GPSC Class 1-2 Study Materials General Studies recruitmentresult.com_.pdf

(http://praffulgadhavi.blogspot.in ç÷kuøk{ktÚke {krníke yufXe fheLku íku{s You Tube WÃkh {wfðk{kt ykðu÷k ònuh ðneðxLkk ðezeÞku yLku ðfíkÔÞ{ktÚke ÷u¾f©eLke Mk÷kn ÷E yk ÃkwMíkf MktÃkqýo heíku íkiÞkh fhðk{kt ykðu÷ Au.) (økwshkík ònuh Mkuðk ykÞkuøk îkhk ykÞkursík) G.P.S.C.Class I & II PAPER - 3 : Mkk{kLÞ yÇÞkMk SUBJECT CODE : 03 (Prelime Exam) : ÷u¾f - MktÃkkËf : ©e «VwÕ÷ økZðe zkì. Mktíkku»k Ëuðfh (D.Pharm, M.A., L.L.B., M.P.A.) (PTC, M.A., M.Ed. Ph.D) Gadhavi Carrier Development Director, PCSS Academy, Nadiad. M.L. Gandhi College Campus, Modasa. ®f{‚ : yûkh «fkþLk, y{ËkðkË 1 G.P.S.C. PAPER - 3 : Mkk{kLÞ yÇÞkMk «fkþf : yûkh …Âç÷fuþ™ ¼kutÞhk{kt, ©eS nkWMk, yu{.su. ÷kRƒúuhe …kA¤, ƒqõMk RÂLzÞk™kt ¾k[k{kt, yì÷eMkrƒús, y{ËkðkË. Vku™ : 079-26585888 ®f{ík : Yk. 100/- xtR… Ëuxª„ : yûkh …Âç÷fuþ™ ¼kutÞhk{kt, ©eS nkWMk, yu{.su. ÷kRƒúuhe …kA¤, ƒqõMk RÂLzÞk™kt ¾k[k{kt, yì÷eMkrƒús, y{ËkðkË. Vku™ : 079-26585888 {wÿf : yku{ ykìVMkux, ,Mke.xe.yu{., y{ËkðkË. No Part of this Publication can be reproduced in any form or by any means without the prior written permission of the publisher. 2 «MíkkðLkk... økwshkíkLkk økúußÞwyuþLk ÚkÞu÷k rðãkÚkeoyku ð»ko : 2006 ÃkAe G.P.S.C. Class-I & Class-II Lke ykðLkkhe søÞkyku ytøku ykíkwhíkkÚke hkn òuELku íkiÞkhe fhíkk níkk. su{kt økwshkík ònuh Mkuðk ykÞkuøku ðíko{kLk{kt ½ýk çkÄk VuhVkhku Mkneík Lkðe Ãkheûkk ÃkØríkLke MkkÚku Lkðku yÇÞkMk¢{ {wõÞku. yux÷u fuðe heíku ? fÞk «fkhLkwt ðkt[Lk fhðwt ? suÚke Ãkheûkk{kt MkV¤íkk {u¤ðe þfkÞ. su Lkðk rð»kÞ ykÔÞk Au íku{kt Mkk{kLÞ yÇÞkMk{kt MkhfkhLke rLkíke, fÕÞký ÞkusLkkyku, Mk{MÞkyku yLku «&™, økwshkíkLke rþûký ÔÞðMÚkk, {kLkð MktMkkÄLk rðfkMk, fwËhíke ykÃkr¥k ÔÞðMÚkkÃkLk (rzÍkMxh {uLkus{uLx), rðfkMk yLku ÃkÞkoðhýeÞ Mk{MÞkyku yLku WÃkkÞku, ¼khíkLke MðkíktºÞ «kró yLku yu ÃkAe çkLku÷k {níðLkk çkLkkðku yk çkÄkLke MkkÚku h{íkku yLku ¾u÷fqË, Mkk{kLÞ rð¿kkLk, hk»xÙeÞ yktíkh hk»xÙeÞ ½xLkkyku, hkusçkhkusLkk çkLkkðkuLkku MktÃkqýo fkuMko {kxu yuf ÃkwMíkf íkiÞkh fhðwt yLku ¾qçks xqtfk økk¤k{kt fÃkÁt fk{ økýkÞ Au. Aíkkt Ãký MkV¤ ÷u¾fku yLku íku{Lke Mk÷kn {wsçk íkiÞkh fhðkLkku «ÞíLk fÞkuo Au. yk ÃkwMíkf {kxu MÃkÄkoí{f ÃkheûkkLkk MkV¤ ÷u¾f ©e «VwÕ÷ økZðeLkku ç÷kuøk yLku íku{Lkk V.T.V. Gujarati Channel yLku You Tube WÃkhLkk RLxhÔÞw yLku íku{Lkk Mku{eLkkhLkk ÔÞkÏÞkLkku WÃkhÚke ònuh ðneðxLkk rð»kÞku {kLkð MktMkkÄLk rðfkMk, fwËhíke ykÃkr¥k ÔÞðMÚkkÃkLk (rzÍkMxh {uLkus{uLx), rðfkMk yLku ÃkÞkoðhýeÞ Mk{MÞkyku yLku WÃkkÞku suðk rð»kÞku{kt Mk÷kn Mkq[Lk ÷E yk ÃkwMíkfLku G.P.S.C. Class-I & II Lkk yÇÞkMk¢{ {wsçk Mktf÷Lk fhðk{kt zkì. Mktíkku»k Ëuðfh su{ýu Vk¤ku ykÃku÷ Au yLku íku{Lkk îkhk ©e «VwÕ÷ økZðeLkk ç÷kuøk WÃkhÚke yk MktÃkqýo ÃkwMíkf íkiÞkh fhðk{kt ykðu÷wt Au. ðíko{kLk{kt MktÃkqýo {krníkeðk¤wt ÃkwMíkf çkLkkððkLkku yk yuf MkV¤, Lk{ú «ÞkMk fhðk{kt ykðu÷ Au. «Míkwík ÃkwMíkfLke W¥k{ çkkçkíkkuLku y{khk fíkoÔÞ íkhefu Mðefkhòu yLku ûkríkykuLku ûkBÞ økýe MkwÄkhkí{f Ãkøk÷kt MðYÃku ykÃkLkk Mkq[Lkku y{ku Mkn»ko Mðefkheþwt. – «fkþf 3 yLkw¢{rýfk 1. ÞwrLkx-1 : økwshkíkLke ¼qøkku¤ ¼kiøkkur÷f, ykŠÚkf, Mkk{krsf yLku ykiãkurøkf 1 Æ økwshkíkLke ¼qøkku¤ ¼kiøkkur÷f – ykçkkunðk – støk÷ku – Ãkðoíkku – LkËeyku – ¼qMíkh – ¾rLkòu – «kýeSðLk – MkMíkLk «kýeyku – Ãkûkeyku Æ økwshkíkLkku ykŠÚkf rðfkMk – ykŠÚkf rðfkMk – øk]n Wãkuøkku – WòoLkk Lkðk †kuík – ¾uíke Æ ÞwrLkx-1.3 økwshkíkLkku Mkk{krsf rðfkMk Æ ÞwrLkx-1.4 økwshkíkLkku yiãkurøkf rðfkMk - rLkøk{ku 2. ÞwrLkx-2 : Mkhfkhe Lkerík, fÕÞký ÞkusLkkykuLke Mk{MÞkyku yLku «&™ku 87 (f) çkk¤ rðfkMk (¾) {rn÷k rðfkMk (øk) ÞwðfkuLkku rðfkMk (½) ykrËðkMke rðfkMk ([) Mkk{krsf árüyu ðtr[ík ðøkkuoLkku rðfkMk (A) rðf÷ktøkkuLkwt fÕÞký 4 (s) ðÞkuð]Ø ÷kufkuLkwt fÕÞký (Í) fk{Ëkh fÕÞký 3. ÞwrLkx-3 : økwshkík{kt rþûký ÔÞðMÚkk-hkßÞ rLkíke. Mk{ks{kt Lkçk¤k ðøkkuoLkk 117 yLku {rn÷kykuLkk rþûký rð»kÞf «&™. rþûkýLkLkwt ¾kLkøke fhý. rþûkýLkk ûkuºk{kt «ðuþ. økwýð¥kk, Ëhßòu íku{s Mk{krsf LÞkÞ MktçktÄe {wÆkyku, Wå[ rþûkýLke MktMÚkkyku, Wå[ rþûký Mkk{uLkk Ãkzfkhku, Mkðorþûkk yr¼ÞkLk, {æÞknLk ¼kusLk ÞkusLkkLke ¼qr{fkLku {n¥ð 4. ÞwrLkx-4 : ¼khíkLkku {kLkð MktþkÄLk rðfkMk 126 ÞwrLkx-4 ðÄíke {kLkððMíke yLku ÃkÞkoðhý ÞwrLkxLke YÃkhu¾k Æ rþûký 143 Æ çkuhkusøkkheLke Mk{MÞk 149 Æ ykhkuøÞ 153 – Ãkrhðkh fÕÞký fkÞo¢{ – þnuhe fhý – {kLkð MðkMÚÞ – ykçkkunðk yLku {kLkð MðkMÚÞ – [uÃkehkuøkku – ÃkkýesLÞ hkuøkku – hkMkkÞýkuÚke «Ëqr»kík Ãkkýe yLku ¼kusLkÚke Úkíkk hkuøk – «Ëqr»kík ÃkÞkoðhý yLku fuLMkh – MktMÚkkÄLkLke ðu[ýe yLku {kLkð yrÄfkh 5. ÞwrLkx-5 : ¼khíkLkwt çktÄkhký 177 6. ÞwrLkx-6 : ykÃkr¥k (nkuLkkhík) Mkt[k÷Lk 213 7. ÞwrLkx-7 : «kf]ríkf MktMkkuÄLkku ÞwrLkx-7.1 : «Ëq»ký ÞwrLkx-7.2 : Mkk{krsf {wÆkyku yLku ÃkÞkoðhý 5 ÞwrLkx-7.3 : ûkuºk fkÞo 382 ÞwrLkx-7.4 : RLVh{uþLk xìfTLkku÷kuS 404 – ÃkÞkoðhý yLku {kLkð MðkMÚÞ ytøku RLV{uoþLk xu – s{ðkLke ykËíkku MkwÄkhðkÚke, fuLMkh Úkíkwt yxfkðe þfkÞ Au. ðÄw Ãkzíkku ¾kuhkf, ðÄw Ãkzíkwt ðsLk íkÚkk {uËð]rØÚke yLLkLk¤eLkwt fuLMkh, {kuxk yktíkhzkLkk Lke[uLkk ¼køkLkwt fuLMkh, økwÆkLkwt fuLMkh, MíkLkLkwt, øk¼koþÞLkwt íkÚkk rfzLkeLkk fuLMkh ÚkðkLke þõÞíkk hnu÷e Au. – çkhV{kt hk¾u÷k yLku ÷k÷ {ktMkLku ðÄw ¾kðkÚke fku÷kuhuõx÷ fuLMkh ÚkkÞ Au. òu fuLMkhLkwt «Úk{ fu çkeò íkçk¬k{kt s rLkËkLk ÚkE òÞ íkku íkuLke yMkhfkhf Mkkhðkh þõÞ Au. þheh{kt su fkuE LkkLke-{kuxe økktX ÚkkÞ íkuLku íkkífkr÷f þMºkr¢Þk îkhk Ëqh fhðe òuEyu. òu íku fuLMkhLke økktX nkuÞ íkku. – þMºkr¢Þk ÃkAe fu{kuÚkuhuÃke (Ëðkyku) yLku hurzÞkuÚkuhuÃke (yuõMk-hu) ËËeoLku ykÃkðe òuEyu. þYykíkLkk íkçk¬k{kt s fuLMkhLkwt rLkËkLk ÚkE òÞ íkku fuLMkhLke Mkkhðkh heíku ÚkE þfu Au. íkkòt V¤ku yLku þkf¼kS, Ãkkirüf ¾kuhkf ÷uðkÚke íku fuLMkh Mkk{u Mkwhûkk {¤u Au. fuLMkhLku rLkÞtºký{kt hk¾ðk {kxuLkk fux÷ktf WÃkkÞku : (1) hk»xÙeÞ fuLMkh rLkÞtºký fkÞo¢{kuLkku ÔÞkÃkf heíku «[kh fhðku òuEyu. (2) ík{kfwLke ònuhkíkku Ãkh «ríkçktÄ {qfðku òuEyu. 227 (3) fuLMkh ytøkuLke òýfkhe ykÃkíkk þiûkrýf fkÞof{ku Þkusðk òuEyu. (4) ÔÞMkLk {wÂõíkLkk fkÞo¢{ku ÔÞkÃkf çkLkkððk òuEyu. (5) ¼khík{kt {kuZktLkk. øk¤kLkk - yLLkLk¤eLkk yLku AkíkeLkk fuLMkh Mkk{kLÞ Au. yk fuLMkh ytøkuLkk «kÚkr{f ÷ûkýkuLke òýfkheLkku «[kh ÔÞkÃkf fhðku òuEyu. suÚke, þYykíkLkk «kÚkr{f íkçk¬k{kt íkuLkku ÞkuøÞ WÃkkÞ ÞkuSLku íku{ktÚke {wÂõík {u¤ðe þfkÞ. (6) fuLMkhLke Mkkhðkh ¾qçk s ¾[ko¤ Au. su økheçk ËËeoLku Ãkku»kkE þfíke LkÚke. fuLMkhLke Ãkezk{ktÚke hkník yLku íkuLke Mkkhðkh {kxu ykuAk ¾[oðk¤k WÃkkÞkuLkku yktíkhhk»xÙeÞ Míkhu rðfkMk fhðku òuEyu. (7) fuLMkhLkk rLkÞtºký {kxu yktíkhhk»xÙeÞ ¼køkeËkheykuLkwt Lkuxðfo Q¼wt fhðwt òuEyu. MktMkkÄLkkuLke ðnU[ýe yLku {kLkð yrÄfkhku ÃkÞkoðhýLkk MktMkkÄLkkuLkk yLkuf {wÆkyku yuðk Au fu su suLku ÷ELku Mk{kLkíkk yLku {kLkð yrÄfkhLkk «&™ku Q¼k ÚkkÞ Au. su{ fu, ÃkÞkoðhýeÞ MktMkkÄLkkuLke Mk{kLk ðnU[ýe, Ãkku»kýûk{ yknkh, sið-ðirðæÞ, ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ðøkuhu yLkuf {wÆkyku {kLkð yrÄfkhku MkkÚku Mktf¤kÞu÷k Au. MktMkkÄLkkuLke Mk{kLk ðnU[ýe yLku {kLkð yrÄfkhku : – fwËhíke ÃkÞkoðhý{kt hnu÷kt MktMkkÄLkkuLke Mk{kLk ðnU[ýe yu {kLkð yrÄfkhku{kt yrøkú{íkk Ähkðu Au. rðïLkk fkuE Ãký Mk{ks{kt MktMkkÄLkkuLke yMk{kLk ðnU[ýe yLku ykŠÚkf rð»k{íkk yu SðLkLke nfefík Au. – fkuE Ãký {kLkð Mk{wËkÞ{kt ÄLkðkLk yLku økheçkku, Mºkeyku yLku Ãkwhw»kku, þnuhe yLku økúk{eý, ðíko{kLk yLku ¼krð ÃkuZe ðå[u MktMkkÄLkkuLke ðnU[ýe çkkçkíku, rðfkMk çkkçkíku ½ýe yMk{kLkíkk òuðk {¤u Au. rðfkMkþe÷ yLku yrðfrMkík Ëuþku fhíkkt rðfrMkík Ëuþku íku{s Mºkeyku fhíkkt Ãkwhw»kku (fkuEÃký Mk{ks{kt)Lke íkku çkeS søÞkyu s MktMkkÄLkkuLkk y¼kðu ÷kufku økheçke hu¾kLke Lke[u SðLk Sðe hÌkkt Au. – {kºk rðfrMkík Ëuþku yLku yrðfrMkík Ëuþkuu{t s yk ÃkrhÂMÚkík Au yu{ LkÚke. Ãkhtíkw, rðfkMkþe÷ Ëuþku{kt Mk{ksLkku fkuE yuf ðøko fwËhíke MktMkkÄLkkuLkk çkuVk{ WÃkÞkuøk îkhk ¾qçk ði¼ðe SðLk Sðu Au íkku çkeS çkksw yu Mk{ksLkku çkeòu ðøko «kÚkr{f sYrhÞkíkkuLku Ãký {u¤¤e þfíkku LkÚke. – Mk{ks{kt rðr¼LLk ytøkLku fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku Mk{kLk WÃkÞkuøk fhðkLkku yufMkh¾ku yrÄfkh Au. Ãkhtíkw, íku{kt ½ýe rð»k{íkkyku hnu÷e Au. su{fu, støk÷k{kt ykrËðkMkeyku ÃkkuíkkLkwt ½h çkLkkððk {kxu ðktMkLkku WÃkÞkuøk fhu Au. yk ðktMk fkøk¤Lkku {kðku yu fkøk¤ çkLkkððkLkk WÃkÞkuøk{kt ÷uðkÞ Au. – yk WãkuøkkuLku ðktMk ¾heËðk {kxu Mkhfkhe yLkwËkLkku {¤u Au. suÚke, íkuykuLku {kxu ðktMk ¾qçk s hMíkku çkLke òÞ Au, ßÞkhu, støk÷{kt hnuíke MÚkkrLkf «ò {kxu ðktMkLke yøkíÞíkk ðÄw nkuðk Aíkkt íku{Lku Mkhfkhe yLkwËkLkku Lk {¤ðkÚke ¾qçk Ÿ[e ®f{íku ðktMk íku{ýu ¾heËðk Ãkzu Au. su ÃkhtÃkhkøkík heíku {Vík {u¤ððk yk MktMkkÄLkLkk {kLkð yrÄfkhLkku ¼tøk fhu Au. 228 – støk÷{kt ðMíke «ò ðLÞ «Ëuþku, ÷kfzkt yLku ¾kã ÃkËkÚkkuo yufrºkík fhu Au, støk÷ku yLku ½kMkLkkt {uËkLkku{kt rþfkhe «ð]r¥k Ãkh rLk¼oh fhu Au. òu yk s{eLkLkku WÃkÞkuøk çkË÷kE òÞ yLku íku «kf]ríkf rLkðMkLkíktºkLkku Mk½Lk ¾uíkeLkk yLku økku[hLkk {uËkLkku çkLkkððk{kt ykðu íkku íkuLke MkeÄe yMkh støk÷{kt ðMkíkk ykrËðkMkeyku WÃkh Ãkzu Au. – yuðku s yuf «&™ {kAe{khkuLkku Au. ÃkhtÃkhkøkík heíku {kA÷e ÃkfzLkkhk {kAe{khkuLke MkeËe s nheVkE xÙku÷hkuðk¤k ykÄwrLkf {kAe{khku MkkÚku ÚkE hne Au. ykðk çkÄk s fkhýkuMkh su ðøko «f]ríkLke ðÄw LkSf hÌkku Au. íkuLku s «kf]ríkf MktMkkÄLkkuÚke ðtr[ík fhðk{kt ykðe hÌkku Au. Mk{ksLkku ÄrLkf ðøko «kf]ríkf MktMkkÄLkkuLku çknw Mkh¤íkkÚke ¾heËe þfu Au. ßÞkhu yu MktMkkÄLkkuLku ykÄkhu SðLk rðíkkðíkk ÷kufku íkuLkkÚke ðtr[ík hne òÞ Au. – {kuxe LkËeyku Ãkh çktÄ çkktÄðkLkk fkhýu su s{eLkku zqçk{kt òÞ Au íku s{eLkku{kt ðMkíke ykrËðkMke «ò, økúk{eý «òLku MÚk¤ktíkh fhe sðkLke Vhs Ãkzu Au. fux÷efðkh ¾ký WãkuøkLku fkhýu Ãký økúkBÞ «òLku MÚk¤ktíkh fhðkLke Vhs Ãkzu Au. ykðe {kuxe rðfkMk ÞkusLkkykuÚke ðÄw ÷k¼ þnuhesLkkuLku fu WãkuøkkuLku Úkíkku nkuÞ Au. ßÞkhu, ykrËðkMkeyku yLku økúkBÞ «òyu «kf]ríkf ÃkÞkoðhý yLku ykSrðfkLkk MkkÄLkku økw{kððk Ãkzíkk nkuÞ Au. Mk{økú rðï{kt yk {kxu yktËku÷Lkku [k÷e hÌkk Au. Ãkku»kýûk{ yknkh yLku MðkMÚÞ ytøkuLkk yrÄfkhku : – Ãkku»kýûk{ yknkh yLku MðkMÚÞ yu ÃkkÞkLkk fu çkwrLkÞkËe {kLkð yrÄfkh Au. SðLkLkku yrÄfkh yu ¼khíkeÞ çktÄkhýLkku yuf çkwrLkÞkËe yrÄfkh Au. ßÞkhu yuf nÙkMk Ãkk{u÷wt ÃkÞkoðhý {kLkðeLkwt ykÞw»Þ xqtfkðu Au íÞkhu yk çkwrLkÞkËe çktÄkhýeÞ yrÄfkhLkku ¼tøk ÚkkÞ Au. – rðfkþMke÷ Ëuþku{kt ykþhu 30 xfk ÷kufkuLku Ãkku»kýûk{ MkeÄku MktçktÄ ÔÞÂõíkLkk ð]rØ, rðfkMk, fk{ fhðkLke þÂõík, çkkirØf «rík¼k, hkuøk «ríkfkhkf þÂõík, Mk{ksLkk heík-rhðkòu, «ËuþLkwt ¼kiøkkur÷f MÚkkLk ðøkuhuLke MkkÚku hnu÷ku Au. «Ëqr»kík ÃkÞkoðhý, økheçkkE, ðÄw ðMíke, fwÃkku»ký yLku ¼q¾ ðøkuhu fkuEÃký ËuþLkk Mkk{krsf yLku ykŠÚkf rðfkMk{kt yðhkuÄf çkLku Au. – xfkW {kLkð rðfkMk, MðkMÚÞ, Ãkku»kýûk{ yknkh ðøkuhu Mk{kLkíkkLke MkkÚku òuzkÞu÷k Au. ykÚke s yuf xfkW SðLkþi÷e, MðkMÚÞ«Ë ÃkÞkoðhý, Ãkku»kýûk{ yknkh ðøkuhuLke MkkÚku Mk{ksLkk çkÄk s ðøko{kt Mk{kLkíkk ÷kððk «ÞíLk fhðk Ãkzþu. fwÃkku»ký yLku ÃkÞkoðhýeÞ «&™kuLkku rLkfkMk ykðþu íkku s Ãkku»kýûk{ yknkh yLku MðkMÚÞ ytøkuLkk «&™ku rLkðkhe þfkþu. çkkirØf MktÃkr¥kLkku yrÄfkh : – støk÷{kt ðMkðkx fhíkkt ykrËðkMke ÷kufku ÃkhtÃkhkøkík heíku [k÷e ykðíke Ëðkyku fu hkuøkkuLkk E÷ks {kxu MÚkkrLkf ðLkMÃkríkLkku WÃkÞkuøk fhíkkt nkuÞ Au. su{ fu, rð»kðð]¥keÞ yLku W»ýfrxçktÄLkk støk÷ku{kt ðMkíkk ykrËðkMkeyku{kt {÷urhÞkLkk íkkð {kxu «k[eLk Mk{ÞÚke s ®MkfkuLkk ÍkzLke Ak÷Lkku, {qr¤ÞkLkku WÃkÞkuøk fhkíkku níkku. Ãkhtíkw ði¿kkrLkf Zçku fkuE Ëðk çkLkkðe Lk níke fu íkuLkku ÔÞðÂMÚkík WÕ÷u¾ fhðk{kt ykÔÞku Lk níkku. 229 – ykrËðkMkeyku ÃkkMku yLkuf hkuøkkuLkk E÷ks {kxu MÚkkrLkf ðLkMÃkríkykuLkku WÃkÞkuøk Úkíkku nkuÞ Au. íku{Lkk yk ¿kkLk{ktÚke ykÄwrLkf Ëðk çkLkkðíke ftÃkLkeykuyu yLkuf Lkðe Ëðkyku su{ fu, ®MkfkuLkk Ak÷{ktÚke ÂõðLkkELk Ëðk ðøkuhu þkuÄe ÷u Au íkÚkk íku{Lkk WíÃkkËLkLke ÃkuxLx Ãký fhkðe Au. – ykÚke, nfefík{kt su MkËeykuÚke ykrËðkMkeyku îkhk Ëðk íkhefu WÃkÞkuøk{kt ÷uðkÞ Au íku Ëðk fkuE Wãkuøk ftÃkLkeLkk Lkk{u ðu[kÞ Au yLku íku Wãkuøk ftÃkLkeyku yçkòu YrÃkÞkLke f{kýe fhíkk ÚkE òÞ Au. ßÞkhu, {q¤ ykrËðkMkeykuLku fþwt s {¤íkwt LkÚke. – yk{ Lk ÚkkÞ yu {kxu ykrËðkMkeykuyu yki»krÄ íkhefu WÃkÞkuøk{kt ÷uðkíke ðLkMÃkríkLkwt, MkSðkuLkwt yuf LkkUÄýeÃkºkf çkLkkððwt òuEyu. su{kt MÚkkrLkf ÃkuËkþku, íkuLkk WÃkÞkuøkku, Ëðk íkhefuLkk WÃkÞkuøk{kt ÷uðkíke ÃkØrík ðøkuhuLkku WÕ÷u¾ fhðku ykð~Þf Au, ykÚke, íkuyku ÃkuxLx fhkðe þfu yLku íkuLke hkuÞÕxe {u¤ðe þfu, íku{Lkk yrÄfkhkuLkwt hûký ÚkE þfu. ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØrík : – ½ýwt fheLku MÚkkrLkf Mk{wËkÞku îkhk ðtþÃkhkøkík heíku yk r[rfíMkk yux÷u MðkMÚÞ {kxuLke yuðe ÃkØrík fu su swËe-swËe ðLkMÃkríkyku, ¾Lkeòu, Ãkþs ÃkuËkþkuLke ykÄkh ÷ELku swËk-swËk hkuøkku{kt Mkkhðkh fu yki»krÄ íkhefu íkuLku WÃkÞkuøk{kt ÷uðe. su{ fu, ¼khík{kt ykÞwðuoË ÃkØrík «k[eLk ðiãfeÞ ÃkØrík ÃkhtÃkhkíke [k÷e ykðíke nkuÞ Au. – fux÷ef ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØríkLkku MktçktÄ ykæÞkÂí{f þÂõík, þkherhf xufrLkf yLku {nkðhkyku MkkÚku hnu÷ku nkuÞ Au. su{ fu, ¼khík{kt ÞkuøkkMkLk, æÞkLku ðøkuhu îkhk yLkuf hkuøkkuLku LkkçkqË fhe þfkÞ Au. – rðï{kt rðfkMkþe÷ Ëuþku{kt, yrðfrMkík Ëuþku{kt yksu yk ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØrík ðÄw ÷kufr«Þ çkLke Au, íkuLkk WÃkÞkuøkLkwt «{ký ÍzÃkÚke ðÄe hÌkwt Au. ykÞwðuoË, nkur{ÞkuÃkuÚke, yuõÞw«uþh ðøkuhu ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØríkykuLke fkuE ykzyMkh nkuíke LkÚke. – ð¤e íku fux÷efðkh «{ký{kt MkMíke yLku MÚkkrLkf Míkhu WÃk÷çÄ nkuðkÚke ðÄw ÷kufr«Þ çkLke þfu Au. òufu, yk ÃkØrík îkhk s çkÄk s hkuøkkuLke Mkkhðkh þõÞ LkÚke íkÚkk íkuLkk îkhk fhkíkku R÷ks ðÄw ÷ktçkku [k÷u Au. – ¼khík{kt «kÚkr{f íkçk¬kLke fux÷ef rçk{kheyku ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØríkÚke s Ãkqhe ÚkE òÞ Au. su{fu, þhËe, WÄhMk, íkkð {kxu yhzqMkeLkk ÃkktËzkLkku Wfk¤ku Ãkeðku, íkw÷MkeLkk ÃkktËzk {he yLku Mkkfh MkkÚku ¾kðk n¤Ëh-¾ktz-½eðk¤wt LkðMkufwt Ãkkýe Ãkeðwt, Mkíkík ¾ktMke ykðíke nkuÞ íkuLkkÚke hkºku MkqE Lkk þfkíkwt nkuÞ íkku Mkqíke ð¾íku Ëktík WÃkh çku-ºký xeÃkkt Ëuþe Ëeðu÷ ÷økkððwt suðe hkrºkLkk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk øk¤wt MkqfkÞ Lknª yLku ¾ktMke ykðu Lknª ðøkuhu. yLkuf rçk{kheyku [uÃke Au fu suLkku E÷ks hMkkuE{kt ðÃkhkíkk {Mkk÷kykuÚke fu ykÞwðuorËf ËðkykuÚke s fhe þfkÞ Au. 230 – ¼khík{kt fzðk ÷e{zkLkk ÃkktËzk, íkw÷MkeLkk ÃkktËzk, n¤Ëh ðøkuhuLkku yLkuf hkuøkkuLkk R÷ks{kt yuÂLxçkkÞkuxef íkhefuLkku E÷ks ÔÞkÃkf Au Ãkhtíkw, íkuLke ÔÞðÂMÚkík ði¿kkrLkf Zçku LkkUÄýe Lkk nkuðkÚke íkuLkk WÃkÞkuøkku ytøkuLke ÃkuxLx rðfrMkík Ëuþu fhkðu Au. – ¼khíkLkk zkÞkrçkxeMk, ÷kune{kt ø÷wfkuÍLke ¾k{e (nkEÃkkuz÷kEMker{Þk), MÚkq¤íkk yLku Ä{Lkeyku çktÄ ÚkE òÞ íkku íkuLke WÃkh íkwðuhLkk ÷uÃk fhðkLkku WÃkkÞ ÃkhtÃkhkøkík, «k[eLk fu MkËeyku sqLkku Au. yk ÃkhtÃkhkøkík ¿kkLkLke ði¿kkrLkh LkkUÄýeLkk ÚkE nkuðkÚke íkuLke ÃkuxLx yuf y{urhfLk ftÃkLkeLku ykÃkðk{kt ykðe Au. – ¼khíkLke ði¿kkrLkf yLku ykiãkurøkf MktMkkuÄLk Ãkrh»kËu (Mke.yuMk.ykE.ykh. MktMÚkkyu) yk ÃkuxLxLku Ãkzfhe Au. ykðe yLkuf ÃkuxLx ¼khíkLkk ÃkhtÃkhkøkík ¿kkLk Ãkh yrík¢{ý fhu Au. òufu, ykðk ¿kkLkLke ÔÞðÂMÚkík ði¿kkrLkf ÃkØríkyu LkkUÄýe Lkk nkuðkÚke íkuLku ÃkzfkhÚke y½he çkLku Au. – ykr£fk{kt ÷øk¼øk 80 xfk ÷kufku «kÚkr{f Mkwhûkk {kxu ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØríkLkku WÃkÞkuøk fhu Au. rðfrMkík yuðk ykiãkurøkf Ëuþku{kt yk r[rfíMkk ÃkØrík Au. – yksu yuðk yLkuf hkuøkku Au fu suLke ykÄwrLkf ði¿kkrLkf Zçku çkLkkððk{kt ykðu÷e ËðkykuLkk {q¤ ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØrík{kt òuðk {¤u Au. yksLke 25 xfk ykÄwrLkf Ëðkyku yuðe ðLkMÃkríkyku{ktÚke çkLkkðkÞ Au suLkku WÃkÞkuøk ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk{kt Ãknu÷uÚke s Úkíkku nkuÞ Au. – ¼khíkLkk «[r÷ík ÞkuøkkMkLk îkhk yLkuf rçk{kheykuLku Ëqh fhe þfkÞ Au. su{ fu, yMÚk{k, þhËe, {kÚkkLke þhËe (MkkÞLMk), {kRøkúuELk, zkÞkrçkxeMk, MkktÄkLkk Ëw:¾kðk (ðk), ç÷z«uþh, [ÞkÃk[ÞLke r¢ÞkLku ÷økíke íkf÷eVku ðøkuhu yLkuf rçk{kheyku òu ÞkuøÞ Ëu¾hu¾ nuX¤ ÞkuøkkMkLk fhðk{kt ykðu íkku Ëqh ÚkE þfu Au. – ÃkhtÃkhkøkík r[rfíMkk ÃkØríkLkku MkkiÚke {kuxku økuhVkÞËku yu Au fu, íku ðLkMÃkrík ykÄkrhík yki»krÄyku nkuðkÚke çknw {kuxk «{ký{kt ðLkMÃkrík yLku íkuLku ykÄkrhík sið-ðirðæÞLku LkwfMkkLk ÚkkÞ Au. – rn{k÷Þ{ktÚke yki»krÄyku {u¤ððk yLkuf ðLkMÃkríkyku òu¾{{kt {qfkE Au. støk÷ku{kt ykðu÷e yk ðLkMÃkríkykuLkk þku»ký Ãkh òu rLkÞtºký {qfðkk{kt Lknª ykðu íkku ðLkMÃkríkykuLke yLkuf Ëw÷o¼ «òríkykuLkk Lkkþ MkkÚku yLkuf «òríkykuLkk «kf]ríkf rLkðkMkkuLkku Ãký Lkkþ Úkþu, òufu {kºk yki»krÄ {u¤ððk Úkíkkt ðLkMÃkríkLkk Lkkþ fhíkkt çkeò yLkuf fkhýkuMkh støk÷kuLkku Lkkþ ðÄw ÚkE hÌkku Au. íkÚkk Mkhfkh îkhk, ðLkrð¼køk îkhk yki»krÄÞ {qÕÞku Ähkðíke ðLkMÃkríkykuLkwt yksu y÷øk s {kLkðMkŠsík ðLk fux÷ef søÞkyu íkiÞkh fhðk{kt ykðu÷wt Au. MðåA økk{ - MðMÚk økk{ ÞkusLkk – økk{{kt MkVkR ÞkuøÞ heíku ÚkkÞ yLku MkVkR «íÞu Mk¼kLkíkk, òøk]rík fu¤ðe MkVkRLkwt Ÿ[wt Míkh ÷kðe, økúkBÞ SðLk Míkh ô[wt ÷R sðk {kxu «kuíMkknYÃku MkVkR yLku MðåAíkk {kxu MknkÞ ykÃkðk{kt ykðu íkku MknkÞLkku WÃkÞkuøk økk{Lke MðåAíkkLke ò¤ðýe {kxu yLku MðåAíkkLkk MkkÄLkku ðMkkððk {kxu 231 «uhkRLku økúk{ Ãkt[kÞík ÃkkuíkkLkwt økk{ MðåA yLku rLk{o¤ çkLku íku nuíkwÚke «uhkRLku frxçkØ çkLku íku {kxu MkLku 2007-08 Lkk ð»ko{kt Lkðe ÞkusLkk y{÷{kt {qfðk{kt ykðe Au. – ð»ko 2007-08Lkk ð»koLku hksÞ Mkhfkhu rLk{o¤ økwshkík ð»ko íkhefu WsððkLkku rLkýoÞ fhu÷ Au.suLke yøkíÞLke çkkçkíkku Lke[u {wsçk Au. økúk{ Ãkt[kÞík{kt øktËfeðk¤e søÞkyku, ÃkÂç÷f økxh ÷kRLk yLku {køkkuo WÃkh Ëðk AtxfkððkLke fk{økehe nkÚk Ähðe. – WfhzkLkwt ÞkuøÞ MÚkkLku MÚk¤ktíkh fhkððwt yLku íku {kxu økk{ çknkh søÞk Lk¬e fhðe.økúk{ Ãkt[kÞík{kt MkVkR ðuhku Ëk¾÷ fhe økúk{ MkVkR ÔÞðMÚkk MkÄLk çkLkkððe. økk{{kt ykðu÷ MÚkkrLkf MðhksÞLke MktMÚkkLkk {fkLkku,þk¤kyuk,Ãkt[kÞík ½h yktøkýðkze, «kÚkr{f ykhkuøÞ fuLÿ ðøkuhu ík{k{ MÚk¤kuyu þki[k÷ÞLkku «çktÄ fhkððku. – økk{Lkk ònuh MÚk¤u rLk{o¤ økwshkík MktçktÄLkk Mkqºkku-ÃkkuMxhku ÷økkððk. – økk{{kt ÔÞÂõíkøkík yLku Mkk{qrnf þki[k÷ÞkuLke ÔÞðMÚkk fhðe. – økúkBÞ rðMíkkhku{kt MktÃkqýo MðåAíkk yr¼ÞkLkLkwt rLk{koý fhðwt. – hnuýktf MÚk¤uÚke ÞkuøÞ ytíkhu Ãkþw ò¤ðýe MkwrLkrïík fhðe. – su økk{ sux÷ku MkVkE ðuhku W½hkðþu íkux÷e hf{ hksÞ Mkhfkh yk ÞkusLkk nuX¤ «kuíMkknf økúkLx íkhefu Vk¤ðþu. – su økk{ 100 xfk MkVkE ðuhku W½hkðþu íkuLku 110 xfk ÷u¾u hkßÞ Mkhfkh yk ÞkusLkk nuX¤ «kuíMkknf økúkLx íkhefu Vk¤ðþu. – ð»ko 2010-11 Lkk LkkýktfeÞ ð»ko {kxu Y 200 ÷k¾Lke òuøkðkR fhðk{kt ykðu÷ Au. íku Ãkife {k[o- 11{kt Y 200 ÷k¾ ¾[o ÚkÞu÷ku Au. – ð»ko 2011-12 {kxu Y.200 ÷k¾ LkkýktfeÞ òuøkðkR fhðk{kt ykðu÷e Au. hk»xÙeÞ økúk{eý ykhkuøÞ r{þLk (LkuþLk÷ Yh÷ nuÕÚk r{þLk) – hk»xÙeÞ økúk{eý ykhkuøÞ r{þLk Ëuþ¼hLkk økúkBÞ ûkuºk{kt ykhkuøÞ MkwÄkhk fkÞo¢{ Au. – ÞkusLkk 12 yur«÷,2005Lkk þY fhðk{kt ykðe. – þYykíkLkk Äkuhýu yk fkÞo¢{ Mkkík ð»ko 2007-2012 {kxu hk¾ðk{kt ykÔÞku Au. – fkÞo¢{ ykhkuøÞ {tºkk÷Þ îkhk [÷kððk{kt ykðu Au. – ÞkusLkkLkku WÆuþ økwýð¥kkÞwfík ykhkuøÞ Mkuðkyuk ykÃkðkLkku Au. – ÞkusLkk ytíkøkoík {wÏÞíðu çkk¤f yLku {kíkk {]íÞw Ëh ½xkzðku. – çkk¤fku yLku {rn÷kykuLku ykhkuøÞ,Ãkkýe, MðåAíkk, hMkefhý yLku Ãkku»kýLke Mkð÷íkku ykÃkðkLkku Au. – hkuøk yxfkÞíkLkkt Ãkøk÷k 232 – ðMkíke rLkÞtºký – Mkk{krsf ykhkuøÞ fuLÿ îkhk økúk{eý ykhkuøÞ fuLÿLke MkwÄkhýk. – økúkBÞ ykhkuøÞ yLku MkurLkxuþLk Mkr{ríkLke h[Lkk. – ðÄw zkuõxhkuLke rLk{ýqf – «kÚkr{f, Mkk{qrnf yLku rsÕ÷k ykhkuøÞ fuLÿ ¾kíku hkuøke fÕÞký Mkr{ríkLke rLk{ýqf – Ëhuf rsÕ÷k nkuÂMÃkx÷Lku Y.20 ÷k¾Lke hf{ hkuøke fÕÞký Mkr{ríkLku Mkuðk MkwÄkhðk {kxu. – {kuçkkR÷ {urzf÷ ÞwrLkx. – sLkLke Mkwhûkk ÞkusLkk yLðÞu «Mkqíke yLku hMkefhý. – økúkBÞ rðMíkkhLkk ÷øk¼øk 1000Lke MktÏÞkyu 1 ykþk fkÞohík Au. – 2012-13Lkk çksux{kt ÞkusLkk {kxu 18,115 fhkuz Y.Lke hf{ Vk¤ððk{kt ykðe Au. 233 ÞwrLkx-5 ¼khíkLkwt çktÄkhý 234 ÞwrLkx - 5 ¼khíkLkwt çktÄkhý yk{w¾ – ¼khíkLkk çktÄkhýLkwt yk{w¾ hk»xÙ {kxuLkk ‘{urLkVuMxku’ Au íkuLkk Prospects yLku blueprint çktLku íkhefu økýkðe þfkÞ. – fLkiÞk÷k÷ {wLkMke yk{w¾Lku “¼khíkLke hksfeÞ sL{fwtz¤e” suðwt fnu Au. hk»xÙLkk æÞuÞ yLku {níðfktûkkLkwt íku{kt «rík®çkçk Au. – ykÞw»Þ ¼ÔÞ ytsr÷ ykÃkíkkt {nkLk hksLkiríkf ®[íkf yLkuoMx çkkfoh fnu Au fu íku {kLkðMkÇÞíkkLke W{Ëk ¼kðLkkyku ÔÞõík fhu Au yLku òu ¼khíkLke «ò {kºk ¼kðLkk yLku ík¥ð¿kkLku s y{÷e çkLkkðu íkku ¼khíkLke MðíktºkíkkLkk Mðøko{kt ÃkkukíkLke òíkLku Ëkuhe sþu. – çktÄkhý ÃkkA¤Lke ¼kðLkk «òfeÞ Mkkðo¼ki{íð, Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk ðøkuhu {kLkð{qÕÞku, ÔÞÂõík- hk»xÙ-rðïLkwt ykÃkýwt ykËþo r[ºk yk çkÄwt yk{w¾{kt ÔÞÂõík ÚkÞwt Au. Wå[ ¼kðLkkykuLkku «rík½ku»k : – {nkLk yLku ¼ÔÞ ÃkËkÚkkuo íku{ s Wå[ ¼kðLkkykuÚke «[wh yk{w¾ hkßÞLkk LkeríkËþof rMkØktíkkuLkwt ÷½wMðYÃk (Miniature) Au yLku hk»xÙLkkt æÞuÞ, {níðkfktûkk ðøkuhuLkwt íku MÃkü «rík®çkçk Au. – íku{kt - (1) ðkýe, rð[kh, {kLÞíkk, Ä{o, Ãkqò ÔÞðMkkÞ, Mkt{u÷Lk yLku ðíkoLkLke MðíktºkíkkLke ÷kufkuLku çkktÞÄhe ykÃkðk{kt ykðe Au. (2) VhsLke, íkfLke yLku fkLkqLke Mk{kLkíkk {kxu (3) Mkk{krsf, ykŠÚkf yLku hksfeÞ LÞkÞ - {kxu (4) ÔÞÂõíkLkk økkihð (5) hk»xÙLke yufíkk íku{s y¾trzíkk íku{s ÃkhMÃkh çktÄw¼kð (6) yktíkhhk»xÙeÞ Mknfkh, þktrík yLku þw¼rLkckLke ð]rØ - ðøkuhu çkÄwt ÔÞõík ÚkkÞ Au. – ¼khíkLku MktÃkqýo Mkkðo¼ki{, ÷kufíktºkkí{f «òMk¥kkf hkßÞ çkLkkððk ¼khíkLkk ÷kufku yux÷u ykÃkýu çkÄwt s fhe Aqxeþwt yuðk áZ rLkÄkoh MkkÚku yk çktÄkhý ykÃkýu òíku h[eLku s Mk{ŠÃkík fÞwO Au. (A) yk{w¾Lke þYykík “y{u ¼khíkLkk ÷kufku”Úke þYykík ÚkkÞ Au, íku Mkq[f Au. yk{, çktÄkhýLkk rLk{koíkk ykÃkýu-¼khíkLkk ÷kufku s Aeyu. 1935Lke su{ yu ftE rðËuþe Mk¥kkLke ¼ux LkÚke. – Lkunhwyu yu 1940{kt ykþk ÔÞõík fhu÷e fu “çktÄkhýLkk rLk{koý {kxuLke yr¼ÃMkk yLku ÃkeXçk¤ ËuþLkk rðþk¤ sLkMk{wËkÞ ÃkkMkuÚke ykðu íÞkhu s ÷kufþkne MðkíktºÞLke «kÂÃík ÚkE þfu.” 235 – ¼khíkLke sLkíkkLkwt ytíkøkoík ÷ûÞ Au LÞkÞ, Mðíktºkíkk, ÔÞÂõíkLke økrh{k, hk»xÙeÞ yufíkk yLku rðï- çktÄwíð ¼khík Mkt½Lkk WËT¼ð ÃkkA¤Lke þÂõík rðþu yk{w¾{kt Mkq[Lk Au. Ëuþ{kt s fkuE Mkkðo¼ki{ nkuÞ íkku íku «ò Au. (B) çktÄkhýLkwt yk{w¾ ¼khíkLku MktÃkqýo Mkkðo¼ki{ ÷kufþkne økýhkßÞ íkhefu ònuh fhu Au. ¼khíku rçkúrxþ fkuu{LkðuÕÚkLkk MkÇÞ çkLkðwt Þk Lkrn íku ¼khíkLke ÃkkuíkkLke RåAk Ãkh rLk¼oh Au. íkuLkwt íku{kt Mkq[Lk Au. (C) yk{w¾ yLkwMkkh ¼khík ÷kufþkne «òMk¥kkf Au. ¼khík ÷kufþkne hkßÞ yux÷k {kxu Au fu íkuLku Mkhfkh-MktMkË-fkhkuçkkheLke h[Lkk ÃkwÏíkðÞ {íkkrÄfkh Ähkðíkk Lkkøkrhfku Ãkh ykÄkrhík Au yLku fkhkuçkkhe fu «ÄkLk{tz¤ ÷kufMk¼k «rík sðkçkËkh Au. – ‘÷kufþkne’ þçË«ÞkuøkÚke yu MÃkü fhðk{kt ykÔÞwt Au fu, hkßÞLke Mk¥kkLkwt {q¤ «ò Au. ¼khíkLke þkMkLkÔÞðMÚkk ÷kuf{ík yLkwMkkh Úkþu yLku ÷kufkuLke Mkhfkh ÃkkuíkkLkk rð[khku {ktøkýeLku rMkØ fhþu. (D) yk{w¾ îkhk ÷kufku ¼khíkLku økýhksÞ-«òMk¥kkf hkßÞ íkhefu ònuh fhu Au. yuLkku yÚko yu Au fu ËuþLkkt fkuE ðtþ ÃkhtÃkhkøkík yrÄf]ík ÔÞÂõíkLkwt þkMkLk Lkrn nkuÞ. ËuþLkku Mkðkuoå[ ðzku hk»xÙÃkrík-«{w¾ ÷kufku fu íku{ýu [qtxu÷e ÔÞÂõíkyku îkhk ÃkMktË Úkþu yLku íku ÃkkuíkkLke Mk¥kkLkku WÃkÞkuøk «ÄkLkkuLke Mk÷kn «{kýu fhþu yLku yk «ÄkLkku «òyu [qtxu÷e ÷kufMk¼kLku sðkçkËkh nþu. (E) yk{w¾ îkhk ÷kufku hkßÞ Mk{ûk ÃkkuíkkLke Wå[ ¼kðLkkyku yLku ykËþkuoLkku ykAuhkuu ÏÞk÷ {qfu Au, su{ fu - (1) Mkk{krsf LÞkÞLke MÚkkÃkLkk yAqík¼kðLku rík÷ktsr÷ ykÃkeLku s ÚkE þfu. ykŠÚkf LÞkÞ, çkufkhe yLku ðuXLke «ÚkkLke LkkçkqËe íku{s LÞkÞe ðuíkLk {ktøku Au. ð¤e yuLkku yÚko yu ÚkkÞ Au fu ©{Sðeyku ÃkkuíkkLkwt fk{ yuðe ÂMÚkrík{kt fhu suÚke íku{Lke ¼kiríkf ykð~Þfíkkyku Mktíkku»keLku íkuyku ÃkkuíkkLkwt MkktMf]ríkf SðLk Ãký Sðe þfu; MkkÄkhý sLkíkkLkwt SðLkÄkuhý Ÿ[wt ykðu. LÞkÞ yuðe ÂMÚkrík{kt s «kÃík ÚkE þfu. ßÞkhu {kºk ÔÞÂõíkLkk rníkLku çkË÷u MkrnÞkhwt yLku Mkk{qrnf rník ÷ûk{kt hk¾eLku hkßÞ Lkerík ½zu Au. (2) rð[kh, ðkýe, Ä{o fu ÃkqòLke Mðíktºkíkk ÔÞÂõíkLkk rðfkMk {kxu ykð~Þf Au yLku íku ðzu s ÷kufþkne Mkk[k yÚko{kt y{÷e çkLke þfu. ykðe ykðe MðíktºkíkkykuLke «kró {kxu çktÄkhý îkhk ykÃkýLku {q¤¼qík yrÄfkh ¾qçk MÃkü heíku ykÃkðk{kt ykÔÞk Au. yk yrÄfkhkuLke «kÂÃík WÃkÞkuøk yLku Mkthûký {kxu Lkkøkrhfku LÞkÞk÷ÞLkku ykþhku ÷E þfu Au. ð¤e, ÄkŠ{f MðíktºkíkkLku [rhíkkÚko fhðk {kxu s ykÃkýwt hkßÞ Ä{orLkhÃkuûk fu rçkLk-Mkkt«ËkrÞf hÌkwt Au. (3) íku s «{kýu - íkf yLku {ku¼kLke Mk{kLkíkkLke ¼kðLkk Mkk{krsf - ykŠÚkf ÷kufþkneLkk V÷fLku rðMíkkhu Au. (4) yk¾hu íkku ÷kufþkneLkku yuf{ ÔÞÂõík Ãkkuíku s Au. ykÚke, hkßÞLkk Lkkøkrhf økheçk nkuÞ fu íkðtøkh, çkúkñý nkuÞ fu nrhsLk, {sqh nkuÞ fu r{÷{kr÷f, ðzk«ÄkLk nkuÞ fu fkhfqLkLkwt 236 Mð{kLk yLku økkihð ò¤ððwt fu íkuLkk økkihðLkku ykËh fhðku yu Ãký ykÃkýk yk{w¾ îkhk ÷uðkÞu÷e «rík¿kkLkku yøkíÞLkku ¼køk Au. (5) ÔÞÂõík ÃkAe ykðu hk»xÙ. ÔÞÂõík hk»xÙLkwt {n¥ðLkwt ytøk çkLke hnuðe òuEyu. hk»xÙLke yufíkk «kÂÃík yLku MktðÄoLk Ãký ykÃkýe {n¥ðLke Vhs Au yLku hk»xÙ ÃkAe rðïLku Ãký ykÃkýwt yk{w¾e MÚkkLk ykðhe ÷u Au. (6) ÔÞÂõíkLkwt økkihð su{ hk»xÙLke yufíkkLkwt yðhkuÄf Lkrn, Ãký Ãkku»kf çkLke þfu íku{ hk»xÙLke MktøkrXíkíkk Ãký rðïçktÄwíðLke «kÂÃík{kt ytíkhkÞYÃk Lkk çkLku yuðe Wå[ ¼kðLkk yk{w¾{kt ÔÞõík ÚkE Au. yk{, ÔÞÂõíkÚke {ktzeLku søkík MkwÄe yuf MkSð, Mknfkhkí{f yLku Mk{økú÷ûke árüÚke yk{w¾{kt Wå[ ykËþkuo ÔÞõík ÚkÞk Au, íkuÚke yk{w¾{kt çktÄkhýLku WËkík y™u {nkLk çkLkkðu Au. òýu íkks{nu÷Lkwt su «rík®çkçk s{Lkk LkËeLku çkesu rfLkkhu ykðu÷k ÷k÷ rfÕ÷kLke Ëeðk÷{kt szu÷e LkkLke ykhMkLke{kt Ãkzíkwt - LkkLkwt, Ãký MÃkü, «fkþ ðuhíkwt yLku {q¤ ðMíkwLku, Mk{økúíkÞk ÏÞk÷ ykÃkíkwt - íkuðwt s «rík®çkçk çktÄkhýLkwt ykÃkýu LkkLkfzk yk{w¾{kt òuE þfeyu Aeyu. – çktÄkhýLke f÷{{kt fkuE ºkwrx hne økE nkuÞ Þk fkuE «çktÄ Þk f÷{Lkk yÚko½xLk rðþu rLk»ýkíkku ðå[u íkeðú {ík¼uË Ãkzâku nkuÞ íÞkhu yk{w¾Lke ¼kðLkk «{kýu íkuLkku yÚko þkuÄðk{kt ykðu Au. – çktÄkhý{kt þwt þwt Mk{krðü nkuÞ Au íkuLkku ykAuhku ÏÞk÷ íkuLkk yk{w¾{ktÚke {¤e hnuíkku nkuÞ Au. íkku «òLke Wå[ ¼kðLkkyku yLku yÃkuûkkykuLkku íku{kt ÏÞk÷ fux÷k «{ký{kt h¾kÞku Au yLku ¼rð»ÞLke YÃkhu¾k fuðe nþu yLku fuðe Úkþu íku ytøkuLkku ÏÞk÷ yk{w¾{ktÚke {¤e hnu Au. – su hksLkeríkLkk {køkoËþofLkku ykAku yuðku ÏÞk÷ Ãký ykÃku Au. yk rMkðkÞ Ä{o, Mkhfkh, ÷kufkuLke VhòuLkku Ãký íku{kt ÏÞk÷ (rð[kh Au.) {q¤¼qík n¬ku yLku Vhòu : ¼khíkLkk çktÄkhý{kt {q¤¼qík yrÄfkhku (n¬ku) (1) Mk{kLkíkkLkku yrÄfkh (2) MðíktºkíkkLkku yrÄfkh (3) þkuu»ký Mkk{uLkku yrÄfkh (4) ÄkŠ{{f MðíktºkíkkLkku yrÄfkh (5) MkktMf]ríkf yLku rþûkýrð»kf yrÄfkh (6) r{÷fík MktçktrÄík yrÄfkh (7) çktÄkhýeÞ R÷ksLkku yrÄfkh (8) {q¤¼qík yrÄfkhLkkt ÷ûkýku (9) {q¤¼qík nfku Ãkh {ÞkoËk 237 – Mk{ksLke Mkík «økríkþe÷ ÃkwLk:h[Lkk, ÔÞÂõíkLkku rðfkMk yLku Mkhfkh Mkk{uLkwt MðkíktºÞ yk çkÄkt {qÕÞku ÷kufþkne Mk{ks{kt Mkíkík Lksh Mk{ûk hk¾ðk{kt ykðu Au. – ÷kufþkne{kt ÔÞÂõíkLkk økkihðLku Wå[ík{ MÚkkLk ykÃkðk{kt ykðu Au. ÔÞÂõíkLkLke «ríkck fhðkLku yLku ÔÞÂõíkøkík økkihð íkÚkk rðfkMkkÚkuo {kLkðeLku {kxu nf yrLkðkÞo çkLke òÞ Au. – “fkÞËk-çktÄkhý ðøkh ykðk nfku MkV¤ ÚkE þfu Lkrn.” ykÚke çktÄkhý{kt {kLkðeLkk {kxu sYhe nfkuLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykÔÞku Au. – hkßÞ «òyu «òSðLk Wíf»ko {kxu yÂMíkíð Ähkðíkwt nkuðkÚke ÔÞÂõíkLkk MktÃkqýo rðfkMk {kxu fux÷kf {q¤¼qík yrÄfkhku íkuLkk LkkøkrhfkuLku ykÃku Au. yux÷u íkku yk nMkku ÷kufþkne hkßÞkLke ykÄkhþe÷k Au. ykÚke ¼khíkLkk hkßÞçktÄkhý{kt Ãký ykðk nfkuLke òuøkðkE fhðk{kt ykðe Au. – nf yux÷u {kLkðeLkk ÔÞÂõíkíðLkk rðfkMk {kxu yuLku {¤ðe òuEíke s Mkøkðz fu íkf su ÂMÚkrík fu Mkøkðz {kLkðeLke ytíkøkoík þÂõíkLke yr¼ÔÞÂõík {kxu ¾qçk sYhe Au yLku Mkk{krsf ÂMÚkrík{kt {kLkÃkqðof hnuðkLke {n¥ðLke Au. íkuðe Mkøkðzku {q¤¼qík yrÄfkhku fnuðkÞ Au. – {kLkðe{kt f÷k yÚkðk MkkrníÞLke MksoLkþÂõík nkuÞ íkku íkuLkuu íkuLkk rð[khLku ÔÞõík fhðkLkku yrÄfkh nkuðku òuEyu. íkkus íkuLkk{kt hnu÷k MkkrníÞfkh fu f÷kfkh MðYÃk ÔÞÂõíkíðLku ©uc heíku rMkØ fhe þfu. {æÞÞwøk{kt Mkk{tíkku-W{hkðku Mk{ksLkk Mkk{kLÞ ðøko{kt sL{u÷k f÷kfkhLku íkuLke r«Þík{kLkwt r[ºk Ãký Ëkuhðk Ëuíkk Lkrn Ãký W{hkð ÃkkuíkkLkk fkuE rþfkh, hku{kLMk fu r«Þík{kLkk r[ºkLku Ëkuhðk íku f÷kfkhLku Vhs Ãkkzíkk. – ykðe ÂMÚkrík{kt f÷kfkh ÃkkuíkkLke ©uc MksoLkþÂõíkLku ¼køÞu s Ãkk{e þfíkku. íkuLkku rðfkMk yÃkqýo hnuíkku. ykÚke {kLkðeLkk rðfkMk yLku økkihð yÚkuo þkMkLk fhíkk ykÄwrLkf ÷kufíktºk hkßÞku{kt yk {q¤¼qík yrÄfkhLkwt rðþu»kYÃkÚke «ríkÃkkËLk fhðk{kt ykðu Au. rîíkeÞ rðïÞwØ ÃkAe yurþÞk yLku ykr£fkLkkt ÷kufþkne hkßÞku{kt Ãký ykðk yrÄfkhku ykÃkðk{kt ykÔÞk Au. {q¤¼qík yrÄfkhkuLkwt MðYÃk : – Mkk{kLÞ yrÄfkh yLku {q¤¼qík yrÄfkhku ðå[u ¼uË Au. Mkk{kLÞ yrÄfkhku hkßÞ íkhVÚke ykÃkðk{kt ykðu Au. íku hkßÞku¥kh fu hkßÞMkŠsík nkuÞ Au yLku hkßÞ íku{Lku ÃkkAk ÷E ÷ELku ÔÞÂõíkLke Mðíktºkíkk Ãkh yktrþf fu Ãkqýoík: ytfwþ {qfe þfu Au. – ßÞkhu {q¤¼qík yrÄfkhku hkßÞu ykÃku÷ LkÚke, íku çktÄkhýu ykÃku÷ Au. su Mkkðo¼ki{ ËMíkkðus «{kýu hkßÞLkwt æÞuÞ yLku Mk¥kkûkuºk Lk¬e ÚkkÞ Au. {q¤¼qík yrÄfkhku çktÄkhýu ykÃkðk{kt ykðu÷k nkuðkÚke hkßÞ Lkkøkrhf MðkíktºÞLkk y{wf ûkuºk{kt Ëhr{ÞkLkøkehe fhe þfíkwt LkÚke. yk yrÄfkhku yk heíku òuEyu íkku hkßÞ Mkk{uLkk Au yLku ÔÞÂõíkLkk ÃkkuíkkLkk rðfkMk {kxu íkuLku MkeÄk ykÃkðk{kt ykðu÷k Au. – ykÃkýk çktÄkhýLkk ºkeò rð¼køk{kt yrÄfkhrð»kÞf fhðk{kt ykðu÷e òuøkðkEyku hkßÞLkk Mk¥kkûkuºk ÃkhLke çktÄkhýeÞ {ÞkoËkyku suðe Auu. su{ fu Mk{kLkíkkLkk yrÄfkhLke Yyu hkßÞ Lkkøkrhf Lkkøkrhf 238 ðå[u ¼uË¼kð (descrimination) Ãkkze þfu Lknª fu fu íku{Lke «íÞu yMk{kLk ðíkkoð hk¾e þfu Lkrn. yk{ yk yrÄfkhku rLk»kuÄf (negative) Ãký Au yLku hkßÞLku çktÄLkfíkko Au. {q¤¼qík yrÄfkhkuLkwt MÚkkLk : (1) {q¤¼qík yrÄfkhkuÚke Mkhfkh ykÃk¾wË çkLkíke yxfu Au. (2) MkhfkhLkk ykÃk¾wË