Terapia dla psychopatów.pdf

1). Jakie nazwiska przyczyniły się do badań związanych z terapią logopedyczną? KOPS Konopska, Ostapiuk, Pluta, Sambor 2). Kiedy logopeda podejmuje działania terapeutyczne ? a. kiedy u dziecka fonem wgl nie jest realizowany b. kiedy u dziecka w okresie prelingwalnym, dźwięki przypominające samogłosk...

1). Jakie nazwiska przyczyniły się do badań związanych z terapią logopedyczną? KOPS Konopska, Ostapiuk, Pluta, Sambor 2). Kiedy logopeda podejmuje działania terapeutyczne ? a. kiedy u dziecka fonem wgl nie jest realizowany b. kiedy u dziecka w okresie prelingwalnym, dźwięki przypominające samogłoski/ spółgłoski nie są zgodne z normą c. kiedy u dziecka w miejscu oczekiwanej/normatywnej głoski, pojawia się inna /nienormatywna realizacja fonemu ( uwzględnia się tu METODYCZNĄ CIĄGŁOŚĆ POSTĘPOWANIA. Oznacza to, iż przy każdym następnym etapie terapii należy pamiętać o diagnozie (objawowy i przyczyna), czyli każdy etap powinien być przemyślany -> zastosowanie rozwojowej SEKWENCJI TERAPII GŁOSEK, czyli jeśli dziecko nieprawidłowo wymawia kilka głosek, to najpierw skupiamy się na tej, która kształtuje się u dziecka najwcześniej. -> tu używa się TERAPIA SYSTEMOWA, czyli pracujemy nad kilkoma głoskami jednocześnie, bo logopeda wywołuje cechę/cechy fonetyczne, skutkuje to tym, że przy nauce jakiejś cechy dziecko poprzez takie eksperymenty uczy się kolejnej głoski -> WYWOŁANIE cechy fonetycznej, a nie pojedynczych głosek. Wywołując cechę ‘’zębowość’’, pojawia nam się zjawisko takiej samoregulacji (chodzi o to, że np. ćwiczymy ta cechę zębowość to pojawia nam się też cecha dziąsłowość). Umożliwia to płynne przejście do wywołania kolejnej głoski. -> wykorzystywanie przemyślanych ĆWICZEŃ dostosowanych do diagnozy, objawu i możliwości dziecka np. powinno się inicjować takie ruchy języka, które występują w głosce pożądanej + muszą mieć cel! W ćwiczeniach takim fundamentem jest pozycja wh -> od niej odchodzi ppsj, oddychanie, połykanie i warunkuje prawidłową artykulację 19 sp. Są jej 2 wersje; z przyssaniem języka do podniebienia i bez przyssania. TERAPIA TRADYCYJNA (gówno ble) Opracowana przez Van Ripera i też Irwin miał udział, kontynuują ją teraz: Demel, Kania, Styczek, Rodak, Sołtys Chmielowicz, Stasiak DKS RSS -> wykorzystuje podział wad wymowy na elizje, substytucje i deformacje -> zawiera słuchową ocenę wymowy -> używa się nieprofesjonalnego terminu dyslalia wieloraka i jednoraka, seplenienie itp. -> Zawiera 3 etapy; 1. Przygotowanie narządów mowy do wywołania głoski 2. Wywołanie głoski 3. Automatyzacja głoski w mowie potocznej -> stosuje się model terapii fragmentarycznej, gdzie skupia się po prostu na jednej głosce w sekwencji, gdzie dziecko tylko uczy się o głosce, wymowa w śródgłosie itp. - skłania się do stosowania rozwojowej sekwencji terapii głosek (nieprawidłowo wymawia kilka głosek, to najpierw skupiamy się na tej, która kształtuje się u dziecka najwcześniej + niesekwencyjna terapia głosek (zaczyna się od tej głoski, która jest najłatwiejsza dla dziecka) - wykorzystuje nieprzemyślane i nieskuteczne ćwiczenia, które nie dążą do uzyskania pożądanej głoski Np - *liczenie zębów językiem*-> napina się język niepotrzebnie - *język wypycha policzki* -> napięty język, który nie jest nam potrzebny - *język wysunięty na prawą stronę* -> bezcelowe uczenie dziecka asymetrycznego języka - rulon - bezcelowy - *czubek języka dotyka czubka nosa* -> do głoski’’r’’ potrzebujemy raczej szerokiego języka i boki do dziąseł, a nie wydłużony, też nieprawidłowa pozycja żuchwy Np. dziecko sepleni bocznie, a więc główny problem jest w niepośrodkowym przepływie powietrza i nieskuteczną metodą jest dmuchanie z ustami w dziubek. Terapia tradycyjna posiada pewne ograniczenia: Nieprzekraczalne reguły metodyczne 1. Kolejność postępowania (wywoływania) => głoski w izolacji, poprzez sylaby, wyrazy itd., w nagłosie, w śródgłosie i w wygłosie. Dlaczego są złe? Bo nie są dopasowane do dziecka (a terapia i ćwiczenia muszą być indywidualnie dopasowane, szukamy nowych i skuteczniejszych dróg terapii dla dziecka np. szukamy nowej pozycji do wywołania głoski). Np. jedno dziecko powie dobrze ‘’la’’, a drugie powie nieprawidłowo, czyli ‘ja’.  2. Polega na tym, że z szeregu głosek dentalizowanych (sz,ż,cz,dż) trzeba najpierw wywołać ‘’sz’’, z szeregu głosek zębowych dentalizowanych (s,z,c,dz) należy wywoływać najpierw głoskę ‘’s’’, a z szeregu głosek utowych (ź, ś, ć, dź) należy wywołać najpierw głoskę ‘’ś ‘’ te metody nie są podbite badaniami ten model skutkuje niepełną diagnozą, ponieważ ocena jest słuchowa (a powinna być słuchowo-wzrokowa) i tam też ograniczona klasyfikacja była te 3 etapy są zbyt ogólne pod względem skutecznej terapii logopedycznej, nie uwzględniają doniesień z innych dziedzin np. ortodoncja. RÓŻNICE: - struktura etapów: S jest 7 etapów i 31 strategii, T twardo ustalone 3 (przygotowanie narządów do wywołania, wywołanie, automatyzacja) - sekwencja rozwojowa terapii głosek: S jest rozwojowa sekwencyjna terapii głosek, ta sekwencja naśladuje naturalny rozwój głoski T niby jest, ale też jest niesekwencyjna terapia