MJFIL-303-SANAYSAY-AT-TALUMPATI-LESSON-12.pdf

MJFIL 303 Sana anaysay at Talumpati Ayon kay Bienvenido Lumbera, ang mananaysay ay "sinumang may gustong sabihin sa kanyang kapwa Filipino at may ARALIN 1...

MJFIL 303 Sana anaysay at Talumpati Ayon kay Bienvenido Lumbera, ang mananaysay ay "sinumang may gustong sabihin sa kanyang kapwa Filipino at may ARALIN 1 kakayahang hubugin ang wika upang maihatid nito ang gustong sabihin" (2000, 7). Kaya kahit ang isang walong taong Kasaysayan gulang na bata ay maaaring maging mananaysay sa Sa panitikang Filipino, ang kaibahan ng makata at ng pamamagitan ng mga liham na ibinibigay niya sa kaniyang mananaysay ay nasa antas ng kanilang komunikasyon. Ang magulang o kaklase. makata ay nakikipag-usap sa pamamagitan ng pananalinghaga. Sa Pilipinas, ang sanaysay ang pinakalaganap na anyo ng Samantala, ang mananaysay ay nakikipagtalastasan sa pagpapahayag. Ayon sa manunulat na si Lilia Quindoza- pinakamataas na anyo ng prosa-ang pagpapahayag gamit ang Santiago, ginagamit ang sanaysay mula sa simpleng eksam simuno at panaguri (Salanga 1990. 1). tungo sa tesis/ pananaliksik (2006, 38). Sa kasalukuyang Sa kasaysayan ng panitikang Filipino, lumitaw lamang noong halimbawa, madalas nating mabasa ang sanaysay na may mga 1938 sa bokabularyong Tagalog ang terminong "sanaysay." pulitikal na pamamahayag o statements ng isang organisasyon Ang salitang "sanaysay" ay nilikha ni Alejandro G. Abadilla. o partido. Palasak na rin ang pagsasanaysay sa Internet sa Ayon sa kanya, ito ay ang "pagsasalaysay ng nakasulat na pamamagitan hg blogging o hindi kaya'y sa mga hindi karanasan ng isang sanay sa pagsasalaysay" (Abadilla sa 'mabilang na mga lathalain o kritisismo na makikita sa mga e- Matute 1984, 2). Isa itong pagsasanib ng mga salitang "sanay" journal o opisyal na Website/link ng pahayagan o organisasyon. at "salaysay," Ang depinisyon ni Abadilla, kung susuriin, ay Naging bahagi na ng kulturang popular ang salitang "blog" mayroong pagdidiin sa kasanayan at paggagap ng mananaysay dahil sa dami ng taong tumatangkilik dito. Sa sobrang sa estilo ng pagsasalaysay. Naging pamantayan ni Abadilla sa kasikatan nito, ginagamit na ang termino sa telebisyon sa pagsasanaysay ang mga Kanluraning modelo. Bilang anyong pamamagitan ng palabas noon na BLOG sa Studio 23 o pampanitikan, nagsimula ito kay Michel Eyquem de Channel 23. Ang blog ay nagmimistulang mga tala sa Montaigne noong 1580 sa kanyang Essais na "naglalaman ng talaarawan o dyornal na mababasa sa Internet. Sa ilang kanyang mga palagay at damdamin, at noo'y website tulad ng Facebook, mayroon na rin silang serbisyo sa nangangahulugan ng mga pagtatangka, mga pagsubok, at kanilang mga miyembro na maaaring bumuo ng kanikanilang pagsisikap" (Matute 1984, 1). Tumutukoy ito sa anyong blog. Bukod Sa mga tula, komiks, at kuwento, ang laganap na pampanitikan sa Ingles na "essay." paraan ng pagpapahayag ng damdamin ng karanasan ng mga Ang sanaysay, ayon kina Isagani Cruz at Soledad Reyes, ay bloggers (tawag sa mga sumusulat ng blog) ay ang malikhaing isang akdang tuluyan na tumatalakay sa ilang isyu' (Cruz at sanaysay. Reyes 1984, 54). Hindi nalilimitahan ang mga paksang Maraming uri o kategorya ang sanaysay. Para kay Abadilla, maaaring talakayin sa sanaysay. Halimbawa, kung susulat ang maituturing na sanaysay ang mga pormal na sulatin tulad ng isang mananaysay, maaari niyang talakayin ang kaniyang mga panunuring pampanitikan. Subalit, dahil sa Kanluraning obserbasyon habang nag-aabang isang araw na malakas ang pamantayan ni Abadilla, sinikap ni Lumbera na lumikha ng ulan at mahaba ang pila sa dyip. Maaari rin naman na maisulat "bagong" pamantayan sa pagkakategorisa sa sanaysay bilang niya ang mga nakita niyang nakatutuwang pangalan ng mga anyong pampanitikan (Lumbera 2000, 7). Maaari na ring tindahan o kainan tulad ng Pinoy Big Baker o Washing Well sakupin ng kategoryang sanaysay ang alinmang akdang prosa habang nagbibiyahe. Sa madaling sabi, kahit ano mula sa mga na "nagbabahagi ng impormasyon, nagpapaliwanag, umaakit personal na karanasan tungo sa karanasan ng iba, ay maaaring na paniwalaan natin ang sinasabi, tumutuligsa sa mga maging paksain ng sanaysay. Dahil sa dami ng matatalakay sa institusyon o indibidwal o umaaliw sa mambabasa" (6). Batay isang sanaysay, ang sanaysay ay maituturing bilang bukal ng sa depinisyon ni Lumbera, matuturingang sanaysay ang mga karanasan, ideolohiya, obserbasyon, paniniwala, at liham, kolum/artikulo sa pahayagan, mga tala sa dyomal, pagpapahayag. talambuhay o kathambuhay, pananaliksik, pormal na sulatin, KATANGIAN NG SANAYSAY tesis, malikhaing sanaysay (creative nonfiction), blog entri, at iba pa. Bilang anyong pampanitikan, kinakailangang mayroong estruktura ang sanaysay. Kung ihahalintulad ito sa bahay, ito MASIGABU ang sanaysay tulad ng palakpak dahil sa mga ang magsisilbing haligi upang maiwasan ang pagguho ng katangiang nakapaloob dito, ayon kay Lilia Quindoza-Santiago. tirahan. Maituturing na haligi ng sanaysay ay ang simula, gitna, Sa salitang "masigabu" makikita ang mga katangiang dapat at wakas o pagtatapos nito. Ilan sa mga batayang elemento na taglayin ng isang epektibong sanaysay. Ayon sa kanya: dapat taglayin ng isang sanaysay ay ang mga sumusunod: MAy mahusay at sariling ideya; pangunahing tema, wika, himig, estilo, panauhan, balangkas, detalye, sariling karanasan, pagkiling, at kongklusyon. Anuman maSinop ang organisasyon at paglalahad; ang paksa o isyung tinatalakay, kinakailangang mayroon itong lohika at organisadong kaisahan upang mabigyan ng linaw ang GAmit ang sariling estilo at tinig; mga pahayag. Ang isang epektibong sanaysay ay dapat ring maging makatotohanan, kapani-paniwala, may lalim, at may BUkas sa mga posibilidad at pagbabago. (Quindoza-Santiago puso. Ibig sabihin, higit na sa personal na