Zasady stosowania prawa 2024-25 PDF

Zasady stosowania prawa 2024-25 dr Marcin Kiełbasa cz. 2 1  Podmioty stosujące prawo I. Tryb kierowniczy A/ Organy administracji publicznej (rządowej i samorządowej), B/ Podmioty upoważnione (inne organy państwowe oraz inne podmioty, gdy są...

Zasady stosowania prawa 2024-25 dr Marcin Kiełbasa cz. 2 1  Podmioty stosujące prawo I. Tryb kierowniczy A/ Organy administracji publicznej (rządowej i samorządowej), B/ Podmioty upoważnione (inne organy państwowe oraz inne podmioty, gdy są one powołane do władczego załatwienia konkretnej sprawy np. Rektor UEK) Organy rozstrzygają sprawę w granicach zakreślonych przez normy prawne, kierując się wieloma kryteriami (np. celowością czy ekonomicznością). Podmiot stosujący prawo jest zainteresowany treścią wydanej decyzji. Z reguły jest hierarchicznie podporządkowany organowi wyższego stopnia. W tym modelu organ ma pozycję „nadrzędną” nad adresatem decyzji (stroną postępowania). Spory kompetencyjne – pozytywne i negatywne (przykład KNF) 2  Podmioty stosujące prawo II. Tryb sądowy Prawo stosują sądy: A/ powszechne – rejonowe, okręgowe, apelacyjne, B/ szczególne – administracyjne (Wojewódzkie Sądy Administracyjne, Naczelny Sąd Administracyjny) wojskowe C/ Sąd Najwyższy 3  Podmioty stosujące prawo – Sądy i Trybunały Sądy stosując prawo są niezależne (od innych władz), bezstronne i „niezawisłe” (gwarantuje to niezawisłość sędziego, który jest samodzielny wobec władz i innych organów sądowych, jak również wolny od wpływów czynników politycznych, w szczególności partii politycznych) Gwarancje niezawisłości sędziego: nieusuwalność z urzędu, nieprzenoszalność, immunitet, zakaz przynależności do partii politycznych, zakaz dodatkowego zatrudnienia (wyjątek stanowiska naukowo-dydaktyczne) 4  Podmioty uczestniczące w obrocie prawym ▪ Podmioty uczestniczące w obrocie prawnym: ▪ Osoby fizyczne ▪ Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (sp.j. etc.) – tzw. ułomne osoby prawne ▪ Osoby prawne (skarb państwa, prywatne, państwowa i samorządowa osoba prawna) ▪ Zdolność do czynności prawnych (pełna i ograniczona – zakres czynności, ubezwłasnowolnienie), a zdolność prawna ▪ 13 lat i 18 lat ▪ wyjątek przy małżeństwie zawieranym przez kobietę ▪ Ubezwłasnowolnienie 5  Postawy podmiotów wobec prawa ▪ Oportunizm – brak stałych zasad, kierowanie się swoim interesem (doraźnym lub odległym) ▪ Konformizm – jest to postawa ścisłego podporządkowania, choć w rzeczywistości często się tych norm nie akceptuje („zachowuj się tak jak zachowują się inni”) ▪ Legalizm – postawa akceptacji norm ze względu na ich charakter - na to, że zostały ustanowione przez kompetentny organ z zachowaniem właściwej procedury („możliwe przestrzeganie prawa niedobrego i niesłusznego”) ▪ Legalizm krytyczny – postępuje się zgodnie z prawem, jednakże dostrzega się negatywną działalność instytucji, które mają możliwość „legalnego” dokonania zmian w systemie norm, które obecnie obowiązują, jeśli zdarza się tak, że nie realizują one głównych (podstawowych) wymagań (zasad, np. konstytucyjnych) 6 ŹRÓDŁA PRAWA 7  ŹRÓDŁA PRAWA ▪ Źródła prawa (art. 87 Konstytucji RP) ▪ Konstytucja RP ▪ Ratyfikowane umowy międzynarodowe ▪ Ustawy ▪ Rozporządzenia ▪ Akty prawa miejscowego ▪ Pisma KNF, w tym rekomendacje KNF, pisma Prezesa NBP, Zarządu NBP, uchwały RPP – źródła prawa wewnętrznego (art. 93 Konstytucji RP) – tzw. prawo „soft law” ▪ Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP (art. 8) ▪ Źródła prawa wewnętrznie obowiązujące (regulaminy Sejmu/ Senatu) ▪ Pojęcie „terytorium RP” 8  Prawo Unii Europejskiej W zakresie tego prawa obowiązuje zasada pierwszeństwa (nadrzędności, prymatu) prawa unijnego wobec prawa państw członkowskich. Wyróżnia się prawo pierwotne obejmujące traktaty (założycielskie, nowelizujące, akcesyjne), inne umowy państw członkowskich regulujące materię ustrojową Unii oraz zasady ogólne prawa UE ukształtowane przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE w oparciu o normy traktatowe. 9  Prawo wtórne Unii Europejskiej 1. Rozporządzenia Mają zasięg ogólny i wiążą w całości, jak również są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach. Postanowienia rozporządzeń nie są implementowane do krajowego porządku prawnego. 10  Prawo wtórne Unii Europejskiej 2. Dyrektywy Wiążą państwa członkowskie do których są skierowane, w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty. Postanowienia dyrektyw powinny zostać implementowane (wprowadzone) do prawa wewnętrznego. W przypadku braku implementacji strona może bezpośrednio powoływać się na postanowienia zawarte w dyrektywach (skutek wertykalny vs skutek horyzontalny). 11  Prawo wtórne Unii Europejskiej 3. Decyzje Wiążą w całości, a jeśli wskazują adresatów, to wiążą tylko tych adresatów. Inaczej niż rozporządzenia i dyrektywy, typowe decyzje mają charakter indywidualny i konkretny, określając sytuacje prawną imiennie określonego adresata. 12  Prawo wtórne Unii Europejskiej 4. Zalecenia i opinie (akty „soft law”) Pozbawione są mocy wiążącej i nie stanowią źródła uprawnień i obowiązków dla ich adresatów. Brak mocy wiążącej nie oznacza jednak, że są one pozbawione jakiejkolwiek znaczenia prawnego. 13  Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej ▪ Uzupełnienie prawa UE prawem krajowym: zasada „zajętego pola” – art. 2 ust. 2 TFUE Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. zasada subsydiarności przepisy uchwalane na szczeblu UE dotyczą obszarów i ich zakresów, w których regulacja pod względem celowościowym byłaby utrudniona lub niemożliwa na szczeblu krajowych 14 Metody wykładni i reguły kolizyjne 15  Rodzaje (metody) wykładni Rodzaje (metody) wykładni ▪ Literalna ▪ Celowościowa ▪ Systemowa ▪ prounijna ▪ historyczna ▪ autentyczna 16  Reguły kolizyjne (wybór) Lex superior derogat legi inferiori - Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi, przepisy szczególne uchylają ogólne Lex specialis derogat legi generali - Ustawa szczególna zmienia działanie (ucyla) prawa (ustawy ogólnej) Lex posterior derogat legi priori - Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali - Ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej Lex inferior non derogat legi superiori - Akt niższej mocy prawnej nie uchyla aktu wyższej mocy prawnej 17 Zasady stanowienia prawa 18  Źródła prawa (I) ▪ Katalog źródeł prawa powszechnie obowiązujących w RP (art. 87 Konstytucji RP): Konstytucja RP; ustawy; ratyfikowane umowy międzynarodowe; rozporządzenia; akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które uchwaliły te przepisy). ▪ Zasada trójpodziału władzy (art. 10 Konstytucji RP) – Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Władza ustawodawcza sprawowana jest przez Sejm i Senat, władza wykonawcza przez Prezydenta i RM, a władza sądownicza przez sądy i trybunały (TK, TS). ▪ Zasada praworządności (art. 7 Konstytucji RP) – Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. 