surowca na rynku światowym Obchodzenie reżimu sankcyjnego przez Rosję (produkty naftowe)  UE jest uzależniona również od produktów naftowych powstających z rosyjskiej ropy importowanej przez kraje trzecie (Indie, Turcję) i w nich przetwarzanej – ten proceder nie podlega sankcjom  UE w 2023 roku sprowadziła o 44% więcej produktów przetwórstwa rosyjskiego surowca niż rok wcześniej.  Najwięcej produktów naftowych pochodzenia rosyjskiego importowała Holandia, Francja, Włochy, Rumunia i Hiszpania.  Rosyjskie paliwo jądrowe i reaktory w UE Sankcjami nie objęto ani Rosatomu, ani dostaw rosyjskiego paliwa atomowego, ani usług związanych z jego produkcją Europa Środkowo-Wschodnia – 19 reaktorów jądrowych zbudowanych w rosyjskiej technologii VVER:  2 w Finlandii  6 w Czechach  5 na Słowacji  2 w Bułgarii  4 na Węgrzech Wszystkie reaktory zaopatrywała w paliwo (i dalej zaopatruje większość z nich) spółka-córka Rosatomu – firma TVEL. 2023 – z Rosji pochodziło 24% uranu trafiającego na rynek UE (90% więcej niż rok wcześniej). Przyczyna: gromadzenie zapasów przez odbiorców z UE Rosatom odpowiada za połowę tworzonych dziś na świecie bloków jądrowych.  Projekty jądrowe realizowane przez Rosatom za granicą (stan na początek 2022 roku) Kraj Nazwa Liczba Łączna Stan realizacji Planowany projektu reaktorów moc (MW) rok uruchomienia Banglades Ruppur 2 2400 W budowie od listopada 2017 2023-2024 z (blok nr 1 i nr 2) Białoruś Ostrowiec 2 2400 Pierwszy blok uruchomiony w listopadzie 2020 2019-2020 Chiny Tianwan 2 2400 - - (blok nr 7 i 8) EJ Xudabao 2 2400 Lipiec 2021 – rozpoczęcie budowy bloku nr 3 2027-2028 (blok nr 3 i 4) Egipt Ad-Daba 4 4800 W grudniu 2021 roku złożono dokumentację na 2026-2029 budowę 3 i 4 bloku Finlandia Hanhikivi 1 1200 Prowadzone są prace przygotowawcze pod 2028 budowę Indie Kudankulam 2 2100 Pierwszy beton w ramach bloku nr 5 wylano w 2027 (blok nr 5 i nr 6) czerwcu 2021 roku Iran Buszehr 2 2 2100 Wrzesień 2019 – pierwsze prace przy bloku nr 2 2024 i 2026 (blok nr 2 i nr 3) Styczeń 2021 – pierwsze prace przy bloku nr 3 Turcja Akkuyu 4 4800 Pierwszy beton pod budowę bloku nr 2 wylano w 2023 i lata kwietniu 2020, zaś bloku nr 3 – w marcu 2021 następne roku Węgry Paks-2 2 2400 2019 – pierwsze prace montażowe bloku nr 5 i nr 2024-2025 (blok nr 5 i nr 6) 6. Po 2022 r. państwa unijne uznały współpracę z Rosją w sektorze jądrowym za zagrożenie: 1) Luty 2022 r. fiński rząd nie wyraził zgody na budowę rosyjskiego bloku jądrowego Hanhikivi 1; fińska spółka Fennovoima anulowała kontrakt z Rosatomem 2) 25 lutego 2022 r. - Szwecja wstrzymała odbiór paliwa jądrowego z Rosji 3) grudzień 2022 r. - Bułgaria zawarła kontrakty z Westinghouse oraz Framatome na dostawy paliwa do bloków WWER (przestawienie się na nierosyjskie paliwo) 5) Czechy wykluczyły Rosatom z przetargu na budowę bloku elektrowni atomowej. Prorosyjskie stanowisko Węgier – dalsza współpraca w ramach budowy elektrowni Paks-2 Działania UE oraz Ukrainy związane z uniezależnianiem się od Rosatomu: Styczeń 2023 r - - zainicjowano projekt APIS Cel: zastąpienie rosyjskiego paliwa w blokach WWER-1000 (4 na terenie UE) i WWER-440 (16 na terenie UE) odpowiednikami zachodnimi W skład projektu weszło konsorcjum firm i organizacji z 13 państw, z firmą Westinghouse jako koordynatorem. Francusko-rosyjski atomowy duet Francja – największy importer wyrobów rosyjskiego przemysłu jądrowego w Europie Francusko-rosyjska współpraca atomowa opiera się na dwóch filarach: 1) ponownym wykorzystaniu zużytego we francuskich blokach jądrowych paliwa. Po oczyszczeniu we Francji, uran jest wysyłany do Rosji w celu wzbogacenia, dzięki czemu uzyskiwany jest produkt konkurencyjny cenowo do wzbogaconego uranu pochodzącego z rudy. 2) Zagraniczne projekty jądrowe Rosatomu budowane są częściowo w oparciu o francuskie podzespoły (np. systemy zarządzania i kontroli). 