Panahon ng Katutubo PDF

PANITIKAN ▪ Mula sa salitang Titik ▪ Nilapian ng /pang-/ at /-an/ ▪ Pang-TITIK-an = PANITIKAN KAHALAGAHAN NG PANITIKAN ▪ Lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan ▪ Malaki ang naiambag nito sa kultura at kabihasnan ng alinmang bansa ▪ Maaaninag sa panitikan ang lalim ng ating kultura at a...

PANITIKAN ▪ Mula sa salitang Titik ▪ Nilapian ng /pang-/ at /-an/ ▪ Pang-TITIK-an = PANITIKAN KAHALAGAHAN NG PANITIKAN ▪ Lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan ▪ Malaki ang naiambag nito sa kultura at kabihasnan ng alinmang bansa ▪ Maaaninag sa panitikan ang lalim ng ating kultura at ang malikhaing katalinuhan ng ating lahi ▪ Minana natin ito sa ating mga ninuno at nagpapalipat-lipat sa mga salinlahi PAGPAPAKAHULUGAN SA PANITIKAN AYON KAY Ito ay talaan ng buhay sapagkat dito naisisiwalat ng tao sa malikhaing paraan JOEY ang kulay ng buhay, ang buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig na kanyang kinabibilangan at pinapangarap. ARROGANTE  AYON KAY ZEUS ▪ Lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. SALAZAR ▪ Bunga ng mga diwang mapanlikha, ng diwang naghehele sa misteryo ng mga ulap o ng diwang yumayapos sa palaisipan ng buwan. Ang panitikan ay buhay na pulsong pumipintig at mainit na dugong ▪ Kasangkapang lubos na makapangyarihan dumadaloy sa ugat ng bawat ▪ Maaari itong gumahis o kaya’y magpalaya ng nilalang at ng buong lipunan. Isang nagpupumiglas na ideya sa kanyang sariling bartolina karanasan itong natatangi sa sangkatauhan. ng porma at istruktura ▪ Kakaibang karanasan ▪ Naglalantad ng katotohanan at ng mga guni-gunning isip lamang ▪ Hinahaplos nito ang ating sensorya tulad ng paningin, pandinig pang-amoy, panlasa at pandama. ▪ Kinikiliti nito ang ating malikhaing pag-iisip at maging sasal na kabog ng ating dibdib. ▪ Pinupukaw nito ang nahihimbing na ating kamalayan  ▪ May iba’t ibang paraang upang bigyang kahulugan ang panitikan. AYON KAY ▪ FICTION o Likhang-isip gamit at malilikhaing talinhaga. TERRY ▪ Subalit, ayon sa argumentinang kanyang nabanggit, ang mga EAGLETON produkto gaya ng komiks, pelikula, telebisyon at pocket books na bunga ng malikhaing isip ng mga may akda ay hindi maituturing na panitikan KARAGDAGANG PAGPAPAKAHULUGAN Pagpapahayag ng damdamin ng tao ukol sa lipunan, pamahalaan, kapaligiran, kapwa at Dakilang Lumikha (Honorio Azarias) Ito ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan sapagkat dito masasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing at guniguni ng mga tao na nasusulat o binabanggit sa maganda, makahulugan, matalinghaga at masining na mga pahayag.(Maria Ramos)  Nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay, lipunan, pamahalaan, pananampalataya, at mga karanasang kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.(Panganiban, 1954:1) Ang tawag natin sa lahat ng uri ng pahayag nakasulat man ito, binibigkas o kahit ipinahihiwatig lang ng aksyon ngunit may takdang anyo o porma katulad ng tula, maikling kuwento , dula, nobela, at sanaysay. (L.Santiago, 1993) ▪ Ito ay yaong walang kamatayan, yaong nagpapahayag ng damdamin ng tao bilang ganti niya sa reaksyon sa kanilang pang-araw-araw na pagsusumikap upang mabuhay at lumigaya sa kanilang kapaligiran, gayundin sa kanilang pagsusumikap na makita ang Maykapal.(Atienza, Ramos, Salazar at Nazal, 1984) BALIKTANAW SA PANITIKAN NG PILIPINAS PANAHON NG KATUTUBO I. KWENTONG Mga panitikang pasalita BAYAN MITO ALAMAT SALAYSAYIN II. EPIKO Akdang patula tungkol sa kabayanihan MICROEPIC MACROEPIC MESOEPIC MGA KATANGIAN NG EPIKO 1. Ang pag-alis ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan. 2. Pagtatagay ng agimat at/o anting-anting ng pangunahing tauhan. 3. Paghahanap ng pangunahing tauhan sa minamahal. 4. Pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan. 5. Patuloy na pakikidigma ng bayani. 