Samenvatting Handboek Kabinetten, Galerijen, Musea PDF
Document Details
Uploaded by EntertainingDobro3715
University of Amsterdam
Kim Datema
Tags
Related
Summary
Deze samenvatting biedt een overzicht van het handboek over kabinetten, galerijen en musea, met een focus op de vorstelijke Kunst- und Wunderkammer. De samenvatting behandelt de historische context, opbouw en voorlopers van deze kamers, met details over Kunstkamers, Wunderkamers en artistieke voorbeelden.
Full Transcript
[Handboek Kabinetten, galerijen, musea samenvatting Kim Datema] **Hoofdstuk 1: De vorstelijke Kunst- und Wunderkammer (Elisabeth Scheicher)** **Kunst- und Wunderkammer** - Kunstkammer - Eerste vermelding: 1550, Keizer Ferdinand I - Verzameling schilderijen, kostbaarheden, bekers,...
[Handboek Kabinetten, galerijen, musea samenvatting Kim Datema] **Hoofdstuk 1: De vorstelijke Kunst- und Wunderkammer (Elisabeth Scheicher)** **Kunst- und Wunderkammer** - Kunstkammer - Eerste vermelding: 1550, Keizer Ferdinand I - Verzameling schilderijen, kostbaarheden, bekers, spelen en naturalia - Wunderkammer - Eerste vermelding: 1564-1566, Kroniek van de graven von Zimmern - Zeldzame naturalia, vooral rariteiten als alruinen en vergroeide geweien - Samuel Quiccheberg 1565: kabinet kunstvoorwerpen (artificiosarum rerum conclave) en voorraadkamer wonderlijke dingen (miraculosarum rerum promptuarium) - Wetenschappelijk behandeld door Julius von Schlosser in 1908 -\> objectievere kijk op term + historisch gefundeerde rehabilitatie verzamelen van curiosa en rariteiten - 'Museum': betekent eenvoudigweg verzameling - 'Theater': verwijst meer naar de presentatie, de enscenering van een verzameling - Voorganger: middeleeuwse schatkamer (wereldlijke + kerkelijke sfeer) **Voorlopers Kunst- und Wunderkammer** - Verzameling hertog van Berry - Nauwkeurige inventaris van 1413-1416 van kanselier Robinet des Estamps - Bepaalde structurele kenmerken van Kunst- und Wunderkammer - Verzameldrift boven politiek en oorlogsvoering - Niks bekend over indeling, opstelling en rangschikking van zijn schatten - De 'estudes' van Karel V van Frankrijk - Beschrijving dagelijkse leven (+ verzameling, voorwerpen naar locatie) - Verdeeld verschillende kastelen -- kern voorwerpen eigen gebruik in estudes - Dialoog tussen verzamelaar en studieobject: intiem, persoonlijk karakter - Verscheidenheid verzameling -- universele machtsaanspraak, aanschouwelijke kosmologie, waarvan de vorst zichzelf als het middelpunt zag - De scrittoio van Piero de' Medici - Gebaseerd op ideaal homo universalis: bezitter kon door zo'n verzameling demonstreren verbonden was met verscheidenheid wereld - Florentijnse stadspaleis, Palazzo Medici, studeerkamer (scrittoio) - Waardig, grootmoedig mens ieder waardig, buitengewoon ding bemachtigen - De scrittoio van Lorenzo il Magnifico - Nog universeler + vorstelijk aspect krijgt de nadruk - Koopmansfamilie -\> adellijk geslacht uitbreiding verzameling - Universaliteit: verwijzing sociale rangorde + gevarieerde herkomst - De studiolo van Francesco I de' Medici - Spiegel van alle producten, toegankelijk universum voor de leergierige - Verzamelde bezit getoond in logische samenhang met ruimtelijk omgeving - Iconografie van decoratie: ordeningsprincipe naar elementaire bepaaldheid - Samenwerking natuur en kunst: personificaties op het gewelf + 4 elementen - Voorstelling kastdeuren verwijzing objecten + verband tussen voorstellingen **Opbouw van een Kunst- und Wunderkammer** - Naturalia en artificialia - Naturalia -- de voortbrengselen van de natuur - Naast natuurwetenschappelijke interesse -- geloof in wonderbaarlijke/ genezende krachten drijfveer tot vergaren bepaalde naturalia - Artificialia -- de door mensen vervaardigde producten - Markeren begin en einde van een ontwikkelingsproces, waarvan God zelf, als schepper van hemel en aarde, de oorsprong was - Staan niet los van elkaar, ontstonden mengvormen (kokosnoot in goud gevat) - Verzamelingen Habsburgse vorsten - Artificialia die bedrieglijke imitaties van naturalia zijn - Afgietsels naar de natuur zijn theoretisch verantwoord door de eis van natuurgetrouwheid in de natuur - Kunstkammer-stukken - 'Ars': ambachtelijke vaardigheid, 'kunst' is afgeleid van 'kunnen' - Pronkstukken, demonstraties van het menselijke kunnen - Torens en pieken samengesteld uit allerlei geometrische, abstracte vormen - Ook ateliers inrichten om zelf de kunst te beoefenen - Scientifica - Omvatte alle voortbrengselen van het menselijke vernuft - Exact theoretisch + grondig praktisch onderzoek meetinstrumenten - Raderuurwerk: deelde dag in + hulpmiddel bij navigatie en astronomie - Antiquiteiten - Het cultuurgoed van een voorbije periode uit de Europese geschiedenis - Waren vaak afgietsels in de vorstelijke Kunstkammer - Mirabilia - Alles wat buiten de gangbare norm lag - Natuurproducten uit verre landen, een uit kersenpit gesneden sculptuurtje, kolossale uit gevlamd hout vervaardigde vaten - Harige mensen, kreupelen, reuzen en dwergen - Exotica - Ontdekking nieuwe werelddelen stimulans verzamelwezen 16^e^ eeuw - Vooral in bezit van vertegenwoordigers van vorstenhuizen met politieke belangen en invloedsferen buiten de oude wereld **Wijzen van verwerven** - Erven van generatie op generatie - Bokalen van goud en zilver en sieraden, geschonken bij bepaalde gelegenheden - Via agenten of handelaars - Verzamelaars richtten aan het hof ateliers in om in eigen behoeften te voorzien **Besluit** - Nieuwsgierigheid en onderzoekingsdrang, representatie en verzamelmode Kunst- und Wunderkammer - 17^e^ eeuw: vast onderdeel in mecenaat vorst + statussymbool van geleerde burger - 19^e^ eeuw: Verlichting -\> verzameling die is ontdaan van mirabilia en curiositeiten en volgens de dan heersende wetenschappelijke en esthetische inzichten geordend **Hoofdstuk 3: Italiaanse verzamelingen late ME tot einde 17^e^ eeuw (Giuseppe Olmi)** **Musea in de open lucht** - Begin 16^e^ eeuw: klassieke wereld onthuld en tot object van algemene bewondering en navolging geworden verzamelingen krijgen grotere mate zelfstandigheid - Leeftijd en zeldzaamheid hoger geschat dan kostbaarheid - Belangstelling verzamelaar ook op antieke sculptuur van monumentale afmetingen - Deel van verzameling verdween uit bescheiden ruimten of kabinetten -- grotere objecten opstellen in binnenhoven en tuinen - Paus Julius II della Rovere: Bramante moet complex ontwerpen voor representatieve doeleinden op ongebruikte terrein tussen Vaticaanse paleis en Belvedere - Voorbeelden antieke Rome (keizerlijke villa's) inspireren - Scenografisch complex van binnenhoven ('cortili') en tuinen - Cortile del Belvedere: belangrijkste antieke sculptuur (Apollo en Laocoön) - **Symbolisch-ideologische functie** - Verheerlijking pauselijke monarchie - Blies concept van antieke villa nieuw leven in - Vormde visuele uitdrukking van positie paus als erfgenaam macht Rome - Aantal personen dat kennis kon nemen van gehechte betekenis nam sterk toe - Kardinalen: status als erfgenamen van Romeinse senatoren uit de oudheid - 2^e^ helft 16^e^ eeuw: 'openbare school' - Kunstenaars en geleerden voor studie en onderzoek - 'School van de wereld' nieuw leven in blazen - VB. Domenico Grimani -- collectie tot publiek nut bestemmen - Loop 16^e^ eeuw: ononderbroken stroom van oudheden opgang -- vanuit Rome naar vele andere steden en vorstenhoven - Streken en steden: liefde en eerbied klassieke beschaving tot grotere bloei - Kardinalen brengen eigen collecties bijeen + voldoen aan dringende verzoeken van hoofden van hun dynastieën om antieke objecten voor vaderstad verwerven - Beroepen zich op de oudheid om legitimiteit heerschappij bevestigen - Iedere daad uit het heden werd gerechtvaardigd op grond van een gelijkenis of een continuïteit met een gebeurtenis uit het klassieke verleden - **Aandacht besteden aan samenstelling + opstelling** **Studioli** - De vrucht van een lange ontwikkeling zowel in vorm als in functie - Gebruikelijk in vorstelijke paleizen en residenties van kardinalen en rijke burgers - De studiolo van Federico da Montefeltro - Kasten en nissen met voorwerpen: kunsten, wetenschappen en krijgskunst - Portretten illustere personen uit oudheid, meer recente verleden en eigen tijd - **Vita activa en vita contemplative:** actieve en [contemplatieve leven] - De studiolo van Isabella d'Este - Niet studie + afgezonderde meditatie -- bewaren, tentoonstellen verzameling - Naar buiten gericht: bedoelt voor bezoekers - Antieke voorwerpen, naturalia en mirabilia - Geïnteresseerd in elk schilderij door talentvol kunstenaar was vervaardigd - Nieuwe, moderne fase verzamelen: eigentijds + esthetisch **De betovering van de natuur** - 2^e^ helft 15^e^ eeuw: 'naturalia' - Eerst in de studioli van de Medici, vervolgens in die van Isabella d'Este - Verworven om vermoede magische en heilzame kwaliteiten, of als 'curiositeit' - Begin 16^e^ eeuw: consistente encyclopedische tendensen -- gebaseerd op tweeledige appreciatie van de kunst (het door de mens gemaakte) en de natuur - Giovanni Filotèo Achillini over bewoning Ombrone - Beschreven als zeer ruim opgezet theater - Teruggrijpen op eigen ervaring als verzamelaar oudheden + inhoud studioli + middeleeuwse gebruik mengsel oud en nieuw + zin voor wonderbaarlijke - Week af van gevestigde gebruik + bood inzicht op nieuwe ontwikkelingen - Burgerlijke naturaliënkabinetten en hun gebruik - Midden 16^e^ eeuw: studie van de natuur ontwikkelt zich in Italië - Dieren, planten, gesteenten: op zichzelf, in hun fysieke verschijningsvorm i.p.v. symbolisch en allegorisch geïnterpreteerd (middeleeuwen) - Verschuiving symbolisch naar wetenschappelijk mogelijk door: - Vestiging seculiere wereldbeeld humanisme - Grotere verbreiding (d.m.v. drukpers) - Preciezere kennis van resultaten van natuurwetenschap antieken - Toevloed nieuwe informatie verre landen (afbeeldingen) - 'Musea' openbaar toegankelijk gastenboek - De rol van naturalia in de hof verzamelingen - Interesse voor naturalia van vorsten komt vanuit aandacht voor de schepping - Poging om werkelijkheid opnieuw te ordenen + opnieuw eigen maken - De Medici (Palazzo Vecchio) **De Galleria degli Uffizi** - Cosimo I 1574 dood Francesco groothertog Toscane culturele politiek met **verregaande herordening van verzamelingen** van zijn dynastie - Uffizi: huisvesting ambtelijke organen multifunctioneel gebouw - Besloten studiolo's museum: ruim opgezet, goed verlicht, toegankelijk - Glorie vorst + verheerlijking roemruchte daden aan licht treden + diep in geheugen van onderdanen geprent - Eerste voorbeeld in Italië van een overheidswege geëntameerd 'museumproject' - Politieke en educatieve bewegingsredenen - Samenstelling van de collectie - Inhoud: encyclopedie van kunsten, geschiedenis, techniek en wetenschap - Beeld geven van scheppingskracht van mens -- voornamelijk artefacten - Naturalia hadden decoratieve functie/waren kostbaar - U-vormige galerij: beeldhouwkunst, antieke + moderne portretkunst - Tribuna - Meest spectaculaire vertrek, ontworpen door Bernardo Buontalenti - Architectuur, decoratie, voorwerpen **allegorie op de macht van Medici** - Belangrijkste meesterwerken en meest kostbare voorwerpen - Kleuren wanden + koepel = kleuren wapen Medici - Volledig, allegorisch beeld van de kosmos - Macht vorst onlosmakelijk deel van door God geschapen kosmische ordening - Verzamelen is voortdurend vechten tegen verval - Vergankelijkheid van het materiaal - Met de verzamelaar sterft de verzameling: verkocht/valt uit elkaar - Voor het nageslacht bewaren - Catalogus maken/geheel of gedeeltelijk in folianten afbeelden/beschrijven - Nalaten aan wetenschappelijke instelling - Niet van 1 persoon afhankelijk continuïteit - Echter: particulier belangrijker artistiek en wetenschappelijk - Kern geweest vermaarde museale verzamelingen (latere eeuwen) - Meer gegevens van bekend (collecties en achtergronden) - Belangrijke rol in beoefening (natuur)wetenschap - 17^e^ + 18^e^ eeuw: twee typen instelling voor nadere behandeling - Universiteiten: botanische tuin, anatomisch theater - Nieuwe academies en genootschappen: wetenschappelijk onderzoek - **Hortus Botanicus** - Belangrijke vernieuwing: *hortus medicus* t.b.v. onderwijs in geneeskunde - Mislukte aanloop 1594: daadwerkelijk met aanleg begonnen - Bedoeld als *hortus medicus* + liet andere dingen zien + kabinet - Bernardus Paludanus + Carolus Clusius + Dirk Outgertsz. Cluyt - Nieuwe soorten *hortus botanicus* (botanische doeleinden) - Ambulacrum (galerij): herbergt naturaliën en curiosa - Ideaal: ontmoetingsplaats natuur, kunst en wetenschap - Geen scherpe scheiding tussen wereld van natuur en cultuur - **Theatrum anatomicum** - Uit 16^e^-eeuwse vernieuwing van het academisch onderwijs - Eerste sectie: 1593 door Petrus Paaw - Snijplaats + opstelling skeletten als demonstratiemodel - Klein anatomisch museum - Instrueren over bouw skelet + inprenten dat leven kort en mens vergankelijk is - Uitbreiding 1617 door Otto Heurnius - Serie prenten: allegorieën -- humanistische levenshouding + christelijk moraal - Interpretatiekader: klassieke auteurs + christelijke waarheid + klassieke wetenschap konden harmonisch samengaan - Opdracht een inventaris van de collectie te maken 1623 ingeleverd - Natuur m.b.v. natuurlijke en menselijke objecten bepaalde les uitgedragen - Heurnius zag het geheel ook min of meer als persoonlijke verzameling - 1671: eerste catalogus van anatomische verzameling - Karakter veranderd: toeristische attractie met nadruk op miraculeuze - Groeit door losse aankopen en schenkingen + complete verzamelingen - Scheiding tussen rariteitenkabinet en een anatomisch kabinet - Anatomisch kabinet verzorgd -- rariteiten aan verwaarlozing ten onder **Het 'museum' van de Royal Society** - Nieuw verschijnsel: wetenschappelijke genootschappen die uitsluitend met bevordering en beoefening van wetenschappelijk onderzoek bezighielden - Late institutionalisering natuurwetenschap in Republiek 2^e^ helft 18^e^ eeuw verschijnsel wetenschappelijke en geleerde genootschappen tot bloei - 1752: Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen - Particulieren schenken objecten inrichting kabinet 1759 - 1762 voor publiek: eerste openbaar toegankelijke museum voor natuurlijke historie in Nederland - 1800: bloeiperiode onder directie van Martinus van Marum - 1866: grotendeels verkocht aan Artis - 1660 -- Royal Society of London - Onderhield met wisselend succes een naturaliënkabinet - 1663: Robert Hook Curator of Experiments -- beheer van de willekeurige collectie - 1664: eerste plannen voor meer systematisch aanpak van verzameling - 1665: pestepidemie verval -- 1666: vatten oude plannen weer op - Wetenschappelijk programma van Francis Bacon als richtsnoer (empirisme) - Aanschaffen groot kabinet genootschap een imposante collectie rijker - Collectie van Robert Hubert (virtuoso-verzameling) - 1664: gedrukte catalogus van meer dan 75 bladzijden - Liefhebber in de natuurwetenschappen - Het zeldzame, exotische, en wonderbaarlijke, 'rarity for Rareness-sake' - Voorliefde voor objecten: natuur en kunst merkwaardig verbond gesloten - Vorsten noemen die object hadden geschonken/verzameling laten zien - Beperkt tot natuurlijke historie - Stelde verzameling open voor iedereen die objecten wilde bezichtigen - Huberts verzameling niet verder uitbouwen, groter maken -- gebruiken bij wetenschappelijke vernieuwing die voor ogen stond - Verwerkelijking van utopische Salomon's House - Nieuwe gegevens verzamelen aanleggen van systematische verzameling - Complete verzameling van alle objecten in natuur -- tegenhanger nieuwe taxonomie - Geen succes: middelen beperkt + inzichten verschilden onderling - 1680: nieuwe giften, aankopen + expedities Willisel 2/3 keer zo groot -- nog steeds karakter van verzameling van een virtuoso (nadruk op exotische en bijzondere) - Ook etnografische objecten en kunstnijverheidsproducten - Uitbreiding collectie afhankelijk van giften van virtuosi mengeling soorten objecten, niet alleen stikt wetenschappelijke items (X Hooke en Grew) - Onmogelijk om complete verzameling drie rijken van natuur bijeenbrengen - Complete verzameling was niet wenselijk - Exotica: waardevolle aanvulling op studie van gewone soorten en exemplaren **Besluit** - Opvallend verschil tussen pretenties en werkelijkheid bij institutionele verzamelingen - Pretendeerden duurzaamheid en continuïteit te bieden - Particuliere verzamelaars: gefortuneerd + beschikking ruimere middelen - Onderhoud verzameling grotere aanslag op beperkte middelen van instelling - Intrinsieke eigenschappen + grote openbaarheid meer informatie beschikbaar **Hoofdstuk 6: Het 'encyclopedische' museum van de achttiende eeuw** **Inleiding** - Aanleggen van kunst- en rariteitenkabinetten: streven naar alomvattend overzicht van alles wat door God en door mens geschapen was - Parallel aan meer wetenschappelijke benadering: grotere samenhang opgeven door verscheidene gespecialiseerde verzamelingen af te splitsen - Verschuiving 'museum': particuliere verzamelingen van zeldzaamheden publieke instelling -- systematisch ingericht + opdracht vorst/ parlement/ uni + stimulering van kunsten en wetenschappen + bevordering algemeen welzijn -- [inspiratie uit oudheid ] - Ashmolean Museum, Oxford, 1683 - Gesticht door uni: doel studie natuurlijke historie bevorderen - Zelfstandig, eigen gebouw dat openbaar toegankelijk was - Geschenk Elias Ashmole: boeken, manuscripten, archeologische voorwerpen - Kunstkamera, Sint Petersburg, 1728 (Peter de Grote) - Naturalia, artificialia en boeken van een vorst - Geïnspireerd door collecties gezien op Europese reizen - Volledige kabinetten Albertus Seba en Frederick Ruysch aangekocht - Palais des Sciences, Dresden, 1728 (August II de Sterke) - Tweedeling: natuurlijke historie -- betrokkenheid van de mens - In grote lijnen hiërarchisch geordend: het materiële het geestelijke - Cabinet d'Ignorance: alles wat nog niet goed bekend/benoembaar was - Tempel: symbool voor kenniswerving via onbevooroordeelde observatie **Drie nieuwe musea** - Het British museum, 1753 (1759) - Alomvattend karakter + weerspiegeling band alle kunsten en wetenschappen - Resultaat adel + burgerij: Robert Cotton, Hans Sloane, Robert + Edward Harley - 3 hoofdafdelingen: handschriften, boeken, 'Natural and Artificial Productions' - Instructief totaaloverzicht van alle gebieden van natuur en cultuur - Het museum Fridericianum, 1769 (1779) - Verzamelingen: landgraaf Wilhelm VIII van Hessen-Kassel + zoon Friedrich II - Wilhelm: schilderkunst galerij voor wedijver met andere vorsten - Friedrich: beeldhouwkunst en natuurwetenschappen - Stadsvernieuwingsplan: oude centrum verbinden met nieuw stadsdeel - Museumgebouw als scharnier tussen beide delen -- verhouding tussen nieuw en oud - Moderne + klassieke nieuwe houding t.o.v. omgang voorbeelden verleden - Splitsing: natuur, kunst + door mens geproduceerd ter bestudering - Systematische indeling: functie van onderzoeksinstituut - Het museum National in het Louvre, 1793 - Collecties Franse koning verspreid schilderijen tijdelijk tentoongesteld voorstanders openbare verzameling niet tevreden museum in het Louvre - Museum voor beeldende kunst en archeologie ipv encyclopedische reeks - Lijkt op Fridericianum -- aangevuld met grote afdeling schilderijen - 1793: gevarieerde opstelling -- afwisseling met overige voorwerpen **Een nieuw type encyclopedie** - Nieuwe type museum: vorm van geschiedenis - Naar buiten gerichte functie - Bedoeld om door een publiek bezichtigd te worden -- niet veel van voorstellen - Buitelanders: verslagen roem van vorst en staat verbreidt zich - Wetenschappelijke, artistieke en economische uitstraling - Verschil in regeringsvorm en politieke constellatie - British Museum: een daad van burgers - Palais des Sciences: roem en schatkist van de koning - Louvre: resultaat van de Franse Revolutie - Museum ingezet voor het algemeen welzijn - Samenstelling en ordening - Ten grondslag: encyclopedische wetenschapsopvatting - Objecten strikter en volgens andere gedachtegang gescheiden - Tastbare variant van manier van denken -- ook in boekvorm ten grondslag - Johann Georg Krünitz - Kunstkamer is iets ander dan een naturaliënkabinet - Geen voorstander van gemengde verzameling - Kunst-Geräth: werktuigen waarmee kunstwerken worden gemaakt - Kunst-Werke: optica, fysica, klokken, modellen van architectuur - Johann Heinrich Zedler - Kunst en natuur nog niet onderscheiden - Kunstkamer niet uitsluitend om kunstvoorwerpen (+ naturalia) - Nadruk op confrontatie tussen zeldzaamheden verschillende soort - Denis Diderot en Jean Lerond d'Alembert - Voorwerpen soort bij soort in afzonderlijke ruimten - Centrale punt waaruit alles ontspringt = het verstand - 3 gebieden: rede, herinnering, verbeelding - Elk object krijgt vaste en traceerbare plaats in dit systeem - Ons gezichtsveld heeft beperkingen stapsgewijze benadering - De geschiedenis van de mensheid - Nieuwe musea: ruimer publiek -- eigentijdse beoefening en verbreiding wetenschappen en kunsten - Groeiende belangstelling voor verouderde vindingen - Belangstelling documentatie ontwikkelingsstadia kunsten en wetenschappen - Natuur van