19  Inicjatywa ustawodawcza – ustawy zwykłe ▪ Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: Prezydentowi RP; Sejmowi RP (grupie co najmniej 15 posłów lub komisji sejmowej); Senatowi RP (jako całej izbie, ale inicjatywa musi zostać zgłoszona przez grupę co najmniej 10 senatorów lub komisję senacką); Radzie Ministrów (jako całemu organowi); grupie 100 000 obywateli (posiadającym czynne prawo wyborcze). ▪ Czas na uchwalenie ustawy? zasada kontynuacji vs zasada dyskontynuacji ▪ Zakres przedmiotowy regulacji ustawy zwykłej: co do zasady może być uchwalona w każdej sprawie; wyjątki (tzw. ustawy o ograniczonym zakresie przedmiotowym) m.in.: ustawa budżetowa i ustawa o prowizorium budżetowym, ustawa o zmianie Konstytucji, ustawy a „zasada zajętego pola UE”; przykładowe różnice do szczególnej inicjatywy: ograniczona inicjatywa ustawodawcza, inna większość głosów niezbędna do uchwalenia ustawy, krótszy termin na podpisanie ustawy przez Prezydenta RP. 20  „Szczególne” inicjatywy ustawodawcze ▪ Ustawa budżetowa i ustawa o prowizorium budżetowym: inicjatywa ustawodawcza – jedynie RM; projekt najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego; czas na zajęcie stanowiska przez Senat – 20 dni (nie 30 jak przy ustawach zwykłych); czas na podpisanie ustawy przez Prezydenta – 7 dni (nie 21 jak przy ustawach zwykłych). ▪ Tzw. pilne projekty ustaw: inicjatywa ustawodawcza – jedynie RM; czas na zajęcie stanowiska przez Senat – 14 dni (nie 30 jak przy ustawach zwykłych); czas na podpisanie ustawy przez Prezydenta RP – 7 dni (nie 21 jak przy ustawach zwykłych); ograniczenia dotyczące materii regulacyjnej – tryb niemożliwy do zastosowania w przypadku projektów ustaw podatkowych, projektów ustaw regulujących wybory (parlamentarne, samorządowe i prezydenckie), projektów ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, projektów ustaw dotyczących kodeksów. 21  „Szczególne” inicjatywy ustawodawcze (II) ▪ Ustawa o zmianie Konstytucji: inicjatywa ustawodawcza – co najmniej 1/5 liczby posłów (min. 92), Senat (jako cała izba) i Prezydent RP; pierwsze czytanie w Sejmie – nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia złożenia projektu ustawy; czas na zajęcie stanowiska przez Senat – 60 dni; większości potrzebne do uchwalenia ustawy: w Sejmie co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; w Senacie bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów; gdy projekt ustawy dotyczy zmiany rozdziałów I, II i XII Konstytucji (podstawowych zasad ustrojowych, praw i wolności człowieka i obywatela oraz zmiany konstytucji) podmioty mające inicjatywę ustawodawczą do zmiany Konstytucji mogą zażądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat -> w referendum za zmianą musi opowiedzieć się większość głosujących ▪ Projekt ustawy dotyczący kodeksów: możliwość powołania Komisji Nadzwyczajnej 22  Uzasadnienie projektu ustawy ▪ Wraz z projektem ustawy wnioskodawca obowiązany jest dołączyć uzasadnienie projektu: wyjaśnienie potrzeby i celu wydania ustawy; przedstawienie rzeczywistego stanu w dziedzinie, która ma być unormowana; wykazanie różnic pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym; analiza skutków społecznych, gospodarczych, finansowych oraz prawnych (OSR); wskazanie źródeł finansowania (jeżeli wymagają tego założenia projektu); przedstawienia założeń projektów podstawowych aktów wykonawczych; oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem UE lub oświadczenie, że przedmiot regulacji objętej projektem nie jest objęty prawem UE; oddziaływanie nowych przepisów na mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców (jeżeli wymagają tego założenia projektu); projekty aktów wykonawczych (jeżeli projekt wnoszony jest przez RM). 