6. Pamamagitnaan ng Bathala upang matigil ang labanan. 7. Pagbubunyag ng Bathala na ang naglalaban ay magkadugo. 8. Pagkamatay ng bayani. 9. Pagkabuhay muli ng bayani. 10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan. III. AWITING BAYAN  Paghele o OYAYI pagpapatulog ng bata DIONA Awit sa kasalan  Awit sa paggaod/ SOLIRANIN pagsasagwan ng bangka o ng mga manggagawa  Magtanim ay 'di Biro Magtanim ay 'di biro Maghapong nakayuko HALIMBAWA Di man lang makaupo Di man lang makatayo Braso ko’y namamanhid NG SOLIRANIN Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimitig Sa pagkababad sa tubig. Sa umaga, paggising Ang lahat, iisipin Kung saan may patanim May masarap na pagkain. TALINDAW Awit sa pamamangka  An Balud (isinalin mula sa Waray) Tila nag-aapoy, mapupulang langit HALIMBAWA Maging itong dagat, tila nagngangalit Siguro'y may nagkaingin kung saan Malakas na hangin ang dumadaluyong. NG TALINDAW Daluyong na ito'y laruan ng dagat Na nagmula pa sa karagatan Ang gabing madilim, tubig na malinaw ang pag-asa ng mga mandaragat TAGUMPAY O Awit sa pakikidigma o KUMINTANG digmaan KUNDIMAN Awit ng pag-ibig  IV. KARUNUNGANG Panitikang naghahasa ng dunong at talino BAYAN  ▪ mga salitang maituturing na pilosopiya SALAWIKAIN sapagkat ito ay may malalim na kahulugan at talaga namang matalinghaga. MGA HALIMBAWA NG SALAWIKAIN Aanhin pa ang damo Daig ng maagap ang masipag Kung patay na ang kabayo Ang aral ay nakakalimutan sa gitna ng Ang tumatakbo ng matulin kalituhan Kung matinik ay malalim Ngunit ang natural na asal ay hinding- hindi mapag-iiwanan  ▪ mga salitang lumalarawan sa isang SAWIKAIN bagay o pangyayari na kadalasan ng mahirap malaman ang tumpak na kahulugan. MGA HALIMBAWA NG SAWIKAIN ▪ Kabiyak ng Dibdib = Asawa ▪ Pag-iisang Dibdib = Kasal ▪ Butas ang bulsa = Walang pera ▪ Makapal ang Palad = Masipag ▪ Lantang Gulay = Sobrang pagod ▪ Kilos Pagong = Mabagal ▪ Nagsusunog ng Kilay = Masipag ▪ Mapurol ang Utak = Hindi matalino mag-aral BUGTONG MGA HALIMBAWA NG BUGTONG ▪ Ate mo, ate ko, ate ng lahat ng tao ▪ Sagot: Atis ▪ Tubig na nagiging bato, batong nagiging tubig ▪ Kung tawagin nila ay “Santo” pero hindi naman ito milagroso ▪ sagot: Asin ▪ Sagot: Santol ▪ Naligo si Kaka, ngunit hindi man lang nabasa ▪ Ang anak ay nakaupo na, ang ina’y gumagapang pa ▪ Sagot: Dahon ng Gabi ▪ Sagot: Kalabasa ▪ Bumili ako ng alipin, mas mataas pa sa akin ▪ Maliit na bahay, puno ng mga patay ▪ Sagot: Sombrero ▪ Sagot: Posporo ▪ May balbas ngunit walang mukha ▪ Dumaan ang hari, nagkagatan ang mga pari ▪ Sagot: Mais ▪ Sagot: Zipper ▪ Isa ang pasukan, tatlo ang labasan ▪ Sagot: Kamiseta KASABIHAN mga salita o paniniwala ng mga tao at nakakaapekto sa isa. MGA HALIMBAWA NG KASABIHAN ▪ Kapag maikli ang kumot, matutong mamaluktot. ▪ Ang mabuting ugali, masaganang buhay ang sukli. ▪ Ang kaginhawaan ay nasa kasiyahan at wala sa kasaganahan. ▪ Kung may tiyaga, may nilaga ▪ Walang umaani ng tuwa, na hindi sa hirap nagmula. ▪ Ang gumagawa ng kabutihan, hindi matatakot sa kamatayan. ▪ Walang mahirap na gawa kapag dinaan sa tiyaga. ▪ Kung ano ang itinanim ay siya rin ang aanihin PALAISIPAN ▪ isang suliranin o uri ng bugtong (enigma) na sinusubok ang katalinuhan ng lumulutas nito. MGA HALIMBAWA NG PALAISIPAN ▪ Ano ang nakikita mo sa gitna ng Dagat? ▪ Sagot: G ▪ Anong meron sa jeep, tricycle, at bus, pero wala sa eroplano? ▪ Sagot: Side Mirror ▪ Ano ang tinapay na hindi kinakain ang gitna? ▪ Sagot: Donut DITSO O ▪ Ginagamit sa larong pambata, ito ay may sukat at tugma TULAMBATA BULONG ▪ Orasyon ng matatanda SANGGUNIAN ▪ Saguinsin, et al. Ugnayan ng Panitikan at Lipunan. St. Andrew Publishing House. 2018 ▪ Philnews.ph. 2019. Hango sa https://philnews.ph/2019/07/16/kasabihan-15- halimbawa-ng-mga-kasabihan-na-may-mabuting-aral/ ▪ Mga-salawikain.com. Hango sa http://mga-salawikain.com/