H1 Psychologie en agogiek - cursus PDF

Doelstellingen Voor- Bereikt bereid * Je legt het verschil tussen mensenkennis en wetenschappelijke kennis uit en illustreert...

Doelstellingen Voor- Bereikt bereid * Je legt het verschil tussen mensenkennis en wetenschappelijke kennis uit en illustreert dit d.m.v. voorbeelden. Je beschrijft het spanningsveld tussen mensenkennis en wetenschappelijke kennis. Je beschrijft psychologie als sociale wetenschap (onderzoeksdomein, onderzoeksmethoden, doel). Je beschrijft agogiek als sociale wetenschap (onderzoeksdomein, doel). Je licht toe wat agogisch handelen betekent. Je licht het doel van agogisch handelen toe. Je legt uit dat wetenschap voortdurend in verandering is en illustreert dit d.m.v. voorbeelden. * SA = sterk aanwezig A = aanwezig BA = beginnend aanwezig NA = onvoldoende aanwezig Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 16 In alle sociale wetenschappen staat de mens centraal. Er zijn heel wat wetenschappen die zich focussen op de studie van de mens en het menselijk gedrag bijvoorbeeld antropologie, agogiek, communicatiewetenschappen, criminologie, pedagogiek, politicologie, psychologie, sociologie, economie en rechten. Binnen dit vak bekijken we twee verschillende sociale wetenschappen, namelijk psychologie en agogiek. De kennis uit deze wetenschappen dient om jouw professioneel handelen te ondersteunen. In je omgang met anderen, kan je beroep doen op je mensenkennis. Maar mensenkennis is vaak gebaseerd op subjectieve indrukken en beperkte observaties waardoor het geen diepgaand begrip biedt van de complexe psychologische processen en individuele verschillen die het menselijk gedrag sturen. In jouw toekomstige opleiding en beroep is het noodzakelijk dat jij je baseert op wetenschappelijk onderbouwde kennis. Handelen puur vanuit je buikgevoel en vanuit mensenkennis volstaat niet. Daarom gaan we eerst dieper in op het verschil tussen mensenkennis en wetenschappelijke kennis. 1 Mensenkennis versus wetenschappelijke kennis De mens is van nature nieuwsgierig en wil weten hoe alles in elkaar zit. Hierdoor zijn zowel mensenkennis als wetenschappen ontstaan. Beide soorten kennis verschillen grondig van elkaar zoals we hieronder bespreken. 1.1 Omschrijving en kenmerken van mensenkennis Elke mens heeft eigen theorieën over belangrijke domeinen van het leven. We ‘weten’ hoe mensen in elkaar zitten, waarom we bepaalde dingen doen en waarom we bepaalde dingen juist niet doen. We ontwikkelen ideeën over Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 17 kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen. Over samenleven met elkaar, zorgen voor anderen, relaties, vriendschappen, culturen, vluchtelingen,… Doorheen al onze ervaringen bouwen we mensenkennis op. Het is eigen aan de mens dat hij gedrag van zichzelf of van anderen beschrijft, tracht te voorspellen of tracht te verklaren. Toch blijft dit een intuïtief en eenvoudig weten. Het is geen waarheid, geen wetenschappelijke kennis. Want wat blijkt? Iedereen vertrekt bij het opstellen van zijn theorieën vooral vanuit het eigen standpunt. Zo komt het bijvoorbeeld dat we vaak een verschillende mening over eenzelfde persoon of situatie hebben. We mogen dus niet al te hoog oplopen met onze mensenkennis. Deze heeft immers veel nadelen en is weinig betrouwbaar. De belangrijkste nadelen van de ‘alledaagse mensenkennis’ zijn: - Het alledaagse weten is subjectief: het berust op persoonlijke toevallige ervaringen. Hierdoor is het weten beperkt, eenzijdig en gekleurd door een persoonlijke mening. - Het persoonlijke karakter van het alledaagse weten maakt dat het niet controleerbaar is. - De bronnen van het alledaagse weten zijn: intuïtie, persoonlijke ervaringen, verhalen van anderen, traditie, toeval, volkswijsheden, cultuur, eigen gevoelens. Mensenkennis is gebaseerd op een eerste indruk en daardoor vol vooroordelen en mogelijks foutieve opvattingen. - Mensenkennis wordt opgebouwd zonder structuur, is chaotisch en daardoor van weinig kwaliteit. - Mensenkennis blijft vaag en algemeen en is daardoor weinig betekenisvol. Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 18 Toch kunnen we niet zonder mensenkennis, is het belangrijk en helpt het ons in het dagelijkse leven. Er zijn dus ook enkele voordelen aan het ‘alledaags weten’: - Het helpt je snel en gemakkelijk situaties in te schatten (zonder eerst wetenschappelijk onderzoek te moeten doen). - Het is vanzelfsprekende kennis voor de gebruiker, er hoeft niet lang nagedacht of opgezocht te worden. Bij deze kennis worden dan ook weinig kritische vragen gesteld. - Het maakt het menselijk gedrag meer voorspelbaar. Bijvoorbeeld: Je wil graag met je vriendin een dagje shoppen in Antwerpen. Uit ervaring weet je dat ze niet direct akkoord zal zijn. Je vriendin heeft veel nood aan een luisterend oor. Je denkt dat als je haar eerst laat vertellen over wat er op haar hart ligt, ze meer bereid zal zijn toe te stemmen in jouw plannen. 1.2 Omschrijving van wetenschappelijke kennis De kennis die via wetenschappelijk onderzoek tot stand komt, noemen we wetenschappelijke kennis. De sociale wetenschapper probeert menselijk gedrag beter te begrijpen én voorspelbaar te maken om zo problemen te kunnen oplossen. Hiervoor zal de sociale wetenschapper menselijk gedrag systematisch en nauwkeurig observeren, registreren, ordenen en proberen te verklaren. Hij maakt hierbij gebruik van wetenschappelijke instrumenten (methoden) zoals tests, experimenten, vragenlijsten, observaties,… Wetenschappelijke kennis mag niet afhangen van de persoonlijke voorkeuren, meningen of vooroordelen van de onderzoekers. Men kan echter nooit volledig Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 19 objectief zijn als het over mensen gaat. Daarom laat men onderzoekers die onafhankelijk van elkaar zijn hetzelfde onderwerp bestuderen. Als meerdere onderzoekers tot dezelfde resultaten komen, wordt dit beschouwd als wetenschappelijke kennis. In de sociale wetenschappen gebruiken we dus het begrip intersubjectief (tussen verschillende individuen) i.p.v. objectief. Het is ook zeer belangrijk dat de wetenschapper steeds kritisch blijft tegenover de eigen onderzoeksmethode, resultaten en besluiten. Wetenschappers kwamen bv. tot de vaststelling dat op jonge leeftijd uren televisiekijken een belangrijke oorzaak was van overgewicht bij kinderen. “Ban tv uit het leven van kleuters”, klonk het meteen. Maar vergroot enkel het televisiekijken het risico op overgewicht? Is er wel een oorzakelijk verband of wordt het vastgestelde verband veroorzaakt door iets anders? Welke rol spelen bijvoorbeeld de (ongezonde) eetgewoonten, minder met de fiets of te voet naar school gaan, het nabootsen van eetgedrag van de ouders,…? 1.3 Spanningsveld tussen mensenkennis en wetenschappelijke kennis Het is niet altijd even duidelijk of bepaalde uitspraken of conclusies gebaseerd zijn op mensenkennis of op degelijk onderbouwde wetenschappelijke kennis. Er zijn talrijke bronnen (tijdschriften, boeken, websites) die laten uitschijnen dat hun informatie gebaseerd is op (wetenschappelijk) onderzoek maar waar dit bij nader inzien niet zo blijkt te zijn. Dit is niet altijd makkelijk in te schatten omdat je vanuit je mensenkennis de opgebouwde redenering kan volgen en je het gevoel krijgt dat deze informatie best kan kloppen. Een voortdurend kritische houding tegenover elke bron is dus noodzakelijk. Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 20  2 Psychologie Psychologie is een sociale wetenschap die het gedrag en de mentale processen van mensen onderzoekt. Psychologen proberen te begrijpen wat mensen doen, voelen en denken. Ze trachten dit te verklaren en te beïnvloeden. Psychologie is gebaseerd op wetenschappelijke methoden, wat betekent dat onderzoekers systematisch gegevens verzamelen, analyseren en interpreteren om betrouwbare conclusies te trekken. Dit kan gedaan worden door middel van experimenten, observaties, enquêtes enz. Door psychologie te bestuderen, kan je niet alleen jezelf beter leren begrijpen maar ook anderen om je heen. Het kan je inzicht geven in waarom mensen reageren zoals ze doen in bepaalde situaties en hoe je moet omgaan met verschillende emotionele en sociale uitdagingen. Bovendien kan je deze kennis toepassen in diverse gebieden zoals het onderwijs, de gezondheidszorg, het bedrijfsleven enz. De psychologie bestrijkt verschillende domeinen, zoals klinische psychologie, sociale psychologie, ontwikkelingspsychologie en cognitieve psychologie, om er maar een paar te noemen. Klinische psychologie richt zich op het begrijpen en behandelen van mentale gezondheidsproblemen, terwijl sociale psychologie kijkt naar hoe mensen zich tot elkaar verhouden binnen groepen en samenlevingen. Ontwikkelingspsychologie onderzoekt hoe mensen veranderen en ontwikkelen gedurende hun hele leven, terwijl cognitieve psychologie zich concentreert op mentale processen zoals denken, geheugen en leren. Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 21  3 Agogiek en agogisch handelen Agogiek is de sociale wetenschap die bestudeert hoe mensen en de maatschappij veranderen en hoe men dan het best die veranderingsprocessen kan begeleiden. Vanuit de agogiek krijg je als zorgverlener kennis aangereikt over hoe je via jouw agogisch handelen de zorgontvanger en zijn netwerk best kan ondersteunen. Agogisch handelen is het proces waarbij professionals erop gericht zijn om de zorgontvanger en zijn omgeving te ondersteunen en te stimuleren om bepaalde vaardigheden te ontwikkelen om - hun problemen op te lossen en - op bepaalde vlakken hun leven te veranderen. Het gaat hierbij om het bieden van sociale, emotionele en praktische ondersteuning aan individuen of groepen. Het is belangrijk om steeds te vertrekken vanuit de individuele behoeften, mogelijkheden en beperkingen van de zorgontvanger. Volwassenen en ouderen zijn heel verschillend van elkaar dus hoe je iemand best kan ondersteunen in zijn verdere ontwikkeling is dat ook. Wat wel bij elk agogisch handelen terugkomt, is dat dit gericht is op: empowerment: de hulpvrager leren wat die nodig heeft om zelf de situatie aan te pakken het bevorderen van welzijn: gericht op het zich goed voelen het bevorderen van persoonlijke groei: gericht op de ontwikkeling in de volwassenheid en ouderdom. Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 22  4 Wetenschap is voortdurend in verandering Verder onderzoek, veranderende maatschappelijke gegevens, enz. leiden tot nieuwe inzichten. Dit zorgt ervoor dat begrippen aangepast moeten worden, dat methodes en procedures een update krijgen, enz. Je zal vast merken dat oudere inzichten en begrippen toch blijven gebruikt worden, ook al zijn deze tegenwoordig absoluut niet meer aanvaard. Verandering gaat immers langzaam. In het volgende hoofdstuk staan we hier al even bij stil onder de rubriek beeldvorming. Daarnaast evolueren er begrippen vanuit een bepaalde visie. Zo kiezen we in onze cursus voor het begrip zorgontvanger i.p.v. zorgvrager. We doen dit bewust omdat niet iedereen die zorg nodig heeft en krijgt, daar zelf om vraagt of dit zelf wenst… Psychologie en agogiek 5 GZ- H1: Psychologie en agogiek als wetenschappen 23