sanaysay, ang 2006, 43) sanaysay ay kinakailangang "nakikipagusap" sa kaniyang Tulad ng kasaysayan, ang sanaysay ay salaysay ng maraming mambabasa. Sa ganitong paraan, isinasama ng mananaysay saysay (36). Dahil dit'o, may malaking ambag ang tradisyon ng ang kaniyang mambabasa sa kanyang paglalayag sa paksa. sanaysay sa pagbubuo ng bansa at kamalayan. Dahil magkakaiba ang maaaring gawing sanaysay, tulad ng bahay, maraming estilo o pamamaraan ang makikita at KAILAN PUMASOK ANG SANAYSAY SA PILIPINAS magagamit sa pagsusulat nito. Panahon ng Kastila Sa pagsulat ng sanaysay, maaaring gamitin ang paglalarawan. pananalinghaga, pagkukuwento, pagpapatawa, paghahambing, Noong dumating ang mga Kastila sa bansa, dinala nila hindi pag-aanalisa, at marami pang iba. Nasa bubuo ng bahay ang lamang ang Katolisismo at kulturang Europeo kundi maging pagpapasya kung anong estilo ang nararapat sa kanyang ang mga bagong anyong pampanitikan. Sa kanilang pagdating, sanaysay. Ang estilo ng mananaysay ay nakabatay sa kanyang nakita nila ang pangangailangang gawing "sibilisado" ang mga interes, panlasa, at pagpapahalaga (Lucero et al 1994, 140). katutubo. Bilang bahagi ng kanilang pananakop, ipinalaganap nila ang Katolisismo sa pamamagitan ng pagbibinyag, at ang pagsesensura sa pagpapalimbag ng mga katutubo. Ang mga sinaunang panitikan tulad ng mga epiko, bugtong, alamat, palaban, satiriko, at husay sa kasaysayan. Bukod kay Rizal, salawikain. at kuwentong-bayan ay binigyan ng relihiyosong naging impluwensiyal rin ang mga sanaysay ng ilang kasapi ng tunguhin at tema. Ang ipinalit halimbawa sa epiko ay ang kilusan dahil sa mga kritisismo nila ukol sa frailocracia sa bansa. pasyon. Kabilang dito sina Marcelo H. del Pilar, La soberania monacal en Filipinas (The Monastic Sovereignty in the Philippines), Ipinakilala ng mga Kastila ang nobela, sanaysay, dula. at 1888; at Graciano Lopez Jaena, Discursos y articulos varios panunuring pampanitikan (Cruz at Reyes 1984, 54). Nailuwal (Discourses and Various Articles), 1891. (Tiamson et al. 1994, ang sanaysay noong ikalabing pitong siglo. Ang mga sanaysay 94- 95). sa panahong ito ay nakasulat sa wikang Espanyol dahil sa mga misyonero. Sa dahilang ang mga nagmamay-ari ng mga Sa kabilang banda, noong panahon ng Himagsikan, naipakilala palimbagan ay ang mga pari, naging karaniwang paksain (at ang mga sanaysay ni Andres Bonifacio tulad ng "Ang Dapat layunin) ng mga nailalathalang akda ang pagsasa-Kristiyano ng Mabatid ng Tagalog" at "Sa mga Kababayan" at ni Emilio mga katutubo noon. Ayon kay Nenita Pagdanganan-Obrique, Jacinta para sa kalipunan ng kaniyang mga sanaysay na "ito ang nagsilbing makinarya sa pangangalat ng mga akdang "Liwanag at Dilim" (Matute 1984, 2). babasahin tulad ng meditasyon, sermon, dayalogo, anekdotang moral, himno, paga-aral ng mga wika, at Panahon ng Amerikano Hanggang sa Kasalukuyan paliwanag ng mga prinsipyong Katolisismo" (Pagdanganan- Nagpatuloy ang paninikil sa diwa ng nasyonalismo sa panahon Obrique 2001, 64). Naging palasak sa mga panahong ito ang ng Amerikano. Naipamalas ang pagsikil na ito sa pamamagitan mga memorias (memoirs), reseñas (résumés), informes ng pagpapatupad ng mga batas. Ilan sa mga batas na ito ay (accounts), at memoriales. Naging karaniwang paksain ng mga ang Sedition Law (1901), Brigandage Act (1902), at ang Flag sanaysay na ito ay ang pulitika, relihiyon, teknolohiya, at iba Law (1907). Bagaman naipataw ang mga batas na ito, itinuring pa (Tiamson et al. 1994, 93). Ilan sa mga. halimbawang ito ay na "gintong panahon ng pahayagang Tagalog" ang mga taon ang mga sumusunod: Doctrina Christiana en lengua española y mula 1900-1916. Ito ang naging bunga ng "pagkakaroon ng tagala (Doktrinang Kristiyano sa Wikang Espanyol at Tagalog, siwang na naglatag ng kalayaan sa pamamahayag" (Iñiego w.p., 1593, [akin ang salin]); Librong Pag-aaralan nang manga 4). Sa mga panahon ding ito lumitaw ang pagsasanib ng Tagalog nang Uicang Castila (Isang Libro para sa Katutubo para "panitikan at peryodismo" sa anyo ng tulang peryodismo. sa pag-aaral ng wikang Espanyol), 1610 ni Tomas Pinpin; at Dahil sa antas ng edukasyon at liberalismo, tuluyan nang Pagsusulatan nang Dalawang Binibini na si Urbana at ni Feliza umunlad ang sanaysay bilang anyong pampanitikan. Kinilala na Nagtuturo ng Mabuting Kaugalian (Pagsusulatan ng ang wikang Ingles bilang pangunahing wika sa pagsulat ng Dalawang Dalaga na si Urbana at Feliza, na Nagtuturo ng sanaysay. Ilan sa mga manunulat ng panahong ito ay sina Tamang Gawi) aking salin, 1864 ni Padre Modesto de Castro Maximo Kalaw, Jorge Bocobo, Salvador Lopez, at Fernando (Lucero et al. 1994, 67). Maramag (Mojares 1994, 83). Pagkaraan ng Ikalawang Sa ilalim ng pananakop ng mga Kastila, marami sa mga Digmaang Pandaigdig, naging papel ng sanaysay ang maging katutubo ang pinaslang, nagbayad ng mataas na buwis, naging behikulo sa pagpapalaganap ng kultural at pulitikal na biktima ng polo y servicio o forced labor, at inagawan ng lupa. edukasyon. Naging tanyag ang mga pangalan nina Nick Dahil dito, nagsilbing daluyan ng mga obserbasyon, kuro-kuro, Joaquin, Carmen Guerrero Nakpil, at Adrian Cristobal. Ang pagpapalagay, at pahayag ng mga katutubo ang mga kanilang mga sanaysay ay lumalabas sa mga pahayagan bilang pahayagan, lalo na sa pamamagitan ng mga artikulo at tudling mga tudling (kolum), editoryal o lathalain. (kolum) noon. Nagkaroon ng puwang ang mga katutubong Sa kasalukuyan, ang mga tudling, editoryal, lathalain, magpahayag at sumuri sa namamayaning sistema ng talambuhay ay maituttiring na malikhaing sanaysay, sabi ni pamamalakad ng mga Kastila. Cristina Pantoja-Hidalgo. Ayon' sa kanya, ang mga akdang Nanguna ang El Pasig (1862) sa pagtuligsa sa namamayaning sanaysay ay gumagamit ng estratehiya ng maikling kuwento. gahum sa lipunan sa panahon na