Rozdział 8. SYSTEMATYKA WEWNĘTRZNA PRAWA PDF

# Rozdział VIII - SYSTEMATYKA WEWNĘTRZNA PRAWA ## Chapter VIII - INTERNAL ORGANISATION OF THE LAW ### 1. Normy-zasady w systemie prawa - Konkretny system prawa (w określonym państwie i czasie) jest zbiorem norm postępowania powiązanych relacjami merytorycznymi (czyli treściowymi) i kompetencyjnymi...

# Rozdział VIII - SYSTEMATYKA WEWNĘTRZNA PRAWA ## Chapter VIII - INTERNAL ORGANISATION OF THE LAW ### 1. Normy-zasady w systemie prawa - Konkretny system prawa (w określonym państwie i czasie) jest zbiorem norm postępowania powiązanych relacjami merytorycznymi (czyli treściowymi) i kompetencyjnymi (czyli związanymi z hierarchią organów prawodawczych), ogół tych relacji tworzy strukturę systemu prawa. - Normy są porządkowane zgodnie z postulatem zupełności (w systemie nie ma być luk) i postulatem spójności (w systemie nie ma być sprzeczności i niezgodności między normami). - Kryterium porządkującym są także normy-zasady konkretnego systemu prawa. - W systemach otwartych na prawo międzynarodowe i prawo unijne do norm-zasad w konkretnym państwie należą także zasady tych zewnętrznych systemów. #### Zasadami prawa nazywa się normy należące do konkretnego systemu prawa (a także zasady prawa międzynarodowego i w 27 państwach Europy - unijnego), które uznaje się w tym systemie za szczególnie doniosłe, ponieważ wyrażają wartości stanowiące podstawy aksjologiczne (materialne i formalne) prawa w ogóle oraz poszczególnych jego działów czy gałęzi. - W państwach formułowane są różne katalogi zasad ogólnych, podstawowych, naczelnych. - Zasady te wyrażają wprost przede wszystkim konstytucje oraz na podstawie wielu przepisów (precedensów itp.) formułuje je (wyinterpretowuje z przepisów) doktryna prawnicza (nauka prawa), a także organy stosujące prawo w swoim orzecznictwie. - Wyróżnienie zasad prawa ma więc duży walor porządkujący, pozwala bowiem na uchwycenie względnie trwałych i wspólnych podstaw dla różnych szczegółowych rozwiązań normatywnych. ### 1. Norms-principles in the system of the law - The specific system of the law (in a particular state and at a particular time) is a collection of norms of conduct interrelated with respect to their substance (i.e. wording) and competence (i.e. related to the hierarchy of the law-making authorities); these entire relations create the structure of the system of law. - Norms are arranged in accordance with the postulate of completeness (no gaps in the system) and the postulate of consistency (no contradictions and inconsistencies between norms in the system). - The norms-principles of the specific system of the law are also the criterion of its organisation. - In the systems open to international law and EU law the norms-principles of these external systems are also a part of the system of the law. #### Principles of the law are the principles within the specific system of the law (including the principles of international law and EU law in the 27 member states) that are recognised as being particularly important, because they express the values that constitute the axiological bases (material and formal) of the law in general and its individual divisions or branches. - States develop various catalogues of general, basic and primary principles. - These principles are directly expressed by constitutions, and based on many regulations (precedents, etc.), they are formulated (interpreted from the regulations) by the doctrine of law (theory of law), as well as authorities applying the law in their decisions. - Consequently, the identification of the principles of the law has a significant value in organisation, since it enables the recognition of relatively permanent and common grounds for various detailed prescriptive solutions. ### 2. Porządkowanie norm w systemie prawa - To, że normy prawne tworzą wewnętrznie zorganizowany system, a nie amorficzny, przypadkowy, chaotyczny zbiór o nieokreślonych relacjach, jest skutkiem działalności prawodawcy, doktryny oraz praktyki stosowania prawa (działalności sądów i administracji). - Na ogół prawodawca w systemie prawa ustawowego (pomijam patologie życia politycznego) dąży do zakodowania w przepisach prawnych spójnego zespołu norm uzasadnionego aksjologicznie na podstawie pewnej skali wartości (wartości te wyznaczają współcześnie przede wszystkim konstytucje) i określonej wiedzy