Mga Kaalaman sa Filipino (KAKAYAHANG-LINGGWISTIKO) PDF

MALIngguwahe! TUMPAK O LIGWAK? LIGWAK LIGWAK LIGWAK TUMPAK TUMPAK Anong napansin niyo sa mga ipinakitang larawan?  bakit nga ba kailagan nating maging mahusay sa paggamit ng wika?  LAyunin a. (K)- Natutukoy ang wastong paggamit ng salita sa pan...

MALIngguwahe! TUMPAK O LIGWAK? LIGWAK LIGWAK LIGWAK TUMPAK TUMPAK Anong napansin niyo sa mga ipinakitang larawan?  bakit nga ba kailagan nating maging mahusay sa paggamit ng wika?  LAyunin a. (K)- Natutukoy ang wastong paggamit ng salita sa pangungusap. b. (S)- Nagagamit nang wasto ang kakayahang lingguwistiko o kakayahang gramatikal sa pakikipagtalastasan. c. (A) – Mapagnilay at mapanuri sa pag-iisip.  Kakayahang linggUwistiko  Ang kakayahang lingguwistiko (linguistic competence) ay KAKAYAHANG nauukol sa kasanayan o LINGGUWISTIKO kahusayan sa paggamit ng wika na ipinahihiwatig ng wastong gamit ng mga salita na angkop sa mensaheng ibig iparating  PONOLOHIYA O PALATUNUGAN Ito ay maka-agham na pag-aaral sa mga makabuluhang tunog (ponema) na bumubuo ng isang wika.  PONEMANg segmental Segmental ang mga tunay na tunog at ang bawat tunog ay kinakatawan ng isang titik sa alpabeto. PONEMANG PATINIG: /a,e,i,o,u/ PONEMANG KATINIG: /p,t,k,b,d,g,m,n,ng,h,l,r,s,w,y  PONEMANg suprasegmental naglalarawan din sa makahulugang yunit ng tunog na karaniwang hindi tinutumbasan ng mga letra sa pagsulat. Sa halip, sinisimbolo ito ng notasyong phonemic upang malaman kung ano ang paraan ng pagbigkas. TONO/INtonasyon (PItch) diin (STREss) taas baba ng bigkas sa lakas ng bigkas ng pantig ng isang salita pantig ponemang suprasegmental Hinto/antala (juncture) saglit na pagtigil ng ating pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ibig nating ipahayag sa ating kausap  morpolohiya o palabuan Ito ay ang makaagham na pag-aaral sa pagbuo ng mga salita sa pamamagitan ng pinakamalit na yunit ng isang salita o morpema.  MORPEMA salitang-ugat panlapi morpemang binubuo ng ponema  PAGBABAGONG morpoponemik0 Ang pagbabago sa estruktura ng mga salita. asimilasyon Di-ganap Kapag ito ay sinusundan ng katinig na d, l, r, s, at t, ang pang ay nagiging pan; samantala, kapag ito ay sinusundan ng katinig na p at b, ito ay nagiging pam. halimbawa: Pang + Paaralan= Pampaaralan Pang + Daigdig= Pandaigdigan Nananatiling pang ang panlapi kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa iba pang katinig gaya ng k, m, n, g, w, y patinig (a, e, i, o, u). Nilalagyan naman ng gitling (-) kapag ang salitang ugat ay nagsisimula sa patinig. halimbawa: Pang + Gabi = Panggabi Pang + Walis= Pangwalis Pang + Lasa = Pang + Dakot = Pang + Bayan = Pang + Tukoy = Pang + Dilig = Pang + Sayaw = Pang + Regalo = ganap Nagiging ganap ang asimilasyon kapag tinatanggal ang unang titik ng salitang-ugat. halimbawa: Pang + Palo = Pamalo Pang + tali = Panali Pang + Tapal = Pang + Tahi = Pang + Putol= Pang + Pasok = Pang + Baril = PAGkakaltas ng ponema Nakatuon ito sa pagtanggal ng patinig ng huling pantig ng salitang-ugat. halimbawa: takip + an = takipan = takpan sara + han = sarahan = sarhan Laba + han = Dala + hin = Bukas + an = Dakip + in = Asin + an = PAgpapalit ng ponema Nagaganap ito kung ang titik ay nagbabago sa pagbuo ng salita. Ang katinig na d ay napapalitan ng r, ang patinig o ay nagiging u at ang h ay nagiging n. halimbawa: ma + dunong = marunong ma + dumi = marumi tawid + an = tawiran dugo + an = duguan luto + an = lutuan tawa + han = tawanan Bukid + in = Bago + hin = Bukas + an = Ma + Damot = Buo + in = metatesis Ito ay nagaganap kapag ang salitang-ugat ay nagsisimula sa l o y at nilalagyan ng gitlaping -in-, ang l o y ng salitang-ugat at ang in ay magpapalit. (ni) halimbawa: in + lipad = nilipad in + yaya = niyaya in + loko = in + yabang = in + lambing = pagtatambal patatambal ng dalawang salita upang magkaroon ng bagong kahulugan. halimbawa: akyat + bahay = akyat-bahay (magnanakaw) bantay + salakay = bantay-salakay (nakaabang) kapit + patalim = kapit-patalim (gipit) pagtatambal patatambal ng dalawang salita upang magkaroon ng bagong kahulugan. halimbawa: akyat + bahay = akyat-bahay (magnanakaw) bantay + salakay = bantay-salakay (nakaabang) kapit + patalim = kapit-patalim (gipit) blending Ito ay pagsasama ng mga bahagi ng dalawa o higit pang salita upang mabuo ang isang salita na may bagong kahulugan. halimbawa: tapa + sinangag + itlog = tapsilog isda + karne + gulay = iskargu traditional politician = trapo  sintaks Pag- aaral ng istruktura ng mga pangungusap, pagsasama- sama ng mga salita paramakabuo ng mga parirala o mga pangungusap. halimbawa Pinatawag ng nanay ang bata. (karaniwan) Ang bata ay pinatawag ng nanay. (di-karaniwan/ kabalikan) 1. Nagsitakbuhan sa halamanan ang mga bata. 2. Nagkakaisa at nagtutulungan ang mga opisyal ng San Diego. 