fu MðiÂåAf fkÞËkyku «ò ðkýe-rð[khLke MðíktºkíkkLkk yrÄfkh ðzu rðhkuÄ fhe þfu Au. (3) ykðk yrÄfkhkuLku ÷eÄu hkßÞLkk Mkk{kLÞ fkÞËk yLku ÔÞÂõík MðkíktºÞ ðå[u MÃkü rð¼ksLk hu¾k ytfkÞ Au. – fkhý fu Mkk{kLÞ fkÞËkLku MktMkË Mknu÷kEÚke ½ze þfu Au Ãký yrÄfkhku ykðk Mkk{kLÞ fkÞËkÚke LkÚke yÃkkÞk Ãký íku MktMkËÚke Ãkh çktÄkhý îkhk ykÃkðk{kt ykðu÷k Au. (4) ÷kufþkne{kt ÔÞÂõík MðkíktºÞLkwt {n¥ð ÃkkÞkLkwt nkuðkÚke {q¤¼qík yrÄfkhkuLku {kºk Mkk{kLÞ MktMkËeÞ fkÞËkLkwt MðYÃk Lkrn ykÃkíkk, yuLku çkË÷u íku{Lku ËuuþLkk Ãkrðºk Mkkðo¼ki{ çktÄkhý{kt {qfðk{kt ykÔÞk Au, fkhý íkku s {kLkðeLkk yrÄfkhkuLkwt MÚkkÞeíð, yu{Lke ÂMÚkhíkk y™u rðrþüíkk s¤ðkE hnu. – çktÄkhý{kt VuhVkh fhðkLkwt frXLk nkuðkÚke íku{kt Mk{kðuþ ÚkÞu÷k yrÄfkhkuLkwt økkihð Mk[ðkE hnu Au. ykÚke s íku{Lku ¾wË çktÄkhý{kt MÚkkLk ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au. {q¤¼qík nfkuLkwt hûký : – LkkøkrhfLkk yrÄfkhku {kºk Wå[khý YÃku íkku yuLke ÔÞðnkh{kt fktE yMkh hnu Lkrn. ykÚke yuLku ÔÞðnkhûk{ yLku yMkhfkhf çkLkkððk yËk÷íkLkwt ÃkeXçk¤ ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au. – yrÄfkhku LÞkÞÞkuøÞ Au yux÷u Mkðkuoå[ yËk÷ík yLku ðze yËk÷íkku ykðk yrÄfkhkuLkwt hkßÞLke Ë¾÷økeheÚke hûký fhu Au. – fkuEÃký {Lkw»Þ òu LkkøkrhfLkk yrÄfkhLkk WÃk¼kuøk{kt ytíkhkÞ Lkkt¾u fu hkßÞ yuLku yu™k yrÄfkhÚke ðtr[ík hk¾u íkku Lkkøkrhf íkuLke Mkk{u hûký {u¤ððk yËk÷ík{kt sE þfu Au. – ÷kufþkne{kt çknw{íkeLkwt þkMkLk [k÷íkwt nkuðkÚke yMkrn»ýwíkk Mk¥kkÃkûk ÷½w{íkeLkk rníkLku «ríkfq¤ yMkh ÚkkÞ yLku yk nfkuÚke ðtr[ík hnu yuðku fkÞËku ÃkMkkh fhu. – ykðwt rçkLk÷kufþkne fkÞo Lk ÚkkÞ íku {kxu nfkuLku çktÄkhý{kt MÚkkLk ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au yLku nfku rðhwØ MktMkË{kt fkÞËku ÃkMkkh ÚkkÞ íkku íkuLku yËk÷ík økuhçktÄkhýeÞ Xhkðe þfu Au. ¼khíkLkk çktÄkhý{kt {q¤¼qík yrÄfkhku : – ¼khíkLkk çktÄkhý{kt fw÷ 7 yrÄfkhku ykÃkðk{kt ykÔÞk Au : – r{÷fíkLkku yrÄfkh hË fhðk{kt ykÔÞku yLku VhrsÞkík rþûkýLkku yrÄfkh ykÃkðk{kt ykÔÞku Au. 239 (1) Mk{kLkíkkLkku yrÄfkh : çktÄkhýLke árüyu Mkki Lkkøkrhfku Mk{kLk Au. hkßÞ fkuELke MkkÚku ¼uË¼kð hk¾íkwt LkÚke. økheçk fu Lke[k fw¤Lku ÷eÄu òu ÔÞÂõíkLkwt økkihð Mk[ðkÞ Lkrn íkku yuðk ÄkuhýkuLku ykÄkhu WËT¼ðíke yMk{kLkíkkLke ¼kðLkk ÷kufþkne rðhwØ Au. ykÚke Mk{kLkíkkLkk yrÄfkh îkhk Mk{kLkíkkÞwõík Mk{ksLke fÕÃkLkk fhðk{kt ykðe Au. yk yrÄfkhLku Ãkkt[ rð¼køk{kt ðnU[e þfkÞ. (a) fkÞËkLke Mk{kLkíkk : yk yrÄfkhLkk {wÏÞ çku ÏÞk÷ku - fkÞËk Mk{ûk Mk{kLkíkk yLku fkÞËkLkwt Mk{kLk hûký. – fkÞËk Mk{ûk Mk{kLkíkkLkku ÏÞk÷ fku{Lk ÷kìLkku Au. ßÞkhu fkÞËkLkk Mk{kLk hûkýLkku ÏÞk÷ y{urhfLk çktÄkhý{ktÚke ÷uðk{kt ykÔÞku Au. – çktÄkhý{kt ¿kkrík, òrík, ®÷øk fu sL{MÚkkLkLkk fkhýkuMkh ÔÞÂõíkyku ðå[u ¼uË¼kðku hk¾ðk Ãkh «rík®çkçk Au. – yufMkh¾k Mktòuøkku{kt {qfkÞu÷ ÔÞÂõíkyku fu çkkçkíkku MkkÚku fkÞËkLkku yufMk{kLk ÔÞðnkh fhðk{kt ykðþu. su fkÞËk Mk{ûkLke Mk{kLkík fnuðkÞ Au. ð¤e, íku {wsçk fkuE ÔÞÂõík fu ðøkoLke íkhVuý{kt hkßÞ ¾kMk rðþu»kkrÄfkh fhþu Lkrn. – fkÞËkLkk Mk{kLk hûkýLkku yÚko yuðku ÚkkÞ Au fu Mk{kLk Mktòuøkku{kt fkÞËkLkku ÔÞðnkh Mk{kLk s nkuðku òuEyu. (b) ònuh ÃkËku fu Lkkufhe{kt Mk{kLkíkk : Ëuþ{kt hksfeÞ nkuÆkyku yLku Lkkufheyku {u¤ððk{kt Ãký ËhufLku Mk{kLk yrÄfkh Au. – Ä{o, òrík, fw¤ fu «Ëuþ, sL{MÚk¤ ðøkuhu fkhýkuMkh, fkuE ÷kÞf LkkøkrhfLku ònuh Lkkufhe «kÃík fhðkÚke ðtr[ík hk¾e þfkÞ Lkrn. fkuE nrhsLk fu Mºke Ãký hk»xÙÃkrík, ðzk«ÄkLk fu f÷uõxh çkLku íku þõÞ Au. – yÃkðkËYÃku òuEyu íkku Mkk{kLÞ «òÚke ¾qçk Lke[e nhku¤{kt hnu÷ ÃkAkík òríkyku fu fku{ku {kxu Mkhfkhe Lkkufheyku{kt fux÷ef yLkk{ík hk¾ðk{kt ykðu Au. (c) MkkðosrLkf MÚk¤kuLkku Mk{kLk heíku WÃkÞkuøk : ònuh, Mkhfkhe fu MkksorLkf huMxkuhkt, rMkLku{k, WãkLk fu nkìxu÷ ðøkuhu søkkyu yk yrÄfkhÚke ¼e÷ fu nrhsLk Mkðýo fku{kuLke MkkÚku s çkuMke þfu Au. Vhe þfu Au, íkuLkku WÃkÞkuøk fhe þfu Au. Ãknu÷kLkk økk{zk{kt ðMkðkÞk fku{Lkku {kýMk økk{Lkk y{wf {nkuÕ÷k{kt rËðMkLkk Mk{Þu «ðuþe þfíkku Lkrn, yuðk á~Þ òuðk {¤þu Lkrn. – y÷çk¥k, ykhkuGøkÞ yLku LkiríkfíkkLke árüyu fkuEÃký ÔÞÂõíkLku fkLkqLk îkhk MkkðosrLkf MÚkkLkkuLkku WÃkÞkuøk fhíkkt hkufe þfkÞ. – ð¤e, fkuE fqðku fu {trËh ÔÞÂõíkøkík {kr÷feLkkt nkuÞ, íkuLkku Ãký Ëhuf Lkkøkrhf Mk{kLkYÃkÚke WÃkÞkuøk fhe þfu, yuðku çktÄkhýLkku yr¼«kÞ LkÚke. 240 (d) Mkk{krsf Mk{kLkíkk : Aqík-yAqíkLkku ¼uË¼kð fkLkqLke árüyu {kLÞ LkÚke Ãký çkkæÞ Au. yMÃk]~Þíkk rLkðkhýLkku fkÞËku çktÄkhýLke Mkk{krsf Mk{kLkíkkLke ¼kðLkkLku s ÔÞõík fhu Au yLku yAqík fu yMÃk]~Þ økýkíke ÃkAkík òíkeykuLke WÒkrík {kxu ¾kMk ÔÞðMÚkk fhðk{kt ykðe Au. – ÃkAkík òríkyku {kxu Mkhfkhe MktMÚkkyku yLku rþûký MktMÚkkyku{kt yLkk{ík søkkyku hk¾ðkLke çktÄkhýeÞ òuøkðkE Au. (yLkwåAuË 17 - yMÃk]~Þíkk LkkçkqËe) – ðÄkhkLke þiûkrýf Mkøkðzku y™u ykŠÚkf MknkÞ Ãký Mkhfkh îkhk ykÃkðk{kt ykðu Au. (e) E÷fkçkkuLkeLke LkkçkqËe : rçkúrxþ þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk Mkh, hkÞçknkËwh, ¾kLk Mkknuçk ðøkuhu Mkhfkhe r¾íkkçkku ÄhkðLkkh ÔÞÂõíkykuLkku ¼khíkeÞ Mkk{kLÞ «ò fhíkk yuf swËku Lku ‘WÃk÷ku’ økýkíkk ðøko níkku. Mk{kLkíkkLke yðhkuÄf ykðe «ò çktÄ fhe Ëuðk{kt ykðe Au. – nðuÚke “hkßÞLkk fkuEÃký yrÄfkhÞwõík fu MkðuíkLk ÃkË Ãkh hnuLkkh ÔÞÂõík hk»xÙÃkríkLke Mkt{rík ðøkh fkuE rðËuþe hkßÞ ÃkkMkuÚke ¼ux ykŠÚkf yLkwËkLk fu ÃkË «kÃík fhe þfu Lkrn. (f÷{- 18) – Ãkhtíkw, rðãk, f÷k, rð¿kkLk, MkkrníÞ Mk{ksMkuðk ðøkuhu{kt «ðeýíkkLku fkhýu MkirLkfLke ÞkuøÞíkkLku fkhýu «òLke WLLkrík{kt Mkrðþu»k Vk¤ku ykÃkLkkh ÔÞÂõíkLku ¼khík Mkhfkh ‘¼khíkhíLk’, ‘ÃkÈ©e’, ‘Ãkh{ðeh [¢’Lkku E÷fkçk ykÃke þfu Au. fkhý fu íkuLke ÃkkA¤ ðøko¼uËLkku nuíkw Lkrn Ãký ÷kufkuLku Wå[ «fkhLke ÷kufMkuðk fhðk {kxu MkL{kLkðkLkku yLku «uhðkLkku Au. (2) MðkÄeLkíkk-MðíktºkíkkLkku yrÄfkh : yk yrÄfkh{kt çktÄkhýu ÔÞÂõík-MðkíktºkíkkLkk yk¾k ûkuºkLku ykðhe ÷eÄwt Au. yuLkk ðøkh ÔÞÂõíkLkku MktÃkqhý rðfkMk ÚkE þfu Lkrn. (a) rð[kh yLku ðkýeLke Mðíktºkíkk : LkkøkrhfLkk rðfkMk {kxu, «ò{ík fu¤ððk {kxu fu Mkhfkhe LkeríkLke rLk¼oÞÃkýu [[ko fhðk {kxu, ÃkkuíkkLkk rð[khku «[kh {kxu yLku ÷kufþkne-ÞkuøÞ Lkkøkrhfku ½zðk {kxu yk nf sYhe Au. (yLkwåAuË 19 - ðkýe MðkíktºÞ) – {n¥ðLkk hk»xÙeÞ «&™ku rðþu yLku MkhfkhLke Lkerík rðhwØ Mk{k[kh-Ãkºkku Mk{k[kh AkÃke þfu Au. – y÷çk¥k, yk yrÄfkh {ÞkorËík Au. MðíktºkíkkLkku ËwhwÃkÞkuøk Lkk ÚkkÞ íku {kxu Mkhfkh fkÞËku ½ze þfu Au. (f÷{-16) – (1) MkkðosrLkf þktrík yLku ÔÞðMÚkk (2) yÃkhkÄ fhðk {kxu W~fuhýe suðe çkkçkíkku{kt 1951Lkk MkwÄkhk îkhk ¼k»ký fhðkLkk yrÄfkh Ãkh fux÷ef {ÞkoËk {qfðe Ãkze Au. – (1) hkßÞLke Mk÷k{ík (2) çkeò hkßÞ MkkÚku {iºke¼Þko MktçktÄku (3) MkkðosrLkf ÔÞðMÚkk (4) yÃkhkÄ fkÞoLke W~fuhýeÚke hkufðk (5) Lkerík{¥kk yLku rþüíkk ò¤ððk (6) yËk÷íkLkwt yÃk{kLk Úkíkwt hkufðk (7) yÃk{kLk ÷u¾ (liel); yÃk{kLk ð[Lk (slander); çkËLkûke 241 (defumation)Lku hkufðk - yk çkkçkíkku{kt LkkøkrhfkuLkk ¼k»ký y™u rð[khkuLke yr¼ÔÞÂõíkLke Mðíktºkíkk WÃkh “ÞkuøÞ fu ytøkík fu çkwrØøkBÞ «ríkçktÄ” {qfe þfu Au. AíkktÞ ykðk «ríkçktÄku ‘ÞkuøÞ’ Au fu Lkrn íkuLkku rLkýoÞ yËk÷ík fhþu. (a) þktríkÃkqðof, nrÚkÞkh rðLkk yufXk ÚkðkLke Mðíktºkíkk : «ò{íkLkk ½zíkh {kxu, ònuh þktrík{kt ¾÷u÷ Lk Ãkzu yu heíku þktríkÃkqðof, rLk:þMºk heíku Mk¼k ¼hðkLkku, Mkh½Mkku fkZðkLkku Þk r{®xøk çkku÷kððkLkku yrÄfkh ¼khíkeÞ LkkøkrhfkuLku {u¤u÷ku Au. suÚke Ëu¾kðku ðøkuhu îkhk ÃkkuíkkLkk rð[khku ònuh fhe þfu. – yk MðíktºkíkkLke çkkçkík{kt Ãký MkkðosrLkf ÔÞðMÚkk yLku LkiríkfíkkLkk rník{kt hkßÞ ÞkuøÞ «ríkçktÄ {qfe þfu Au. (f÷{ 16(3)) (c) MktMÚkkyku yLku Mkt½ku h[ðkLke Mðíktºkíkk : «ò{íkLkk ½zíkh {kxu çknwík{e ÃkûkLke rð[khMkhýe hk»xÙrðfkMk {kxu rLkhwÃkÞkuøke ÷køku íkku íkuLke Mkk{u MktøkrXík ÚkE ÃkkuíkkLkk rð[khkuLkku «[kh fhðk {kxu Ãkûk h[ðkLkku LkkøkrhfkuLku yrÄfkh Au. – LkkøkrhfLkk MkðkOøke rðfkMk {kxu f÷k{tz¤ku, MkkrníÞMktøk{ku fu f÷{ku, ykŠÚkf rníkLke hûkk {kxu ÔÞðMkkÞ{tz¤ku fu xÙuz ÞwrLkÞLkku suðe MktMÚkkyku fu rníksqÚkku MÚkkÃkðkLke Mðíktºkíkk ykÃkýLku yk yrÄfkh îkhk {¤e Au. – hk»xÙLkk rník{kt íku{s ykð~Þf sYrhÞkíkkuLkk MktË¼o{kt ÞwrLkÞLkku fu MktøkXLkku fu MktMÚkkyku WÃkh hkßÞ ‘ÞkuøÞ «rík¼kð’ {qfe þfu Au. (d) nhðkVhðkLke Mðíktºkíkk : fkuE Mk¥kk ÃkûkLkku rðhkuÄe Lkkøkrhf ¼khíkLkk fkuE rðMíkkh{kt þktríkÃkqðof íkuLke Mkk{u «[kh fhðk òÞ íkku íkuÚke Mkhfkh íkuLku íku MÚk¤{kt «ðuþ fhíkku yxfkðe þfu Lkrn. – Ãký fku{e h{¾kýkuLkk rðMíkkh{kt fku{e ÃkûkLkk LkuíkkLku síkk yxfkððk hkßÞ ‘çkwrØøkBÞ «ríkçktÄ’ {qfe þfu Au. (e) MÚkkÞe ðMkðkxLke Mðíktºkíkk : ¼khíkLkku Lkkøkrhf ÃkkuíkkLku ßÞkt øk{u fu ÞkuøÞ ÷køku íku søÞkyu hnuðkLkwt MÚkkLk çkLkkðe þfu Au. (f) MktÃkr¥k-r{÷fík MktçktÄe Mðíktºkíkk : ¼khíkLkku Lkkøkrhf ÄLk f{kE þfu Au, íkuLkku Mkt[ fhe þfu Au, íkuLku ðkÃkhe þfu Au Þk íku çkeòLku ykÃke þfu Au. (g) ÔÞðMkkÞ yLku ÔÞkÃkkh WãkuøkLke Mðíktºkíkk : ¼khíkLkk LkkøkrhfLku fkuEÃký «fkhLkku ÄtÄku, ÔÞðMkkÞ-Wãkuøk fhðkLkku Mk{kLk yrÄfkh Au. – yk{ Aíkkt ònuh rník{kt íku fkuÃkkuohuþLk îkhk fu hkßÞ Ãkkuíku ÄtÄkWãkuøkLkwt Ãkqýo fu yktrþfYÃku Mkt[k÷Lk fhe þfu Au. (h) Sðhûký ðøkuhuLke Mðíktºkíkk : SðLk hûkk rðLkk çkÄk s yrÄfkhku yÚko ðøkhLkk çkLke òÞ A u. 242 (f÷{-21) – yk yrÄfkh îkhk SðLk yLku þkherhf hûkýLke ¾kíkhe ykÃkðk{kt ykðu Au. – rþûký SðLkLkku s ¼køk Au. SðLk ò¤ððkLkk yrÄfkhLkku s ¼køk Au. – ykhkuøÞ Ãký SðLk hûkýLkku s ¼køk nkuðkÚke rËÕne{kt yLku yLÞ søÞkyu (Mke.yuLk.S) - (Compressed Natural Gas) çkMkku s [÷kððe yuðku fkuxuo ykËuþ ykÃÞku Au. s Mkkhe Ãknu÷ Au. (i) ÄhÃkfz yLku yxfkÞík Mkk{uLkku yrÄfkh : ònuh Mk÷k{íke rMkðkÞLkkt fkhýku {kxu ÄhÃkfz ÚkE nkuÞ fu íkuLku 24 f÷kfÚke ðÄw Mk{Þ {kxu yxfkÞík{kt ÷uðk{kt ykðu íkku íkuLku {kxuLkwt fkhý çkíkkððwt Ãkzu yLku íkuLke Mkk{u LkkøkrhfLku ÃkkuíkkLkku fuMk LÞkÞkÄeþ Mk{s hsq fhðkLku íkkfeË fkLkqLke Mkøkðzku ykÃkðe òuEyu. – òu fu 1950Lkk (Prevention Detention Act) fkÞËk (fu Misa) îkhk ònuh Mk÷k{íke fu rníkLkk Lkk{u òu ÔÞÂõíkLke Mkhfkhu ÄhÃkfz fhe nkuÞ íkku íku WÃkhLkk