wyznaczającej kierunki jego prawotwórczej działalności. - Podejmuje także zabiegi w celu usystematyzowania zróżnicowanego materiału normatywnego - zarówno pod względem treści, jak i formy. - Na przykład dąży do grupowania i wspólnego regulowania podobnych stosunków społecznych w kompleksowych aktach prawodawczych (akty takie zawierają normy z wielu gałęzi prawa); dąży do precyzyjnego porządkowania regulacji prawnych na podstawie zróżnicowania kompetencji prawodawczych organów władzy publicznej (organów państwa i organów samorządu). - Stara się też konsekwentnie stosować takie zasady powiązań między poszczególnymi jednostkami redakcyjnymi każdego tekstu prawnego (np. najpierw przepisy ogólne, potem szczegółowe), aby jego odbiorca mógł w najłatwiejszy sposób odnaleźć w nim wszystkie treściowe elementy wysłowionej w tym tekście normy. - Jednocześnie zarówno doktryna, jak i praktyka prawnicza (sądy, administracja), opierając się na przyjmowanym w danym państwie, czy szerzej: kulturze prawnej, zespole reguł wykładni i reguł wnioskowania prawniczych, opracowują materiał przepisów w taki sposób, aby odtworzone z przepisów normy (wyrażone w tekstach doktryny oraz „prawie operatywnym", tj. w konkretnych decyzjach stosowania prawa) były spójne i pozbawione luk. - Stara się usuwać wieloznaczności i pozorne niejasności tekstów prawodawcy, a także włącza do systemu prawa oprócz norm skonstruowanych z elementów wprost zawartych w przepisach prawnych - także normy wyprowadzone z tychże w wyniku zastosowania określonych reguł wykładni i wnioskowania prawniczych. - Do systemu prawa opartego na ustawach należą bowiem nie tylko normy wyrażone explicite w przepisach prawnych, ale także normy wyinterpretowane i wywnioskowane z tych przepisów na podstawie przyjętych w danym systemie reguł rozumowan prawniczych. ### 2. Organisation of norms in the system of the law - The fact that legal norms form an internally structured system, and not an amorphous, incidental, chaotic collection with vague relations is the result of the activities of the legislator, the doctrine and the practice of applying the law (activities of courts and administration). - In the system of the statutory law (apart from the pathologies of political life), the legislator generally aims to encode a consistent set of principles into the legal regulations, which have an axiological justification based on a specific scale of values (these values are today primarily defined by constitutions) and specific knowledge determining the direction of the legislator's law-making activities. - The legislator also performs activities aimed at systematising the differentiated prescriptive material – both with respect to its content and to its form. - For instance, the legislator aims towards grouping and jointly regulating similar social relations in comprehensive law-makings instruments (such instruments contain norms from many branches of law); the legislator tries to precisely organise legal regulations on the basis of the differentiation in the competencies of law-making public authorities (state authorities and local government authorities). - The legislator also tries to apply such principles of relations between individual editorial units of each legal text (e.g. firstly general regulations, and then detailed regulations) so that its addressee is easily able to find all elements of the wording contained in this text. - Simultaneously, the doctrine, as well as legal practice (courts and administration), based on the legal culture, set of rules of interpretation and legal inference that are accepted in the given state or more generally, develop the material of the laws in such way that the norms restored from the laws (expressed in the texts of the doctrine and the "operative law", i.e. in specific decisions on the application of the law) are consistent and free of gaps. - The legislator attempts to eliminate ambiguity and the apparent lack of clarity from the legislator's texts by also introducing norms into the system of law - in addition to the norms designed from the elements contained directly in the legal provisions – which have been introduced into these legal laws as a result of the application of specific rules of interpretation and legal inference. - This is because the system of law based on laws includes not only norms that are explicitly expressed