2021 - francuska spółka Framatome i Rosatom podpisały długoterminowe  Wnioski:  Pomimo obserwowanego od 2022 roku skokowego obniżania się unijnej zależności energetycznej od Rosji, powiązań z nią wciąż nie wyeliminowano  Powiązania energetyczne z Rosją są szczególnie widoczne i ważne w Europie Środkowej –wynika to z faktycznych trudności jak i braku determinacji politycznej, by zakończyć współpracę energetyczną z Rosją  Powiązania importowe i zależność od Rosji – Słowacja, Austria, Węgry, Czechy (gaz, ropa)  Zakłócenie lub wstrzymanie dostaw dla tych państw w kontekście trwającej wojny niosłoby wyzwanie dla ich bezpieczeństwa energetycznego  Jednocześnie kontunuowanie przez kraje członkowskie importu z Rosji oznacza dalsze współfinansowanie przez nie państwa agresora  USA- 19,5%  Afryka Północna – 14%  Wielka Brytania – 5,7%  Katar – 5,3%  Rosja – gazociągi - 8,7% LNG – 6,1% Sektor gazowy Rosji w warunkach sankcji Zachodu Pakiety sankcyjne UE, USA w ramach energetyki dotyczą: 1) ograniczeń wywozowych sprzętu, technologii i usług dla sektora energetycznego 2) zakazu dla podmiotów z UE inwestowania w rosyjski sektor energetyczny 3) brak zgody UE na zawieranie umów z rosyjskimi spółkami państwowymi sektora naftowego: Rosneft, Gazprom Neft, Rostech i Transneft 4) sankcje USA (marzec 2022) zabraniają amerykańskim podmiotom inwestowania w rosyjskim sektorze energetycznym. 5) UE, USA, Kanada- embargo na rosyjskie surowce energetyczne  Kierunek wschodni rosyjskiej strategii eksportowej Dostawy gazu rurociągami z Rosji do krajów spoza WNP są obecnie realizowane na 3 sposoby przez: 1) ukraiński system przesyłu gazu, 2) wzdłuż kierunku tureckiego (Turkish Stream) 3) w kierunku wschodnim za pomocą gazociągu Siła Syberii. Jeśli eksport do Europy zostanie zredukowany do minimum, Gazpromowi pozostanie rynek chiński, turecki, rynek regionu Azji Centralnej. Wszyscy wymienieni importerzy gazu zużywają trzy razy mniej surowca w porównaniu z konsumentami europejskimi. Ograniczona przepustowość Siły Syberii uniemożliwia przekierowanie w kierunku wschodnim całości gazu, który dotychczas trafiał na rynek europejski  Kierunek wschodni rosyjskiej strategii eksportowej Planu budowy 2 gazociągów: 1) Siła Syberii 2 2) projekt gazociągu z Rosji do Kazachstanu, Uzbekistanu, Afganistanu i Pakistanu.  Negocjacje z Chinami nie przynoszą sukcesów i nie są bliskie finalizacji  Projekt budowy gazociągu Siła Syberii 2 utknął w martwym punkcie: Pekin oczekuje pokrycia przez Rosjan większości kosztów inwestycyjnych oraz chce, by gaz sprzedawany był po cenach zbliżonych dla odbiorców rosyjskich Dodatkowo, rząd Mongolii nie uwzględnił w planie inwestycyjnym do 2028 roku budowy gazociągu Siła Syberii 2  Gazprom w warunkach sankcji  grupa Gazprom (jednostki produkujące gaz, ropę naftową i energię) w 2023 poniosła straty w wysokości 7 mld USD (największa starta od 1999 roku)  Strata Gazpromu za 9 m-cy 2024 wyniosła dolary ponad 3 mld USD  2023 r. – spadek wydobycia Gazpromu o ok. 13%, a eksport tego surowca do tzw. dalekiej zagranicy był w 2023 r. o 33% niższy niż rok wcześniej (i o 62% niższy niż w 2021 r.).  W celu pokrycia deficytu budżetowego w kolejnych latach, w 2022 roku rząd rosyjski zaproponował najwyższe dotychczas podwyżki podatków dla sektora naftowo-gazowego na lata 2023- 2025. Dużą część tych obciążeń podatkowych miał wziąć na siebie Gazprom  Kreml zdecydował, że od 2025 r. Gazprom przestanie płacić dodatkowy podatek od wydobycia minerałów, który został  Gazprom w warunkach sankcji  Gazprom wystawia na sprzedaż swoje nieruchomości  W wyniku problemów finansowych Gazprom przesunął plany rozpoczęcia arktycznych odwiertów o 3-4 lata (Morze Karskie i Morze Barentsa)  Ukraiński gazociąg – co dalej?  