23  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (I) ▪ Złożenie projektu ustawy do laski marszałkowskiej w Sejmie: skierowanie projektu do zaopiniowania przez BL (Biuro Legislacyjne) oraz BAS (Biuro Analiz Sejmowych): wsparcie doradztwem naukowym procesu legislacyjnego; prace badawcze (prawo, gospodarka, społeczeństwo) związane z procesem legislacyjnym; badania konstytucyjności przygotowywanych rozwiązań prawnych, ich zgodności z prawem europejskim; opiniowanie projektów aktów prawnych będących w toku prac legislacyjnych pisemne opracowywanie ekspertyz i opinii; możliwość skierowania projektu do sejmowej Komisji Ustawodawczej (po zasięgnięciu przez Marszałka opinii Prezydium Sejmu) w celu stwierdzenia dopuszczalności/ niedopuszczalności projektu do dalszego procedowania; do czasu I czytania wnioskodawca może wnieść autopoprawkę projektu. 24  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (II) Konsultacje w sprawie projektu: opiniowanie międzyresortowe; opiniowanie projektu przez inne organy (np. KRS, SN, NSA, RPO, NBP, PUODO, KNF, UOKiK); konsultacje społeczne: możliwość zgłaszania zastrzeżeń do treści projektu ustawy przez izby gospodarcze (PIU, ZBP), związki pracodawców (Lewiatan), fundacje; możliwość przesyłania własnych propozycji projektowanych przepisów; realny wpływ obywateli na treść kształtowanych przepisów? Projekty poselskie wyłączone są z obowiązku przeprowadzenia konsultacji społecznych -> możliwość zgłoszenia projektu ustawy przez członków rządu jako projektu poselskiego (przez grupę minimum 15 posłów) = brak obowiązku przeprowadzenia konsultacji społecznych. 25  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (III) ▪ Pierwsze czytanie w Sejmie RP: na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub posiedzeniu komisji sejmowej (niektóre projektu obowiązkowo muszą zostać rozpatrzone na posiedzeniu plenarnym jak np. regulujące ustrój i właściwość władz publicznych, kodeksy); debata nad ogólnym projektem ustawy; możliwość złożenia wniosku o odrzucenie projektu; w przypadku gdy pierwsze czytanie ma miejsce na plenarnym posiedzeniu Sejmu projekt następnie kieruje się do właściwej lub właściwych komisji: możliwość powołania podkomisji; obowiązek uczestnictwa w posiedzeniach komisji i podkomisji ma przedstawiciel wnioskodawcy; komisja opracowuje sprawozdanie, w którym określa się jej stanowisko nt. całego projektu (wniosek o przyjęcie projektu bez poprawek, wniosek o przyjęcie projektu z poprawkami, wniosek o odrzucenie projektu). przyjęcie projektu do dalszego procedowania -> wybranie z grona członków komisji posła sprawozdawcę 26 -> poseł sprawozdawca przedstawia efekty prac komisji w ramach drugiego czytania.  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (IV) Drugie czytanie w Sejmie RP: zawsze na posiedzeniu Sejmu RP; przedstawienie sprawozdania komisji przygotowanego w ramach I czytania; debata nad projektem ustawy; możliwość zgłaszania poprawek; wszelkie poprawki mogą być zgłaszane do zakończenia II czytania (termin wiąże też możliwość wycofania projektu przez wnioskodawcę); zgłoszenie poprawek -> skierowanie prac do komisji -> przygotowanie kolejnego sprawozdania -> głosowanie za/ przeciw wprowadzeniu poprawek; brak skierowania prac do komisji = możliwość przystąpienia do III czytania. 