in the legal provisions, but also the norms interpreted and inferred from these regulations based on the rules of legal inference accepted in the given system. ### 3. Podziały, typologie, przekroje - Ponieważ normy każdego systemu prawa są powiązane wewnętrznie ze względu na treść regulowanych stosunków społecznych, od czasów starożytnych doktryna prawnicza w Europie podejmowała różnorodne próby podziałów, typologii, przekrojów przede wszystkim z punktu widzenia przedmiotu regulacji (stąd mówimy „prawo w rozumieniu przedmiotowym”). - Tak jest i współcześnie, jednak wraz ze zmianami, jakie wynikają z internacjonalizacji prawa i europejskiej integracji, proponowane są różne zmodyfikowane koncepcje „uporządkowania" prawa, np. w państwach Unii Europejskiej (choćby dla potrzeb dydaktycznych), choć siła tradycji prawnej jest nadal bardzo istotna. - Doktrynalne (tj. przeprowadzane przez naukę prawa) podziały, klasyfikacje, typologie, przekroje są próbami odzwierciedlenia rzeczywistego zróżnicowania regulowanych stosunków społecznych i mają duże znaczenie praktyczne dla porządkowania refleksji nad prawem, dla racjonalnego prawotwórstwa i dla przeprowadzania wykładni prawa. ### 3. Divisions, typologies, cross sections - Since the principles of every system of law are internally correlated because of the wording of regulated social relations, since ancient times the legal doctrine in Europe attempted to develop various divisions, typologies, and cross sections, primarily from the point of view of the subject of the analysed regulations (consequently, we talk about "the law with respect to the subject"). - This is also the case in modern times, although, together with changes that arise from the internationalisation of law and European integration different modified concept of "organising" the law, e.g. in the EU states, are proposed, the powers of the legal tradition still remains significant. - Doctrinal (i.e. introduced by the theory of law) divisions, classifications, typologies and cross-sections are attempts to reflect the actual differentiation of regulated social relations, and have major practical significance in structuring contemplation of law, rational law-making and interpretation of the law. ### 4. Prawo publiczne i prawo prywatne - Do najstarszych w tradycji Europy należy też dychotomiczny podział całego prawa na publiczne i prywatne. - Ma on tradycję sięgającą starożytnego Rzymu. - W III w.n.e. Ulpian pisał: Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem (,,Prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju prawa rzymskiego, prywatnym zaś to, które dotyczy korzyści jednostek"). - Ten podział, mimo wielowiekowej dyskusyjności nad kryteriami rozgraniczenia, ma duże znaczenie i dziś. - Pozwala wyraźnie podkreślić różnice w roli, jaką pełni prawo publiczne (,,organizujące" relacje państwa ze społeczeństwem) i prawo prywatne (,,organizujące" wzajemne relacje między ludźmi i ich organizacjami). ### 4. Public law vs. private law - The dichotomous division of the whole law into public and private law is also among the oldest one in European tradition, which dates back to ancient Rome. - In the 3rd Century, Ulpian wrote: Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem ("Public law is the law which applies to the government of the Roman Empire; private the law is that which applies to the interests of the individuals"). - This classification, despite the long-term disputability of the criteria of the division, also remains very important today. It allows to clearly stress the differences in the role of public law ("organising" relations between the state and the society) and private law ("organising" mutual relations between people and their organisations). ### 4.1. Prawo prywatne - Do prawa prywatnego zalicza się wszystkie te normy, które regulują autonomiczną i swobodną aktywność społeczeństwa w sferze społecznej i gospodarczej (np. normy dotyczące zasad zawierania umów). - Prawodawca je tworzy, aby pomóc w nawiązywaniu, przekształcaniu i rozwiązywaniu wzajemnych, partnerskich stosunków stron, a także w celu zapewnienia ochrony prawnej prywatnej aktywności podmiotów prawa. - Prawo to jest tak kształtowane, aby proponowane stronom rozwiązania tworzyły rozsądne stosunki kooperacji, koordynacji i kompromisu. - Strony są równe względem siebie i wobec prawa. - Żaden z podmiotów nie ma formalnie kompetencji władczych wobec innych, nie może więc bez woli drugiej strony przekształcać jej (a więc cudzej) sytuacji prawnej (np. nakładać na nią obowiązków). - Realne, konkretne stosunki prawne między podmiotami prawa (np. kupno samochodu, darowizna dzieła sztuki, pożyczenie książki) powstają i zmieniane są jedynie z woli samych stron. - Jeśli prawodawca reguluje jakiś obszar życia w taki sposób, to mówi się, że wykorzystał cywilnoprawną metodę regulacji (pozycja stron w stosunku prawnym jest równorzędna, żadna ze stron nie może jednostronnie, tj. władczo, zmieniać sytuacji prawnej drugiej strony). - W ten sposób np. w kulturze prawnej Zachodu uregulowane są prawa and obowiązki małżonków, zasady zawierania umów (inaczej np. w państwach muzułmańskich). - Regulacje prywatnoprawne opierają się głównie na przepisach względnie obowiązujących (iuris dispositivi). - Przepisy te jedynie sugerują zachowania, które można podjąć, ale zachowania te nie są bezwzględnie nakazane albo zakazane. - Możemy więc zawrzeć umowę kupna-sprzedaży dokładnie na tych warunkach, które są przewidziane w polskim Kodeksie cywilnym, ale też możemy uzgodnić inne warunki. - Oświadczenie woli stron ma moc wiążącą i zyskuje pierwszeństwo nad przepisami prawa tego rodzaju. - Kolejnym charakterystycznym elementem jest to, że w przypadku „bezkolizyjnego" działania prawa państwo w zasadzie w żaden sposób nie wkracza w stosunki między podmiotami prywatnymi. - Organy państwa stają się aktywne tylko z inicjatywy podmiotów tym zainteresowanych. - Na przykład jeśli nie złożymy w sądzie pozwu o rozwód – nie ma mowy o wszczęciu procesu rozwodowego. - Wzajemne stosunki między małżonkami mogą układać się bardzo źle, rozkład pożycia może być faktycznie trwały i zupełny, jednak sąd zajmie się sprawą tylko wówczas, jeśli strona złoży pozew o rozwód. - Prawo prywatne oparte jest na swoistej „samoobsłudze" podmiotów. - To one decydują, czy będą dochodzić swoich praw. - Organy ochrony prawnej w sprawach prywatnych działają, ale nie działają z urzędu, a z inicjatywy stron. - Ich rolą jest bezstronne rozstrzygnięcie sporu, udzielenie pomocy stronom (np. poprzez możliwość uzyskania wyroku sądowego lub skorzystania z pomocy komornika). - Prawo nie zapewnia więc osiągnięcia skutku prawnego, jeżeli zainteresowany nie będzie sam aktywnie dochodził swoich praw. - Zasada ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) ma w prawie prywatnym rangę szczególną – jeżeli podmioty prawa nie będą wiedziały, do czego mają prawo, nie będą też oczywiście z prawa korzystały. - „Prawo prywatne pisane jest dla starannych" – mawiali starożytni prawnicy. - Prawo prywatne jest optymalnie wykorzystane w dojrzałych, pluralistycznych systemach demokratycznych, gdzie ludzie są przyzwyczajeni do aktywności, chcą i potrafią korzystać z możliwości, jakie stwarzają im normy prawne, a z drugiej strony - aparat państwa działa sprawnie i skutecznie, chroniąc interesy jednostek. ### 4.1. Private law - Private law includes all the principles that regulate the autonomous and free activity of society in the social and economic sphere (e.g. norms regarding the conclusion of agreements). - The legislator develops these in order to support the establishment, modification and termination of mutual, partner relationships between parties, as well as in order to ensure legal protection of the private activity of the subjects of the law. - This law is formed in such a way as to ensure that the solutions proposed to the parties provide for reasonable terms of cooperation, coordination and compromise. - The parties are equal to each other and before the law. - None of the entities has formal governing competencies with respect to others and, therefore, it cannot modify their (i.e. someone else's) legal situation (e.g. impose the duties on the other party). - The real, specific legal relationship between subjects of the law (e.g. the purchase of a car, donation of a work of art, borrowing a book) materialises and is only modified by the will of the parties themselves. - If the legislator regulates some area of life in such a way, it is said that he has applied the civil-law method of regulation (the position of the parties in the legal relations is equal, neither of the parties can unilaterally, i.e. authoritatively, change the legal situation of the other