ito. Naging tema ng naturang Ang malikhaing sanaysay sa bansa ay napapanahon hindi pahayagan ang mga paksang sekular/praktikal (Pagdanganan- lamang dahil sa paksain nito, kundi dahil sa malayang pagkiling Obrique 2001, 64). Noong ika-19 na siglo, ginamit ng kilusang ng nakararami, manunulat man o hindi, sa anyong ito. Repormista ang sanaysay bilang lunan ng kanilang mga Tinatawag rin nila ito bilang bagong peryodismo o new obserbasyon ng paninikil ng mga Kastila sa kalayaan ng mga journalism. Bilang anyong pampanitikan, matagal-tagal na rin Filipino. Nanaig ang diwang makabayan sa mga sanaysay sa itong nababasa at naisusulat. anyo ng mga tudling, liham, lathalain, dyornal, talaarawan, at sermon (Lucero et al. 1994, 93). Ilan sa mga nangungunang Noong panahon ng Batas Militar halimbawa, litaw ang Repormista ay sina Luis Rodriguez Varela, Padre Pedro Pelaez, paggamit ng malikhaing sanaysay sa mga pahayagan tulad ng at Padre Jose Burgos na sumulat ng Manifesto de los leales Asia-Philippines Leader, Philippines Free Press, at Philippine Filipinos en defensa de su honra y fidelidad (Manifesto of the Graphic (Pantoja-Hidalgo 2003, 4) Ang mga manunulat sa mga Loyal Filipinos in Defense of their Honor and Faithfulness), lathalaing ito ay nagsulat sa wikang Ingles. noong 1864 (94). Ilan sa mga kilalang manunulat na sumulat dito ay sina Nick Sa mga susunod na taon at pangyayari tulad ng paglakas ng Joaquin. Gregorio Brillantes, Kerima Polotan-Tuvera, Wilfredo kilusang Propaganda sa Espanya, naitatag ang ilan pang mga Nolledo, Gilda Cordero-Fernando, Ninotchka Rosca, Luis pahayagan na may layuning tumuligsa sa pananakop ng Kastila. Teodoro. Jose Lacaba, Sylvia Mayuga, Petronilo Darcy (4), at Lumabas ang La Solidaridad (1889), Kalayaan (1896) ng Alfredo N. Salanga. Dahil sa demokratikong espasyo noong Katipunan, El Heraldo de la Revolucion, at ng La dekada 1980, bukod sa iba pang anyong pampanitikan tulad Independencia (Iniego w.p., 2). May mahalagang papel na ng kuwento, dula, at tula, yumabong ang sanaysay/malikhaing ginampanan ang La Solidaridad sa pagpapakilos ng mga sanaysay sapagkat dumami na rin ang mga mananaysay na ilustrado at pag-uudyok sa rebolusyonaryong kilusan laban sa sumusulat hindi lamang sa wikang Filipino o Ingles kundi pati Kastilang mananakbp. Ilari sa mga sumulat sa La Solidaridad ay na rin sa wikang bernakular. Dagdag pa, na marami sa mga mga makata-peryodista tulad ni Jose Rizal. Sa La Solidaridad, malikhaing manunulat (makata/kuwentista) ang pumasok sa ipinamalas ni Rizal ang kaniyang kakanyahang makapagluwal larangan ng peryodismo bilang mga makata-peryodista. Ilan sa ng mga sanaysay na nagtatanghal sa iba't iba niyang himig sa mga ito ay sina Jun Cruz Reyes, Virgilio S. Almario, Domingo panulat. Isinulat ni Rizal ang mga sumusunod na sanaysay: La Landicho, Jose Lacaba', Bienvenido Lumbera, Cirilo Bautista, at verdad para todos (Katotohanan para sa Lahat); Filipinas iba pa. dentro de cien años (Ang Pilipinas sa Loob ng Isang Siglo); at La Vision de Fray Rodriguez (Ang Pangitain ni Fr. Rodriguez). Sa Naging lunan rin ng mga pahayagan ang tinig ng kababaihan sa mga sanaysay na ito, ipinakita ni Rizal ang kanyang pagiging panulat nina Genoveva Edroza-Matute, Liwayway Arceo, Fanny Garcia, at Lilia Quindoza-Santiago. Ayon nga kay Lilia upang makalikha ng parisukat o trianggulo. Kapag ang QuindozaSantiago, "kasabay ng kanilang paghawan ng talismang ito ay isinusuot sa leeg upang ang pinakaagnos ay magaang na wika inihahatid ng mga manunulat na babae ang sumayad sa dibdib, tinatawag naman itong "jausan"; kung ang mga namumukod tanging kuro-kuro tungkol sa karanasang talisman ay itinatali sa braso, ang tawag naman ay "baklaw"; pambahay, pandaigdig, at panlipunan" (Quindoza-Santiago at kung sa baywang naman ibinebenda, tinatawag na 2006, 39-40). Hindi matatawaran ang pag-unlad ng sanaysay "kambut-kambut." sa panitikang Filipino lalo na't patuloy pa rin itong ipinapalaganap ng teknolohiya tulad ng Internet, at Sa mga ganitong sanaysay, pormal na wika ang ginagamit sa naghahanap ng bagong lunan ng pagpapahayag na makikita pagpapahayag. Halimbawa, sa mga rebyu ng pelikula o libro sa halimbawa sa mga bulletin boards o billboards. Bukod sa pahayagan, hindi ginagamit ang mga salitang balbal. maraming wikang maaaring gamiting daluyan ng mga Ipinapalagay na ang mambabasa o nakikinig sa mga pormal na sanaysay, itinatanghal ang anyo sa mga patimpalak sa bansa. sanaysay ang yaong mga intelektuwal o kadalasan ay ang mga Isa sa mga patimpalak na ito ay ang Carlos Palanca Memorial nasa akademya. Awards for Literature para sa kanilang kategoryang Kabataan Bilang halimbawa, narito ang sipi mula sa sanaysay ni Noemi Essay at Propesyunal. Rosal na "Ang Produksiyon at Reproduksiyon ng mga Kaapihan Sa kasalukuyan, ang malikhaing sanaysay ay kinikilala bilang ng mga Kuwentistang Babae sa Iloko: Pokus sa Dekada '80": isang anyo ng panitikan sa Pilipinas. Marami nang ginagawang Kung titingnan naman natin ang kasaysayan ng Bannawag. pag-aaral tungkol dito at dumarami ang mga nabuong kurso makikitang wala pang babaeng naging editor ng publikasyong tungkol sa pagsulat nito tulad ng sa Unibersidad ng Pilipinas ito. Minsan lamang nagkaroon ng babaeng staffer ngunit ayon (UP) at de La Salle University (DLSU). Itinuturo ito sa mga snakapanayam kong dalawang staffer ng Bannawag ngayon, kurso ng malikhaing pagsulat, komunikasyon at pananaliksik. hinding-hindi na ito mauulit. Nahihirapan daw sila kung may MJFIL 303 Sanaysay at Talumpati babaeng staffer dahil 'maarte' raw ang babae (Duque at Hidalgo. 