W związku z wojną rosyjsko-ukraińską oraz różnymi interesami kluczowych stron (Ukrainy, UE i Rosji) przyszłe wykorzystanie ukraińskich gazociągów obarczone jest dużą dozą niepewności. Interesy stron Ukraina:  od wybuchu wojny zapewniała stabilny tranzyt surowca z Rosji do UE  Kijów odrzuca opcję przedłużenia kontraktu z rosyjskimi podmiotami  Argument, iż Rosja na sprzedaży paliwa przesyłanego przez Ukrainę zarabia kilkukrotnie więcej niż ta na samym tranzycie.  Ponadto do budżetu ma trafiać 20% przychodów z tranzytu– resztę pochłaniają koszty obsługi procesu (wypłaty dla personelu i prace remontowe )  Kijów rozpatruje dostawy gazu z Azerbejdżanu (rozmowy z azerskim koncernem SOCAR w sprawie przesyłu surowca)  Ukraina po 2024 roku jest w stanie działać w trybie rewersu – tj. dostaw gazu wyłącznie z kierunku zachodniego.  Komisja Europejska i większość państw członkowskich:  popierają decyzję Kijowa o nieprzedłużaniu kontraktu z Moskwą.  unijny cel: zupełne odejście od importu rosyjskich surowców energetycznych  pojedyncze kraje pozostają sceptyczne wobec polityki UE (Węgry)  kilka państw (Słowacja, Austria, w mniejszym stopniu Czechy, Węgry, Chorwacja, Słowenia i Włochy) wciąż polega na tranzycie rosyjskiego gazu przez terytorium Ukrainy  Państwa te kontraktują alternatywne dostawy (w formie LNG albo choćby gazu z Norwegii) i szukają innych szlaków, np. z Azerbejdżanu, które do odbiorców w Europie Środkowej miałoby być przesyłane gazociągami ukraińskimi Rosja:  wysoka dochodowość rynku unijnego - Sprzedaż gazu do UE przez Ukrainę przynosi ok. 2 mld dolarów – ¼ wpływów eksportowych Gazpromu,  Rosjanie nie dysponują aktualnie opcją przekierowania gazu na inne trasy ze względu na ograniczenia infrastrukturalne  Gazprom dąży zatem do kontynuowania przesyłu przez Ukrainę  można się spodziewać otwartości Gazpromu na propozycję unii w kwestii zbytu gazu i przesyłania go ukraińską siecią na innych zasadach. Azerski wariant dostaw gazu:  Rosjanie mogą rozważać dostawy przez rosyjskie i ukraińskie magistrale do UE gazu z Azerbejdżanu. Choć generowałby on konkurencję na rynku unijnym, to FR może dostrzegać w zgodzie na jego transport interes polityczny (narzędzie  Dalsze losy ukraińskiego gazociągu: Całkowite wstrzymanie tranzytu od 1 stycznia 2025 r.  wskazuje na nią polityczna determinacja Kijowa i Brukseli  W tym przypadku możliwe byłoby używanie ukraińskiego gazociągu do transportowania na rynki środkowoeuropejskie gazu nierosyjskiego, np. azerbejdżańskiego  W tym wypadku istnieje większe ryzyko przeprowadzania przez Rosję częstszych i bardziej dotkliwych niż dotychczasowe ataków na ukraińskie obiekty gazowe – te służące zarówno dostawom na rynek krajowy, jak i magazynowaniu surowca. Perspektywy tranzytu azerbejdżańskiego gazu przez Ukrainę  Od czerwca 2024 r. trwają dyskusje na temat możliwości przesyłu przez rurociągi ukraińskie –gazu z Azerbejdżanu  zainteresowanie taką opcją wyraziły Bruksela, Kijów i Baku.  Baku - chęć zacieśniania współpracy energetycznej – w tym gazowej – z UE, jak i poszerzanie własnego udziału w unijnym rynku gazu  Ukraina – gaz ziemny  uniezależnianie się Ukrainy od dostaw gazu z Rosji rozpoczęło się na początku konfliktu w Donbasie.  od 2019 roku Ukraina korzystała z wirtualnego rewersu - gaz kupowany od zachodnich partnerów pobierany był z rosyjskiego tranzytu przez terytorium Ukrainy.  Od czasu wojny 2022 roku Ukraina radykalnie zmniejszyła zużycia gazu (nawet o 1/4)  Konsumpcja gazu w 2022 - ok. 20 mld m sześc. (spadek o 25 %). Przyczyny:  Wyjazd z kraju kilku milionów obywateli,  wiele zakładów przemysłowych przerwało produkcję. Produkcja gazu z ukraińskich złóż – 18 mld m3 gazu Zapasy gazu na Ukrainie mogą znacznie przekraczać 20 mld m3 (magazyny gazu w liczbie 13) W ujęciu globalnym większe niż na Ukrainie podziemne magazyny gazu ziemnego występują tylko w USA oraz Rosji.