yrÄfkhkuLkku ÷k¼ ÷E þfíkku LkÚke. Ãký ykLkku ðÄkhu Ãkzíkku Mkhfkh WÃkÞkuøk fhu íkku íku ÷kufíktºk þkMkLk {kxu MkðoÚkk yÞkuøÞ yLku «ríkfq¤ Au yuðe xefk ÚkkÞ s. (3) þku»ký Mkk{uLkku yrÄfkh : økw÷k{, økheçk fu þkur»kík {kýMkLku {kxu WÃkhLkku yrÄfkh Lkfk{ku Lk çkLke òÞ íku {kxu, ÔÞÂõíkLke {kLkð íkhefu «ríkck ÚkkÞ íku árüyu yk yrÄfkh {n¥ðLkku Au. – 19{e MkËeLkk þku»ký¾kuh {qzeðkËe yÚkoíktºk{kt $ø÷ìLz ðøkuhu Ëuþku{kt ÷kufþkne hkßÞíktºk yÚkoneLk çkLke økÞwt níkwt. íkuÚke yLkww¼ðLku ÷eÄu yk yrÄfkh nðu ½ýkt çktÄkhýku{kt Mk{krðü ÚkÞku Au. – 14 ð»koLke Lke[uLkk ðÞLkkt çkk¤fkuLku ykÚke fkh¾kLkk{kt hk¾e þfkÞ Lknª. (f÷{ 24) ËuþLkk ¼krð LkkøkrhfkuLku, íku{Lke ykŠÚkf rLk:MknkÞíkkLkku ÷k¼ ÷E íku{Lkk ykhkuøÞ yLku rðfkMkLku rð½kíkf ÃkrhÂMÚkrík{kt fk{ fhkðeLku íku{Lkwt þku»ký ÚkE þfíkwt LkÚke. íku rMkðkÞ MºkeykuLkku ðuÃkkh ¼khu MkòLku Ãkkºk Xhþu. (f÷{ 23(1) fkuE ÃkkMku ðuX rðLkk ðuíkLku RåAk rðhwØ fk{ ÷uðkLke ËkMk«Úkk Ãkh fk{ fhkðe þfu Lkrn. – y÷çk¥k, ÞwØ fxkufxeLkk Mk{Þu fu MkkðosrLkf rník{kt hkßÞ Lkerík fu Ä{oLkk ¼uË¼kð ðøkh LkkøkrhfkuLku y{wf fkÞo fhðk Vhs Ãkkze þfu Au. (4) ÄkŠ{f MðíktºkíkkLkku yrÄfkh : Ä{o-Mkrn»ýwíkk yLku MkðoÄ{o Mk{¼kð {kxu «k[eLk-fk¤Úke ¼khíku rçkLkMkkt«ËkrÞf hkßÞ íkhefu ÃkkuíkkLku ònuh fÞwO Au. ykÚke ÄkŠ{f Mðíktºkíkk «{kýu ËuþLke fkuEÃký fku{Lkku Lkkøkrhf ÃkkuíkkLke ÄkŠ{f {kLÞíkkyku fu rð[khku Ähkðe þfu Au yLku íkuLkku «[kh fhðk {kxu MktMÚkkyku, rLkþk¤ku, fkì÷us, nkìÂMÃkx÷, yLkkÚkk©{ ðøkuhu ¾ku÷e þfu Au. (f÷{ 25-26) – y÷çk¥k ÃkkuíkkLke ÄkŠ{f {kLÞíkkykuLkku «[kh yLÞ Ä{kuoLkk yLkwÞkÞeLku «ríkfq¤ fu yrníkfkhe nkuÞ yuðe heíku fkuE íku{ fhe þfu Lkrn. 243 – ÄkŠ{f çkkçkíkkuLkku ðneðx fhðkLkku y™u MÚkkðh íkÚkk støk{ r{÷fík ÄhkððkLkku Ãký yrÄfkh Au. – MktÃkqýoÃkýu hkßÞLkerÄ{ktÚke [÷kðkíke þiûkrýf MktMÚkk{kt ÄkŠ{f rþûký ykÃke þfkÞ Lknª. – hkßÞLku {kLÞ fhu÷ yÚkðk hkßÞLkerÄ{ktÚke MknkÞ {u¤ðíke rþûký MktMÚkk{kt rþûký ÷uíke fkuE ÔÞÂõíkLku ÄkŠ{f rþûký{kt fu ÄkŠ{f WÃkkMkLkk{kt ¼køk ÷uðkLke Vhs Ãkkze þfkÞ Lknª. WÃkhktík - – hkßÞLkku ÃkkuíkkLkku fkuE Ä{o LkÚke. – hkßÞ Ä{oLke çkkçkík{kt Ë¾÷økehe fhþu Lkrn. – fkuEÃký ÄkŠ{f «ð]r¥kLku hkßÞ xufku ykÃkþu Lkrn. (5) MkktMf]ríkf yLku rþûký-rð»kÞf yrÄfkhku : Ëhuf ÔÞÂõíkLku ÃkkuíkkLkk ÔÞÂõíkíðLku rðfMkkððk {kxu ÞkuøÞ ÷køku íku rþûký, MkkrníÞ, f÷k ykrË MktMfkh «ð]r¥kyku fhðkLkku yrÄfkh Au. – «k[eLk økúef yLku fux÷uf ytþu ¼khíkeÞ Mk{ks{kt Mºkeyku Wå[ rþûký ÷E þfíke Lkrn. {kºk Mk{ksLkku WÃk÷ku ðøko s MkkrníÞ yLku MktMf]rík, f÷k rðfMkkðe þfíkku. – hkßÞLkk ðneðx Lke[u [k÷íke fu hkßÞLke LkkýkfeÞ MknkÞÚke [k÷íke fkuEÃký rþûký MktMÚkk{kt Ä{o, Lkerík fu ¼k»kkLkk Äkuhýu fkuEÃký LkkøkrhfLku Ëk¾÷ fhðkLke íkf Ãkkze þfkíke LkÚke. – Ä{o fu ¼k»kkLkk Äkuhýu h[kÞu÷e fkuE ÷½w{íkeLku fkuEÃký Ëuþ{kt ykðku yrÄfkh LkÚke. (6) r{÷fík MktçktrÄík yrÄfkh : ÔÞÂõíkLkk rðfkMk yLku {kLkðe MðkÄeLkíkk {kxu MkkiÚke ðÄkhu sYhe Au r{÷fík. r{÷fík rðLkk {kLkðe ÃkkuíkkLkku rðfkMk MkkÄe þfíkku LkÚke. r{÷fík îkhk ÔÞÂõík Wå[ rþûký {u¤ðe þfu Au. SðLk sYrhÞkíkku yu ykhk{ËkÞf Mkøkðzku {u¤¤e þfu Au. – r{÷fík ðøkh ÔÞÂõík ÷kufþkneLkk ÷k¼ {u¤ðe þfíkku LkÚke. ykÚke {kLkðeLku r{÷fík f{kðk, Mkt[Þ fhðk yLku íku{kt ð]rØ fhðk íkÚkk íkuLkku ÞkuøÞ WÃkÞkuøk fu rLkfk÷ fhðkLkku yrÄfkh çktÄkhý îkhk yÃkkÞku Au. – fkuEÃký MÚkkðh r{÷fík fu støk{ r{÷fík yÚkðk íku{kt hnu÷wt rník yÚkðk fkuE ftÃkLkeLke ÔÞkÃkkhe yÚkðk ykiãkurøkf {kr÷feLke fkuE r{÷fíkLkku ‘ÞkuøÞ ð¤íkh’Lkk «çktÄðk¤k fkÞËk rMkðkÞ hkßÞ fçkòu ÷E þfu Lkrn. íkuðe {q¤ f÷{ níke, ð¤e íkuðk fkÞËk {kxu hk»xÙÃkríkLke {tsqhe {¤ðe ykð~Þf Au. (f÷{ 31(2-3)) – Ãký ykðe r{÷fík òu ÔÞÂõík yuðe heíku WÃkÞkuøk fhu yÚkðk íkku yux÷k çkÄk «{ký{kt nkuÞ fu suÚke Mkðo-MkkÄkhý sLkíkkLkk rníkLku yðhkuÄf ÚkkÞ yÚkðk íkku Mk{kSðLkLku nkrLk ÚkkÞ íÞkhu ònuh rník{kt íkuLkk WÃkh rLkÞtºký {qfe þfkÞ yLku ‘ÞkuøÞ ð¤íkh’ ykÃkeLku Mkhfkh ÃkkuíkkLkk nMíkf ÷E þfu Au. – ‘ÞkuøÞ ð¤íkh’ {kxu þku÷kÃkwhLkk r{÷{kr÷fu yËk÷ík{kt yhS fhe. ykÚke, yËk÷íku XhkÔÞwt fu - þku÷kÃkwh r{÷{kr÷fLku ykÃkðk{kt ykðu÷wt ð¤íkh Ãkqhíkwt LkÚke. ykÚke þku÷kÃkwh r{÷{kr÷fLku íku{Lke r{÷ ÃkkAe MkkUÃkðe. yk ÃkAe çktÄkhýeÞ MkwÄkhk îkhk ‘ÞkuøÞ ð¤íkh’ Lk¬e fhðkLke çkkçkík yËk÷ík ÃkkMkuÚke Mkhfkhu ÷E ÷eÄe. 244 (7) çktÄkhýeÞ E÷ksLkku nf : hku{Lk ÄkhkþkMºk{kt fnuðík Au fu ßÞkt yrÄfkhku ykÃkðk{kt ykÔÞk Au íÞkt íkuLkk hûkýLke òuøkðkE nkuðe òuEyu. – WÃkhLkkt 6 yrÄfkhkuLkk hûký {kxu íkÚkk íkuLkk ÔÞðnkhw y{÷ {kxu Lkkøkrhf fkuEÃký MktMÚkk fu Mkhfkh Mkk{u Lkkøkrhf yËk÷íkLkku ykþhku ÷E þfu Au. – zkì. yktçkuzfhu yk nfLku ‘yk¾kÞ çktÄkhýLkku ykí{k’ fÌkku Au. (8) {q¤¼qík yrÄfkhku ÷ûkýku : yLÞ Mkh¾k{ýe{kt yk yrÄfkhku ½ýk s rðMík]ík yLku MÃkü heíku Ëþkoððk{kt ykÔÞk Au. – yrÄfkhku íkuLkk økwý «{kýu {ÞkorËík s nkuE þfu. {ÞkoËk rðLkkLkk yrÄfkhku yhksfíkk Vu÷kðu Au. – yk yrÄfkhkuLke Mk÷k{íke {kxu Ãký çktÄkhý{kt òuøkðkE fhðk{kt ykðe Au. yk {kxu s çktÄkhýeÞ E÷ksLkku yrÄfkh ykÃkðk{kt ykÔÞku Au. – yk yrÄfkhku {kºk fuLÿ Mkhfkh WÃkh s «ríkçktÄ {qfíkwt LkÚke. Ãký Ãkt[kÞíkkuÚke {ktzeLku MkkiÚke Wå[ Mk¥kk WÃkh Ãký {ÞkoËk {qfu Au. – yrÄfkhku {kºk hkßÞ Mkk{u s LkÚke Ãký y{wf yrÄfkhku ¾kLkøke ÔÞÂõíkyku yLku MktøkXLkku Mkk{u Ãký ykÃkðk{kt ykÔÞk Au. – çktÄkhý sýkðu Au fu {q¤¼qík yrÄfkhku WÃkh fkÃk {qfíkkt fu ÷E ÷uíkkt fkÞËku hkßÞ çkLkkðe þfu Lkrn yLku ykðku fkÞËku íku çkLkkðu íkku {q¤¼qík yrÄfkhkuLke sux÷k «{ký{kt rðhwØ nkuÞ íkux÷k «{ký{kt hË ÚkkÞ Au. (9) {q¤¼qík nfku Ãkh {ÞkoËk : fkuEÃký ÔÞÂõík WÃkhLkk yrÄfkhkuLkku WÃkÞkuøk fhu íÞkhu - (1) çkeS ÔÞÂõík fu ÔÞÂõíkMk{wnLkk yrÄfkh, WÃk¼kuøk fu fÕÞký{kt rðûkuÃk Ãkkze þfu Lkrn. çkeòLkk yrÄfkh Ãkh íkhkÃk {khe þfu Lkrn. (2) ð¤e íkuLkk WÃk¼kuøkÚke íku Mk{ksLkk rníkLku LkwfMkkLk ÃknkU[kze þfu Lknª. ònuh rník fu/yLku Mk÷k{íke {kxu hkßÞ yrÄfkh Ãkh ytþík: yLku fk{[÷kW ytfwþ {qfe þfu Au. (3) íku s «{kýu hk»xÙLkk rðþk¤ rník{kt fu Mkthûký {kxu yrÄfkhku Ãkh Mkhfkh ÞkuøÞ «ríkçktÄ {qfe þfu Au. yk{ nf MkkÚku LkkøkrhfLke Vhs Ãký fu Mk{ks, hkßÞ fu LkkøkrhfLkk fÕÞkýLku çkkÄf Lk ÚkkÞ. (4) fxkufxeLkk Mk{Þ{kt Ãký hk»xÙ«{w¾ ¾kMk ònuhkík îkhk yk yrÄfkhku Ãkh y{wf Mk{Þ {kxu ytfwþ {qfe þfu Au. – fkuEÃký òíkLkk ¼uË¼kð ðøkh Ëhuf òrík, ¿kkrík, Ä{o yLku ¼k»kkLkk ÷kufkuLku rþûký, r{÷fík fu yLÞ rðþu»k ÷kÞfkík ðøkh ¼khíkLkk çkÄk LkkøkrhfkuLku {íkkrÄfkh-nfku yÃkkÞk, íku ykÃkýk çktÄkhýrðËkuLkwt ¢ktríkfkhe fË{ fnuðkÞ. fkhý fu yufe MkkÚku ykx÷k Mkh¤ yLku {kuxk «{ký{kt fkuE Ëuþ{kt Mºkeyku fu Ãkwhw»kkuLku yuf MkkÚku Lkkøkrhf nfku yLku hksfeÞ nfku yÃkkÞk LkÚke. 245 {q¤¼qík Vhòu : (51-A) çktÄkhýLku ðVkËkh hnuðkLke yLku íkuLkk ykËþkuo yLku MktMÚkkykuLkku, hk»xÙæðsLkku yLku hk»xÙøkeíkLkku ykËh fhðkLke. (51-B) ykÍkËe {kxuLke hk»xÙeÞ ÷zíkLku «uhýk ykÃkLkkh Wå[ ykËþkuoLku ÓËÞ{kt Mkt½hðkLke yLku íkuLku yLkwMkhðkLke. (51-C) ¼khíkLkk Mkkðo¼ki{íð, yufíkk yLku y¾trzíkíkkLkwt Mk{ÚkoLk fhðkLke yLku íkuLkwt hûký fhðkLke. (51-D) ËuuþLkwt hûký fhðkLkk yLku hk»xÙeÞ Mkuðk çkòððkLke nkf÷ ÚkkÞ íÞkhu íku{ fhðkLke. (51-E) ÄkŠ{f, ¼k»kkfeÞ, «kËurþf yÚkðk rð¼kfeÞ {ík¼uËkuÚke Ãkh hneLku ¼khíkLkk ík{k{ ÷kufku ðå[u MktðkrËíkk MÚkkÃkðkLke yLku ¼úkík]¼kðLke ¼kðLkk fu¤ððkLke yLku MºkeykuLkk økkihðLku nkrLkfkhf ÔÞðnkhkuLkku íÞkøk fhðkLke. (51-F) ykÃkýk MktÞkursík MktMf]ríkLkk ðkhMkkLku MkL{kLkðkLke íkÚkk íkuÚke íkuLkwt hûký fhðkLkwt. (51-G) ðLkku, Mkhkuðhku, LkËeyku yLku ðLÞ «kýeyku Mkrník fwËhíke ÃkÞkoðhýLkwt hûký fhðkLke yLku íkuLke MkwÄkhýk fhðkLke yLku Sðku «íÞu yLkwftÃkk hk¾ðkLke. (51-H) ði¿kkrLkf {kLkMk, {kLkíkkðkË yLku S¿kkMkkð]r¥k yLku MkwÄkhkðkËLke ¼kðLkk fu¤ððkLke. (51-I) ònuh r{÷fíkLkwt hûký fhðkLke yLku ®nMkkLkku íÞkøk fhðkLke. (51-J) hk»xÙ Ãkwhw»kkÚko yLku rMkrØLkk Wå[íkh íkçk¬kyku ¼ýe Mkíkík «økrík fhíkwt hnu íku {kxu ÔÞÂõíkøkík yLku Mkk{qrnf «ð]r¥kykuLkk ík{k{ ûkuºku Wíf]üíkk «kÃík fhðkLkku «ÞíLk fhðkLke. hkßÞLkeríkLkk {køkoËþof rMkØktíkku – «k[eLk Mk{Þ{kt ËwrLkÞkLkk hkßÞku ‘Ãkku÷eMk hkßÞku’ níkkt. yux÷u fu íku{Lkwt fkÞo fkÞËku yLku ÔÞðMÚkk Ãkqhíkwt s {ÞkorËík níkwt. Ãkhtíkw, yksLkk ykÄwrLkf hkßÞ{kt MkhfkhLke sðkçkËkhe ðÄíke s òÞ Au. – ÷kufku þktríkÃkqðof s Lkrn Ãký Mkkhe heíku Wå[ fûkkLkwt SðLk Sðe þfu íku {kxuLke sðkçkËkhe Ãký hkßÞLke Au. – yksLkk Mk{Þ{kt hkßÞ fkÞËku - yLku ÔÞðMÚkk WÃkhktík, rþûký, Wãkuøkku, ÃkAkík ðøkkuoLkku rðfkMk ðøkuhu fkÞkuo Ãký fhu Au yux÷u fu hkßÞLkwt fkÞo Ãkku÷eMk hkßÞ{ktÚke ÃkrhðíkoLk Ãkk{e fÕÞký hkßÞ íkhefuLkwt çkLÞwt Au yLku ykðku ÏÞk÷ ykÃkýk çktÄkhý{kt hksLkeríkLkk {køkoËþof rMkØktíkku íkhefu Au su Lke[u {wsçk Au - hkßÞLkeríkLkk {køkoËþof rMkØktíkku : (f÷{ 37-51) – çktÄkhýLkk rð¼køk-4 hkßÞLkeríkLkk {køkoËþof rMkØktíkku ykÃkðk{kt ykðu Au. ¾hu¾h íkku hkßÞLke VhòuLkku rLkËuoþ fhu Au. yLkwåAuË-36{kt hkßÞ þçËLkku yÚko fuLÿ Mkhfkh, Ëhuf hkßÞ Mkhfkh, MktMkË, hkßÞ rðÄkLkMk¼k íkÚkk ¼khík MkhfkhLkk rLkÞtºký nuX¤Lkk ík{k{ MÚkkrLkf fu yLÞ Mk¥kkrÄfkheyku ÚkkÞ Au. 246 – ykÚke yk rð¼køk{kt rLkŠËü fhkÞu÷ {køkoËþof rMkØktíkkuLkku y{÷ fhðkLke Vhs {kºk fuLÿ Mkhfkh fu hkßÞ MkhfkhLke s Lkrn Ãký MÚkkrLkf Mk¥kkykuLke Ãký Au. Ãkhtíkw fkLkqLke heíku íkuLkku y{÷ fhðk hkßÞ çktÄkÞu÷ LkÚke. Ãkhtíkw, ÃkkuíkkLke Lkerík ½zíke ð¾íku yk rMkØktíkkuLkku y{÷ fhðkLke hkßÞLke Lkiríkf Vhs Au. – fkhý fu yyuk òuøkðkEyku ík{k{Lku Mkk{krsf, hksfeÞ íku{s ykŠÚkf LÞkÞ {¤e hnu íkuðe Mk{ksh[Lkk MÚkkÃkðkLkku «ÞíLk fhðkLkku ykËuþ ykÃkíke òuøkðkE Au. LÞkÞíktºk îkhk {køkoËþof rMkØktíkkuLkk y{÷ {kxuLke çktÄkhý{kt fkuE òuøkðkE LkÚke. – fkhý fu íkuLkkÚke fux÷ef {w~fu÷eykuLkwt MksoLk ÚkkÞ yuðwt níkwt. ykÚke ßÞkhu yLkwfq¤ Mktòuøkku sýkÞ íÞkhu yk rMkØktíkkuLkku y{÷ fhðkLke íkuLke Lkiríkf Vhs çkLke hnu Au. (yLkwåAuË-37) ÷kufkuLkk fÕÞkýLke ð]rØ {kxuLke Mk{ksÔÞðMÚkk hkßÞ rMkØ fhþu (f÷{ 38) : (1) su{kt Mkk{krsf, ykŠÚkf íkÚkk Mkk{krsf LÞkÞÚke hk»xÙeÞ SðLkLke ík{k{ MktMÚkkyku {krníkøkkh ÚkÞu÷ nkuÞ íkuðe Mkk{krsf ÔÞðMÚkk þõÞ íkux÷e yMkhfkhf