głosek, logopeda pierwszą głoskę do usprawnienia wybiera tą, którą najłatwiej wymówić - wywołanie: S kluczowym elementem jest wywołanie cechy fonetycznej głoski T wywołanie tylko pojedynczej głoski (nauka o głosce) - ćwiczenia - S ćwiczenia są korzystne dla dziecka (dopasowane do jego potrzeb, uwzględniające zaburzenie i mające na uwadze prawidłowe psj, prawidłowe połykanie i nauka głosek) T ćwiczenia nie mają celu za bardzo Jakie mamy rodzaje terapii ze względu na jej relację do diagnozy? TERAPIA OBJAWOWA #ostatnia deska ratunku Pracujemy tu na samych objawach. Dzieje się tak w tak wtedy jak np. mama nie chce, aby zostało przecięte wędzidełko, a więc zostajemy z objawami. ! Należy pamiętać, że jest on mniej efektywny, ponieważ nie usuwa przyczyn, a same nienormatywne głoski. Terapię objawową wdrażamy wtedy kiedy nie posiadamy (jako terapeuci) innego wyjścia :(( PRZYCZYNOWA #polecana W terapii przyczynowej skupiamy się właśnie na likwidacji przyczynie/patomechanizmach albo/ i zmniejszaniu nasilenia. Co powoduje, że dziecko samo zaczyna eksperymentować z mową. Np. 1. Dziecko ma problem z oddychaniem nosem, ma ankyloglosję, zaburzone połykanie, co powoduje, że język jest między zębami i głoski są wymawiane większość między zębami PRZYCZYNA 2. Dziecku zalecone zostało przecięcie wędzidełka, następnie wraca do gabinetu już bez ankyloglosji, jednak język pozostaje niesprawny. USUNIĘCIE PATOMECHANIZMU 3. Okej, musimy teraz zaprogramować terapię. Jednak w tym przypadku istotne jest, że zaczynamy od ćwiczeń usprawniających czynności prymarne (oddychanie, połykanie, psj), a dopiero później czynności sekundarne. Oczywiście cały czas naszym głównym elementem, który chcemy usprawnić jest język. PROGRAMOWANIE TERAPII POD DZIECKO OBJAWOWO-PRZYCZYNOWA #thebest W terapii objawowo-przyczynowej skupiamy się na przyczynach oraz objawach. Np. 1. Dziecko nieprawidłowo wymawia głoskę ‘’r’’, podczas badania artykulacji zostało zauważone, że zamiast dziąsłowości (oprócz tego powinno być wh, boki przylepione do łuków, luźny apex + występuje uwularność (udział języka i warg w art.) OKREŚLENIE OBJAWÓW 2. Przyczyną została określona ankyloglosja, zlecone zostało przecięcie wędzidełka OKREŚLONA PRZYCZYNA 3. Może się zdarzyć, że pacjent się nie zgodzi. Wtedy należy wytłumaczyć, iż wywołanie głoski będzie utrudnione, a terapia nieefektywna. Jeśli nadal nic to wprowadza się terapię objawową -> można spróbować przekształcić nieprawidłową artykulację ‘’r’’, na bliższą prawidłowej- wolne r. x6). Ruchy grube Ruchy grube np. lizanie z talerza, dotykanie zębów. 7). Randomowy przykład jak wywołać głoskę ? 1. Zauważyliśmy pewne objawy u dziecka; mówi z wystawionym językiem podczas artykulacji głoski ‘L’ 2. Następnie sprawdzamy stan języka np poprzez próby Ostapiuk. 4. Może się okazać napięty, no to wtedy stosujemy odpowiednie metody i ćwiczenia indywidualnie dostosowane do wady - tylko te, które są kluczowe w prawidłowej artykulacji pożądanej głoski i dziecka - do jego możliwości anatomicznych). 8). SMURF Autor? Autorką SMURF (Strategicznej metody, usprawniania realizacji fonemów) jest Danuta Pluta-Wojciechowska. Jak jest zbudowana/ z czego się składa? Smurf to procedura → zawiera metody (7) → które zawierają strategie postępowania (31). Co charakteryzuje tą strukturę? - ma porządek liniowy/etapowy - nie trzeba przechodzić przez wszystkie etapy = dopasowanie do pacjenta W jakim przypadku stosuje się procedurę SMURF? W przypadku dyslali. -> A więc jest to zaburzenie realizacji fonemów (a dokładniej; opóźniony rozwój i przyswajanie języka), spowodowane najczęściej niewykształceniem się pewnych struktur mózgowych (dokładniej; zab. słuchu fonemowego i kinestezji artykulacyjnej). -> ALALIA - dziecko ani nie rozumie treści (kompetencje językowe), ani nie mówi itp. DYSLALIA - dziecko rozumie tekst, ale nie mówi itp. -> objawia się poprzez elizje, substytucje albo deformacje głosek Dlaczego stosuje się strategie? Dlatego, że rozwój głosek u dziecka nie idzie zgodnie z normą rozwojową. Też, aby logopeda mógł wypełnić luki w planie terapii albo na podstawie strategii zaprojektować nową terapię. O czym należy pamiętać stosując SMURF? - pamiętać, że dziecko uczy się głosek 2torowo; jako 1 tor można uznać naukę głosek ze środowiska, spontanicznie poprzez m.in. słuchanie, naśladowanie i zapamiętywanie, a 2 tor jako usprawnianie zaburzonej głosk w gabinecie z logopedą (ta 2 droga ma charakter ustrukturalizowany). Te 2 drogi idą ze sobą jednocześnie (dziecko uczy się i ze środowiska głosek i z logopedą usprawnia). - że naszym wrogiem są objawy i przyczyny, należy mieć na uwadze ich charakterystykę konstruując terapię - te etapy mogą się nakładać np. możemy zacząć ćwiczyć konkretną głoskę, a jednocześnie nadal usprawniać połykanie Jakie są metody SMURF? Smurf zawiera 7 etapów (metod), a one strategie, a dokładnie: 1. KONSTRUOWANIE PRZEDPOLA ARTYKULACJI #baza #prymarne Chodzi o tworzenie BAZA, która umożliwi nam płynne przeprowadzenie terapii oraz doprowadzi do prawidłowej artykulacji. W obrębie artykulacji, czynności prymarnych i percepcji, dokładniej; => stymulowanie