2001). Napapansin din na halos pare-pareho ang mga ARALIN 2 lalakeng nagpapalitan sa posisyong ito. Bukod dito, karamihan sa mga regular na kontribyutor ay mga miyembro ng editorial Depinisyon at Katangian, Pormal at Impormal staff, o di kaya'y asawa, kamag-anak, at understudy ng mga kilalang manunulat na lalaki. Mayroong dalawang pangunahing uri ang sanaysay: ang pormal at impormal na sanaysay. Sa kategorya ng pormal o Tungkol naman sa literary output ng kababaihan, sinabi rin ng maanyo, ayon kay Genoveva Edroza-Matute, ang mga naturang staffer na kakaunti lamang ang nadedebelop na sanaysay ay bunga ng pananaliksik at mayroong kuwentistang babae dahil karamihan sa kanila ay humihinto sa pagpapahalaga sa mga nakalap na datos. Ibig sabihin, pagsulat sa oras na mag-asawa at magkapamilya sila (Duque at hinihinigi sa mga pormal na sanaysay ang masinsing pag- Hidalgo, 2001). (Rosal 2004, 97) Ang mga pormal na sanaysay oorganisa ng datos, ang malinaw, lohikal at kapani- sa pangkalahatan ay madalas na nagsisilbing daluyan ng paniwalang pagpapaliwanag, at kritika o analisis' sa mga ito. Sa pagbabahaginan ng impormasyon. Minsan, pinagtutuunan ng pamamagitan ng pananaliksik, hinahango ng mananaysay ang mga sanaysay na ito ang kalikasan o ang proseso na kaniyang mga obserbasyon, kuro-kuro, at kongklusyon. nagaganap sa isang bagay, pangyayari, o tao. Halimbawa, maaaring paksain sa isang pormal na sulatin sa klase ang Madalas nating mabasa o mapakinggan ang mga pormal na kasaysayan at gamit ng wikang Filipino. Maaari rin naman na sanaysay sa isang intelektuwal na kaligiran tulad sa mga klase ang sanaysay ay tungkol sa iba't ibang paraan ng pagluluto ng sa pagsusulat, simposya, lektyur, sermon, at mga talumpati. adobo o sinigang. Mangilan-ngilan rin sa mga mananaysay sa Ilan sa mga halimbawa nito ay ang mga pormal na sulatin bansa ang sumulat na tungkol sa pagkain. Halimbawa na tulad ng tesis o anumang pananaliksik, at mga sanaysay' na lamang ang isa sa mga kinikilalang pangunahing kritiko sa naisulat ng mga nasa akademya tulad ng panunuring panlasa na si Doreen Fernandez sa kaniyang sanaysay na "Why pampantikan. Sinigang?" Sa kabilang banda, sa kaniyang antolohiyang Sa kasalukuyan, mayroon na rin tayong tinatawag na Inumang Pinoy, inilahad ng manunulat na si Edilberto Alegre ethnoessay. Sa sanaysay ng malikhaing manunulat at sa kaniyang mga sanaysay ang penomenon ng inuman sa mananaysay na si Lilia. Quindoza-Santiago, ipinaliwanag niya kulturang Filipino. na ito "ay mga sanaysay na nagpapaliwanag sa mga gawi, Samantala, sa personal o impormal na sanaysay, binibigyan ng kostumbre, at estilo ng pamumuhay ng mga katutubo kalayaan ang mananaysay sa kaniyang pagkatha batay sa (Quindoza Santiago 2006, 39). Ang ethno-essay ay isang kaniyang karanasan at kung paano niya isinasabuhay ang paraan ng pananalamin sa pag-aaral o obserbasyon sa kultura karanasang ito. Para kay Matute, tinatawag niyang palagayan ng iba. Pangkalahatang layunin ng ethno-essay ay ang (Matute 1984, 1) ang impormal na sanaysay. maitanghal mg kultura ng mga grupong ethnolinggwistiko. Nakikipagpalagayan ang mananaysay sa kanyang paligid at sa Kung nais mong siyasatin mg iba't ibang ritwal ng mga kaniyang sariling pagpapasya at pagpapahalaga. Bukod dito, Subanon halimbawa, maaari mong gawing paksa ito para n sinabi rin ni Matute na makikita sa palagayan ang malikhaing iyong sanaysay. Dapat lamang isaalang-alang ng mananaysay pagpapahayag ng nararamdaman at kuro-kuro ng mananaysay ang kaniyang inaakong responsibilidad bilang manunulat at sa mga nakikita, nababasa' at nararanasan niya (Lucero et al. tagatala. Isang kongkretong halimbawa nito ay ang sanaysay ni 1994, 140). Sa madaling salita, personal ang lapit ng Federico Licsi-Espino, Jr na "Sa Daigdig ng mga Tausug" mananaysay sa kaniyang palagayan. (Santos 2006, 76-77): Tulad sa pormal na sanaysay, kahit sino ay maaaring sumulat Bago naging Islamisado ang mga Tausug, marami silang ng Palagayan. Hindi ito pumipili ng edad, kasarian, o antas sa pamahiin at paniniwala na hangga ngayon ay umiiral pa-gaya lipunan. Pag mayroon kang nais ibahagi na karanasan, maaari ng paggamit ng talisman o anting-anting. Gayunpaman, kang sumulat ng palagayan. Ang mahalaga, ayon kay Joseph nilukuban na rin ng espiritu ng Islam ang panimwala at bisa ng Epstein sa kaniyang introduksyon sa Norton Book of Personal mga talisman na kung tawagin ng mga Tausug ay habay-habay. Essays, ang mga paksang tatalakayin ay may pag-uugat sa May dalawa uri ng habay-habay na ayon sa mga Tausug ay realidad. Hindi tulad ng maikling kuwento, ang bawat hibla ng talagang mabisa at makapangyarihan. Ang isang uri ay karanasan ay kinakailangang kapanipaniwala, makatotohanan, kapirasong papel na kinasusulatan ng mga salita o taludtod ng at tapat sa mga detalye. Dagdag pa ni Epstein, subhektibo tula sa wikang Arabe. Ang kapirasong papel na ito ay tinitiklop (subjective) ang pagsusulat ng palagayan (4). Ilan sa mga kasama ng iba't ibang bagay gaya ng pako o aspile at kilalang halimbawa ng personal na sanaysay ay ang mga pagkatiklop ay binibibilot sa dilaw o itim na kayo na tinatahi sumusunod: talaarawan o journal, liham, panayam, pamilyar Ngunit mawala na ang lahat, wag lang ang katulong. E, ano na sanaysay, travelogue, photo essay, lathalain, at talambuhay. kung may brownout? Makakapagsindi ka ng kandila at makakapagluto ka sa uling. E, ano kung mawalan ng tubig. Bukod sa mga halimbawa sa maanyo o palagayan na sanaysay, Mayroon kang maiigiban. E, ano kung walang bukambibig rin ang isa pang kategorya-ang malikhaing maipapamalengke. Mayroon kang mauutangan. Ngunit kapag sanaysay o ang creative nonfiction. wala kang katulong, para kang nasunugan nang makailang ulit. Sapagkat kung wala kang katulong sino ang iyong mauutusang Malikhaing Sanaysay magluto, umigib, at mangutang? (Aguila 2003, 150) Tulad ng tubig na naisasalin at binibigyang-hugis ng kaniyang Nabanggit na sa unang bahagi na naiiba ang pagsusulat ng kinalalagyan, maluwag at umaangkop (flexible) ang malikhaing piksyon o kuwento