heíku rMkØ fheLku íkuLku hûký, ykÃkeLku hkßÞ ÷kuffÕÞkýLke ð]rØ {kxu «ÞíLk fhþu. (2) hkßÞ ¾kMk fheLku Võík ÔÞÂõíkyku ðå[u Lkrn, y÷øk y÷øk rðMíkkhku{kt hnuíkk yÚkðk y÷øk y÷øk ÔÞðMkkÞku{kt hkufkÞu÷k ÷kufkuLkk sqÚkku ðå[u Ãký ykðfLke yMk{kLkíkk ykuAe fhðkLkk «ÞíLkku fhþu íku{s Ëhßòu, Mkøkðzku yLku íkfkuLke yMk{kLkíkk LkkçkqË fhðkLkku «ÞíLk fhþu. – LkeríkLkk [ku¬Mk rMkØktíkku hkßÞ yLkwMkhþu - su {wsçk hkßÞLke Lke[uLke rMkrØyku «kÃík fhðk «ÞíLk fhþu. (1) Ãkwhw»k yLku Mºke LkkøkrhfkuLku ykSrðfkLkwt Ãkqhíkwt MkkÄLk {u¤ððkLkku Mk{kLk yrÄfkh hnu; (2) Mk{ksLke ¼kiríkf MkkÄLkMkk{økúeLke {kr÷fe yLku rLkÞtºkýLkwt rðíkhý ÷kufrník W¥k{ heíku MkkÄe þfkÞ íku heíku ÚkkÞ; (3) yÚkoíktºkLkwt Mkt[k÷Lk yuðe heíku ÚkkÞ fu suÚke MktÃkr¥k yLku WíÃkkËLkLkk MkkÄLkkuLke s{kðx Lk ÚkkÞ yLku ÷kufrníkLku LkwfMkkLk ÚkkÞ íku heíku Lk ÚkkÞ; (4) Ãkwh»kku yLku MºkeykuLku çktLkuLku yufMkh¾k fk{ {kxu Mk{kLk ðuíkLk {¤u; (5) Ãkwhw»k yLku Mºke fk{ËkhkuLkkt ykhkuøÞ yLku þÂõíkLkku çkk¤fkuLke fw{¤e ðÞLkku ËwhwÃkÞkuøk Lk ÚkkÞ yLku ykŠÚkf sYrhÞkíkLkk fkhýu íku{Lke ô{h fu þÂõíkLku yLkwfq¤ Lk nkuÞ íkuðk hkusøkkh{kt òuzkðkLke LkkøkrhfkuLku Vhs Lk Ãkzu; (6) çkk¤fkuLku MðMÚk heíku yLku MðkíktºÞ yLku økkihðÞwõík ÂMÚkrík{kt rðfkMkLke íkfku yLku Mkøkðzku ykÃkðk{kt ykðu yLku çkk¤fku íkÚkk ÞwðkLkkuLku þku»ký Mkk{u yLku íku{Lke Lkiríkf yLku ykŠÚkf WÃkuûkk Mkk{u hûký {¤u; 247 (3) f÷{ LÞkÞ yLku {Vík fkLkqLke MknkÞ - (f÷{ 39-9) : – hkßÞ fkLkqLke-«ÚkkLkk y{÷Úke Mk{kLk íkfLkk Äkuhýu LÞkÞLkku Wíf»ko MkÄkÞ íku{ fhþu yLku ¾kMk fheLku, ykŠÚkf yÚkðk yLÞ yMk{ÚkoíkkykuLkk fkhýu fkuEÃký LkkøkrhfLku LÞkÞ {u¤ððk {kxuLke íkfkuLkku RLkfkh fhðk{kt ykðþu Lknª. – íku {kxu ÞkuøÞ fkÞËkyku ÞkusLkkyku yÚkðk yLÞ heíku {Vík fkLkqLke MknkÞLke òuøkðkE fhþu. (4) økúk{ Ãkt[kÞíkkuLke MÚkkÃkLkk - (yLkw. 40) : – hkßÞ økúk{ Ãkt[kÞíkkuLke MÚkkÃkLkk fhðk {kxu Ãkøk÷kt ¼hþu yLku íkuyku MðhkßÞLkkt yuf{ku íkhefu fk{ fhe þfu íku {kxu sYhe Mk¥kk yLku yrÄfkhku ykÃkþu. (5) fux÷kf «Mktøkku{kt fk{, rþûký yLku {ËËLkku yrÄfkh (f÷{ 41) : – hkßÞ ÃkkuíkkLke ykŠÚkf þÂõík yLku rðfkMkLke {ÞkoËk{kt hneLku, ð]ØkðMÚkk, {ktËøke y™u yÃktøkíkkLkk «Mktøku yLku rðLkk ðktfu ðuXðe Ãkze íktøkeLkk yLÞ «Mktøku fk{, rþûký yLku ònuh {ËË {¤e hnu íku {kxu yMkhfkhf òuøkðkE fhþu. (6) fk{Lke LÞkÞe yLku {kLkðeÞ þhíkku yLku «Mkqrík hkník (yLkwåAuË - 42) : – fk{Ëkh hkßÞ ðe{kÄkhku 1961, 1948{kt fk{Ëkhku {kxu yLkuf ÷k¼ku ykÃkðkLke òuøkðkE Au, økúußÞwxe Äkhku ðøkuhu yk yLkwåAuËLke Ãkqíkoíkk {kxu ½zkÞu÷k fkÞËkyku Au. (7) fk{Ëkhku {kxu rLkðkon ðuíkLk (yLkw. 43) : – hkßÞ, ÞkuøÞ rðrÄ-rðÄkLkÚke fu ykŠÚkf ÔÞðMÚkk îkhk yÚkðk yLÞ fkuE heíku, ¾uíkeLkk, WãkuøkkuLkk fu yLÞ «fkhLkk ík{k{ fk{ËkhkuLku fk{, rLkðkonðuíkLk, íku{s rþü SðLkÄkuhýLke yLku ðÃkhkþLkk yLku Mkk{krsf yLku MkktMf]rík íkfkuLkk ÃkqhuÃkqhk WÃkÞkuøkLke ¾kíkhe ykÃkíke fk{Lke ÃkrhÂMÚkrík rMkØ fhðk «ÞíLk fhþu yLku ¾kMk fheLku økúk{ rðMíkkhku{kt ÔÞÂõíkøkík yÚkðk Mknfkhe Äkuhýu øk]nWãkuøkkuLku W¥kusLk ykÃkðkLkku «ÞíLk fhþu. (8) WãkuøkkuLkk ðneðx{kt fk{ËkhkuLke Mkk{u÷økehe (yLkw. 43-yu) : – hkßÞ, ÞkuøÞ rðrÄ-rðÄkLkÚke yÚkðk yLÞ heíku, fkuE Wãkuøk{kt hkufkÞu÷ MkknMkku, MktMÚkkyku yÚkðk yLÞ MktøkXLkkuLkk ðneðx{kt fk{Ëkhku ¼køk ÷uíkk ÚkkÞ íku{ fhðk Ãkøk÷kt ÷uþu. – ¼khíkLkk Mk{økú Ëuþ{kt Lkkøkrhfku {kxu Mk{kLk ËeðkLke fkÞËku fhðk hkßÞ «ÞíLk fhþu. (f÷{ 44) – çkk¤fku {kxu {Vík yLku VhrsÞkík rþûkýLke òuøkðkE 14 ð»koLke ô{h Ãkqhe ÚkkÞ íÞkt MkwÄe fhðe. (yLkw. 45) – hkßÞ, ÷kufkuLkk Lkçk¤k ðøkkuoLkk yLku ¾kMk fheLku yLkwMkqr[ík sLkòríkykuLkk þiûkrýf yLku ykŠÚkf rníkkuLke WLLkrík rðþu»k fk¤SÚke fhþu yLku Mkk{krsf yLÞkÞ yLku ík{k{ «fkhLkk þku»ký Mkk{u íku{Lkwt hûký fhþu. (f÷{ 46) 248 – hkßÞ{kt ÷kufkuLkk Ãkku»kýLkwt Míkh yLku SðLkÄkuhý Ÿ[k ÷kððk yLku ònuh ykhkuøÞ MkwÄkhðkLku hkßÞ ÃkkuíkkLke «kÚkr{f Vhòu{kt økýþu yLku yLku ¾kMk fheLku hkßÞ, yki»kÄLkk nuíkw rMkðkÞ, {kËf ÃkeýkLkk íku{s ykhkuøÞLku nkrLkfkhf ÃkËkÚkkuoLkk WÃkÞkuøk Ãkh «ríkçktÄ {qfðkLkku «ÞíLk fhþu. (f÷{ 47) – ¾uíke yLku Zkuh WAuhLke ykÄwrLkf yLku ði¿kkrLkf Äkuhýu ÔÞðMÚkk fhðkLkku hkßÞ «ÞíLk fhþu yLku ¾kMk fheLku økkÞku yLku ðkAhzktyku yLku yLÞ ËqÄk¤k yLku ¼khðknf ZkuhkuLke yku÷kËku ò¤ðe hk¾ðk yLku íkuLke MkwÄkhýk fhðk yLku íku{Lke fík÷ fhðk «ríkçktÄ {qfðkLkkt Ãkøk÷kt ¼hþu. (yLkw. 48) – ÃkÞkoðhýLkwt hûký yLku MkwÄkhýk yLku íku{kt MkwÄkh{kt fhðkLkku yLku ËuþLkkt støk÷ku yLku ðLÞSðkuLkwt hûký fhðkLkku «ÞíLk hkßÞ fhþu. (yLkw. 48-yu) – WÃkh {wsçk 1986{kt ÃkÞkoðhý Äkhku 1972Lkku støk÷ Mkthûký Äkhku yLku 1980 støk÷ Mkthûký Äkhku ÃkMkkh fhu÷ Au. – MktMkËLkk fkÞËkÚke yÚkðk íku nuX¤ hk»xÙeÞ {n¥ð íkhefu fhkÞu÷ Ëhuf f÷kí{f fu yiríknkrMkf {níð Ähkðíkk M{khf yÚkðk MÚk¤ yÚkðk ÃkËkÚkoLkwt, ÞÚkk«Mktøk ÷qtxVkx, rðf]rík, rðLkkþ, MÚk¤ktíkh, rLkfk÷ yÚkðk rLkfkMk MkkÚku hûký fhðkLke hkßÞLke Vhs hnuþu. (yLkw. 49) – hkßÞ, hkßÞ Mkuðkyku{kt Mkuðkyku{kt LÞkÞíktºkLku fkhkuçkkheÚke y÷øk fhðk Ãkøk÷kt ¼hþu. (yLkw. 50) – yktíkhhk»xÙeÞ þktík yLku Mk÷k{íkeLke WLLkrík {kxu, hk»xÙku ðå[u LÞkÞe y™u {kLkðÃkqðofLkk MktçktÄku ò¤ððk {kxu, MktøkrXík «òykuLkk yhMkÃkhMkLkk ÔÞðnkh{kt yktíkhhk»xÙeÞ fkÞËk yLku MktrÄykuLku ÷økíke Vhòu «íÞuLkku ykÄh ðÄkhðk yLku yktíkhhk»xÙeÞ «&™kuLkLkwt rLkhkfhý ÷ðkËe îkhk fhðkLku W¥kusLk ykÃkðk «ÞíLk fhþu. (1) yÃkeh÷ {kxu ¾kMk ÃkhðkLkøke ykÃkðkLke Mk¥kk : – yMkkÄkhý Mktòuøkku{kt MkðkuoÃkhe yËk÷ík yÃke÷ {kxu ¾kMk ÃkhðkLkøke ykÃkðkLke Mk¥kk Ähkðu Au. òu fu ÷~fhe yËk÷íku [wfkËk ytøku yÃke÷ fhðkLke ykÃke þfkÞ Lknª. – ßÞkt LÞkÞLkk rMkØktíkLkku «&™ WÃkÂMÚkík Úkíkku nkuÞ íÞkt MkðkuoÃkhe yËk÷ík Ëhr{ÞkLkøkehe fhe þfu Au. (2) Mk÷kn ykÃkðkLkku yrÄfkh : – hk»xÙÃkrík fkuE fkÞËk fu ¾hzk WÃkhLkk [[koMÃkË {wÆkyku WÃkh Mkðkuoå[ yËk÷íkLke hkÞ {ktøke þfu. – y{urhfkLke MkðkuoÃkhe yËk÷íkLku Mk÷kn ykÃkðkLkku yrÄfkh LkÚke. (3) yLÞ Mk¥kkyku : – MkðkuoÃkhe yËk÷íkLku Ãkkuíku ykÃku÷ [qfkËkykuLku Vhe [fkMke sðkLke Mk¥kk Au. íku LkÍehe yËk÷ík íkhefu fk{ fhu Au. – íkuLkk [wfkËkyku ¼rð»Þ{kt «{ký¼qík økýðk{kt ykðu Au yLku íkuLkk ríkhMfkh {kxu fkuEÃký ÔÞÂõíkLku rþûkk ÚkE þfu Au. 249 – su{ su{ Mk{ksLke yLku hkßÞLke sYrhÞkík ðÄíke [k÷e Au íku{ íku{ hksLkeríkLkk {køkoËþof rMkØktíkku{ktÚke «uhýk ÷ELku Mkhfkh ÷kufkuLkk Mkk{krsf ykŠÚkf fÕÞký yÚkuo fkÞËkyku ½zu Au y™u íkuLkku y{÷ fhkðu Au. rþûký, {krníke, fBÃÞqxh, zeðkELðuMxu{uLx ðøkuhu ûkuºk MkhMkkh sYh Ãkzu fkÞËkyku ½zíke hne Au. – yksu ykŠÚkf ûkuºku Vwøkkðku Lk ðÄu íku {kxu Mkhfkh Mkíkík æÞkLk hk¾u Au. yk{, Mkhfkh ÷kuffÕÞkýLkk ¼køkYÃku sðkçkËkh ¼qr{fk ¼sðe hne Au. LÞkÞíktºk LÞkÞíktºk : – ¼khíkeÞ LÞkÞíktºk Mk¤tøk, MkwøkúrÚkík yLku rÃkhkr{z ykfkhLkwt Au. – MkkiÚke Wå[ fûkkyu Mkðkuoå[ yËk÷ík ykðu÷e Au yLku rðrðÄ hkßÞkuk{t ðze yËk÷íkku ykðu÷e Au. – ðze yËk÷íkkuLkk íkkçkk nuX¤ rsÕ÷k yËk÷íkku MkuþLMk yËk÷íkku yLku {nuMkq÷e yËk÷íkku ykðu÷e Au. rsÕ÷k fûkkLke yËk÷ík nuX¤ íkk÷wfkLke Ãkuxk yËk÷íkku ykðu÷e Au. – Lke[uÚke WÃkh MkwÄe yËk÷íkku yufMkqºkíkkÚke çktÄkÞu÷e Au. – íkk÷wfk fûkkLke Ãkuzk yËk÷íkkuLke LÞkÞkÄeþkuLke rLk{ýqtf hkßÞLkk ònuh Mkuðk Ãkt[ ðze yËk÷íkLkk {wÏÞ LÞkÞkÄeþLke Mkt{ríkÚke hkßÞÃkk÷ fhu Au. yk yËk÷íkku{kt yÃkkÞu÷ [qfkËkLke rðhwØ rsÕ÷k fûkkLke ËeðkLke fu VkusËkhe yËk÷íkku{kt yÃke÷ fhe þfkÞ Au. – yk yËk÷íkku{kt {wÏÞ LÞkÞkÄeþku yLku çkeò {ËËLkeþ LÞkÞkÄeþku nkuÞ Au. yk LÞkÞkÄeþkuLke rLk{ýqtf hkßÞLke ðze yËk÷íkLkk {wÏÞ LÞkÞkÄeþLke Mk÷kn «{kýu hkßÞÃkk÷ fhu Au. – rsÕ÷kLke ËeðkLke yËk÷ík{kt «Úk{, rîíkeÞ, ík]íkeÞ fûkkLkk LÞkÞkÄeþku nkuÞ Au. yk rðrðÄ ðøkoLkk LÞkÞkÄeþLku ykuAeð¥ke Mk¥kk ykÃkðk{kt ykðu Au. – hkßÞLkk {wÏÞ yËk÷íkku nuX¤ Mkexe rMkrð÷ fkuxo yLku y{wf þnuhku{kt M{ku÷ fkuÍeÍ fkuxo nkuÞ Au. – rsÕ÷k fûkkLke yËk÷íkkuLku {q¤ yrÄfkh yLku rðrðÄ yrÄfkhku «kÃík ÚkÞu÷k nkuÞ Au. ðze yËk÷íkLku {wÏÞíðu rððkËLke Mk¥kkyku ykÃkðk{kt ykðu Au. – ðze yËk÷íkku{kt {wÏÞ LÞkÞkÄeþku yLku «MktøkkuÃkkík yLÞ LÞkÞkÄeþkuLke rLk{ýqtf hk»xÙÃkrík fhþu. – ðze yËk÷íkkuLkk [qfkËkku rðhwØ Mkðkuoå[ yËk÷ík{kt yÃke÷ fhe þfkÞ Au. (2) MkðkuoÃkhe yËk÷ík : – ¼khíkLke Mkðkuoå[ yËk÷ík {wÏÞ LÞkÞkÄeþ yLku 13 LÞkÞkÄeþkuLke çkLku÷e Au. íku{kt MkwÄkhk fhe 17 yLku ÃkAe 1986{kt MkwÄkhku fhe íku MktÏÞk 25Lke Xhkððk{kt ykðu÷e Au. – MktMkËLku LÞkÞkÄeþkuLke MktÏÞk ðÄkhðkLke Mk¥kk Au. – hk»xÙÃkrík {wÏÞ LÞkÞkÄeþLke rLk{ýqtf fhu Au yLku çkeò LÞkÞkÄeþkuLke rLk{ýqtf {wÏÞ LÞkÞkÄeþku MkkÚku yLku sYh Ãkzu íkku ðze yËk÷íkLkk {wÏÞ LÞkÞkÄeþku MkkÚku {Mk÷ík fheLku fhu Au. 250 – rMkrLkÞkurhxeLkk ykÄkhu ykÍkËeLkk ð¾íkÚke s {wÏÞ LÞkÞkÄeþLke rLk{ýqtf Úkíke ykðe Au. {kºk RÂLËhk økktÄe ðzk«ÄkLk níkk íÞkhu LÞkÞkÄeþLke økwýð¥kkLkk ykÄkhu rLk{ýqtf fhðkLke ðkík fhu÷e Ãký VheÚke íku «&™ ÞÚkkðík ÚkE økÞku Au. (3) {wÏÞ LÞkÞkÄeþLke ÷kÞfkíkku : – íku ÔÞÂõík ¼khíkLke Lkkøkrhf nkuðe òuEyu. – íkuyku ðze yËk÷ík{kt LÞkÞkÄeþLkku 5 ð»koLkku nkuÆku ¼kuøkðu÷ku nkuðku òuEyu. yÚkðk – 10 ð»koLkku ðze yËk÷íkLkku yuzðkufuxLkku yLkw¼ð nkuðku òuEyu yÚkðk – hk»xÙÃkríkLku {íku Lkk{ktrfík ÄkhkþkMºke nkuðku òuEyu. – LÞkÞkÄeþLke rLkð]¥k ðÞ 65 ð»koLke hk¾ðk{kt ykðe Au. – rLkð]¥k ÚkÞk ÃkAe ¼khíkLke Mk¥kk fu fkuE yËk÷ík MkkÚku ðfe÷kík fhðkLke {LkkE Vh{kððk{kt ykðe Au. – rLkð]¥k ðÞ Ãknu÷k økuh ðíkoýqtf, ÷kt[hwïík, ÃkûkÃkkíke LÞkÞ fu yþÂõíkLkk fkhýkuMkh nkuÆk ÃkhÚke Ëqh fhe þfkÞ Au. – MktMkËLkk çktLku øk]nku{kt fw÷ MkÇÞkuLke MktÏÞkLke çknw{íke íku{s nksh yLku {ík ykÃkíkk MkÇÞkuLke çknw{íke Xhkð fhe hk»xÙÃkríkLku MkwÃkhík fhðk{kt ykðu íkku hk»xÙÃkríkLkk nwf{ îkhk LÞkÞkÄeþLku ÃkË ÃkhÚke Ëqh fhe þfkÞ Au. – nkuÆku Mðefkhíkkt Ãknu÷kt íku{ýu çktÄkhý yLku nkuÆk «íÞuLke sðkçkËkheLkk MkkuøktË ÷uðk Ãkzu Au. (4) Mkðkuoå[ yËk÷íkLke Mk¥kkyku : su{kt - (1) {q¤ yrÄfkh, (2) yÃke÷ yrÄfkh, (3) Mk÷knLkku yrÄfkh, – yLÞ (4) yLÞ çkeS Mk¥kkykuLkku Ãký Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. (1) {q¤ yrÄfkh : – {q¤ yrÄfkh Mk{ðkÞe «Úkk yÃkLkkðe nkuðkÚke fuLÿ yLku hkßÞku ðå[uLkk Mkt¼rðík rðrðË{kt rLkýkoÞf íkhefu Vhs çkòððkLkwt fkÞo Mkðkuoå[ yËk÷íkLku MkkUÃkðk{kt ykÔÞwt Au. 251 – yk Mk¥kk nuX¤, (1) Mkt½ yLku fkuE yuf fu íkuÚke ðÄw hkßÞku ðå[u (2) hkßÞ-hkßÞ ðå[u, (3) yuf çkksw Mkt½ yLku íkuLkk Ãkûkfkhku yuf fu ðÄw hkßÞku nkuÞ yLku íkuLke rðhwØ{kt yLÞ hkßÞku nkuÞ, yk çkÄk Í½zkykuLkku Wfu÷ ÷kððk{kt ykðu Au. (4) WÃkhktík MkðkuoÃkhe yËk÷íkLku ÷kufþkneLke MkðkuoÃkhe yËk÷ík økýu÷e nkuðkÚke {q¤¼qík yrÄfkhkuLkwt hûký fhðkLke íkuLku {q¤ Mk¥kk ykÃkðk{kt ykðe Au. (5) {q¤¼qík yrÄfkhkuLkk ¼tøk çkË÷ MkðkuoÃkhe yËk÷ík swËk swËk nwf{ku fkZu Au. Ãkhtíkw fxkufxeLkk Mk{Þ{kt {q¤¼qík yrÄfkhkuLkku y{÷ {kufqV hnuíkku nkuðkÚke ykðk nwf{ku çknkh Ãkkze þfíke LkÚke. (2) yÃke÷ yrÄfkh : – ¼khík{kt MkðkuoÃkhe yËk÷ík yÃke÷ {kxuLke ytrík{ yËk÷ík Au. yk yËk÷íku ykÃku÷k rLkýoÞ yk¾he yLku Ãkzfkhe þfíkk LkÚke yLku çkÄkyu MðefkÞo hk¾ðk Ãkzu Au. – Mk{ðkÞe «Úkk{kt ykðe yÃke÷Lke Mk¥kk MkðkuoÃkhe yËk÷íkLku yÃkkíke LkÚke. – ¼khík{kt MkðkuoÃkhe yËk÷ík ÃkkMku [kh yÃke÷ yrÄfkh ûkuºkku Au : (3) çktÄkhýLkk yÚko½xLk ytøkuLke yÃke÷ : – hkßÞLke ðze yËk÷íku çktÄkhý yÚko½xLk MktçktÄe [wfkËk Mkk{u Mkðkuoå[ yËk÷ík{kt yÃke÷ fhe þfkÞ Au. – ðze yËk÷ík yuðwt «{kýÃkºk ykÃku fu Ëkðk{kt çktÄkhýLkk yÚko½xLkLkku yøkíÞLkku {wÆku Mk{kÞu÷ku Au. íkku yÃke÷ ÚkE þfu Au. (çk) ËeðkLke Ëkðkyku MktçktÄe yÃke÷ : ðze yËk÷ík yuðwt «{kýÃkºk ykÃku fu fkuE fuMk{kt 20,000/ - YrÃkÞk fhíkkt ðÄw hf{ MktzkuðkÞu÷e Au yÚkðk fkÞËkLkku {wÆku Mk{kÞu÷ku Au íkku MkðkuoÃkhe yËk÷ík{kt yÃke÷ fhe þfkÞ Au. (f) VkusËkhe Ëkðk ytøkuLke yÃke÷ : òu Lke[uLke þhíkkuLkwt Ãkk÷Lk Úkíkwt nkuÞ íkku VkusËkhe Ëkðkyku MktçktÄe [qfkËkyku WÃkh MkðkuoÃkhe yËk÷ík{kt yÃke÷ fhe þfkÞ Au : – òu ðze yËk÷íkLku íkuLke íkkçkkLke yËk÷íku ykÃku÷ {wÂõík {kxuLkku fhe VktMkeLke Mkò Vxfkhe nkuÞ, – òu ðze yËk÷íku íkkçkkLke yËk÷ík{ktÚke fuMk ÃkkAku ¾U[e ÷eÄku nkuÞ yLku {]íÞwËtzLke Mkò Vxfkhe nkuÞ, – òu ðze yËk÷ík «{kýÃkºk ykÃku fu fuMk MkðkuoÃkhe yËk÷ík{kt yÃke÷ {kxu ÞkuøÞ Au íkku. 252 (z) yÃke÷ {kxu ¾kMk ÃkhðkLkøke ykÃkðkLke Mk¥kk : yMkkÄkhý Mktòuøkku{kt MkðkuoÃkhe yËk÷ík yÃke÷ {kxu ¾kMk ÃkhðkLkøke ykÃkðkLke Mk¥kk Ähkðu Au. òu fu ÷~fhe yËk÷íku ykÃku÷k [qfkËk ytøku yÃke÷ fhðkLke ykÃke þfkÞ Lknª. – ßÞkt LÞkÞLkk rMkØktíkLkku «&™ WÃkÂMÚkík Úkíkku nkuÞ íÞkt MkðkuoÃkhe yËk÷ík Ëhr{ÞkLkøkehe fhe þfu Au. (4) Mk÷kn ykÃkðkLkku yrÄfkh : – hk»xÙÃkrík fkuE fkÞËk fu ¾hzk WÃkhLkk [[koMÃkË {wÆkyku WÃkh Mkðkuoå[ yËk÷íkLke hkÞ {ktøke þfu. – y{urhfkLke MkðkuoÃkhe yËk÷íkLku Mk÷kn ykÃkðkLkku yrÄfkh LkÚke. (5) yLÞ Mk¥kkyku : – MkðkuoÃkhe yËk÷íkLku Ãkkuíku ykÃku÷ [qfkËkykuLku Vhe [fkMke sðkLke Mk¥kk Au. íku LkÍehe yËk÷ík íkhefu fk{ fhu Au. – íkuLkk [qfkËkyku «{ký¼qík økýðk{kt ykðu Au yLku íkuLkk ríkhMfkh {kxu fkuEÃký ÔÞÂõíkLku ÚkE þfu Au. fuLÿ (Mkt½) hkßÞ MktçktÄku – fuLÿ{kt, ykÍkËe ÃkAe yuf s fkìtøkúuMkLke Mk¥kk þkMkLk níkwt yLku íku s «{kýu hkßÞkuLke rðÄkLkMk¼k{kt ÷øk¼øk fkìtøkúuMkLkwt þkMkLk nkuðkÚke, fuLÿ yLku hkßÞ Mkhfkhku ðå[uLkk çktÄkhýeÞ yrÄfkhkuLkk rððkËLkku Wfu÷ - ÃkûkLke ytËhLke ðkxk½kxku - [[ko-rð[khýk îkhk ÷kððk{kt ykðíkku. – Ãkhtíkw 1967{kt, Mkk{kLÞ [qtxýe{kt ¼khík{kt ÷øk¼øk 50 xfk hkßÞku{kt rðÃkûkkuLke Mkhfkh Mk¥kk- þkMkLk{kt ykðe íÞkh MkwÄe ÃkûkLke ðVkËkheLkk Äkuhýu, fuLÿ-hkßÞkuLkk MktçktÄkuLkwt rLkÞ{Lk Úkíkwt níkwt. nðu rðrðÄ ÃkûkkuLkk ð[oMð nuX¤Lke hkßÞ Mkhfkhku ÃkkuíkkLkk yrÄfkhku ytøku òøk]ík çkLke Au. fuLÿ yLku hkßÞku ðå[uLkk MktçktÄku, çktÄkhýeÞ òuøkðkEyku {wsçk, Lk¬e fhðkLkku ykøkún ðæÞku Au. – ¼khíkeÞ çktÄkhýLke f÷{ 245(1) {wsçk ¼khíkLke MktMkË, MktÃkqýo ¼khíkLkk «ËuþLku fu íkuLkk fkuEÃký ¼køkLku ÷køkw Ãkzu íkuðk fkÞËk ½ze þfu Au. ßÞkhu hkßÞLkk rðÄkLk{tz¤ku hkßÞLke «kËurþf Mke{kyku Þk íkuLkk fkuEÃký ¼køkLku ÷køkw Ãkze þfu íkuðk fkÞËk ÃkMkkh fhe þfu. – Ãkhtíkw çktÄkhýLke f÷{ 245(2) {wsçk, MktMkËu ÃkMkkh fhu÷k fkuEÃký fkÞËk ¼khíkLke «kËurþf {ÞkoËkykuLku yku¤tøkeLku hkßÞ çknkhLkk «Ëuþku{kt y{÷e çkLke þfu. – Mðk¼krðf heíku s hkßÞLkkt rðÄkLk{tz¤kuLku ykðe hkßÞ çknkh Äkhk ÷køkw ÃkkzðkLke - Mk¥kk {¤e þfu Lknª yLku íku ¼khíkk{t Au Ãký Lkrn Ãkhtíkw hkßÞkuLke «ËuþLke MkhnËkuLke çknkhLke çkLkíke ½xLkkyku MkkÚku hkßÞLku MktçktÄu Au yuðwt òu rðÄkLk{tz¤ «MÚkkrÃkík fhe þfu íkku hkßÞLkkt rðÄkLk-{tz¤ku ÃkkuíkkLke «kËurþf Mke{kykuLke çknkh y{÷efhý ÚkE þfu íkuðk fkÞËk ½ze þfu. 253 (2) Mkt½ yLku hkßÞLkk ðiÄkrLkf MktçktÄku : – ¼khíkLkk Mk{ðkÞíktºk çktÄkhý {wsçk Äkhk ½zðkLke Mk¥kk Mkt½ yLku hkßÞku ðå[u ðnU[ðk{kt ykðe Au. – su su rð»kÞku ytøku fkÞËk ½ze þfkÞ íku íku rð»kÞkuLku ºký ÞkËeyku{kt ðnU[ðk{kt ykÔÞk Au. – ºkýuÞ ÞkËe{kt Mk{kðuþ Lk ÚkkÞ íkuðku fkuE rð»kÞ hne síkku nkuÞ íkku íkuðk rð»kÞ ytøku fkÞËku ½zðkLke çkkfeLke Mk¥kk Mkt½ MkhfkhLku ykÃkðk{kt ykðe Au. – ÞkËeykuLke yk h[Lkk 1935Lkk “Goverment of India Act”Lke Mk{kLk Au. yk ºký ÞkËeyku yk «{ký Au : – Lkt. (1) Mkt½ ÞkËe (2) hkßÞ ÞkËe(3) Mknðíkeo ÞkËe íkhefu çktÄkhý{kt ðýoððk{kt ykÔÞwt Au. – Mkt½ÞkËeLkk rð»kÞku Ãkh {kºk Mkt½ Mkhfkh s fkÞËk ½ze þfu Au. hkßÞÞkËeLkk rð»kÞku Ãkh {kºk hkßÞ ÞkËe s fkÞËk ½ze þfu Au ßÞkhu MktÞwõík ÞkËe (Mknðíkeo ÞkËe) Ãkh çktLku Mkhfkhku fkÞËk ½ze þfu. – WÃkhktík (1) rËÕne (2) rn{k[÷ «Ëuþ (3) {rýÃkwh (4) rºkÃkwhk (5) yktËk{kL-rLkfkuçkkh (6) ÷ûÞîeh yLku y{eLkËð xkÃkwyku (7) ËkËhkLkøkh nðu÷e (8) Ëeð-Ë{ý-økkuðk (10) Ãkkìtrz[uhe (10) [tËeøkZ ðøkuhu fuLÿþkrMkík «Ëuþku ¼÷u su íku hkßÞku{kt ykðu÷k - íkkuÃký íkuLkk Ãkh fkÞËku ½zðkLkku fuLÿ (Mkt½) MkhfkhLku s yrÄfkh Au. (1) ÞkËeykuLkwt xqtfwt rððhý : – WÃkhkuõík ºkýuÞ ÞkËeyku çktÄkhýLkk Mkkík{k Ãkrhr»x{kt ykÃkðk{kt ykðu÷e Au. (a) Mkt½ ÞkËe : – Mkt½ ÞkËe{kt 97 rð»kÞku Au. – su{kt AuÕ÷u rð»kÞ Mkt½ MkhfkhLke þu»k Mk¥kk ytøkuLkku Au. – Mkt½ ÞkËe{kt 12 rð»kÞku fhðuhk ytøkuLkk Au. – Mkt½ fhfkhk ÃkkMku Mkthûk{, rðËuþ, çku®Lføk coinage RLÞkuhLMk ðøkuhu rð»kÞku Au. – fu¤ðýe hkßÞ nMíkf Ãký çkLkkhMk rnLËw ÞwrLkðŠMkxe, rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, y÷eøkZ {wÂM÷{ ÞwrLkðŠMkxe ðøkuhuLkku WÕ÷u¾ Mkt½ ÞkËe{kt Au. (b) Mknðíkeo ÞkËe : – yk ÞkËeLkk 47 rð»kÞku Au. – yk ÞkËeLkk çku ¼køk Ãkzu Au : (1) Mkk{kLÞ fkÞËku yLku (2) íku ytøkuLke ÔÞðnkhMktrníkk. – Mknðíkeo ÞkËe{kt fhðuhk ytøku Ãký yuf rð»kÞLkku WÕ÷u¾ LkÚke. (c) hkßÞ ÞkËe : – yk ÞkËe{kt 66 rð»kÞkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. 254 – Mkt½ ÞkËe{kt fhðuhk ytøku 12 rð»kÞku Au, ßÞkhu hkßÞ ÞkËe{kt 20 rð»kÞku Au. su{kt ¾uíkeLke ykðf ÃkhLkk ðuhk, s{eLk yLku {fkLk ÃkhLkk fhku, {kusþku¾ ÃkhLkk fhku ðøkuhuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. – WÃkhkuõík ËuþLkk LkkøkrhfkuLkk SðLkÄkuhý MkwÄkhðk {kxuLkk su rð»kÞku Au íku{ktÚke {kuxk¼køkLkk hkßÞ ÞkËe{kt Mk{krðü ÚkÞu÷k Au. su{kt Ãkku÷eMk, LÞkÞ, MÚkkrLkf MðhkßÞLke MktMÚkkyku, ykhkuøÞ, fu¤ðýe, ¾uíke, støk÷ku, Wãkuøkku, ¾kýku ðøkuhuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. (2) ðiÄkrLkf MktçktÄku - Mkk{kLÞ Mktòuøkku : – ÞkËe {wsçk - Mkt½ yLku hkßÞ MkhfkhkuLku fkÞËk ½zðkLke {¤íke Mk¥kkLkku çku heíku rð[kh fhðku òuEyu : (1) ðiÄkrLkf MktçktÄku - Mkk{kLÞ ÃkrhÂMÚkrík{kt (2) ðiÄkrLkf MktçktÄku - fxkufxe{kt. – Mkk{kLÞ Mktòuøkku{kt, Mkt½ ÞkËeLkk rð»kÞku ytøku Mkt½ MkhfkhkuLku yLku hkßÞ ÞkËeLkk rð»kÞku ytøku hkßÞ MkhfkhLku yLku Mknðíkeo ÞkËeLkk rð»kÞku ytøku Mkt½ yLku hkßÞ MkhfkhkuLku fkÞËku ½zðkLke Mk¥kk Au. yk «{kýu íku{Lku «kÃík ÚkÞu÷k yrÄfkhku MktÃkqýo (plenary) Au. – yk{ nkuðk Aíkkt, Mkk{kLÞ Mktòuøkku{kt Ãký çktÄkhýLke f÷{ 249 yLku 22 {wsçk - Mkt½ MkhfkhLku hkßÞ ÞkËe{ktLkk rð»kÞku Ãkh fkÞËk ½zðkLkku yrÄfkh Au. – f÷{ 249 {wsçk hkßÞ ÞkËe{kt fkuEÃký rð»kÞ ytøku Mkt½ Mkhfkh fkÞËku ½zðkuíku hk»xÙeÞ rník {kxu sYhe Au. íkuðwt hkßÞMk¼k 2/3 çknw{íkeÚke Xhkð ÃkMkkh fhe Lk¬e fhu íkku Mkt½ MkhfkhLku íku yrÄfkh «kÃík ÚkkÞ Au. – ykðku fkÞËku yuf ð»ko fhíkkt ðÄw y{÷{kt hnuþu Lknª rMkðkÞ fu VheÚke Xhkð fhe fkÞËkLke {wÆík ÷tçkkððk{kt ykðu. – 12 rLkÞwõík ÚkÞu÷k MkÇÞku rMkðkÞ hkßÞMk¼kLkk çkÄk s MkÇÞku hkßÞLkwt «ríkrLkrÄíð fhíkk nkuðkÚke hkßÞMk¼k ykðku Xhkð ÃkMkkh fhíkkt hkßÞLkk rníkLkku rð[kh fhþu s yuðwt Mkh¤íkkÚke {kLke ÷uðk{kt ykÔÞwt Au. – f÷{ 252 {wsçk çku yÚkðk ðÄw hkßÞkuLkk rðÄkLk øk]nku Xhkð ÃkMkkh fhe, íku Xhkð{kt sýkðu÷ hkßÞ ÞkËeLkk rð»kÞ ytøku MktMkË fkÞËku ½xu íkuðwt MktMkËLku sýkðu íkku MktMkË íku rð»kÞ ytøku fkÞËku ½ze þfu. (3) ðiÄkrLkf MktçktÄku-fxkufxe{kt : – ßÞkhu Ëuþ{kt fxkufxe nkuÞ íÞkhu hkßÞÞkËe{kt Mk{krðü ytøku fkÞËk ½zðkLke Mk¥kk MktMkËLku «kÃík ÚkkÞ Au. (f÷{-250) – ykðku fkÞËku fxkufxeLkku ytík ykÔÞk çkkË 6 {kMk MkwÄe y{÷{kt hnuþu. – ykLkku yÚko yuðku LkÚke hkßÞ Mkhfkh fxkufxeLkk Mk{Þ{kt fkÞËku ½ze þfíke LkÚke. hkßÞ MkhfkhLkku yk nf yçkkrÄík hnu Au Ãkhtíkw fkuEÃký rð»kÞ ytøku Mkt½ Mkhfkh yLku hkßÞ Mkhfkh çktLku fkÞËk ½zu íkku yLku òu fkuE rðMktøkrík nkuÞ íkku íkuðk Mktòuøkku{kt MktMkËu ÃkMkkh fhu÷ fkÞËku y{÷{kt hnuþu. yk{ fxkufxe Mk{Þu Mkt½Lkk ðiÄkrLkf yrÄfkhku rðMík]ík ÚkkÞ Au. 255 (4) hk»xÙÃkrík þkMkLk : – ßÞkhu hk»xÙróLku yu{ ÷køku fu fkuEÃký hkßÞLkwt þkMkLk çktÄkhýeÞ heíku [k÷e þfu íku{ LkÚke íÞkhu íku hkßÞ{kt hk»xÙÃkríkLkwt þkMkLk ÷køkw fhe þfu íku hkßÞLke ík{k{ ðiÄkrLkf fuLÿ Mkhfkh ¼kuøkðþu. (f÷{ 356) – fxkufxeLkk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk íku hkßÞ {kxu hkßÞðkËeLkk ík{k{ rð»kÞku ytøku fkÞËk ½zðkLkku yrÄfkh MktMkËLku «kÃík ÚkkÞ Au. (5) LkkýkfeÞ fxkufxe : – f÷{ 360 ßÞkhu fkuEÃký hkßÞ{kt LkkýkfeÞ fxkufxe ònuh ÚkkÞ íÞkhÃu ykðe fxkufxe y{÷{kt nkuÞ íÞkt MkwÄe hk»xÙÃkrík íku hkßÞLku fhe þfu Au. íkuLkk fkuEÃký Lkkýkrð»kÞfku yøkh rðíkrðÄkÞfku hk»xÙ«{w¾Lke {tsqhe {kxu y÷øk hk¾ðk. – WÃkh sýkðu÷ ºkýuÞ «fkhLke fxkufxe ònuh fhðkLke Mk¥kk fuLÿ ÃkkMku Au. hk»xÙ«{w¾Lkwt þkMkLk fkuEÃký hkßÞ{kt ònuh fhðkLkwt nkuÞ fu fkuEÃký hkßÞ{kt LkkýkfeÞ ònuh fhðkLke nkuÞ íÞkhu Ãký íku ytøku Mkt½ Mkhfkh (fuLÿ) rLkýoÞ ÷u Au. (6) yÚko½xLkLkku «&™ : – ðiÄkrLkf ûkuºk Mkt½ y™u hkßÞku ÃkkuíkÃkkuíkkLke {ÞkoËkyku MÃkü heíku Mk{S þfu Au. íku {kxu çktÄkhý{kt ÞkËeyku ykÃkðk{kt ykðe Au. – yk ÞkËeykuLke {ÞkoËk{kt hneLku fkÞËk ½zðkLkku MktÃkqýo yrÄfkh Mkt½ yLku hkßÞ MkhfkhkuLku Au. – Aíkkt Ãký {kLkðSðLk ykÃkýu y÷øk y÷øk rð¼køk{kt ðnU[e þfíkk LkÚke. {kLkðSðLk Mk{økú heíku yuf yLku yrð¼kßÞ yLku fkuEÃký Ëuþ{kt {kLkðSðLkLku Lksh Mk{ûk hk¾eLku s fkLkqLk ½zðk{kt ykðu Au. íkuÚke fkuEÃk Mk{ðkÞíktºkLke Ëuþ{kt yufçkeòLku MÃkþo Ãký Lk fhu yu heíku rð»kÞkuLke ðnU[ýe MkðoÚkk yþõÞ Au. – Ãkrhýk{u MktMkË Þk hkßÞLkk rðÄkLk{tz¤ ßÞkhu fkuEÃký yu¾ ÞkËeLkk rð»kÞ ytøku fkÞËku ½zu íÞkhu, Mkt¼ð Au fuu, yu fkÞËku ykMkwtrøkf heíku (incidntally) çkeS ÞkËeLkk íkuðk rð»kÞLku MÃkþuo Ãký ¾hku íkuðk Mktòuøkku{kt, yuðk Mktòuøkku{kt, þwt yu fkÞËku ykLkwMktrøkf heíku çkeS ÞkËeLku MÃkþuo Au yux÷k {kxu økuhçktÄkhýeÞ økýkþu yLku íkuÚke hË økýkþu ? (7) nkËo yLku ík¥ðLkku rMkØktík : – ßÞkhu fkuEÃký hkßÞLkk rðÄkLk{tz¤u ÃkMkkh fhu÷ fkÞËku, ÃkkuíkkLke çktÄkhýeÞ {ËkoÞk yku¤tøkðkLku fkhýu, økuhçktÄkhýeÞ Au fu fu{ yuðk «&™ku Q¼ku ÚkkÞ íÞkhu yu «&™Lku ‘nkËo yLku ík¥ðLkk’ rMkØktíkLku ykÄkhu íkÃkkMkðk{kt ykðu Au. – yk rMkØktík «{kýu fkÞËkLkwt nkËo þu{kt hnu÷wt [u íku ÷ûk{kt ÷uðk{kt ykðu Au ð¤e, fkÞËku çktÄkhýeÞ Au fu Lkrn íku Lk¬e fhíke ð¾íku Mk{økú fkÞËkLkku rð[kh fhðkLkku nkuÞ Au, Lkrn fu fkÞËkLkk fkuE yuf ¼køk Þk {uxk ¼køkLkku. 