zachowań normatywnych np. nauka połykania i oddychania => eliminowanie lub zmniejszanie nasilenia niepożądanych objawów np. skrócone wędzidełko, rozszczep albo wady zgryzu Strategie: ★ (Czuwanie nad prawidłowym rozwojem psychomotorycznym dziecka; W tej strategii chodzi o to, aby monitorować cały rozwój psychomotoryczny u wcześniaków, dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym, niskim Apgar + współpraca z innymi specjalistami oraz jeśli chodzi o dorosłych to obejmuje zaburzenia czynności prymarnych i różnych percepcji) ★ Czuwanie nad prawidłowym rozwojem przestrzeni orofacjalnej = nad prawidłowym rozwojem czynności prymarnych np. Monitoruje się rozwój uzębienia, stan wędzidełka, odstawienie od karmienia piersią w 4  msc, rozbudowywanie diety, eliminacja smoczka do 1r.. Szczególnie u dzieci z rozszczepami, makroglosją, zaburzeniami stawu skroniowo-żuchwowego. ★ (Czuwanie nad rozwojem fonetycznych umiejętności realizacyjnych; Ta strategia polega na wczesnym wdrażaniu zabaw w obrębie warg i języka poprzez np. ćwiczenia warg, pozycji wh i ćwiczenia dot. prawidłowego oddychania, jedzenia i połykania) ★ (Stymulacja rozwoju percepcji słuchowej; ) Ta strategia polega na eksponowaniu i różnicowaniu cech prozodycznych (akcent, intonacja) oraz cech dźwięków werbalnych i niewerbalnych (np. głośność wypowiedzi) i tutaj jeśli zaburzony jest słuch fonemowy, to od niego należy zacząć terapię ★ (Czuwanie nad prawidłowym rozwojem tworzenia dźwięków od urodzenia; Ta strategia polega na stymulowaniu gaworzenia przez odzwierciedlanie dźwięków tworzonych z udziałem warg i języka, a łagodne wycofywanie niepożądanych cech dźwięków np. wspomaganie zwarcia dwuwargowego. Ważne, aby dziecko nie gaworzy jak używa smoczka lol.) ★ (Trening kulturowych metod uczenia się mowy; W tej strategii chodzi o to, że rodzic inicjuje np. dialog, motywuje dziecko do np. powtarzania i stymuluje rozwój mowy. Wtedy zaangażowaniem motywuje dziecko do jego aktywnej obserwacji (jak karmi dziecko albo bawi się z nim itp.) - tworzą mu się w głowie jakby takie schematy ułożenia narz. art. - uczy się podążania za instrukcją np. podaj łyżkę  - rozwija się tym samym pamięć Efekty i samą obserwacje najlepiej widać w 9 miesiącu (tu dziecko zaczyna raczkować/stawać, wykonywać proste polecenia, słyszymy pierwsze słowa i dziecko zaczyna rozwiązywać problemy w zabawach). ★ Wielomodalne poznawanie głosek; Ta strategia polega na powolnym artykułowaniu głosek (pozwalamy wtedy dziecku na obserwację wzrokową oraz słuchową pracy narządów mowy). W okresie jak dziecko gaworzy/ pierwsze słowa. 2. WYBÓR GŁOSKI DO ĆWICZEŃ #cecha #wybór W tym etapie celem logopedy jest WYBRANIE CECHY, od której zacznie terapię. Należy pamiętać o dokładnej analizie patomechanizmu, co ma wpływ na efektywność terapii. Strategie: ★ Strategia optymalizacji - tutaj jeśli mamy nieoperacyjne deformacjne anatomiczne, mikroglosją albo bez zgody rodzica itd., to nie możemy uzyskać w pełni normatywnych cech fonetycznych. Dlatego uczymy; np jest rozszczep podniebienia, to uczymy; Na wargach zamiast na zębach, żeby ta mowa była jak najbardziej zbliżona do prawidłowej (nadal wadliwej, ale bardziej zrozumiałej i przynoszące mniej strat dla rozwoju fonetycznego) Strategia rozwojowej sekwencji nauki głosek - czyli jeśli dziecko ma kilka głosek wadliwych, to zaczynamy od tej, która jako pierwsza pojawiła się w normie rozwojowej dziecka. [Luźne info o kolejności: "a", "e", "o", "u" -> "m", "p", "b" -> "s", "sz", "ż"]. ★ Strategia terapeutycznej sekwencji terapii głosek - ta strategia polega na uważnym dopasowaniu głoski zaburzonej do zaburzenia dziecka, jego możliwości i objawów + wybrana głoska musi być skontrastowana, ponieważ obserwuje się w naturalnym rozwoju, pojawianie się głosek w sposób opozycyjny. Np. Jak mamy międzyzębowość to najpierw zaczynamy od głosek dentalizowanych dziąsłowych (dalsze)/ środkowoj., a potem zębowe (bliższe). Po to, aby dziecko zobaczyło różnice. 3. UZYSKANIE WARUNKÓW PROGOWYCH #WARUNKI PROGOWE #ETAPY #PRZYGOTOWANIE NARZĄDÓW W tym etapie istotne są warunki progowe. Są to pewne warunki, które dziecko musi spełnić, aby przejść do wywoływania głoski np. aby wywołać ‘’t’’, musi mieć prawidłową pozycję wh. Co robimy tu? W tym etapie przygotowujemy/lub nie narządów do usprawniania realizacji konkretnego fonemu (nowa ścieżka realizacyjna). Zaangażowane są tu oczywiście nie tylko narządy artykulacji, ale także usprawnianie postawy, eliminacja napięcia mięśniowego (np. w okolicach krtani ma związek z jakością rezonacji), ćw. oddechowe, na staw skr-żuch. ★ Strategia warunków progowych wywoływanej głoski ★ Strategia bieżących i długoterminowych celów usprawniania narządów mowy ----------------------------------------------- W kwestii warunków minimalnych, trzeba nadmienić o kategoriach fonetycznych Jeśli chodzi o lokacje (miejsce art.) to istotnymi narządami art. są w tym przypadku wargi, język, żuchwa, policzki i możliwość uzyskania ciśnienia w jamie ustnej. Przy modalności (sposobie artykulacji) ważna utworzenie odp. ciśnienia w torze głosowo-artykulacyjnym Przy powstawaniu rezonansu głosek ustnych istotna jest praca zwieracza podniebienno gardłowego (zwarcie podn.