sa malikhaing sanaysay. Ayon nga kay sanaysay. Ayon kay Lee Gutkind sa kaniyang "The 5 Rs of Gutkind, sa pagsusulat ng malikhaing sanaysay, kinakailangang Creative Nonfiction," ang malikhaing sanaysay bilang konsepto may toong binhi ito ng realidad sa pamamagitan ng ay ang pagsasanib ng malikhaing pagkatha at ang pag-uulat. pagsasabuhay at pakikipamuhay. Sa sanaysay ni Aguila, Para naman sa mananaysay at kuwentista na si Cristina makikita na pinili ng mananaysay itanghal mg isang Pantoja-Hidalgo, ang malikhaing sanaysay ay mga salaysay na ordinaryong paksa ngunit bahagi na ng ating kultura at totoo o hindi kathang-isip na gumagamit ng mga estratehiya at realidad-ang pagkakaroon ng katulong sa bawat bahay. teknik ng maikling kuwento (Hidalgo 2003, 10). Maaaring Sapagkat ang sanaysay ay isang palagayan, personal ang lapit maging bahagi ng kaniyang isinusulat ang may-akda, ayon kay ng mananaysay sa kaniyang pananaliksik. Ginamit niya ang Gutkind. Dagdag pa niya, ang karaniwang paksa ng malikhaing kanyang sariling karanasan bilang batayan sa kaniyang sanaysay ay ang pagtatala sa mga tunay na tao at pangyayari. obserbasyon, pagninilay, at kuro-kuro. Sa kanyang personal na Kinikilala niya ang mga sumusunod bilang bahagi ng karanasan, humugot siya ng kanyang mga asersyon kung bakit malikhaing sanaysay: ang talambuhay o kathambuhay, nakapanlulumong mawalan ng katulong. Ito ang naging dramatikong dokumentaryo (documentary drama), at bagong batayan niya para sa kaniyang mga nagawang paghahambing peryodismo o new journalism. Sang-ayon kay Gutkind, ang at pagtutulad. mga tudling, artikulo at maging editoryal, ay itinuturing na Sa kabilang dako, makikita rin ang malinaw at malalim na malikhaing sanaysay ni Hidalgo sa kaniyang Creative paksa na binabanggit ni Gerard. Nonfiction: A Manual for Filipino Writers. Bukod sa mga ito, malikhaing sanaysay ring maituturing ang talaarawan para kay Kung babasahin ang sanaysay, maaari nating tingnan ito bilang Hidalgo. espasyo lamang ng mananaysay na ibuhos ang kaniyang mga hinanakit sa pagkawala ng kanilang katulong. Ang malikhaing sanaysay bilang anyong pampanitikan ay may mga katangian batay sa pag- aanalisa nina Lee Gutkind at Subalit sa malikhaing sanaysay. laging mayroong malalim na Philip Gerard. Para kay Gutkind, kinakailangang taglayin nito paksang nakabaon sa kadalasang itinuturing na mababaw na ang mga sumusunod: pagsasabuhay at pakikipamuhay sa paksa. realidad ng sinusulat; pananaliksik sa napiling paksa; pagninilay-nilay sa nakalap na datos; pagbabasa ng mga Sapagkat sumusunod sa katangian ng paksa sa peryodismo tekstong makatutulong sa pagsusulat; at ang mismong akto ng ang malikhaing sanaysay, ito'y laging napapanahon. Sa pagsusulat. Sa kabilang banda, narito naman ang limang sanaysay ni Aguila. Halimbawa, maaaring maging lunsaran ng sangkap sa malikhaing sanaysay ayon kay Philip Gerard. Una, talakayan ang paguugat sa kasaysayan, mula noon hanggang mayroon itong malinaw (apparent) na sabjek at isang malalim sa kasalukuyan, tungkol sa pagkuha ng katulong o kasambahay. (deeper) na sabjek. Pangalawa, sumusunod ito sa katangian ng Halimbawa. maaaring isipin o ipagpalagay ang palaisipan kung paksa sa peryodismo na napapanahon (timeliness). Pangatlo, ang kulturang laganap na tungkol sa kasambahay, ay maiuugat nagsasalaysay ito ng isang magandang kuwento gamit ang sa panahon ng mga alipin noon; panahong pre-kolonyal at sa estruktura ng maikling kuwento. Pang-apat, isang panahon ng mga Kastila. Anuman an; panabon o pagkakataon, pagmumunimuni ito ng may-akda. Panghuli, pinahahalagahan mananatili pa rin ang kasariwaan ng paksa dahil patuloy pa rin nito ang sining ng pagsulat (Gerard 1996, 7-11). itong dinadanas. Estratehiya MGA URI NG SANAYSAY BATAY SA ANYO Bilang pagpapatunay sa mga asersyon nina Gutkind at Gerard Ang mga sumusunod na sanaysay ang madalas isulat, gamitin ukol sa malikhaing sanaysay, narito ang sipi mula sa sanaysay o basahin ng isang mag-aaral o maging ng sinumang maaaring ng manunulat na si Reuel Molina Aguila na "May Katulong sa sumulat ng sanaysay. Aking Sopas." Pormal Mahirap talagang mawalan ng katulong. Tesis o sulating-pananaliksik-ito ay isang pormal na Isang buwan kaming nawalan ng katulong at sa tingin ko'y pananaliksik na may ganap na haba. Ang tesis ay isang katapusan na ng mundo. Sino ang mag-iigib sa kabilang kanto paglalalahad at deskriptibong paglalarawan at pag-oorganisa pag walang tubig? Sino ang magpapaypay sa bunso kung ng mga datos. Layunin ng tesis at sulating-pananaliksik na walang koryente sa gabi? Sino ang maiiwan sa bahay pag bigyan ng kasagutan o kalutasan ang isang suliranin. kami'y nagtatrabaho? Sino ang maglalaba, magilinis ng kubeta, Halimbawa: mamamalengke, magluluto at gagawa ng kung ano-ano pa na noon mo lang nalamang mahirap din palang gawin? Sapagkat Ang Uri ng Wikang Ginagamit sé Text Messaging pinalaki akong laging may mauutusan, hanggat sa Pag-iimahe ng Batang Pilipino sa mga Piling Print Ad magpamilya'y taglay pa rin ang kaisipang hindi kumpleto ang na lumabas sa PDI 2010-2011 tahanan kapag walang katulong. Naririyan ang ama, ang ina, Mga Salik sa Gawi at Personalidad ng Magulang ang mga anak, ang sariling bahay, ang kotse, ang mga Kaugnay sa Suliranin sa Ugali ng mga Bata appliances, at ang katulong. Ang Konsepto ng Bayan sa mga Tula ni Amado V. Hernandez Ang katotohanan nito'y nangungupahan lang kami sa isang lumang apartment; nagbubus sa pagpasok sa opisina; at Eksam-ang eksam ang karaniwang isinusulat ng mga maliban sa minanang GE at niregaio-sa-kasal na double burner, estudyante bilang bahagi ng kahingian sa kanilang mga klase. karaniwang pamilya lang kami. Ang eksam, partikular ang bahagi ng sanaysay, ay isang paraan ng pagtatasa ng guro sa natutunan ng mag-aaral. Pormal ang wikang 'ginagamit sa eksam. Tulad ng