party). - The rights and duties of spouses and the principles of concluding contracts, e.g. in the legal culture of the West, are regulated in this way (the case is different e.g. in Islamic countries). - Private-law regulations are based mainly on relatively valid regulations (iuris dispositivi). - These regulations only suggest suitable conduct, but such conduct is not definitely imposed or prohibited. - Consequently, we can conclude a purchase/sale agreement precisely on the terms defined in the Polish Civil Code, but different terms can also be agreed. - The declaration of the will of the parties is binding and takes the priority over the provisions of such law. - The next characteristic feature is that in the case of the "undisturbed" operation of the law, the state, in principle, in no way encroaches on the relations between private entities. - State authorities only become active on the initiative of the interested parties. - For instance, if we do not submit a petition for a divorce to the court, no divorce proceedings would be instituted. - Mutual relations between spouses can be very bad, the disintegration of matrimonial life can be permanent and total, but the court will take up the case only if one of the parties submits a petition for a divorce. - Private law is based on the inherent "self-service" of the subjects. - The decision to pursue their rights is vested with the subjects. - The authorities responsible for legal protection operate in private matters, but they do not act ex officio, but rather on the initiative of the parties. - Their role is to impartially settle the dispute, to help the parties (e.g. through the possibility of obtaining a judgment or the use of support from the bailiff). - Consequently, the law does not ensure the achievement of the legal effect unless the interested party actively pursues its rights. - The principle ignorantia iuris nocet (ignorance of the law harms) is particularly important in private law - if the subjects of law do not know their rights, they will obviously not exercise them. - "Private law is written for the diligent" – ancient jurists would say. - Private law is optimally used in mature, pluralistic democratic systems, in which people are accustomed to being active, and they want and are able to take advantage of the opportunities provided by the legal norms, while on the other hand - the mechanism of the state operates efficiently and effectively, protecting the interests of the individuals. ### 4.2. Prawo publiczne - Drugi obszar regulacji tworzy prawo publiczne. - Do prawa publicznego zalicza się prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe, prawo gospodarcze publiczne, prawo postępowania karnego, cywilnego, administracyjnego, prawo międzynarodowe publiczne. - Prawo pracy, morskie, ochrony środowiska i rolne zawiera oprócz regulacji prywatnoprawnych także publicznoprawne. - Prawo publiczne normuje ustrój organów władzy publicznej i relacje państwo - społeczeństwo. - Służy przede wszystkim ochronie interesów zbiorowych, ogólnych, społecznych, ochronie państwa i innych dóbr wspólnych (dóbr publicznych). - Stronami stosunków publicznoprawnych są organy władzy publicznej (lub inne jednostki wyposażone we władztwo państwowe) oraz inne podmioty prawa (osoby fizyczne i prawne). - Organy władzy są wyposażone przez prawo w kompetencje, którym muszą się poddać te podmioty. - Jeśli organ uczyni użytek z kompetencji (np. wyznaczy konkretny obowiązek do realizacji) - podmiot indywidualny ma obowiązek do wykonania. - Prawo publiczne kreuje więc subordynacyjne stosunki między podmiotami (stosunki podległości kompetencji). - Stosunek podległości kompetencji wyraża się w tym, że jeden z podmiotów (wyposażony w kompetencje) ma pozycję nadrzędną w stosunku do drugiego (podporządkowanego owej kompetencji) i może kształtować jego sytuację prawną poprzez swoje decyzje. - Podmiot podległy ma obowiązek podporządkować się decyzji podmiotu nadrzędnego. - Taki charakter mają stosunki administracyjnon prawne, np. relacja wojewoda - obywatel, stosunki wynikające z prawa postępowania (np. prokurator - podejrzany), z prawa finansowego (organ podatkowy - podatnik). - Metodę, która wykorzystuje ową nierównorzędność stron w regulacji, nazywamy metodą administracyjnoprawną (wzorcowa struktura normy: „Podmiotowi A nakazuje się/zakazuje się C jeśli