mens niet voor verbetering vatbaar -- omstandigheden aanpakken - Confrontaties beeldende kunsten en natuurwetenschappen + ouden en modernen: aansporen tot aangaan competitie + leveren betere presentaties - Mens moet met zelfde methoden als natuur bestudeerd worden -- met behulp van fysica en metafysica **\ ** **Hoofdstuk 7: de ontwikkeling van het natuurhistorische museum sedert 1750** **Kabinetten en musea** - Natuurlijke historie grote invloed op naturaliëncollecties in 2^e^ helft 18^e^ eeuw - Wetenschappelijke studie van 3 rijken der natuur gedomineerd door - Classificatie gesteenten, planten, dieren (ook mens) - Beschrijving gesteenten, planten, dieren (ook mens) - Carolus Linnaeus leidende vertegenwoordiger van classificatie - Classificatie + naamgeven: fundamenten van natuurlijke histories - In de natuur was een door God geschapen systeem aanwezig - Natuurhistorische verzameling als hulpmiddel om doelstelling te realiseren - Natuurkennis alleen verkregen door bestudering van objecten zelf - Vooruitgang in natuurlijke historie is recht evenredig met groei van natuurhistorische musea - Leclerc (Buffon): - Hogere taxonomische categorieën hebben geen realiteitswaarde en zijn mentale abstracties - Volledig mogelijke beschrijving van soorten = basis van natuurlijke historie - Natuurhistorische verzameling als hulpmiddel om doelstelling te realiseren - Natuurkennis alleen verkregen door bestudering van objecten zelf - Beoefening natuurlijke historie niet mogelijk zonder beschikking over collectie met vertegenwoordigers van alle soorten die het universum bevolken - Zocht naar fundamentele anatomische overeenkomsten om inzicht te krijgen in de werking van het dierlijk organisme - Louis Daubenton (medewerker Buffon in Cabinet du Roi) - Museum heeft de taak iedere belangstellende op zijn eigen niveau de mogelijkheden te bieden om natuurhistorische kennis te vergaren - Museum kan taak alleen volbrengen als het ordelijk was ingericht - Zocht naar fundamentele anatomische overeenkomsten om inzicht te krijgen in de werking van het dierlijk organisme - Geoorloofd om door kunstmatige creatie van symmetrie en contrast wetenschappelijke presentatie te verlevendigen - J.C. Valmont de Bomare - Daubentons denkbeelden meer in detail uitgewerkt - Ieder van drie rijken der natuur geplaatst zien in aparte kamer - Binnen afdelingen: afzonderlijke soorten op methodische wijze gerangschikt - Representatief voor inrichting van verzamelingen 2^e^ helft 18^e^ eeuw - Leer- en onderzoeksfunctie van natuurhistorisch museum op 1^e^ plaats - Suggesties om oogstrelend effect vergroten - Kasten: vazen, bustes, antieke bronzen, grote schedels, slagtanden - Plafond: dierenhuiden, opgezette krokodil, hangmat, verentooi - Vlakken boven deuren: gedroogde huiden van exotische vissen - Museum kreeg uiterlijk naturaliënkabinet uit periode vóór 1750 - 2^e^ helft 18^e^ eeuw: natuurlijke historie geweldige populariteit natuurhistorisch museum domein van onderzoekers + amateurs - Kenniswerving behoort te allen tijde het hoofddoel van museumbezoek te zijn **Opkomst van Nationale Natuurhistorische Musea** - Jardin Royal des Plantes Muséum d'Histoire Naturelle - 3 hoofdtaken - Geven van onderwijs in alle taken van natuurlijke historie - Doen van onderzoek - Aanleggen van collecties om natuur te leren kennen - Hoge kwaliteit wetenschappelijke staf + beschikbaarheid bronnen museum = belangrijkste centrum voor natuurhistorisch onderzoek - Londense museum: simpele bewaarplaats naturaliën onderzoeksinstelling - Nauwelijks officiële steun voor natuurhistorici om ambities te verwezenlijken - 1856: Richard Owen hoofddirecteur van natuurhistorische afdeling - **British Museum (Natural History)** - Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden (nieuw) - Initiatief: Coenraad Jacob Temminck - Sieraad voor vaderland en vorst + vergrootte wetenschappelijke roem - Systematisch en op grote schaal materiaal verzamelen beschrijving + classificatie van alle natuurhistorische objecten - Expedities door Frankrijk en Engeland voor verkenning van Stille Oceaan - Nederlandse overheid verschaft mogelijkheid in overzeese gebieden verzamelen - Enorme hoeveelheid materiaal - 1767: Linnaeus alles bij elkaar geclassificeerd (5633 diersoorten) - Grote variatie biologische soorten zoveel mogelijk van iedere soort - Specialisme: taxidermie = prepareren/opzetten dieren - Meubilair kasten met glazen deuren systematische rangschikken in rijen - Wetenschap op eerste plaats en de rest daaraan ondergeschikt - Eerste helft 19^e^ eeuw: verbetering in voorlichting aan het publiek **Van Onderzoek naar Educatie** - Pogingen British Museum ruimere behuizing verschaffen vragen naar doelstelling - Owen: schatting benodigde ruimte = 45.000 vierkante meter - Diversiteit van de natuur maximaal tot uitdrukking laten komen - Niets in de tentoonstelling mocht ontbreken -- publieksfunctie - Plicht van de samenleving om kennis te nemen van de wetenschap -- museum = middel om die plicht te vervullen - Natuur geordend in al haar diversiteit tentoonstellen - John Edward Gray (conservator Department of Zoology) - Bezoekers overzicht van de natuur geven d.m.v. geselecteerd materiaal - Verdeling museum: afzonderlijke ruimten voor publiek en onderzoekers - Publiek: selectie museumbezit getoond - Onderzoek: overgrote deel systematisch gerangschikt - William Henry Flower -- opvolger Owen als directeur: instemming met Gray - Fredericus Anna Jentink (Rijksmuseum): toestemming bouw nieuw museum - Publieksfunctie beschouwen als van ondergeschikt belang - Flowers model centrale positie wetenschap versterken - George Brown Goode: richtlijnen natuurhistorische musea = scheiding afdelingen + beperking aantal tentoongestelde voorwerpen - Charles Darwin inspireerde verder tot museale aandacht voor geografische variatie **Hoofdstuk 8: Het negentiende-eeuwse openbare etnografische museum** **Etnografica en het negentiende-eeuwse 'exhibitionary complex'** - Museum verbonden met andere instituties, zoals wereldtentoonstellingen - Lering en vermaak - Von Siebold: etnografisch museum -- amusement + educatie verschaffen - **Exhibitionary complex:** cultuur in dienst van staat d.m.v. visuele technieken - Openbaar toegankelijke ruimte - Bezoekers - Kunstnijverheid 'primitieve' culturen gepresenteerd als tegenhanger van IR - Wereld- of industriële tentoonstellingen - Uitstraling van geavanceerde technologie - Producten in dezelfde ruimte als etnografische voorwerpen - Nieuw onderscheid: burgers van natie de 'anderen' (kolonie) - Nieuwe architectonische: enscenering stimuleerden dat bezoekers elkaar konden observeren -- imiteren burgerlijk gedrag (Crystal Palace) - Zichtbare 'anders-zijn': gewone burgers zien eigen nationale bevolking + haar veronderstelde vooruitgang + identificeren zich ermee - Inheemse dorpen nagebouwd - Etnografische 'typen' - Het opleiden van ambtenaren - Industriële/algemene tentoonstellingen van 19^e^ eeuw etnografische musea - British Museum: sinds 1753 voorwerpen aparte afdeling na 1851 - Koloniale mogendheden