tesis o pananaliksik, Sa pag- uumpukan ay kaiingatan ang kilos, tingin at tinutugunan nito ang isang ispisipikong layunin o suliranin. pangungusap, at baka makitaan ng kagaspangan, ay kahiya- Kadalasang hinahanap sa pagsasanay sa eksam ay ang hiya. (Lumbera at Lumbera 1997, 59) organisasyon ng mga ideya, ang lalim at linaw ng mga pahayag, at ang epektibong paglalatag ng kapanipaniwalang argumento Sa kabilang banda, mayroon ring tinatawag na bukas na liham. o kuro-kuro. Ibig sabihin, maaaring basahin ang liham ng kahit sino. Ang madalas kasi sa pakikipagsulatan, ang tanging kinakausap ng Talumpati- ito ay isang sanaysay na gumagamit ng estratehiya manunulat ay yaong sinusulatan lamang. Subalit sa at tono ng pangangatwiran at/o panghihikayat. Layunin ng pagkakataon ng bukas na liham, ang liham ay hindi nagiging isang talumpati ang maglatag ng isang pangunahing tema o pribado, bagkus ito ay para sa publiko'. Halimbawa ng bukas suliranin at kumbinsihin ang mambabasa o tagapagpakinig na na liham ay ang isinulat ni Justina Dormiendo sa kanyang kumiling sa asersyon nito. Madalas gamitin sa mga talumpati librong Nagmamahal, Flor: Mga Liham mula. sa mga OCW. ang pamamaraaan ng paghahambing/pagtutulad, paglalarawan, at pangangatwiran. "Isang Bukas na Liham" Impormal/Malikhaing Sanaysay Kung kayo'y isang pinoy at batid ang mga pangyayaring nagaganap sa ating bansa sa kasalukuyan, tiyak na Talaarawan o dyornal-Ang talaarawan ay isang anyo ng magtatanong kayo sa sarili, "Bakit nagagawa ng Pinoy ang "pananalamin" ng may-akda sa kaniyang mga naoobserbahan, mandaya sa kapwa?" nakikilatis, nararamdaman, at nauunawaan sa mga bagay- bagay batay sa kaniyang perspektiba. Ang isa sa mga tanyag na Hinihingi ng pagkakataon na pagusapan natin ang mga bagay talaarawan o dyornal na nailathala sa ibang bansa ay ang Diary na may kaugnayan sa pagkatao natin bilang Filipino. Dahil labis of Anne Frank. Mababasa sa librong ito ang kanyang na nakakahiya ang naging bunga ng pandaraya sa nakaraang masalimuot at karumal- dumal na karanasan sa panahon ng Manila Film Festival at halos buong mundo ay nakaalam sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa ilalim ng pamumuno ng krimeng ito, kailangan nating tingnan ang ating sarili kung tayo Aleman na si Adolf Hitler. Bilang tinedyer at Hudyo sa panahon nga'y may malaking pagkukuiang bilang mga mamamayan at na iyon, nakipaglaro siya sa tadhana sa pamamagitan ng bansa. Para marating natin ang ating paroroonan, kailangan pagtatago sa loob ng isang lumang bahay upang matakasan tayong lumingon sa nakaraan at suriing muli ang ating mga ang kamatayan sa bitag ng mga Aleman. ugali at pagkatao. Madalas na makikita sa isang talaarawan o dyornal ang halaga Malimit nating sisihin' ang ating sarili kapag nagagawa ng isa ng pagtatala sa petsa. Ginagawa ang pagtatalang ito hindi nating kababayan ang isang malaking kasalanan. Agad nating lamang upang masubaybayan ang mga araw kundi, kinikilala sinasabi, "Pinoy kasi. At Pinoy lang ang nakagagawa ng rin nito ang antas o lalim ng pagpapahalaga ng mananaysay sa ganyan." Pero totoo nga bang manhid na ang Pinoy sa mga mahahalagang pangyayari na naganap sa petsang iyon. paggawa ng masama? Ang mandaya, ang mangurakot, ang Isang magandang halimbawa nito ay ang sanaysay ni Rogelio magsamantala? Sikat na "Hindi Ngayon ang Panahon." (Dormiendo 1995, 6-7) Pebrero 2, 1.968 Panayam-Upang makakuha ng mga datos, ginagamit ang Isa sa mga di ko malilimutang tanawin sa ilog ay noong pakikipagpalagayan at kuwentuhan sa isang panayam. nangisda kami ni Tatang: nasa bangka kami, ako ang Mayroong sabjek, pangunahing paksa, at sinasagutang tanong sumasagwan, siya ang nakatayo sa kabilang dulo at ang panayam. Ang panayam ay isa lamang sa mga di-mabilang naghahagis ng dala. Maliwanag na maliwanag ang bagu- na paraan o lapit sa pananaliksik. Ginagamit ang oral na bagong sumisikat na buwan, may hanging umiihip nang tradisyon sa pamamagitan ng pagtatanong, paglalahad, at banayad, ang mga anino ng tila nagtatawanang maliliit na alon pagsasalaysay. Madalas gamitin ang lapit ng panayam sa mga sa hanggang tuhod na tabing-pasigan na hinuhulihan namin ng sulatin o pormal na pananaliksik Halimbawa, kalimitang ayungin ay tila maliliit na palikpik ng isang napakalaking kawan ginagamit ang panayam sa mga tesis o pag-aaral dahil ng isda. (Santos 2006, 37) mayroong pagtataya na hindi lubusang nakukuha ang impormasyon kung hindi ito manggagaling 'sa isang eksperto Liham-ito ay isang anyo ng komunikasyon ng pagpapalitan ng sa kaniyang disiplina o larangan. Sa pamamagitan ng panayam, mga kuro-kuro o ideya ng nagsusulatan. Ang nilalaman ng nabibigyan ng linaw at hugis ang isang pag-aaral dahil isa itong isang liham ay maaaring nasa anyo ng simpleng paglalahad o anyo ng pagtatasa sa naunang nakalap o kinalap na datos ng pagsasalaysay sumulat. Maaari rin naman na ito'y isang mananaliksik. Maaaring ang panayam ang magsilbing daluyan paraan ng pakikipag-ugnayan sa paraan ng kumustahan. May o pamantayan kung kulang, sobra, wasto o hindi ang mga mga pagkakataong ang liham ay kakikitaan ng mga payo at datos. pangaral sa tataanggap. Magandang halimbawa ng liham na ito ay ang pagsusulatan ng magkapatid na si Urbana at Feliza Subalit may mga pagkakataong hindi lamang sa pormal na na isinulat ni Padre Modesto de Castro noong panahon ng pagkakataon o sitwasyon ginagamit ang panayam. Maaari rin Kastila. Binabahaginan ng payo ni Urbana si Felisa tungkol sa itong gamitin bilang paraan ng pagpapahayag ng sarili upang mga tamang gawi ng isang dalagang Filipina na nanini-rahan sa maging tapat o mabunga ang talakayan o ugnayan sa ibang siyudad. tao. "Sa Piging" ( Sipi) Upang makuha ang loob at danas ng mga babaeng manunulat sa Panitikang Filipino, ginamit ng kritiko at manunulat na si Feliza, Rosario Torres-Yu