podmiot P dokona czynności konwencjonalnej K"). - Stosunki subordynacyjne są także regulowane z wykorzystaniem metody penalnej. - W tym przypadku decydujące znaczenie w ukształtowaniu relacji między podmiotami ma fakt, iż państwo grozi użyciem przymusu bezpośredniego (np. pozbawieniem wolności, grzywną) w sytuacji złamania obowiązków prawnych. ### 4.2. Public law - Public law is another area of regulation. - Public law includes constitutional law, administrative law, criminal law, financial law, public law on commercial activities, criminal, civil and administrative procedures law and international public law. - Labour law, maritime law, environmental law and agricultural law also include public-law regulations. - Public law regulates the system of public authorities and relations between the state and society. - Its primary purpose is to protect collective, general and social interests, as well as the interests of the state and other common interests (public interests). - Public authorities (or other entities furnished with powers of state control) and other subjects of the law (natural and legal persons) are parties to public-law relations. - The governing authorities are furnished by the law with competencies to which these entities must submit. - If the authority uses its competence (e.g. identifies the specific duty to be performed), the individual entity has the obligation to perform. - Therefore, public law creates subordination relations between entities (competence subordination relations). - The competence subordination relationship is expressed by one of the entities (that is furnished with the competencies) having a superior position to the other entity (that is subordinated to this competence) and being able to form its legal position by its decisions. - The subordinated entity is obliged to submit to the decision of the superior entity. - This characteristic applies to administrative law relations, e.g. voivod citizen relation, relations arising from procedural law (e.g. public prosecutor - suspect), and from financial law (tax authority – taxpayer). - The method that uses this inequality of parties in the regulation is referred to as the administrative law method (model structure of the principle: "Entity A is obligated to/prohibited from C if entity P commits the conventional act K"). - Subordination relations are also regulated using the penal method. - In this case, the fact that the state threatens the use of direct coercion (e.g. imprisonment or a fine) in the event of a violation of legal obligations is of decisive importance to the formation of relations between entities. ### 5. Prawo materialne, prawo ustrojowe, prawo postępowania - Tradycyjnie i powszechnie dzieli się też wszystkie normy w systemie prawa na normy prawa materialnego, ustrojowego i postępowania. - Prawo materialne tworzą normy regulujące bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne, skierowane do każdego z nas (np. nie zabijaj człowieka, nie kradnij, płać podatki). - Normy prawa materialnego określają: kto, w jakich okolicznościach, jak ma się zachować oraz jakie konsekwencje spotykają go w razie nieprzestrzegania prawa. - Mamy więc materialne prawo cywilne, materialne prawo karne, materialne prawo administracyjne itd. - Na prawo ustrojowe składają się normy określające organizację władzy publicznej, ich kompetencje i prawne formy realizacji tychże kompetencji (np. ustrojowe prawo administracyjne, ustrojowe prawo finansowe). - Prawo postępowania to normy regulujące wszystkie elementy związane z trybami postępowania przed organami władzy publicznej, w sytuacji dochodzenia roszczeń, realizacji kompetencji, egzekwowania obowiązków, stosowania sankcji ujętych w prawie materialnym. ### 5. Substantive law, political law, procedural law - All norms in the system of the law are traditionally and universally divided into norms of substantive, political and procedural law. - Substantive law is composed of norms that directly regulate the respective social relations that are addressed to all of us (e.g. do not kill other people, do not steal, pay taxes). - The norms of substantive law define who should behave how in what circumstances and specify the consequences of a lack of compliance with the law. - Consequently, we have substantive civil law, substantive criminal law, substantive administrative