-gardł. -> prowadzi do oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej. Brak zwarcia w czasie mówienia powoduje wystąpienie nosowania otwartego. Przy sonantyczności ważne jest; skoordynowanie wydechu z aktywnością strun głosowych lub ich wyłączenie z artykulacji Do tych 4 mamy tak; Mamy te 4 kategorie fonetyczne (cechy fonetyczne), aby je uzyskać, dziecko musi posiadać konkretne umiejętności (warunki progowe vibez).  Lokacja - modelowanie kształtu języka w taki sposób, aby wytworzyć nim daną ścieżkę dla przepływającego powietrza oraz, aby powstało prawidłowe ciśnienie przy tym chyba xd - wykonywanie ruchów warg np. zamykanie, zaokrąglanie, rozciąganie - obniżanie i unoszenie żuchwy Modalność - regulowanie i koordynowanie strumieni powietrza wydychanego i też kierowanie go na poszczególne części np języka - przepuszczanie powietrza - przez utworzone miejsca kontaktu - w różny sposób np. poprzez zwarcie Rezonansowość - oddzielanie jamy ustnej od jamy nosowej - kierowanie powietrza wydechowego przez jamę ustną z wykorzystaniem zwieracza podniebienno - gardłowego + kontrola wielkości strumienia - kierowanie powietrza przez jamę nosową Sonantyczność - prawidłowa praca strun głosowych = umiejętność wypuszczania powietrza torem głosowo-artykulacyjnym pod odp. ciśnieniem Dobrze, cechy odstrzelone, teraz zajmiemy się niektórym warunkom progowym dot. przygotowania narządów do artykulacji - jeśli kierunkujemy się na; usprawnianie realizacji fonemów zębowych, dziąsłowych i itowych to dziecko musi umieć wznieść język w jamie ustnej - jeśli kierunkujemy się na; usprawnianie pozycji w-h -> to dziecko musi uzyskać pozycję zbliżoną do w-h (język szeroki po bokach i z tyłu), umożliwia to też później dopasowanie kształtu języka do zapotrzebowania na przepływ powietrza - jeśli kierunkujemy się na; pracę języka -> aktywizacja tylnej cz. języka, pośrodkowy kontakt języka z podn. twardym/ zębami/ dziąsłami., różne warianty pozycji wh. - jeśli kierunkujemy się na; kontrolę pracy warg -> istotna jest kontrola nad zaokrąglaniem, rozciąganiem i domykaniem warg, bo ma to wpływ na pracę rezonatora - jeśli kierunkujemy się na; kontrolę oddechu -> ważne jest różnicowanie wdechu i wydechu, długość wdechu i wydechu - jeśli kierunkujemy się na; kontrolę położenia żuchwy -> można z pomocą ćwiczeń tego dotyczących zwiększyć objętość rezonatora ustnego - jeśli kierunkujemy się na; podniebienie -> usprawnić jego pracę można poprzez ćwiczenia połykania itp. - jeśli kierunkujemy się na; układ oddechowy -> różnicowanie wdechu i wydechu, chuchanie itd. Oprócz wyznaczenia ścieżki terapii i metody pracy, należy zagłębić się w szczegóły; na czym polega nienormatywność realizacji fonemu/ jaki jest problem po prostu (np. wymowa sz z dziubkiem i zębowa = nieprawidłowy ruch języka (język jako główny narząd art.). A więc w tej sytuacji należy skupić się całkowicie na języku, czyli tak skonstruować ćwiczenia, aby nie zagrażały usprawnianiu się ruchów języka. 4. WYWOŁYWANIE I NAUKA GŁOSKI #RUCH #WYWOŁANIE #SPOSÓB Chodzi w tym etapie o wywołanie cech fonetycznych => wywołanie pozycji, układów i ruchów narządów mowy. W trakcie tego procesu ‘’Jakiego sposobu użyć, aby nauczyć dziecko danej głoski/ cechy?. Dodatkowo, aby terapia była skuteczna, to należy cały czas monitorować, czy dana metoda jest właściwa. Np. dziecko realizuje fonemy dziąsłowe (l,sz,r,ć,dż,ż), w postaci głosek międzyzębowych. Zatem logopeda zaczyna od ułożenia apexu za górnymi jedynkami na dziąsło i prosi dziecko, aby teraz spróbowało wymówić głoskę, ale z nowym ułożeniem (pozycją/ruchem) narządów mowy. Strategie; Te dwie się łączą, ale z analityczną trzeba ostrożnie i powoli. ★ analityczna - jak składanie klocków -> np. dziecko wymawia sz w postaci dziubka i zębowo, logopeda uczy dziecko w sposób izolowany poszczególnych umiejętności np. wznoszenie języka, wydychanie powietrza co powinno skutkować wywołaniem głoski. Ta strategia nie jest do końca dobra, bo nie uwzględnia za bardzo patomechanizmu dziecka albo jego możliwości, może mieć trudność w „zlepianiu” wyćwiczonych umiejętności. ★ syntetyczna - przebudowa budowli -> logopeda sprawdza, czy w repertuarze dotychczasowych aktywności/ zdolności pacjenta jest taka czynność, którą można wykorzystać/zmodyfikować jako ‘’pomoc’’ podczas nauki głosek. Może nią być jakaś głoska/ cecha lub czynności prymarne np. plucie (do t, kląskanie (do wh), dmuchanie (do f też), wibracje z 2 wargami (do p i r), chrapanie w ‘’k’’. T => C 1.UMIEJĘTNOŚĆ=GŁOSKA- dziecko ma dobrą pionizację języka = dobrze art. ‘’t’’, więc możemy przejść do wyw. ‘’c’’. 2.PORÓWNANIE - porównanie cech fonet. i wskazanie cechy, którą należy zmodyfikować, (aby uzyskać głoskę docelową) -> “t” ma cechę zwartość, a “c” ma cechę zwarto-szczelinowość. 