ang paiiayam bilang pangunahing lapit sa kaniyang pagaaral.Ilan sa mga halimbawang tanong sa librong Kung ikaw at si Honesto, ay maaayayahan sa isang piging, ay Sarilaysay ay ang mga sumusunod: dagdagan ang ingat at maraming lubha ang pagkakamalan. Pagdating ng bahay, ay magbigay ng magandang gabi, o 1. Kailan ka nagsimulang magsulat? Anu-anong bagay o magandang araw sa may-bahay, saka isusunod ang mga pangyayari ang nagsilbing tulak sa pagsusulat mo? kaharap, huwag magpapatuloy sa kabahayan hanggang di Anu-ano ang nagsilbing sagabal/hadlang'? Anong inaanyayahan, bago lumuklok ay hintin muna na pagsabihan at papel 11g pamilya mo rito? huwag pipili ng mahal na luklukan, sapagkat mahanga' y ipag- 2. May mga bagay ba 0 pangyayaring pumigil sa iyong utos ng maybahay na umalis ka sa mahaba at umakyat ka sa tuloy' tuloy na pagkaiha? Anu-ano ito? Paano mo mataas, na kung nasa mataas na ay paalisin at ituro sa mababa. hinarap ang mga ito?'  3. Paano mo ilalarawan ang iyong malikahing proseso'? larangan, Nariyan si Eugene, isang propesyunal na manunulat, (Torres Yu 2000, 339) si Danny, ang propesyunal na manunulat, si Harold, ang propesyunal na bolero, si Grace, ang propesyunal na Pamilyar na sanaysay-Nagiging pamilyar ang sanaysay kung mandadaot, at si John, ang propesyunal na guro. Pero ako, ang lapit at paksa ay personal sa pananaw ng mananaysay. propesyunal ako sa ibang bagay. Kabilang ako sa pamilyang Payak man ito o karaniwang isinasantabi, sa pamilyar na eksperto sa paglilipat-bahay. Tulad ng mga kakilala kong sanaysay, ang mga paksa ay kadalasang malapit sa puso, hilig propesyunal sa kani- kanilang larangan, bago ko natamo ang o interes ng may-akda upang mabigyan niya ito ng wasto at pagiging propesyunal, pinaghandaaan ko't pinag-aralan ang karapat-dapat na paglalarawan at pagsasabuhay. Isang larangang ito. Kabilang dito ang paghahanda ng aking sarili sa halimbawa nito ay ang sanaysay ni Jing Panganiban-Mendoza pisikal, sikolohikal, at pinansyal na aspekto para sa paglilipat na "Kumander." Kapansin-pansin ang pagiging pamilyar at ng bahay. No Permanent Address o NPA kumbaga. malapit sa puso ng may-akda sa paksa ng sanaysay dahil sa yaman ng detalye at sinop ng pagsasalaysay. Travelogue-ay isang sanaysay ng pagsasalaysay ng may-akda sa mga lugar o paglalakbay na kaniyang nagawa. Sa pagsusulat Kay Andang Dela ko nakuha ang ugali ng pagsasabon nang ng travelogue, hindi naman kailangang pumili ng lugar na dalawang 'beses sa paliligo at pagpapalit ng tuwalya araw- malayo. maaari naman ito ukol sa pagbabiyahe sa pang-araw- araw. Salaula sa kanya ang minsanang pagsasabon ng katawan. araw sa kampus. Ang mahalaga; naitatala o nailalarawan ang Ang unang pagsasabon daw ay para tunawin ang dumi at naging karanasan at naging impact ng lugar o biyahe sa mikrobyong kumapit sa katawan, at ang ikalawang sabon ay manunulat. Maaaring sagutin ang tanong na: Bakit madalas para naman sa pangkalahatang paglilinis. Partikular siya sa puntahan ang lugar na ito? puti ng laba at sinsin ng pagkakaplantsa ng mga damit. Katuwiran niya, maaaring maging mahirap ang tao pero Photo essay-Ang mga litrato mula sa kamera ang siyang kagalang-galang tingnan kung malinis ito sa katawan at bumubuo ng naratibo o kuwento sa photo essay. Madalas pananamit. Istrikta siyang walang makitang alikabok o bahid makita ang mga photo essay sa mga eksibit at diyaryo. ng dumi sa kanyang bahay kaya bibihira ang nagtatagal sa Nakatutulong sa pagbubuo ng photo essay ang mga caption ng kanyang katulong nang tumanda na siya at inuupa na ng mga bawat larawan. Pinapagana ang imahinasyon ng "mambabasa" anak ng tagapaglinis. ng teksto at larawan upang maunawaan ang mensahe, layunin, at naratibo ng kumuha ng mga litrato. Dala niya ang kalinisang ito maging sa pag-aalaga niya ng hayop sa kanyang bakuran. Dalawang beses isang araw niya Rebyu-ang rebyu ay isang paraan ng pagtatasa ng manunulat walisan at buhusan ng tubig na may sabon ang mga ipot ng sa nakita o nabasa niya. Madalas gawan ng rebyu ay ang mga manok at tae ng baboy sa kulungan ng mga ito. Siya lang ang librong nabasa, mga pelikula, palabas sa telebisyon, o may alagang baboy na hindi naireklamo ng kanyang mga anumang pumukaw sa interes ng mananaysay. Mayroong kapitbahay dahil wala silang naaamoy na baho mula sa kural. pagdidiin sa interes sapagkat ito ang magsisilbing lunsaran ng Paano, dalawang beses isang araw rin niyang pinapaliguan ang rebyu. Kung hindi interesado ang may-akda, hindi magiging kanyang mga alagang baboy na sinasabon pa niya ang katawan mainam at epektibo ang kaniyang rebyu. Personal na pananaw at pinatutuyo gamit ang tuwalyang nakatoka sa mga alaga. at perspektiba ang batayan ng manunulat sa pagsulat ng rebyu. Naging biruan tuloy na ang alaga lang ng Anda ang baboy na Sa madaling sabi, malaking bahagdan ng nilalaman ng rebyu ay hindi baboy, at mas malinis pa ang mga ito sa ilang nakabatay sa kanyang sariling opinyon. Dahil dito, maaaring naturingang tao. positibo o negatibo ang himig at nilalaman ng rebyu. Halimbawa nito ay ang ilang bahagi ng rebyu ni John Iremil B. Pagkapananghalian, pinaaakyat ako ng aking lola sa kanyang Teodoro sa pelikulang "Ploning." kuwarto para mag-siyesta. Pinaaantok niya ako sa mga kuwento ng giyera noong panahon ng Hapon, ng aswang na Ang Paghigugma ni Ploning nag-aanyong malaking asong may nagbabagang pulang mata, ng sasandangkal na matandang may mahabang buhok na NAGAHIGUGMA tayo kaya tayo nasasaktan. Ito ang aral na nakita nila ng aking ina sa ibabaw ng tumpok ng tae ng ibinabahagi sa mga manonood ng Pelikulang Ploning (Direktor: kalabaw minsang nangangalap sila ng panggatong, ng diwata Dante Nico Garcia. Panoramanila Pictures Co. 2008). Hindi ng ilang-ilang na nagsasabog ng halimuyak bagong aral subalit dahil nga masyado nang ordinaryo na ideya, madalas nakakalimutan ng karamihan sa atin. Kaya pagsapit ng gabi. Inaawit niya sa akin ang" Silayan," isang gustong-gusto ko ang pelikulang ito dahil naipakita ng direktor kantang natutunan niya sa kursilyo:" Silayan at bigyan ng pag- sa paraang masining ang aral na ito at hindi na lamang tungkol asa/Pagmamahal, pusong nagdurusa/Iwasan ang pag- kay Ploning o tungkol sa Cuyo, Palawan ang pelikula kundi aalinlangan/Lahat ng araw, kita'y mamahalin." naging tungkol ito sa sangkatauhan. Naging unibersal ang pelikula sa pagiging lokal nito. Walang magawa ang manonood Sa sanaysay naman na "Talambalay ni Elyrah Loyola Salanga. kundi mas magiging tao. Ito talaga ang hangarin ng kahit makikita ang personal na pagpapahalaga ng may-akda sa isang anong uri ng sining--ang mapatingkad ang ating humanidad.