law, etc. - Political law includes norms that define the organisation of public authorities, their competencies and the legal forms for exercising these competencies (e.g. political administrative law, political financial law). - Procedural law covers the norms that regulate all elements related to the mode of proceedings before public authorities, in situations of filing for claims, exercising competencies, enforcement of obligations and applying sanctions imposed by substantive law. Consequently, there are civil, criminal and administrative procedural law regarding proceedings before courts (the so-called recourse to the law) and clearly different procedural law for proceedings before administrative authorities (the so-called administrative course of claiming rights). ### 6. Gałęzie prawa - Do tradycji należy też wyodrębnianie tzw. gałęzi prawa. - Przez „gałąź prawa" rozumie się „podsystem" wewnętrznego systemu prawa konkretnego państwa, który daje się wyróżnić ze względu na wyraźnie dającą się zidentyfikować (i nazwać) sferę stosunków społecznych (np. stosunki rodzinne - prawo rodzinne i opiekuńcze, stosunki pracy - prawo pracy, zabronione czyny społecznie niebezpieczne - prawo karne). - Niektóre gałęzie prawa wyodrębnia się od czasów starożytnych po dzień dzisiejszy (np. prawo karne, prawo cywilne, prawo morskie), inne nie mają za sobą takiej tradycji (np. prawo pracy wyraźnie wyróżniło się dopiero w XIX wieku). - Są takie, które ukształtowały się w XX wieku (np. prawo ochrony środowiska). - W każdym państwie systematyka wewnętrzna prawa jest nieco inna - to efekt tradycji legislacyjnej, doświadczeń historycznych, prac doktryny prawniczej i wielu innych czynników. - W Polsce prawo dzieli się zgodnie z tradycją na: prawo międzynarodowe publiczne, prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo karne (materialne), prawo cywilne (materialne), prawo pracy, prawo postępowania karnego, prawo postępowania cywilnego, prawo gospodarcze (publiczne i prywatne), prawo finansowe, prawo rolne, prawo ochrony środowiska, prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo międzynarodowe prywatne, prawo morskie. ### 6. Branches of the law - Separation of the so-called branches of the law is also a part of tradition. - The "branch of the law" is understood as a "sub-system" of the internal system of the law of a specific state that can be distinguished (and which can be named) on the basis of clearly identifiable sphere of social relations (e.g. family relations - family and custodianship law, labour relations labour law, socially dangerous prohibited acts - criminal law). - Some branches of the law have been separated up to the present day since ancient times (e.g. criminal law, civil law, maritime law), while others do not have such a long tradition (e.g. labour law emerged in the 19th Century). - Some branches appeared in the 20th Century (e.g. environmental law). - The internal systematics of the law differs slightly between states - this arises from legislative tradition, historical experiences, works on legal doctrine and many other factors. - In Poland, the law has traditionally been categorised into: international public law, constitutional law, administrative law, criminal law (substantive), civil law (substantive), labour law, criminal procedures law, civil procedures law, the law on economic activities (public and private), financial law, agricultural law, environmental law, family and custodianship law, international private law and maritime law. ### 7. Nowe zjawiska - Zagadnienie systematyki wewnętrznej prawa komplikuje się z wielu powodów. - Wpływa na to tendencja do internacjonalizacji prawa, polegająca m.in. na tworzeniu kompatybilnych rozwiązań problemów prawnych różnych państw, upowszechnianiu, a nawet ujednolicaniu wielu standardów prawnych, implementacji „obcych" wzorów regulacyjnych w wewnętrznych porządkach prawnych państw. - Wyraźnie pojawiła się też tendencja odwrotna: podyktowane poważnymi zagrożeniami globalnymi (terroryzm, klęski ekologiczne) próby tworzenia prawa wewnętrznego, które sprzyjałoby zamykaniu granic, izolacji państw, narodów, odgradzania się od innych (np. specjalne zasady kontroli na granicach dla cudzoziemców po 11 września). - W Unii Europejskiej prawo tworzone zarówno na poziomie umów międzynarodowych (prawo pierwotne), jak i prawo tworzone przez