27  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (V) ▪ Trzecie czytanie w Sejmie RP: przedstawienie zgłoszonych w II czytaniu poprawek do projektu ustawy (odczytanie sprawozdania przez posła sprawozdawcę): głosowanie za odrzuceniem projektu w całości; odrębne głosowanie nad pojedynczymi poprawkami do poszczególnych artykułów; głosowanie za przyjęciem całości projektu (po zaakceptowanych poprawkach). Zatwierdzenie projektu przez Sejm RP następuje poprzez jego zaakceptowanie w głosowaniu przez co najmniej połowę głosujących, przy zastrzeżeniu, że w głosowaniu wzięła udział co najmniej połowa ustawowej liczby posłów; Przyjęcie projektu przez Sejm RP = projekt ustawy -> ustawa; Marszałek Sejmu RP przekazuje ustawę do Senatu RP. 28  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (VI) Prace w Senacie RP: Skierowanie ustawy do odpowiednich komisji senackich; Senat ma 30 dni na zajęcie stanowiska (kworum): możliwość wnioskowania o zatwierdzenie ustawy bez zmian; możliwość wnioskowania o zatwierdzenie ustawy wraz z poprawkami; możliwość wnioskowania o odrzucenie ustawy. zatwierdzenie ustawy bez zmian -> przekazanie ustawy do Prezydenta RP; odrzucenie ustawy lub przyjęcie ustawy wraz poprawkami -> skierowanie ustawy ponownie do Sejmu RP; brak zajęcia stanowiska przez Senat poczytuje się jako przyjęcie ustawy bez zmian. ▪ Ponowne prace w Sejmie: głosowanie za/ przeciwko przyjęciu poprawek Senatu w części/ w całości/ ich odrzuceniu; głosowanie bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; Głosowanie nad uchwałą Senatu RP o odrzuceniu ustawy -> brak bezwzględnej większości -> ustawa „upada”. Przyjęcie ustawy bez poprawek/ z poprawkami zaproponowanymi przez Senat (głosowanie nad odrzuceniem poprawki) -> skierowanie ustawy do podpisu do Prezydenta. 29  Wyrok TK z 14.11.2018, sygn. akt Kp 1/18 TK uznał, że ustawa z dnia 15 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw jest co prawda zgodna z art. 2 Konstytucji RP (zasada demokratycznego państwa prawnego), ale narusza art. 7 Ustawy Zasadniczej (zasada legalizmu); TK dopatrzył się braku kworum podczas procedowania ustawy w Senacie – część z senatorów wyjęła karty do głosowania, wobec czego w głosowaniu wzięło udział 48 ze 100 senatorów; Zgodnie z art. 124 w zw. z art. 120 Konstytucji RP Senat uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów, tj. 50. 30  Proces ustawodawczy ustawy zwykłej (VII) ▪ Udział Prezydenta RP: Prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy; podpisanie ustawy -> zarządzenie jej publikacji w Dzienniku Ustaw (postanowienie) -> ogłoszenie ustawy -> upływ vacatio legis -> wejście przepisów w życie; SKIEROWANIE USTAWY DO TK odmowa podpisania ustawy przez Prezydenta RP: wniosek Prezydenta RP o zbadanie ustawy pod kątem jej zgodności z Konstytucją RP WETO USTAWODAWCZE rozstrzygnięcie TK co do zgodności lub skierowanie ustawy ponownie do Sejmu niezgodności ustawy z Konstytucją jest dla (brak udziału Senatu) Prezydenta wiążące Sejm głosuje nad odrzuceniem weta -> prezydenckiego Prezydent obowiązany jest wówczas podpisać odrzucenie weta następuje większością 3/5 lub odmówić podpisania ustawy głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Orzeczenie o częściowej niekonstytucyjności po odrzuceniu weta przez Sejm prezydent ustawy = możliwość zwrócenia ustawy do jest obowiązany podpisać ustawę i poprawy w Sejmie 31 zarządzić jej publikację  Rozporządzenia ▪ Akt o charakterze wykonawczym w stosunku do ustawy. ▪ Delegacja ustawowa do wydawania rozporządzeń: Prezydent; Rada Ministrów; Prezes Rady Ministrów; Minister kierujący działem administracji rządowej; Przewodniczący komitetu wchodzący w skład RM; Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. ▪ Wymóg szczegółowego upoważnienia ustawowego: szczegółowość podmiotowa; szczegółowość przedmiotowa; szczegółowość treściowa. ▪ Zakaz upoważnień blankietowych. ▪ (nie)konstytucyjność rozporządzenia wydanego na podstawie wadliwego upoważnienia -> orzecznictwo TK (np. wyrok 32 z dnia 12 września 2006 r., sygn. K 55/05)