3. MODYFIKACJA CECHY - musimy uzyskać na pewno dentalizację i odp. kształt języka. Jak to rozpocząć? A więc; szybkie wymawianie t z zamkniętymi zębami (w izolacji ofc) i ćw. rozciaganie warg, kierowanie dynamicznego strumienia powietrza też jest ważne. (pogarszamy warunki zwarcia) T -> CZ (-> SZ, Ż, DŻ) 1. PORÓWNANIE CECH: ‘’cz’’ ma dziąsłowość, a ‘’t’’ zębowość oraz ‘’cz’’ ma zwarto-szcz., a ‘’t’’ ma zwartość ‘’cz’’ ma zaokrągl. i wydł. usta, a ‘’t’’ płaskie 2. MODYFIKACJA CECH: musimy uzyskać dziąsłowość, wydłużony rezonator i zwarto-szcz. Jak uzyskać? Wielokrotne ta/to/tu z otwartą buzią i wskazywanie dziecka art. (dziąsło), następnie sylaby otwarte oto/uto (zaokr. wargi) T -> Ć (-> Ś, DZI, Ź) 1. PORÓWNANIE CECH ‘’ć’’ ma itowość, a ‘’t’’ zębowość ‘’ć’’ ma zwart.-szcz, a ‘’t’’ zwartość 2. MODYFIKACJA CECH: język jak na wh przy odwiedzionej żuchwie i art. ti i przywodzenie. R po prostu 1. wh, boki do boków i luźny apex + ciśnienie w torze gł. - art. 2. wymawianie d z otwartą jamą ustną żeby zanikła zwarto-wyb./ mówienie tla, tla (odbijanie brody na dół, żeby z ‘’l’’ przejść do rozluźnienia żuchwy jak przy ‘’r’’) Takie bardziej oddechowe: - pękający balonik - p b - wibrowanie wargami - p - indianin - b Takie gardłowe - chrapanie - k g - chuchanie - ch - płukanie na sucho - k g Takie wh - mlaskanie - kląskanie Inne - plucie - t - język górna warga - l Na rezonacje metody wywoływania: - ‘’powiedz ‘’a’’ tak, aby powstało powietrze na lusterku’’ - ‘’powiedz tak, aby nos ‘’grał’’ albo ‘’nie grał’’ Na wywołanie sonantyczności: - jak chcemy usunąć dźwięczność to mówić szeptem - np. fnfnfnfn- bezdźwi + dźw ★ (specjalne - polega na na różnych sposobach ułatwiających dziecku wykonanie ruchów narządów (=cecha): - tworzenie sztucznej strefy artykulacji, czyli opłatek za górne przednie zęby i dziecko ma wyplunąć - dmuchanie nagłe na ‘’konfetti’’ - pokazywanie tego na sobie - “dmuchaj na pióro i logopeda daje dolną wargę na zęby, czyli mechanicznie  - a później tylko przypomnienie gestem np. wyczuwanie rezonacji, język za górne zęby, położenie palca na krtani ★ Strategia ramy wywoływanej głoski Rama wywoływania głoski to pewne otoczenie i jego warunki, w obrębie którego nowa głoska ma się pojawić np. rama to wygłos albo też izolacja. Np. [Jeśli chodzi o tok rozwoju/ normy] Głoska ‘’r’’ może pojawić się w ramie ‘’przed spółgłoską’. Np. [Jeśli chodzi o metodę] jak jest realizacja poza jamą ustną i angażowane są strefy gardłowe i krtaniowe, i chcemy wywołać głoskę szczelinową, to naszym celem jest stworzenie kontrastu (zwarcie/szczelinowość) a więc wywołujemy głoskę szczelinową w wygłosie, (wygłos jest okolicznością/ramą) ps ps ps bo przez tą kolejność nie powstają napięcia. a. Chcemy wywołać samogłoski ustne (a e o u i y), wywołujemy w izolacji, ale można też np. uzyskać w sylabach otwartych, czyli łączymy np. n a n a, b. Mamy nosowość otwartą, wychodzi nam cały czas nosowość, a my chcemy ustność, więc bierzemy ustną ‘’m’’ i dajemy ją przed samogłoską (a o e) jako taki przewodnik - po, pe, mpaa c. Mamy nosowanie otwarte, dążymy do wywołania ‘’i’’ i ‘’u’’, ale one mają wysoką pozycję języka,  musimy to jakoś ułatwić, dlatego wprowadzamy te sam. w kompleks z sa., które mają niższą pozycje języka + taki zestaw spowoduje, że przy art. ‘’i’’ przepływ powietrza będzie łatwiejszy (a o e) - aiiii, ouuuu "m", "p", "b" -> "s", "sz", "ż"]. ★ Strategia terapeutycznej sekwencji terapii głosek Ta strategia polega na uważnym dopasowaniu głoski zaburzonej do zaburzenia dziecka, jego możliwości i objawów + wybrana głoska musi być skontrastowana, aby dziecko zauważyło różnice między wadliwą a dobrą Np. Jak mamy międzyzębowość to najpierw zaczynamy od głosek dentalizowanych dziąsłowych (dalsze)/ środkowoj., a potem zębowe (bliższe). Po to, aby dziecko zobaczyło różnice. -” lek “dla wyst zaburzeń? --------------------------------------------------------------------------------- 3 sekwencje podczas terapii międzyzębowości Wgl międzyzębowość bierze się z nieprawidłowej pozycji języka, co skutkuje w niepośrodkowym przepływie powietrza 1. Skupiamy się na usprawnieniu przepływu powietrza, aby był symetryczny + aby język był symetryczny przy artykulacji oraz na zamianie cech. 2. Mamy głoskę ‘’seplenioną’’ T i pożądaną C. (metoda kontrastu) Następnie porównujemy cechy, i szukamy tej kategorii, gdzie są różne (którą należy zmodyfikować, aby uzyskać głoskę docelową). A więc wyszło; “t” ma cechę zwartość, a “c” ma cechę zwarto-szczelinowość. 3. Jak to zmienić? Szybkie wymawianie t z zamkniętymi zębami i ćw. rozciaganie warg, kierowanie dynamicznego strumienia powietrza też jest ważne. (pogarszamy warunki zwarcia) - przydatna jest metoda syntetyczna (analiza objawu)? 