instytucje Wspólnot (prawo wtórne) „nie daje się" podzielić na klasyczne gałęzie prawa. - „Naturalniejsze niż przedmiotowe jest funkcjonalne kryterium wyodrębniania podsystemów prawa wspólnotowego. - U podstaw prawa unijnego znajdują się regulacje dotyczące Unii Gospodarczej i Walutowej. - Użyteczne może być posłużenie się kryterium sektorowym do wyodrębniania działów regulacji, ich głównych zasad and instytucji. - Każdej polityce sektorowej odpowiadają działy regulacji prawnej (,,podsystemy"). - Nie wszystkie dają się wprost przyporządkować do poszczególnych gałęzi prawa, np. tych tradycyjnie wyodrębnianych w Polsce, wiele z nich wpływa na różne gałęzie jednocześnie. - Ponadto jest charakterystyczne, że granice systemu unijnego wytyczają w praktyce nie tylko organy tworzące prawo, ale także Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz sądy w państwach Unii. - Rola sądów w kształtowaniu porządku prawnego w Unii jest kluczowa. - Organy stosujące prawo w państwach Europy wykorzystują bowiem – w zależności od przedmiotu sprawy – jako podstawy prawne swoich decyzji: a) prawo wewnętrzne państw; albo b) prawo wewnętrzne i prawo unijne (tj. traktatowe i pochodzące od organów Wspólnot); albo c) prawo wewnętrzne, ale interpretowane w duchu unijnym; albo d) prawo międzynarodowe. ### 7. New phenomena - The issue of internal systematics of the law is becoming increasingly complex for numerous reasons. - These include the trend towards the internationalisation of the law involving, inter alia, the establishment of compatible solutions to legal problems in various states, the popularisation and even unification of many legal norms, the implementation of "foreign" models of regulation in the internal legal systems of states. - The opposite trend has also clearly appeared as a result of serious global threats (terrorism, ecological catastrophes), which is related to the attempts to develop internal law that supports the closure of borders, the isolation of states and nations and separation from others (e.g. special principles for clearing foreigners at borders after 11 September). - In the European Union, the law established at the level of international agreements (primary law), as well as the law made by community institutions (secondary law) cannot be divided into the classical branches of the law. - The application of the functional criterion for distinguishing sub-systems of community law appears "more natural" than of the criterion of the subject. - The foundations of EU law include regulations regarding the Economic and Monetary Union. - The use of the sector criterion for distinguishing areas of regulation, their main principles and institutions can also be useful. - Every sectoral policy corresponds to sections of the legal regulation ("sub-systems"). - Not all can be directly assigned to individual branches of the law, e.g. branches traditionally differentiated in Poland; many of them affect different branches of law at the same time. - Additionally, it is characteristic that the limits of the EU system in practice are set not only by the law-making authorities, but also by the European Court of Justice, the European Court of Human Rights and courts in the EU states. - Courts play a key role in forming the legal order in the European Union. - This is because authorities applying the law in European states use a) the internal law of states; or b) the internal law and EU law (treaty law and the law established by the community authorities); or c) the internal law interpreted in the EU spirit; or d) international law, as the legal grounds for their decisions (depending on the subject of the case). ### 7. Nowe zjawiska - Zagadnienie systematyki wewnętrznej prawa komplikuje się z wielu powodów. - Wpływa na to tendencja do internacjonalizacji prawa, polegająca m.in. na tworzeniu kompatybilnych rozwiązań problemów prawnych różnych państw , upowszechnianiu, a nawet ujednolicaniu wielu standardów prawnych, implementacji „obcych" wzorów regulacyjnych w wewnętrznych porządkach prawnych państw. - Wyraźnie pojawiła się też tendencja odwrotna: podyktowane poważnymi zagrożeniami globalnymi (terroryzm, klęski ekologiczne) próby tworzenia prawa wewnętrznego, które sprzyjałoby zamykaniu granic, izolacji państw, narodów, odgradzania się od innych (np. specjalne zasady kontroli na granicach dla cudzoziemców