streden om prestige via tentoonstellingen: 'primitieve' = als contrast voor eigen vooruitgang - Viering van het kolonialisme met 'visuele leergang' voor arbeiderspubliek - Etnografische musea veel minder populair dan wereldtentoonstellingen: spanning tussen wetenschappelijke kennis + volkseducatie en amusement - Pedagogische rol van musea in opleiding van ambtenaren - Von Siebold: etnografisch museum = kennisbron zendelingen, ambtenaren, officieren, handelaren en zeelieden ter voorbereiding op overzeese dienst - Tentoongestelde voorwerpen kijken helder idee beschaving, stand van kunsten + wetenschappen met te overheersen bevolking - Verlichte + nobele interesse in medemens = kenmerk van beschaving - Etnografica Koninklijk Kabinet Zeldzaamheden + Overmeer Fisschercollectie + eigen Japanse collectie samenvoegen 1 nationaal etnografisch museum - Soevereine 'natie' + natiestaat als specifieke vorm van menselijk samenleven opkomst specifiek type mens: individu als burger in de (natie)staat - Museum = instrument voor verbeelden van gemeenschappen **Classificatie** - Von Siebolds systematische classificatie - Basisprincipes voor samenvoegen, classificeren en rangschikken van etnografische voorwerpen dubbele publieke functie realiseren - 19^e^ eeuw publiekseducatie = nieuwe doelstelling geografische herkomst en functie als ordeningscriteria voor collecties krijgen nieuwe betekenis - Classificatie: voorwerpen in verband met 'onze koloniale bezittingen' - Wetenschappelijke Voorwerpen, Voorwerpen Nationale Makelij, Modellen - Nadruk op materialen + bereikte technische niveau hangt samen met algemene omstandigheden van het betrokken volk - Pitt Rivers' typologische reeksen - Geïnspireerd door theorieën natuurlijke selectie - Charles Darwin: toepassing natuurlijke wereld - Herbert Spencer: toepassing sociale en politieke organisatie mensheid - Opgravingen historische tijdspanne blootgelegd evolutie aantonen - Aanbod British Museum: aanwinst geografisch ingedeelde collecties afgewezen: niet eens met typologische organisatie + zeggenschap Pitt Rivers - Bethnal Green: educatief instrument voor algemeen stadspubliek - Oxford: hulpmiddel bij academisch onderzoek en onderwijs - Farnham : arbeiderspubliek evolutie boerenbestaan in materiële cultuur - Typologische indeling: wetenschappelijke kennis van natuurwetten + evolutionaire verandering + weerklank van zijn politieke standpunten **Esthetiek in de presentatie en de ervaring van het publiek** - Klassiek en pittoresk in het Rijksmuseum voor Volkenkunde - 'Nationaal' etnografisch museum -- universiteit belangrijke rol in behoud - Oude gebouw van Academisch Ziekenhuis juli 1937 opengesteld - Nadruk Indonesië: weerspiegeling belang als koloniaal bezit - Levensgrote figuren tot leven wekken decoratieve tentoonstellingstaal - Nadruk op kunst, klassieke oudheid en vreemde beschavingen - De Architectuur van de koloniale onderneming: Koloniaal Instituut - Richt zich op koloniale waren: 'ruwe grondstoffen' + ambachtelijke producten - Woning F.W. van Eeden (Secretaris Maatschappij ter Bevordering Nijverheid) - Reizende collecties interesse NL-Indië jong publiek aanwakkeren - Amsterdam -- symboliek: koloniale machthebbers sponsoren + decoratie - Etnografica en kunst in Tervuren - Dieren, planten en etnografica uit Kongo om publieke interesse opwekken - 1908: Belgische kolonie -- museum belichaamt overgang - Losgemaakt uit context geanonimiseerd nieuwe context: 'artefacten' - Propaganda: objecten benadrukken de koloniale potentie en heerschappij - Een etnografisch museum in het hart van zwart Afrika: museum van Dundo - Doelstelling: de inheemse cultuur bewaren - Etnografisch + geologisch + prehistorisch + zoölogisch + historische stukken - 'Plaatselijk' museum: classificatie van geologische + natuuromgeving en bevolking o.b.v. natuurhistorische en etnografische principes - Wetenschappelijk werk legitimeren lucratieve diamantwinning - Manier om roof enorme hoeveelheden cultureel erfgoed tegengaan **Hoofdstuk 9: Kunstnijverheidsmusea -- van techniek naar esthetiek** **Ordening en architectuur** - De ordening van de collectie - Duidelijke systematiek in opbouw van de collectie -- musea veel ontleend aan rubricering die aan grote nijverheidstentoonstellingen ten grondslag lag - Behoefte aan exacte 'plaatsbepaling' vaan een product -- structuur van natuurwetenschappen hiërarchische ordening (klasse, orde, geslacht, soort) - Het hele universum/mensheid is 1 groot logisch samenhangend geheel begrijpen door alle onderdelen afzonderlijk te bestuderen + optellen - Afspiegeling van vooruitgangsgedachte: logische ontwikkeling in werkzaamheden van de mens, hiërarchie van natuur naar cultuur - Ordening en architectuur: de invloed van Gottfried Semper - Rubricering van voorwerpen naar menselijke/sociale behoeften -- naar maatschappelijk idee waaraan ze gestalte gaven - 4 'oervormen': textiel, keramiek, timmeren, kunst metselaar -- ingenieur - Museum moet actief zijn in organiseren van prijsvragen, uitloven van stipendia, inrichten van werkplaatsen, verzorgen van cursussen - Plattegrond: ruitvormig met 4 binnenhoven gevormd door 2 kruisende assen - **Moeilijk te realiseren** - Indelingen wereldtentoonstellingen met gesimplificeerd Semperianisme - Ingedeeld naar gebruikt materiaal, techniek of functie - Het exterieur als 'gebouwd manifest' - Stijl die verwijst naar de vroege Italiaanse renaissance = meest passend - Toscaanse stadsrepublieken vrije burgers democratisering kunst - Harmonieuze stedelijke samenleving: kunst maakt organisch deel uit van het dagelijks leven -- kunsten en ambachten werken samen - Praktische voordelen: sneller + goedkoper te realiseren - Plattegrond: zuilengalerijen rond binnenhoven + zalen verschillende grootte - Systematische opstelling volgens didactische uitgangspunten - **Praktisch gebouw dat toch representativiteit uitstraalde** **South Kensington Museum en School of Design** - Combinatie ideeën Semper + economische doelstellingen wereldtentoonstelling - Inspiratiebron stichting kunstnijverheidsmusea en -scholen in heel Europa - 1835: totstandkoming -- verzet tegen cultuurmonopolie van adel + streven om lagere klassen in samenleving te emanciperen - 1837: School of Design -- training ambachtslieden uit lagere standen - Wereldtentoonstelling 1851 Henry Cole leiding over Departement of Practical Art - Terrein waar alle organisaties op gebied van kunst en wetenschap gevestigd worden - De uitstraling van South Kensington - Propageert aanleren regels goed ontwerpen via methodisch tekenonderwijs en systematisch analyseren van vorm en ornament objecten - Vorm + decoratie gebruiksvoorwerp moeten dienstbaar zijn aan de functie - Samenhangend systeem van opleidingen en instructieve collecties - Bezoeker bij collectie betrekken: lezingen, bibliotheek, fotografie - Kritiek: militaristische trekken, hiërarchie, strakke regeling, strenge regels **Een Frans Antwoord** - Verbreiding stijl die zich niet spiegelde aan de roemrijke Franse traditie - South Kensington inspireerde internationaal