5. AKTYWIZACJA GŁOSKI W WIĘKSZEJ STRUKTURZE Ten etap polega na wprowadzeniu głoski do sylaby albo wyrazu. Dziecko może mieć pewne trudności, bo musi zmienić swoje nawyki artykulacyjne. Trzeba pamiętać, że logopeda powinien ćwiczyć dialog, a nie tylko rzeczownik w mianowniku. Trening sylabowy -> polega np. na powtórzeniach sekwencji dźwięków przez kukiełki, można dodać rytmizację -> uzasadnienie rozwojowe: chodzi tu o założenie ‘’od krzyku do głoski’’, podczas gaworzenia dzieci tworzą pojedyncze dźwięki, a następnie sylaby. Czyli wiemy, że następny etap to sylaba. ★ (Strategia doboru wyrazów, do ćwiczeń z głoską docelową Tutaj wybieramy łatwiejsze wyrazy (dostosowane do wieku dziecka) i nadal uwzględniające objawy i patomechanizm (dos. do jego możliwości). Ważne zasady, których należy tu przestrzegać; - ćwiczone wyrazy muszą być ‘’czyste’’, czyli nie zawierać głosek wadliwych - w ćwiczonych wyrazach nie może być opozycyjnych głosek np. cz - c - wybór miejsca ćwiczonej głoski w sylabie np. wygłos ★ Strategia segmentacji wyrazów Tutaj chodzi po prostu o podział sylaby - tak żeby dziecku było wygodniej się uczyć np. albo woli be-czka albo becz-ka albo powtarzanie np. szszsz-yszka ★ Strategia treningu struktury wyrazów Po prostu dawanie sylaby + nowa głoska -> wymyślonych wyrazów np. oszo/femo. Dziecko wtedy nie powiela złych nawyków (tak by był, gdyby wprowadzić do wyrazów, kt zna) ★ (Strategia cech dodatkowych Chodzi tu o podpowiadanie dziecku info o sposobie artykulacji głoski np. ułożenie narządów art. albo dentalizacji, aby powstała np. dana cecha. w formie; - gestów np. płaska ręka wysoko to pozycja wh - zmienionej intonacji np. pa [wysoko] ni [nisko] albo natężenia głosu np. po [cicho] ni [głośno] - długości artykulacji głoski w sylabie (kontrast między resztą głosek w sylabie/ wyrazie) - lustrowania mowy logopedy - skojarzeń np. ta szczelinowość brzmi jak wąż  - różni adresaci; dziecko nagłos mówi do misia, a wygłos do lalki i kilka razy powtarza każdemu, później łączy Te sposoby sprowadzają się do wyróżnienia po prostu tej głoski spośród innych oraz tego, aby dziecko ją w swój kreatywny sposób zapamiętało. Również powinniśmy wybrać, czy naszym celem jest wzbogacenie słownika dziecka, czy poprawność artykulacji dziecka. (+ zastosowanie ćwiczeń koordynacji oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnej (fonacja to nauka ekonomicznego wykorzystania powietrza w czasie fonacji oraz wzmocnienie grup mięśniowych, które biorą udział w oddychaniu). Np. Metoda Cooper and Cooper – dziecko leży na wznak, musi położyć jedną rękę na klatce piersiowej, a drugą na brzuchu. Następnie w czasie swobodnego oddychania nabrać powietrze przez nos i wypuszczać przez usta, zwracając uwagę na unoszenie się ściany brzucha, a nie klatki piersiowej.) 6. POLARYZACJA GŁOSKI Cóż to polaryzacja? A więc, to najzwyczajniej skontrastowanie wadliwej głoski z innymi. Stosuje się też ćwiczenia z zestawieniem głosek opozycyjnych. Strategie: ★ Strategia kontrastu głoski docelowej z głoską wadliwą Ta strategia polega na skontrastowaniu głoski wadliwej z głoską prawidłową. Żeby dziecko w praktyczny sposób zobaczyło było uświadomione z tą różnicą. np. kukiełka mówi źle i dziecko ją poprawia.  Ważne, aby zapytać dziecko jakie zauważył różnice w słuchu i w ułożeniu narządów art. ★ Strategia kontrastu cech fonetycznych Polega na tym, że dziecko poprawia logopedę jak on mówi wyraz z nienorm. głoską = rozpoznawanie wadliwych cech. Używa się takich nienorm. głosek, które nie zmieniają znaczenia wyrazu (np. jeśli jest międzyzębowość przy głosce zębowej to luz). ★ Strategia kontrastu cech fonemowych Ta strategia opiera się na tym, że logopeda podaje dziecku wyrazy z wadliwą realizacją fonemu np.sz siafa/szafa/safa i dziecko ma powiedzieć, która wersja jest prawidłowa (fonem to wzorzec, więc tutaj bada się zdolność dziecka to rozróżnienia, co jest wzorcem fonemu ‘’sz’’, a co nie). Używa się wyrazów, kt zmieniają znaczenie ofc. 7. WPROWADZENIE DO MOWY POTOCZNEJ Strategie: #pamięć #hiper ★ (Strategia ćwiczeń sprawności językowych, komunikacyjnych, i poznawczych Chodzi o to, żeby nie nazywać tylko obrazków, a też; - ćwiczyć z dzieckiem dialog (który użyje się np. w szkole) - opowiadanie o czymś - kończenie zdań - różne cz. mowy  To wszystko, aby mogło samodzielnie myśleć. ★ Strategia ćwiczenia pamięci krótkotrwałej Po prostu ćwiczenia pamięci. Dziecko może ćwiczyć ją poprzez zapamiętywanie wierszyków, praca obrazkiem (np. zapamiętywanie elementów) i ciągów wyrazów. ★ (Strategia małych kroków Po prostu zachęcanie dziecka do używania w mowie potocznej wyćwiczonych sylab i wyrazów. ) ★ (Strategia bieżących kontroli postępów terapii (rozmowa z dzieckiem) Sprawdzanie, czy ćwiczone głoski zaczynają pojawiać się w mowie potocznej, jeśli nie to zastosować przypomnienia ★ Strategia nowego mówienia Ta strategia polega na tym, że logopeda wymaga od dziecka pewnej hiperpoprawności (=nowego sposobu realizacji głosek). Dokładniej - każe mu np. położyć papierek na usta przy realizacji zębowej (skutkuje to w tym, że nie dość, że dziecko ćwiczy dentalizację to jeszcze poprawny przepływ powietrza = hiperpoprawność). Tak hiperpoprawność sprawia, że dziecko ćwicząc jedną cechę głoski (np. dentalizacja), usprawnia nieświadomie drugą (nienormatywną) cechę (tu międzyz.). ★ (Strategia ćwiczeń pozycji Inter Speech (pozycja śródwymawianiowa języka) Ta pozycja polega na tym, że apeks jest między dolnymi, a górnymi siekaczami, a boki języka dotykają górnych koron zębów. 