3. Naging matapat sa tungkulin si Ginang Cruz. 4. Umalis ng maaga sa bahay ang mga bisita. 5. Lumahok sa pambansang palaro si Baldo.  semantika Ito ay tumatalakay sa interpretasyon ng mga kahulugan ng mga morpema, salita, parirala, at pangungusap.  SEMANTIKA Pagbibigay sa isipan ng tao ng kahulugan batay sa: Denotasyon at Konotasyon HALIMBAWA: Ilaw ng tahanan. DENOTASYON: Maliwanag ang ilaw sa tahanan namin. KONOTASYON: Si inay ang ilaw ng tahanan. wastong gamit ng mga salita  MAY AT MAYROON MAY Ginagamit ang may kung ito' y sinusundan ng mga sumusunod na bahagi ng pananalita: HALIMBAWA May prutas siyang dala. May kumakatok sa pinto.  MAY AT MAYROON MAYROON Ginagamit ang mayroon kung ito'y: Sinusundan ng isang kataga o ingklitik. HALIMBAWA Mayroon ba siyang pasalubong? Mayroon nga bang bagong Pajero sila?  MAY AT MAYROON MAYROON Sinusundan ng panghalip palagyo. HALIMBAWA Mayroon kaming palaisdaan sa Bulacan. Mayroon tayong pagsusulit sa Filipino bukas.  MAY AT MAYROON MAYROON Nangangahulugang "mayaman" HALIMBAWA Ang pamilya ni Carol ay mayroon sa kanilang lalawigan. Siya lamang mayroon sa aming magkakapatid.  KILA AT KINA KILA Walang salitang kila. KINA Maramihan ng kay. HALIMBAWA Pakidala ang laruang ito kina Benny at Mar  NANG AT NG NANG Ginagamit ang ng bilang: a. Katumbas ng of ng Ingles HALIMBAWA Si Mang Manding ang puno ng aming samahan.  NG b. Pang-ukol ng layon ng pandiwa Hal. Umiinom siya ng gatas bago matulog. Naglalaro ng chess ang magkapatid. c. Pang-ukol na tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak Hal. Hinuli ng pulis ang mga nanloob sa kanilang bahay. Ginawa ng mga estudyante ang kanilang proyekto.  NANG Ginagamit ang nang bilang: a. Katumbas ng when sa Ingles HALIMBAWA Kumakain kami ng hapunan nang dumating si Tiyo Berting. Tapos na ang palabas nang pumasok ng tanghalan si Ben.  NANG b. Katumbas ng so that o in order to sa Ingles HALIMBAWA Mag-aral kayo nang mabuti nang kayo' y makapasa. Magsumikap ka nang ang buhay mo'y guminhawa.  NANG d. Kapag napagigitnaan ng dalawang magkatulad na pandiwa. HALIMBAWA Siya ay tawa nang tawa. Kumain nang kumain ang nagugutom na bata.  DAW/DIN AT RAW/RIN Ginagamit ang daw/din kapag ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig; at raw/rin kapag nagtatapos sa patinig. HALIMBAWA May sayawan daw sa plasa. Sasama raw siya sa atin.  KUNG AT KONG KUNG Ginagamit bilang pangatnig na panubali. Katumbas nito ang if sa Ingles. HAL. Matutulog na ako kung papatayin mo na ang ilaw. KONG panghalip panao sa kaukulang paari. HAL. Nabasa ang binili kong aklat  KUNG DI AT KUNDI KUNG DI Ang kundi ay galing sa salitang "kung hindi" o if not sa Ingles. HAL. Aaalis na sana kami kung di ka dumating. KUNDI ang kundi naman ay except. HAL. Walang sinuman ang pwedeng manood kundi iyong mga may tiket lamang.  PINTO AT PINTUAN PINTO (DOOR) ang bahagi ng daanan na isinasara at ibinubukas. HAL. May kumakatok. Buksan mo nga ang pinto. PINTUAN ang bahaging kinalalagyan ng pinto. HAL. Natanggal ang pinto sa pintuan.  HAGDAN AT HAGDANAN HAGDAN (STAIR) ang bahaging inaakyat at binababaan HAL. Nagmamadaling inakyat ni Marvin ang mga hagdan HADGANAN (STAIRWAY) ang bahaging kinalalagyan ng hagdan. HAL. Ilagay mo ang hagdanan sa tapat ng bintana.  PAHIRIN AT PAHIRAN; PUNASIN AT PUNASAN PAHIRIN at punasin; (wipe off) nangangahulugang alisin o tanggalin. HAL.Pahirin mo ang mga luha sa lyong mga mata. Punasin mo ang pawis sa iyong likod. Puhiran at punasan; (to apply) nangangahulugang lagyan HAL. Pahiran mo ng palaman ang tinapay. Punasan mo ng alkohol ang iyong mga binti.  PAHIRIN AT PAHIRAN; PUNASIN AT PUNASAN PAHIRIN at punasin; (wipe off) nangangahulugang alisin o tanggalin. HAL.Pahirin mo ang mga luha sa lyong mga mata. Punasin mo ang pawis sa iyong likod. Puhiran at punasan; (to apply) nangangahulugang lagyan HAL. Pahiran mo ng palaman ang tinapay. Punasan mo ng alkohol ang iyong mga binti.