tot de uitgave van een stroom van ornamentboeken voor de ambachtsman - 1855: Société du Progrès de l'Art industriel -- genootschap van ondernemers en kunstenaars om internationale positie FR nijvere kunsten op peil te houden - Voorkomen dat de Engelsen de Fransen in zouden halen - Wereldtentoonstelling Parijs 1855: inrichting speciale afdeling met 'ouvrages des artistes de l'industrie' - Initiatieven: meer South Kensington-achtige aanpak van nijverheidsonderwijs - 1864: 'Union centrale des Beaux-Arts appliquées à l'Industrie' -- bibliotheek en museumcollectie oude en nieuwe kunstnijverheid bijeenbrengen - Nieuwe sociale samenstelling: museumconservatoren, aristocratische verzamelaars + vertegenwoordigers van de overheid - Nieuw doel: verfijning en veredeling van de kunstambachten + algemeen besef van smaak - Franse art nouveau (stilistische samensmelting rococo + Japonisme) nauw verbonden met activiteiten en verzamelbeleid Union Centrale en Musée des Arts décoratifs **Een nieuw museumconcept** - Omstreeks 1870: verandering bij kunstnijverheidsmusea in ordening en presentatie - Chronologische ordeningen + evocatieve enscenering i.p.v. systematiek - Meer nadruk op de esthetische kwaliteiten van de voorwerpen - De indeling naar materiaal bleef een belangrijke plaats innemen - Wereldtentoonstelling 1867: Histoire du Travail - Beste van kunstnijverheidsproductie van deelnemende Europese landen in loop der eeuwen - Voor het eerst historisch verloop vanaf prehistorie tot en met 18^e^ eeuw - Palais d'Industrie: meubulair in decoratieve ensembles -- nijvere kunsten als middel - Zou de verkoop moeten bevorderen - Presentatie wordt visueel aantrekkelijker en emotioneler - De 'mentaliteit' van een volk opgeroepen/ nationale identiteit gepresenteerd - Nijverheidsmusea: historische opeenvolging/ indelingen naar land of cultuur - Meer evocatief karakter -- 'sfeer' van een tijd wordt opgeroepen - Nieuwe architectuur: onregelmatiger en schilderachtiger - Natuurhistorische musea: aandacht eigene en typerende van bepaalde flora en fauna - Tentoonstellingen en musea volkscultuur: eigene benadrukt - Verklaring verandering presentatie kunstnijverheidsmusea - Steeds minder behoefte aan scholingsfunctie kunstnijverheidsmuseum - Riegl: 'kunstwollen' = ingeboren drijfveer van mens objecten versieren - De praktisch lerende bezoeker wordt historisch genietende wandelaar - Hamburgische Museum für Kunst und Gewerbe -- 1894 nieuwe bezoekersgids - Organische, cultuurhistorische samenhang in presentatie - Via collectie inzicht bieden in drijvende krachten achter cultuur - Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst in het Rijksmuseum - Mengelmoes: replica's van stijl typische fragmenten uit monumenten - Gids: langs doorgaanslijn voeren van ene tijdperk naar het andere **Hoofdstuk 10: Naar een systematische presentatie** **Inleiding** - Analyseren systematische ordening + presentatie afzonderlijke deelverzamelingen - Object 'kennen' = juiste plaats in taxonomie onderbrengen **De Stallhof in Dresden (1746)** - August III: koninklijke schilderijenbezit voor ruimer publiek tentoonstellen - Verplaatsing naar eigen gebouw noodzakelijk door enorme groei - Functieverandering tot uiting in de inrichting (innere en äußere galerij) - Binnenste: Italiaanse meesters - Buitenste: mengsel Noord- en Zuid-Nederlandse, Duitse en Franse schilderijen - Levendige afwisseling van stijlen, genres en formaten - Systeem: catalogus Johann Anton Riedel en Christian Friedrich Wezel (1765) - Galerij richt zich op de kunstkenner die het schone ervaart - Onderscheiding van de 'delen der schilderkunst' - Procedure van kijken, analyseren, vergelijken, beoordelen - Doel: bevordering algemeen welzijn door vorming smaak van natie - Christian Ludwig von Hagedorn -- Betrachtungen über die Mahlery (1762) - Actuele regels voor maken + oordelen over schilderijen - Hecht veel waarde aan bestudering schilderijen van zoveel mogelijk uiteenlopende kunstenaars ideale schilderkunst ontdekken - Inrichting verzameling moet een beeld van verscheidenheid geven - Italianen bestuderen Saksische kunstenaars en kenners brengen eigen school op een hoger plan welvaart + aanzien eigen land bevorderen **De Galleria Degli Uffizi in Florence** - Giangastone de' Medici dood Habsburgse rijk Leopold beheert verzamelingen - Tot dan toe schilderijen niet afzonderlijk in een galerij ondergebracht - Karakter van Kunst- und Wunderkammer grootscheepse reorganisatie - Schilderijen afgezonderd, naturalia + wetenschappelijke instrumenten eigen museum - 'Inhaalmanoeuvre' om aparte schilderijengalerij tot stand te brengen - Vroege manifestatie van modern soort specialisering - Concentratie kunstbezit in 1 hoofdstedelijke galerij meer representatieve werking - Luigi Lanzi: zoals geordende bibliotheken, iedere klasse afzonderlijke plaats overzichtelijkheid leerzaamheid - Ieder kabinet combinatie van schilderijen met sculpturen en andere oudheden wedijver van de 'modernen' met de 'ouden' - Catalogus 1790: ordening die alles op zijn plaats brengt -- vervangt louter 'rijkdom' - Indeling naar scholen -- aandacht voor eigen Toscaanse school - Giuseppe Querci: 'zaal der kunsten' Raimondo Cocchi: concentratie van werken uit Toscaanse school - Luigi Lanzi: belang galerij in bepaalde volgorde bekijken leerzaam - Stadia schilderkunst Toscane 14^e^ eeuw bloei schilderkunst in het algemeen - Ander indelingsprincipe: volgens genre - Overig: verspreid + in klassen geordend (naar onderwerp, naar plaats en/of tijd) - Keizersportretten: ordening tijd groei- en vervalstadia antieke beeldhouwkunst **De Keizerlijke Koninklijke Schilderijengalerij in Wenen** - Scheiding van soorten objecten doorgevoerd alleen schilderijen - Keizerin Maria Theresia: alles verwijderen wat in schilderijengalerij niet thuis hoort - Representatieve functie: visitekaartje voor verlicht-absolutistische politiek - Studiecollectie bij de academie van beeldende kunsten goede orde noodzakelijk - Scholenindeling -- naar plaats van herkomst - Werken van 1 kunstenaar bij elkaar - Duitse + Nederlandse school: chronologische volgorde - Ene kant: zichtbare geschiedenis van de kunst (ontstaan, groei, bloei talent) - Andere kant: werken die nationale eenheid en trots oproepen - Belvedère-galerij: schilderkunst in systeem dat was ontwikkeld in natuurlijke historie - 4 hoofdklassen die ieder in meer/minder soorten zijn onderverdeeld - Drang tot zuiveren en ordenen - Bezoek Uffizi inspiratie veel analytischer aanpak? - Leopold bezoekt in 1778: nieuw plan Duitse school aparte aandacht - Ontdekking 13^e^- en 14^e^-eeuwse panelen - Ontdekking olieverftechniek vaneen 'Duits' land naar Wenen - Zelfbewustzijn-verhogend effect op Duitse schilderkunst - Verbeteren van eigentijdse, nationale kunstproductie - Chronologische indeling zichtbare geschiedenis van de kunst tonen **Het Muséum National in Parijs** - Minister Binnenlandse Zaken Roland aan Jacques-Louis David: - FR moet roem verbreiden over alle tijden en volken - Muséum National zal rijkste bron voor bestudering