9). Terapia mio funkcjonalnej [połykanie i oddychanie 🥵] Terapia miofunkcjonalna narodziła się w ortodoncji. Ortodonci zauważyli, że dla prawidłowego rozwoju narządów żucia ma znaczenie prawidłowa praca języka oraz warg i języka. Teoria matrycy czynnościowej Mossa - ta teoria twierdzi, iż wadliwie przebiegajaca funkcja np. nieprawidłowe ssanie (przez złe dobranie smoczka) może zmieniać anatomię narządu żucia np. zębów. Czego dotyczy terapia miofunkcjonalna? Dotyczy normowania funkcji związanych z narządami żucia np. oddychanie i połykanie. Jakie są zasady pracy z para dysfunkcjami i dysfunkcjami wg tej terapii? 1. Pierwsza kwestia, czyli każde dziecko jest indywidualnym przypadkiem => metoda musi zostać dopasowana akurat do tego pacjenta. 2. Druga kwestia, czyli ja jako logopeda muszę mieć rozeznanie na temat właśnie parafunkcji i dysfunkcji jakie posiada mój podopieczny. Czyli pytam; - czy dziecko ma smoczek na kokardkę? - kiedy dziecko ssie smoczek, czy jak śpi, czy też w ciągu dnia? - jak reaguje gdy nie ma smoczka w buzi? - w jaki sposób pije z butelki? - czy podawane jest mu gęste, czy rzadkie mleko? - z jaką z częstotliwością podawane jest mu mleko - w jakich sytuacjach ssie palec? - jak często ssie palec? 3. Ostatecznie kluczowa jest likwidacja wszystkich parafunkcji; czyli w przypadku, gdy naszym celem jest usprawnienie prawidłowej pozycji spoczynkowej języka, to skupiamy się na usunięciu załóżmy połykania śliny przy ssaniu smoczka oraz ssaniu palca(to ogl daje spokój dziecku, można ew zapytać psychologa co o tym sądzi). Jeśli nie usuniemy parafunkcji to dalsza terapia nie ma sensu. 4. Również ważna jest sesja z rodzicami, pytamy wtedy po prostu: - jaka jest sytuacja dziecka w domu? - jakie są reakcje dziecka na odebranie smoczka? W kwestii odebrania smoczka, czy butelki to musimy to zaplanować, aby dziecko współpracowało. Dla przykładu w nagrodę jeśli zabieram smoczek to kupuję mu misia. Inne sytuacje; jeśli oduczam picia mleka-> np. rozrzedzanie mleka, jeśli oduczam ssania smoczka -> daje smoczek np w kuchni, a klocki w salonie, dziecko biega pomiędzy 2 pomieszczeniami i w końcu się zmęczy i wybierze klocki, oduczanie ssania palca->poproszenie ortod zeby przepisal płytkę przedsionkową, ściąganie papieru z podniebienia 5. Uświadomienie dziecku jego rodzicom jak ważne jest prawidłowe oddychanie i połykanie Sama rozmowa to nie wszystko, należy wykazać się empatią i odpowiadać na pytania. Rodzice muszą znać powód dlgo chcemy to ćwiczyć? Musimy uświadomić, że np jeśli język jest między zębami to wytworzy się wada zgryzu albo nie utrwala sie wh i utrwala się niepr artyk. 6.Ćwiczenia przygotowujące wargi i język Celem jest przygotowywanie do pozycji wertykalno-horyzontalnej, miska, lub uzyskanie grubych ruchów języka. Ważne też jest, że należy pamiętać o znalezieniu najlepszej drogi dla pacjenta. Warunki prowadzenia ćwiczeń: - potrzebna latarka i rękawiczki - dziecko siedzi na krześle albo leży -> bo wtedy znika napięcie z barków głowa jest lekko wzniesiona (poprzez małą poduszkę) pod kolana zrolowany koc - należy cały czas obserwować język (ma być też ćwiczony osobno z wargami), jednak nie otwierać buzi za bardzo  - obserwować, czy nie ma napięć np w mięśniu żwaczu Ćwiczenia - logopeda ustawia język szpatułką, podstawia szpatułkę pod język - wyprofilowanie wh z jakiejś czynności, które dziecko dobrze wykonuje np daje dobrze język na górną wargę - pasek z jedzenia za górne zęby i dziecka ma to wyczyścić językiem - ćwiczenia proste: - logopeda prosi, aby dziecko ułożyło luźny język na szpatułce i podnosi je do przodu podniebienia - wolne kląskanie - ćwiczenia złożone (stosuje się, kiedy trzeba rozwinąć sprawność, co z tym idzie -> zwiekszyc poziom ćwiczeń). Jak to można zrobić? Poprzez; czynniki pozycyjne: utrzymanie pozycji przez dłuższy czas np domknięcie 2 wargowe (tu ważne, żeby dziecko umiało prawidłowo oddychać przez nos/ czy jest drożność), nalewanie zupy do miski czynniki następujące po sobie: szybka lub płynna zmiana pozycji na inną np język góra/ dół, dziubek/ rozciąganie warg, język leży na dnie jamy ustnej/ miska) czynniki synchroniczne (ruchy równoczesne): tu jednocześnie kilka narządów jest zaangażowanych np. żuchwa góra/ dół + język w tym samym czasie przyklejony do podniebienia, jeżdżenie językiem po podniebieniu i opuszczanie żuchwy przy tym tył przód czynnik z oporowaniem: polega na zwiększeniu wysiłku podczas ćwiczeń np przy zamknięciu warg, dziecko próbuje pokonać opór szpatułki przy ich otwieraniu lub szpatułka na języku i dziecko próbuje pokonać opór tego językiem 7. Nauka i ćwiczenia oddychania:  1. Sprawdzenie potencjału, czyli sprawdzamy, czy dziecko ma prawidłową postawę ciała, wh + domknięcie 2 wargowe (bez napięć) i drożność jamy nosowej. 2. Pokazujemy dziecku to z czym ma problem, czyli tam pokazujemy np. prawidłową postawę ciała, psj, wargi. 3. Ćwiczenie, np. pozycja wh, zamknięte zęby i wargi i ma oddychać 8. Nauka i ćwiczenia połykania Zaczynamy kiedy dziecko łatwo połyka np mus. Następnie prosimy, żeby przyniosło np kanapkę (trudniejszy pokarm, ale nie aż tak trudny) 1. Zbadanie potencjału, czyli pozycja ciała, wh, domykanie warg. + dziecko musi separować ruchy warg, ruchy żuchwy. 