(...) karanasang pamilyar sa nakararami. Kung sa ibang tao ay isang nakalulungkot na sitwasyon ang hindi pagkakaroon ng bahay Mistulang isang enggrandeng nobela ang pagkahabi sa pelikula. at ang paulit-ulit na paglilipat, magaan at madalas nakatutuwa Dahil nga siguro isang production designer si Garcia. magaling at nakatatawa naman ang pagtalakay dito ni Salanga. Pansinin siya sa paghawak sa mga detalye. Salit-salitan ang mga eksena ang mga salitang ginamit sa isang bahagi ng kanyang sanaysay, ng nakaraan at kasalukuyan subalit hindi malilito ang Anong damdamin ang nangingibabaw? Anong mga detalye manonood. ang nagpapa-hiwatig ng damdaming ito? Buhay na buhay rin ang mga karakter kahit na iyung maiksi Wala akong kinalalagyan. Hindi katulad ng sapatos na may lamang ang papel. Katulad na lamang ng karakter ni Eugene shoebox o di kaya'y ang mga plato so platerya. Ang bahay, Domingo na Juaning-isang imbalidong nanay na nag-iisa na sa ayon sa iba, ay kanlungan ng ating mga alaala. Paano kung buhay kasama ang dalawang anak. Anak ni Juaning si Digo. Si nanakawan ka ng bahay, nasunugan, o naakyat-bahay? Anong Digo ang nagbabantay at nag-aalaga sa ina kung nagtatrabaho mangyayari sa mga alaala mo? Paano kung palagian kang ang kanyang kuya. Kaya minsan, nang malaman niya pupunta naglilipat-bahay? Hindi kaya malilito at maalog ang mga si Ploning sa Manila, bigla niyang tinanong ang kanyang nanay maalala at naalala mo? Katulad ko, naglilipat-bahay kami. Kaya, kung kelan ito mamamatay. Tinanong ito ni Digo habang wala akong paglalagyan. Ito ang talambalay namin. sinusubuan ng kanin ang ina. Gusto niya kasing sumama kay Ploning. Napakapayak ng eksenang ito subalit nakakagimbal. Sa edad kong dalawampu't pitong taong gulang, masasabi Nangyari ito sa labas ng kanilang halos mawasak na bahay na kung marami akong nakilalang mga propesyunal sa kanilang yari sa kawayan sa tabi ng dagat. Hindi nakasagot si Juaning. Napaluha lamang siya. Nakapukos ang kaniyang mukha. Nang bumalong ang kaniyang mga luha, tuloy-tuloy ito so pag- agos-parang mga alon sa dalampasigan. Sa eksenang iyon. naging dagat ang mukha ni Juaning.(...) Si Blessed Mother Teresa ng Calcutta ay nagsabing. 'Napakaliit ng mundo para sa aking paghigugma. Para kay Ploning, napakaliit ng Cuyo para sa kanyang pagmamahal. Kung matututo lang sana tayong umibig tulad nila, mas magiging maganda sana ang mundo natin.(...) Kaya siguro iyak ako nang iyak matapos kong panoorin ang pelikula. Nasa taxi na ako pauwi ng bahay, umiiyak pa rin ako Iniiyakan ko ang sarili ko dahil gusto kong pantayan ang paghigugma ni Ploning. Ngayon pa lang, iniiyak ko na ang sakit na mararanasan ko dahil sa paghigugmang iyon. Lathalain/Tudling-ito ay mga sanaysay na nailalathala sa mga pahayagan. Napapanahon ang mga paksa at may pagsusuri ang mga lathalain/tudling. Maaaring ang pagsusuri at opinyon ay batay sa indibidwal na manunulat o ng buong pahayagan. Ganito ang katangian ng paksa at pagtalakay ni Al G. Pedroche tungkol sa isang napapanahong usapin. Sa kabuuan ng kanyang sanaysay, isinalaysay niya ang isang impormasyon na sumusuporta sa pamahalaang Pilipinas pagdating sa pagmamay-ari ng ng mga Isla ng Spratly. Alam n'yo ba? Pinoy ang nakatuklas sa Spratlys ni: Al G. Pedroche AKSYON NGAYON Filipino Star Ngayon. June 16, 2011 TAONG 1947 nang madiskubre ng isang Pilipinong negosyanteng si Tomas Cloma ang isang kumpol ng mga pulo sa South China Sea na ngayo'y tinatawag nating Spratly Group of Islands. Mainit ngayon ang usapin sa paghahari-harian ng Tsina na mistulang ito na ang may-ari sa Spratly Islands. Suriin natin kung may 'k' ang Pilipinas na angkinin ang grupo ng mga pulong ito na hinahabol din ng marami pang bansang Asyano. Palibhasa, malaking source ng yaman ang kapuluan. Wika nga "oil and mineral rich" kasi. Si Cloma ay isang fishing trader na may ari ng mga lantsang pangisda. Ang naturang mga pulong nadiskubre ay tinawag niyang Freedomland. Ang discovery ni Cloma ang naging basehan kalaunan ng pag-angkin ng Pilipinas sa Spratly Islands. Naging batayan din ito sa posisyon ng Pilipinas sa 1982 United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) sa pagbuo ng archipelagic doctrine. Si Cloma ay nagbalak ding magtayo ng isang cannery doon. Nais din niyang magtayo ng pagawaan ng phospate fertilizer mula sa guano o ebak ng mga paniki na marami sa naturang mga isla. May 11, 1956 nang pormal na angkinin ni Cloma, kasama ng 40 tauhan ang mga isla na may layong 380 milya sa dulong- timog ng Palawan. Gumawa siya ng mga karatula na umaangkin sa tinawag niyang Freedomland. Talambuhay/Kathambuhay-ito ay tungkol sa buhay o mga piling pangyayari sa buhay ng tao. Maaaring talakayin ang personal o talambuhay ng iba. Sa panitikan, mangilan-ngilan sa ating mga manunulat ang sumulat na ng talambuhay ng mga tanyag na tao. Ang mga manunulat ng talambuhay ng ibang tao ay maaaring historyador o malikhaing manunulat tulad nina Leon Ma. Guerrero (kay Jose Rizal) at Nick Joaquin (sa mga bayani ng Rebolusyon) (Hidalgo 2003, 178).