kunst zijn - Geest verheffen, harten verwarmen Republiek roem verschaffen - Nieuwe Minister BZ Dominique Garat - Keuze tussen ordening naar plaats en tijd/'gemengde ordening open laten - Doel: educatie van het publiek en roem voor de kunsten - Mogelijkheid tot leerzame vergelijkingen verlichte kunstzin - Ordeningen hadden een ander doel en werden als strijdig ervaren - Roland: gemende presentatie -- belangen kunstenaars op eerste plaats - Le Brun: chronologische ordening -- verruimt blik + zet aan tot vergelijking - Lenoir: Musée des Monuments français -- tijdens 'beeldenstorm' kunst redden - Plaatste per periode - 'Histoire' = weergave van de zichtbare feiten - Historie van kunsten moet verbonden worden met historie van tijdperken - Oorzaken van bloei en verval opsporen leerzaam voor eigen tijd - Ordening naar schilderachtige verscheidenheid - Educatieve waarde: vergelijkingen trekken tussen verschillende meesters - Naast schilderijen ook andere voorwerpen grotere afwisseling - Kritiek vervanging commissie inrichting met accent op leren - 'Un ordre méthodique' - Vaste gewoonte: revolutionaire legers objecten uit verzamelingen meenemen - 1799: geordend naar scholen - **\ ** **Hoofstuk 11: Museumconcept en geschiedopvatting. Het Alte en Neue Museum in Berlijn** **Inleiding** - Autonome, openbare kunstmuseum = 19^e^-eeuws fenomeen - Alte Museum (Friedrich Wilhelm III, 1830) - Verspreid over paleizen en buitens ondergebrachte, koninklijke beeldende kunst op een centrale plaats presenteren voor groot publiek - Doel: bijdragen tot 'Bildung der Nation' -- algemene, geestelijke opvoeding - Neue Museum (Friedrich Wilhelm IV) - Overzicht kunstpraktijk verschillende volken en tijden hogere beschaving - Gipsafgietsels van klassieke, middeleeuwse en recente sculpturen - Egyptische en etnografische indeling - Tentoonstellingsruimten vormgegeven naar soorten objecten **Het Alte Museum: Monument voor de Kunst** - Het academische museum van Hirt - Aloys Hirt: kunst = afspiegeling van Gods schepping wezen onveranderlijk - Traditie van Johann Joachim Winckelmann - De leer van de kunst valt samen met haar geschiedenis - Groei, bloei en verval kunst aard van grondbeginselen doorgronden - Opeenvolging van cyclische, telkens terugkerende fasen - Geen Egyptische (ontwikkeling naar klassieke kunst) en Gotiek (onwetendheid met regels van klassieke kunst) - Klassieke kunst = richtsnoer, doel en uitgangspunt - Doel museum = de vorming van de smaak - Museum = verlengstuk van de academie - Bestaande academiegebouw museum - Museumnieuwbouw in directe nabijheid van de academie - Twee verdiepingen: beeldenmuseum + schilderijengalerij - Klassieke sculpturen naar aard van voorstelling geordend - Schilderijen naar perioden en scholen geordend - De weg naar hoge kunstenaars aanmoedigen goede elementen overnemen - Mensen konden alleen iets leren als zij daarin werden gestuurd - Het autonome kunstmuseum van Schinkel: "die Kunst selbst ist religion" - Niet verbonden met academie -- zelfstandig tegenover koninklijk paleis - Historisch bewustzijn: de kunst verandert wezenlijk door de tijd heen - Museum = fundamentele tegenstellingen met elkaar in harmonie gebracht - Kunst beschouwen goddelijke ervaren - Kunst = hét middel tot de hoogst bereikbare, menselijke vervolmaking - Plaatst kunst op voetstuk - Museum op hoog podium - Monumentale trap - Imposante zuilengalerij - Middelpunt: rotonde met koepel -- naar Romeinse pantheon - Museum moet bijdragen aan geestelijke en morele vervolmaking burgers - Hoofdtaak: bewaren van kostbaarheden uit verleden in een tempel - Chronologisch: historische ontwikkeling van de kunst (kunst staat nooit stil) **Het Neue Museum: Paleis voor de Cultuurgeschiedenis** - Cultuurhistorische museum Olfers en Stüler; "geschichte ist die religion unseren zeit" - Oorspronkelijk: collecties Kunstkammer, afgietsels, prentenkabinet, Egyptische museum royale en doelmatige opstelling in bibliotheek geven - Ignaz von Olfers: idee van grotere museale eenheid van de verzamelingen - Friedrich August Stüler architect - Zelfde doel als Alte Museum -- ander middel: verhalende omgeving - Cultuurgeschiedenis waarneembaar maken bezoeker motiveren verder ontwikkelen in voetspoor van voortschrijdende civilisatie - De Egyptische verzameling - Van wetenschappelijk belang beter begrip Egyptische godenleer - Egyptische oudheden: hoogst waardevol cultuurhistorisch erfgoed - Vormgeving: idee van Egyptische tempel - Chronologisch en geografisch georiënteerd - **Kritiek van Hirt en Joseph Passalacqua** - Passalacqua pleit voor opstelling decoratieve, symmetrische ordening - Aloys Hirt: Egyptische kunstgeschiedenis geringe verandering - De verzameling Gipsafgietsels - Nam hele eerste verdieping in beslag waardering - Noodzakelijkste complement van alle musea: alleen met hun hulp meer belangrijke sculpturen in historische volgorde plaatsen - Om historische belang getoond, niet om esthetische overwegingen - Decoratie zalen afgestemd op de daarin opgestelde werken - Geschiedenis kent noodzakelijk verloop dat in de kunst tot uitdrukking komt **Het Alte en Neue Museum en hun positie in het 19^e^-eeuwse museumlandschap** - Klenze: maatstaf waaraan lange tijd alle nieuw te bouwen musea moesten voldoen - Glyptothek: huldigde klassieke beeldhouwkunst - Alte Pinakothek: huldigde renaissancistische schilderkunst - Taak museum: met beschouwer + object rekening houden - Rijke en versierende omgeving beste presentatie variatie - Esthetisch genot en historische kennis samengaan - Stüler probeert met Neue Museum beide musea te overtreffen - Vormgeving en decoratie ruimten collecties zoveel mogelijk complementeren - Overweldigend Gesamtkunstwerk - Verregaande historiserende omgeving voegt historiografische dimensie toe - Nadruk op historische kennis - Gemäldegalerie Dresden, Gottfried Semper - Gebruikte verhalende decoratie in interieur alleen terughoudend geschilderd - Van buiten: rijkste en prachtigste ornamentiek -- vanbinnen: een euvel - Trad in voetspoor Schinkel - Weense Kunsthistorische Museum: nadruk op het kunsthistorische - Rijksmuseum, Pierre Cuypers - Nadruk op het nationale aspect van de kunstontwikkeling - Constructie = motief van de decoratie - Streven architectuur als kunst redden in steeds meer gerationaliseerde maatschappij **Hoofdstuk 13: Tussen geschiedenis en kunst. NL'se nationale kunstmusea in 19^e^ eeuw** **Het verzamelen van kunst vóór 1795** - Andere landen vanuit 1 centrum geregeerd kunst -- politieke, machtige functie - Nederland: macht bij steden en gewesten kunst om macht te symboliseren - Al rijk gedecoreerde stadhuizen grotere pracht geven: schilderijen geven morele boodschappen mee + benadrukken eerbiedwaardige geschiedenis van de stad - Eind 16^e^ eeuw: traditionele opdrachtgevers vallen weg (andere landen 18^e^ eeuw) - Afscheiding katholieke kerk (protestant) katholieke opdrachten vallen weg - Landschappen, stillevens, genrevoorstellingen niet in opdracht - Kunst voor de markt gemaakt keert naar markt terug na dood eigenaar - Ongewoon dat een