2. Tłumaczymy dziecku proces, zbliż łuki zębowe i język do pod. 3. Ćwiczenia. np. rozpuszczanie opłatka i trzymanie. a). dojrzałego samodzielnego -> wprowadza się kiedy nie czuć oporu na patyk b). mechanicznego -> logopeda pomaga w utrzymaniu języka, przyciskamy język do podniebienia Płytki podniebiennie są stosowane do pracy mięśni okrężnych ust.Ale warto skontaktować się z ortodontą jeszcze. ). Czym charakteryzuje się polski system fonetyczny - wykorzystanie wariantów pozycji wh (szeroki język) - artykułuje się je w jamie ustnej - symetria pracy języka - ośrodkowy przepływ powietrza przy artykulacji ).Metoda analityczno-fonetyczna (Konopska, Ostapiuk, Pluta) KOP Polega ona na: 1. Zbadaniu, opisie i analizie KAŻDEJ CECHY FONETYCZNEJ GŁOSKI (w izolacji, w sylabie, w zdaniu, w mowie sp.), za pomocą różnych prób (np. Czermaka) oraz wzroku, słuchu i dotyku. 2. Ustaleniu JAKOŚCI CECH, czy występuje/ jak wygląda: - REZONANSOWOŚĆ (udział rezonatorów) -> ustna/nosowa - MODALNOŚĆ (sposób artykulacji) -> np. szczelinowa elastyczność i efekt - LOKACJA (miejsce art./narząd i strefa) -> np. przedniojęzykowo zębowa złodziej i bank - SONANTYCZNOŚĆ (udział fałd głosowych) np. dźwięczna 3. Następnie wyodrębnienie CECH NORMATYWNYCH I NIENORMATYWNYCH, ponieważ po pierwsze będziemy wiedzieć co musimy usprawnić, a po drugie będziemy wiedzieć co jest naszym fundamentem, na którym oprzemy ćwiczenia. => Analityczno-fonetyczna metoda oceny realizacji fonemów umożliwia: - określenie PRAWIDŁOWEJ diagnozy i NIE POMINIĘCIE przyczyny zaburzenia - uzyskanie DOKŁADNEGO OBRAZU artykulacji dziecka - możliwość lepszego ZAPLANOWANIA terapii dla dziecka ). Jak pozycja ATOS ma wpływ na artykulację? CO TO: Odruch ATOS to pozycja jaką przyjmuje małe dziecko podczas leżenia, gdy zetknie się z bodźcem lekkiego przekręcenia jego głowy w bok. Charakteryzuje ją (to jest to czego oczekujemy): jedna strona - ręka i noga - zegną się, a druga - ręka i noga - wyprostują się. Może występować spontanicznie. Czas występowania: do 6 miesiąca. UDZIAŁ W ROZWOJU MOWY: prawidłowość tego odruchu ma wpływ na rozwój: - koordynacji wzrokowo - ruchowej (lateralizacja, motoryka) - prawidłowe napięcie mięśniowe - prawidłowa praca języka, żuchwy i warg a nieprawidłowy rozwój Atos ma wpływ na potencjalne rozwinięcie się; - sygmatyzmu międzyzębowego przy zgryzie otwartym − sygmatyzmu bocznego przy zgryzie skrzyżowanym − opóźnionego rozwoju, zaburzeniu lub braku mowy ). Określenie cech głosek przy niemowlakach czy małych gównach Jak dzieci są małe to trudno odnaleźć konkretne cechy, dlatego stworzono określenia: - dźwięki ustne, dźwięki nosowe, dźwięki typu półotwartego, dźwięki szczelinowe, dźwięki gardłowe, dźwięki pomiędzy ‘’a’’ i ‘’e’’. Najczęstsze wady u małych dzieci to makroglosja, ankylo, rozszczep, Down, Pierre Robin. U takich dzieci też dążymy do np stworzenia nowej ścieżki realizacyjnej. ). Normy rozwojowe - fun facty -> Ruchy języka zaczynają się już w okresie prenatalnym (w 8 tygodniu). Wygląda to tak: - ruchy języka 1.Na początku język leży na dnie jamy ustnej 2. Następnia bum! Dzieciak wyrzuca język na dolną wargę 3. Aby końcowo nastąpiły ruchy wysuwające język w przód i w tył Następuje również miseczkowanie (czyli zapadanie się części środkowej, przy wzniesieniu się bocznych części języka). Ma ono udział w przygotowaniu do połykania i ssania, co jest u dziecka warunkiem przeżycia) 5. Występuje również ruch lizania, dziecko liże macicę 6. W 12 tyg dziecko ziewa 7. Ssie później palec 8. Później połyka wody płodowe - jedzenie z łyżki => ćwiczy miseczkowanie języka => kształtuje prawidłowe ssanie - w 1 roku następują ruchy lateralne, czyli - odgryzanie + rozcieranie o dziąsła ). Jakieś randomowe info lol - ważne jest holistyczne podejście do pacjenta - wywoływanie głoski to przemyślane działanie, które ma doprowadzić do takiego ruchu narządów skoordynowanego z oddychaniem, aby uzyskać pożądana głoskę - Konieczną umiejętnością w tworzeniu głosek jest koordynacja czynności oddechowej, fonacyjnej i artykulacyjnej oraz prawidłowy słuch fizjo., fonetyczny, fonemowy. A przeszkadzać w nauce głosek mogą utrwalone wadliwe nawyki ruchowo-czuciowo-słuchowe. - jak jest rozszczep to ważne jest najpierw pozbycie się napięcia mięśniowego szyi, różnicowanie wdechu i wydechu ------------------------- ZAGADNIENIA TYPY TERAPII ZW na relacje do diagnozy, opisac je i ich ograniczeniax typy terapii zw na sposob postrpowanoa logopedii zagranicznychx co to sa nieart cwiczenia narz mowy, ograniczenia ich chyba?x cechy poslkich glosek omowic, x NIE WSZYSTKIE STRATEGIE, ale trzeba rozumiec etap, czego dotyczy mozna 1 wybrac i omowic :) w 2 chyba ze sa 3 etapy/strategie to trzeba wiedzieć,x o mio, etapy, jak dlugo sie prowadzi, jakie są ceiczenia jezyka i warg mio, jakie sa rodzaje proste i zlozone, w jakich warunkach wh trzeba cwiczyc, kolejnosc uczenia modwlu polykania i oddcyhania, prawidlowe normy czegos ze metoda kontrastu ze od przodu do tylu art sie pojawiax dlgo logopeda odwraca sekwencia terapeutyczną ta międyzsebiwosx 3 sekwencje, dlgo taka a nie inna kolejnosc wywolanie gloski- z tych strategii metoda analituczna i syntetyczna wiedziecm, co to straetgia swiaosmsci i niesw pracy nad nowa gloską, co to są str specjalne, przyklady c nie