collectie bijeenblijft veilingen - Amsterdam: bloeiend centrum kunsthandel -- vele veilingen - Via veilingen verdwijnen in steeds toenemende mate schilderijen naar buitenland - Ongewoon om verzameling aan instelling of overheid na te laten - Verzamelingen privé 18^e^ eeuw: verandering in toegankelijkheid **De Nationale Konst-Galerij 1800-1806** - 1795: Bataafse Republiek eenheidsstaat - Globale tweedeling: vaderlandse geschiedenis en kunst (naar school of genre) - Oranjezaal met schilderingen van classicistische kunstenaars (hoogtepunt) - Doelen: - Presenteren als legitieme opvolger Republiek - Algemene publiek bloeitijd 17^e^-eeuwse Republiek als voorbeeld laten zien - Verhoging beschavingspeil van Nederlandse volk -- smaak bevorderen - Kunstenaars kunnen zich door de collectie laten inspireren - Niet alleen om nationale verleden + kunst: buitenlandse kunst smaak ontwikkelen - Historische thematiek staat voorop **Het Koninklijk Museum 1806-1813** - Koning Lodewijk Napoleon: commissie om te adviseren over organisatie kunstleven - Museum verbonden aan academie: Academie van Schone Kunsten - Oudevrouwenhuis aan de Amstel Paleis van Kunsten en Wetenschappen - **Plannen niet gerealiseerd** - Koninklijk Museum: Koninklijk Paleis (stadhuis Amsterdam) - Drie bestanddelen: schilderschool + historische afdeling + eigentijdse werken - Doel: legitimering koninkrijk Holland -- Lodewijk = erfgenaam Nederlands verleden **Het Rijksmuseum en het Mauritshuis (1814-1840)** - 1814: Willem I koning -- opvolger Lodewijk Napoleon (instellingen gehandhaafd) - Presentatie - Mauritshuis: 2 dagen algemeen publiek -- kunstenaars studeren + kopiëren - Rijksmuseum: - Formaat schilderijen + verschillende technieken gescheiden - Hoofddoel: nationale schilderkunstige trots laten zien - Nadruk op professionele bezoekers kunstbeoefening bevorderen **Paviljoen Welgelegen** - 1828: eigentijdse kunstwerken uit Rijks + Koninklijk Kabinet Paviljoen Welgelegen - Haarlem: centrum voor eigentijdse kunst - Directie: directeuren Mauritshuis en Rijksmuseum samen - Werken van levende kustenaars: dood terug naar rijksmusea funest effect collectie 1848: werken van alle in deze eeuw overledene meesters - Vanaf 1860: eigentijdse kunst aangekocht (zuinig) - Tot 1839: economische situatie laat het niet toe om collecties uit te breiden - Afscheiding België: opdracht eigentijdse schilderijen aankopen - 1840 Willem II koning: er mocht niets meer voor de rijksmusea gekocht worden **Een periode van stilstand 1840-1870** - Rijksoverheid: oude stedelijke verzamelingen musea met eigen behuizing - Particulieren: verengingen -- voorwerpen landelijke/plaatselijke geschiedenis - Bemoeienis van rijksoverheid met kunst op dieptepunt (Willem II + Thorbecke) - Vanaf 1852: aankopen van oude Nederlandse kunst voor Rijksmuseum opgang - Stichting Museum Willem I (Trippenhuis te krap) niet doorgegaan **Nieuw Elan (1872-1885)** - Victor de Stuers: 'Holland op zijn smalst' - Misstanden op het gebied van Nederlandse monumentenzorg en musea - Economische argumenten om zorg voorwerpen van kunst + geschiedenis tot staatszaak maken: vreemdelingenindustrie + kunstindustrie zou gaan bloeien - **Zorg historische voorwerpen = van nationaal belang** - Vormen van een Nederlandse identiteit - Betere ambachtelijk/industrieel vervaardigde producten bloei economie - College van Rijksadviseurs voor de monumenten van geschiedenis en kunst - 1875: opheffing Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden - Totstandkoming Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst - Aankopen voor Rijksmuseum en Mauritshuis bezwaren directeurs - Historische won van het artistieke -- niet streng gehanteerd - Eigen aankoopplannen werden doorgekruist **Het Rijksmuseum** (bouw 1877 1885 geopend) - Conglomeraat van verzamelingen: typisch Nederlands verschijnsel - Nadruk op Nederlandse kunst: uit armoede, krenterigheid - Architectuur anders dan buitenlandse nationale musea: classicisme gotiek - Stedelijke collecties opgenomen -- ongebruikelijk in het land - Niet erg consequente inrichting vele herinrichtingen **De moderne kunst verdwijnt** - Eigentijdse schilderijen uit Paviljoen Welgelegen Rijksmuseum: oude schilderijen - Moderne kunst: l'art-pour-l'art, 'avant-garde' X schilderijen met burgerdeugden - Opvattingen over kunst zijn veranderd kloof tussen oude en moderne kunst - Rijksmusea beperken zich tot de zorg voor de oude kunst - Gemeenten krijgen zorg voor lokale moderne kunst toegewezen - 20^e^ eeuw: verzamelen moderne kunst door stedelijke musea **Hoofdstuk 14** **Aanzet tot hervorming: Wilhelm Bode en het Kaiser-Friedrich-Museum** - Discussie reorganisatie koninklijke musea Berlijn praktisch hervormingsmodel: uitgangspunt museumhervorming Duitsland - 1880: plan oprichting Renaissancemuseum kroonprins Friedrich Wilhelm + vrouw - Kaiser-Friedrich-Museum -- Wilhelm Bode - Het hervormingsprogramma van 1883 - Memorandum van kroonprins Friedrich Wilhelm - Renaissancemuseum: hervormingsproject dat antwoord moest geven op aantal gebreken van kunstmusea op esthetisch en didactisch gebied - Verwijten bestaande musea stereotype manier van presenteren - Kunstmuseum voldoet niet aan hoofdtaak: historische en esthetische vorming - Keren zich tegen ideaal van complete beeldenencyclopedie - Verzetten tegen scheiding van soorten integratie van objecten - Stijlkamer: historiserende ruimte waarvan omgeving is gebaseerd op 1 of meer karakteristieke historische voorbeelden uit een bepaalde stijlperiode - Het voorbeeld van de privéverzamelingen van de Berlijnse bourgeoisie - Reeks tijdelijke tentoonstellingen van oude kunst uit privécollecties van keizerlijke familie en Berlijnse bourgeoisie aanpassing model stijlkamer - Nieuw type verzamelaar: geïntegreerde - Diversiteit breed cultureel erfgoed tot quasi-historische ensembles - Onderscheid tussen 'hoge' en 'toegepaste' kunst weglaten - Onderscheid tussen woonruimte en kunstruimte weglaten - De inrichting van het Kaiser-Friedrich-Museum - Kunstwerk voorzien van een kader waarin het een zo groot mogelijk esthetisch effect op de toeschouwer kan uitoefenen - Diversiteit aan ruimten en belichtingsmogelijkheden afwisseling - Niet cultuurhistorisch legitimeren, maar waarnemingsesthetisch - Belangrijkste voorwaarde esthetische ervaring: authenticiteit kunstwerk - Opwaardering van het origineel - Richt zich op de bezoeker die wil (leren) genieten van hoogwaardige kunst **De Museumhervormingsbeweging** - Pleiten voor fundamentele breuk met het gevestigde paradigma van het kunstmuseum met zijn historische gerichtheid - Het hervormingsprogramma - 1900 model: - Strenge selectie kunstwerken op formeel-esthetische kwaliteiten - Ruime opstelling om kunstwerken van elkaar te isoleren - Onderlinge differentiatie tentoonstellingsruimten - Afstemming op waarnemingsesthetische eigenschappen objecten - Functionele opzet gebouw + architectonische inrichting - Onderscheid tussen esthetische doel + wetenschappelijke doel - Uit inzicht dat het kunstmuseum zich moet instellen op een nieuw publiek