256 – yk rMkØktík «{kýu hkßÞ Mkhfkhu ½zu÷k fkÞËkLkwt nkËo yLku {wÏÞ ík¥ð hkßÞÞkËe rð»kÞ ytøkuLkwt s nkuÞ yLku fkÞËku Võík ykLkw»ktrøkf heíku s Mkt½ ÞkËeLku MÃkþoÚkku nkuÞ íkku íku fkÞËku çktÄkhýeÞ økýkþu. – Mkki«Úk{ ‘nkËo yLku ík¥ðLkku rMkØktík’ fuLkuzkLke yËk÷íku Mðefkhu÷ Au. su ¼khíku Ãký Mðefkhu÷ Au. – çktÄkhýLke f÷{ 254 {wsçk Mkt½ yLku hkßÞ Mkhfkhkuyu, Mknðíkeo ÞkËeLkk yuf s rð»kÞ WÃkh fkÞËku ½zâku nkuÞ yLku yk{kt rðMktøkrík nkuÞ yLku íku{kt yu s rð»kÞ WÃkh Mkt½ MkhfkhLkku fkÞËku y{÷{kt hnu Au Ãkhtíkw f÷{ 254(2) {wsçk ykðk fkÞËk ytøku hkßÞ Mkhfkhu hk»xÙÃkríkLke Mkn{íke {u¤ðe ÷eÄe nkuÞ íkku íku fkÞËku MktMkËLkk fkÞËk MkkÚku rðMktøkík nkuðk Aíkkt Ãký íku hkßÞ{kt y{÷e çkLkþu. (8) þu»k Mk¥kk : – f÷{ 248 «{kýu - fkuEÃký ÞkËe{kt - hne síke çkkçkíkku fu rð»kÞku ytøku fkÞËk ½zðkLke Mk¥kk Mkt½ Mkhfkh ÃkkMku Au. y{urhfk{kt yLku ykìMxÙur÷Þk þu»k Mk¥kk hkßÞku ÃkkMku Au. ðiãkrLkf Mk¥kkykuLkku rð¼ksLk : – Mk{ðkÞíktºkLkk çktÄkhý{kt Mkt½ yLku hkßÞku ðå[uLkk ðneðxe MktçktÄkuyu yLkuf økqt[ðýku Q¼e fhe Au. – ðneðxe íktºk îkhk fkÞËkyku yLku ykËuþkuLkk y{÷efhý ytøku çktÄkhý{kt {u MkwMÃkü òuøkðkE Lk nkuÞ íkku fuLÿ y™u hkßÞku ðå[u ½»koý ÃkuËk ÚkkÞ Au. ykÚke ¼khík{kt ykðwt ½»koý ÃkuËk Lk ÚkkÞ íku {kxu, çktÄkhýLkk ½zðiÞkyu Íeýðx¼he òuøkðkyku fhe Au. – yk{ fhíke ð¾íku 1935Lkk Goverment of India ActLkku ykÄkh ÷uðk{kt ykÔÞku Au. – nðu ykÃkýu Mkt½ - hkßÞ ðneðxe MktçktÄku rðþu WÃkhLkk {wÆkyku rð[khýk ykð~Þf çkLku Au. (2) Mk{rðMíkheýo ðneðxe Mk¥kk : – su{ Mkt½Lke ÞkËeLkk ík{k{ rð»kÞku Ãkh Mkt½ MkhfkhLku fkÞËku ½zðkLke Mk¥kk Au íku{ s Mkt½ÞkËeLkk ík{k{ rð»kÞku ÃkhLke ðneðxe Mk¥kk Ãký Mkt½ MkhfkhLke Au (f÷{-73) íku s «{kýu rðËuþku MkkÚku fhu÷ fhkhku yLku MktrÄykuLkku y{÷ fhðkLke Mk¥kk Mkt½ MkhfkhLke s Au. – hkßÞÞkËeLkk rð»kÞku ytøku fkÞËku ½zðkLke Mk¥kk yLku íku ytøkuLke ðneðxe Mk¥kk Ãký hkßÞ MkhfkhkuLke Au. Ãkhtíkw ÞkËeLkk rð»kÞku ytøku fkÞËku ½zðkLkku yrÄfkh Mkt½ yLku hkßÞ çktLku MkhfkhLkku Au. – Mkk{kLÞ heíku Mkt½ Mkhfkh Mknðíkeo ÞkËe ytøkuLkk rð»kÞ ytøkuLke ðneðxe Mk¥kk hkßÞ MkhfkhLke hnuþu - rMkðkÞ fu Mknðíkeo rð»kÞ ytøkuLkk fkÞËkLkk y{÷ {kxuLke ðneðxe Mk¥kk Mkt½ MkhfkhLke MktMkËu ÃkMkkh fhu÷ fkÞËk îkhk s {¤e þfu. – zkì. yktçkuzfh fnu Au fu ‘òu Mkt½ MkhfkhLkk fkÞËkykuLkku y{÷ hkßÞ Mkhfkhku Lkrn fhu íkku Mkhfkh {kxu {qf «uûkf çkLke çkuMke hnuðkLkku «Mktøk ykðþu. Mkt½ Mkhfkh {kxuu þwt ykðe ÂMÚkrík ÃkuËk ÚkkÞ íku þwt ÞkuøÞ Au ? – çktÄkhýLke f÷{ 256 f÷{ {wsçk - hkßÞ Mkhfkhu ÃkkuíkkLke fkhkuçkkhe Mk¥kkLkku WÃkÞkuøk yu heíku fhðkLkku Au fu íku hkßÞLku ÷køkw Ãkzíkk Mkt½ MkhfkhLkk fkÞËkLkËwËt Ãkk÷Lk ÚkkÞ. yux÷wt s Lkrn, Ãký yu {kxu hkßÞLku sYhe ykËuþ ykÃkðkLke Mk¥kk Ãký fuLÿ MkhfkhLku Au. 257 – WÃkhktík, Mk{økú ËuþLkwt ðneðxe fkÞo Mkh¤ heíku [k÷e þfu íku {kxu Ãký ykÃkýk çktÄkhýu fux÷ef òuøkðkEyku fheAu, suÚke Mkt½ yLku hkßÞ çktLku yMkhÃkhMk yufçkeòLku ÃkkuíkkLke fkhkuçkkhe Mk¥kk MkkUÃke þfu. – yk heíku Mkt½ ÃkkuíkkLke Mk¥kk fu Vhòu hkßÞLku MkkUÃku yLku íkuLkku y{÷ fhðk{kt hkßÞLku su ðneðxe ¾[o ÚkkÞ íku ¾[oLke sðkçkËkhe Mkt½ MkhfkhLke Au. – Mkt½ yLku hkßÞ Mkhfkhku yufçkeòLku ÃkkuíkkLke ðneðxe Mk¥kkyku MkkUÃke þfu yu «fkhLke çktÄkhýeÞ òuøkðkE ¼khíkLkk çktÄkhý{kt s Au yLÞ fkuE çktÄkhý{kt Lkrn. (3) yktíkhhkßÞ Mkr{rík : – ¼khíkLke Mkðkuoå[ yËk÷íkLku hkßÞku-hkßÞku ðå[uLkk fkLkqLke yrÄfkhku rðþuLkk rððkËkuLkku rLkýoÞ fhðk ytøkuLke ûkuºkkrÄfkh Au. – Ãkhtíkw Mk{ðkÞíktºke çktÄkhýLkku yuðku yLkw¼ð Au fu fkLkqLke yrÄfkhku ytøkuLkk rððkËku rMkðkÞ çkeS VrhÞkËku hkßÞku ðå[u WËT¼ðíke s nkuÞ Au. ykÚke hkßÞku ðå[u Mkw{u¤ yLku Mktf÷Lk hnu íkÚkk rððkËkuLkku Wfu÷ ÷kððk {kxu f÷{-263 {wsçk {tºkýk (Muchinery) Q¼e fhðkLke hk»xÙÃkríkLku Mk¥kk ykÃkðk{kt ykðe Au. – òu ònuh rníkLke árüyu sYhe ÷køku íkku. hk»xÙÃkrík yktíkhhkßÞ Mkr{ríkLke fhþu. yk Mkr{ríkLkwt fkÞo Lke[u {wsçkLkwt hnuþu - (1) yktíkhhkßÞ íkfhkhku ytøkuLke íkÃkkMk fhe íku rðþu ¼÷k{ý fhðe. (2) yuf fhíkkt ðÄw hkßÞkuLkwt yÚkðk fuLÿ yLku yuf fu íkuÚke ðÄw hkßÞkuLkwt Mkk{kLÞ rník suðkt Mktf¤kÞu÷ nkuÞ íkuðe çkkçkíkku ytøku íkÃkkMk yLku [[ko-rð[khýk fhe ¼÷k{ýku fhðe yÚkðk fkuEÃký íkíMk{ rð»kÞ Ãkh ¼k÷{ý fhðe Þk ¾kMk fheLku yu rð»kÞ Ãkhíðu Lkerík yLku fkÞoLkk ðÄkhu Mkkhk MktÞkusLk {kxu ¼÷k{ýku fhðe. (3) yk Mkr{rík Võík Mk÷kn s ykÃke þfu íkuLkk rLkýoÞku fkuE çktÄLkfíkko LkÚke. – yk s òuøkðkELkk ykÄkhu, 1956Lkk hkßÞ ÃkwLk:h[LkkLkk fkÞËk «{kýu, ðneðxe Mkh¤íkk {kxu ¼khíkLkk Ãkkt[ ûkuºkku{kt ðnU[eLku Ãkkt[ ûkuºkeÞ Mkr{ríkykuLke rLk{ýqf fhðk{kt ykðe Au. – hkßÞ ÃkwLk: hsLkk{ktÚke Q¼k Úkíkk «&™ku, ykŠÚkf ykÞkusLk, ðneðxe «&™ku yLku Mkk{krsf rníkLkk «&™kuLke [[ko fhe yu ytøku yk Mkr{rík ¼÷k{ýku fhu Au. – Mkt½ MkhfkhLkk øk]n«ÄkLk «{wf y™u Ëhuf ûkuºkeÞ Mkr{rík{kt íku íku hkßÞkuLkk {wÏÞ«ÄkLk yLku hkßÞÃkk÷u rLkÞwõík fhu÷k çku-çku «ÄkLkku nkuÞ Au. – WÃkhktík ykÞkusLkÃkt[ yLku çkeS hk»xÙeÞ rðfkMk Mkr{rík Au. ¼khíkLkk ðzk«ÄkLk íkuLkk «{wf yk Mkr{rík{kt fuLÿ hkßÞ yLku yktíkhhkßÞ «&™, LkeríkLkwt yktíkhhkßÞ íkÚkk fuLÿ hkßÞ Mktf÷Lk ðøkuhu çkkçkíkku ytøku [[korð[khýkLkwt fkÞo Mkr{rík fhu Au. 258 (4) yktíkhhkßÞ LkËe yLku íku ytøkuLke íkfhkh : – yuf fhíkkt ðÄw hkßÞku{kt ÚkELku ðnuíke LkËeykuLkk ÃkkýeLkku ðÃkhkþ, ÃkkýeLkk ÃkwhðXkLke ðnU[ýe yLku íkLkk ÃkhLkk ytfwþLkk yrÄfkhku hkßÞku-hkßÞku ðå[uLke yuf íkfhkhLkku yøkíÞLkku rð»kÞ Au. – LkËeLkwt Ãkkýe yLku íkuLkk rðrðÄ-÷ûke WÃkÞkuøk Ãkh ykŠÚkf rðfkMkLkku ½ýku ykÄkh Au. íkuÚke ÃkkuíkkLkk «Ëuþ{ktÚke ðnuíke LkËeLkk ÃkkýeLkku hkßÞ ðÄw{kt ðÄw WÃkÞkuøk fhðk RåAu Au yLku íÞktÚke s íkfhkhLke þYykík ÚkkÞ Au. – fkÞËkLke f÷{ku{kt òu yk «&™ yxðkÞ íkku yuLkku s÷Ëe Wfu÷ ykðu Lkrn. ð¤e fkÞËku hkßÞLkk Mkk{qrnf rník-yrníkLku ÷ûk{kt ÷ELku [qfkËku ykÃke þfkþu Lkrn. ykÚke ykðk rððkËLkk Wfu÷ {kxu çktÄkhýu yLÞ heíku Wfu÷ ÷kððkLkwt ÞkuøÞ {kLÞwt. – çktÄkhýLke f÷{ 262 {wsçk ykðe íkfhkhkuLkk rLkýoÞ {kxu yuf íktºk Q¼wt fhðkLke òuøkðkE fhðk{kt ykðe Au. yk f÷{ «{kýu hkßÞ-hkßÞ ðå[uLke MkrnÞkhe LkËe fu LkËe fktXkLkk ÃkkýeLkku WÃkÞkuøk, rð¼ksLk yLku rLkÞtºký Ãkhíðu fkuEÃký rððkË VUMk÷k {kxu MktMkËLkk Äkhk îkhk ykøk¤ ðÄe þfþu. ykðk fkuE rððkË ytøku Mkðkuoå[ yËk÷ík fu yLÞ yËk÷íkLku nfq{ík LkÚke yuðwt MktMkË Xhkðe þfu. – 1956Lkk Water dispute Act «{kýu - ykðk rððkË{kt Mkðkuoå[ yËk÷íkLku fu yLÞ yËk÷íkLku nfq{ík LkÚke yuðwt Xhkððk{kt ykÔÞwt. çktÄkhýLke yk òuøkðkE nuX¤ MktMkËu 1956{kt 1956{kt Inter Water State dispute Act. 1956 (yktíkhhkßÞ rððkË Äkhku, 1956){kt yuðe òuøkðkE Au fu fkuEÃký yktíkhhkßÞ LkËeLkk fu LkËe ¾eýLkk ÃkkýeðÃkhkþ, ðnU[ýe fu rLkÞtºký ytøkuLke íkfhkh ytøkuLkk rLkýoÞ {kxu yuf «krÄfhý (Tribunal) rLkÞwõík fhþu suLkku VUMk÷ku yk¾he økýkþu. suLkk Ãkh ykøk¤ fkuE yÃke÷ ÚkE þfþu Lkrn. WÃkhktík 1955Lkk River Board Act «{kýu yktíkhhkßÞ LkËe LkËe¾eý ÞkusLkkykuLkk rLkÞ{Lk fu rðfkMk {kxu, MktçktrÄík hkßÞkuLku Mk÷kn ykÃkðk, Mkt½ Mkhfkh LkËe çkkuzoLke h[Lkk fhe þfþu. (5) hkßÞÃkk÷ yLku ðneðxe MktçktÄku : – ¼khík{kt AuÕ÷k 30 ð»koÚke hkßÞÃkk÷ yLku íkuLkk îkhk s¤ðkíkk Mkt½ yLku hkßÞLkk ðneðxe MktçktÄku rððkËLkku «&™ çkLÞk Au. – hkßÞku{kt swËk swËk ÃkûkkuuLke h[kÞu÷e Mkhfkh yuðk hkßÞ{kt hkßÞÃkk÷Lkku ÔÞðnkh, hkßÞLkk rðÄkLk{tz¤ku{kt ÃkûkkuLke ÷½w{íke-çknw{íkeLkk ykÄkhu MkhfkhkuLke h[Lkk Þk ÃkíkLk ðøkuhu ytøku ÃkwLkŠð[kh Úkðku òuEyu yuðe [[ko ¼khíkLkk çktÄkhýeÞ yLku hksfeÞ ðíkwo¤ku{kt þY ÚkE Au. – hkßÞÃkk÷ yu hkßÞLke fkhkuçkkhe Mk¥kkLkku ðzku Au. hkßÞÃkk÷Lke rLk{ýqf hk»xÙÃkrík fhu Au. hkßÞÃkk÷Lku íkuLkk ÃkË ÃkhÚke Ëqh fhðkLke fu íkuLke uf hkßÞ{ktÚke çkeò hkßÞ{kt çkË÷e fhðkLke Mk¥kk Ãký hk»xÙÃkríkLku s Au. – ¼khík{kt hkßÞÃkk÷Lke [qtxýe fhðe fu rLkÞwÂõík fhðe yu rð»kÞ Ãkh ½ýe [[ko ÚkE níke. ¼khíkLke íkífkr÷Lk ÃkrhÂMÚkríkyu rLk{ýqfLkku rLkýoÞ ÷eÄku níkku. 259 – hkßÞÃkk÷Lke rLk{ýqf fkuEÃký hkßÞ{kt fhíke ð¾íku íku hkßÞLke Mkt{rík ÷uðkLke sYhe LkÚke. Ãký ¼khík{kt yuðe ÃkhtÃkhk rLk{koý ÚkE Au fu hkßÞÃkk÷Lke rLk{ýqf ytøku MktçktrÄík hkßÞLke Mkt{rík ÷uðe. – hkßÞÃkk÷ «ÄkLk{tz¤Lke rLk{ýqf fhu Au yLku íkuLku çkhíkhV Ãký fhe þfu Au. hkßÞÃkk÷ Mkk{kLÞ heíku «ÄkLk{tz¤Lke Mk÷kn «{kýu ðíkoðk çktÄkÞu÷ Au. Ãký hk»xÙ«{w¾ hkßÞÃkk÷Lku, MktçktrÄík hkßÞLkk ðneðx ytøku ykËuþku ykÃke þfu Au yLku hkßÞÃkk÷ íku Ãkk¤ðk çktÄkÞu÷ Au. – ßÞkhu Mkt½-hkßÞLkk MktçktÄku íktºk çkLku íÞkhu hkßÞÃkk÷ hkßÞLkk «ÄkLk{tz¤Lke RåAk {wsçk ðíkoþu íku{ {kLke þfkÞ Lkrn. hkßÞÃkk÷ hkßÞLke çktÄkhýeÞ ÂMÚkrík ytøku hk»xÙÃkríkLku ynuðk÷ {kuf÷u Au. – yk ynuðk÷ {kuf÷íke ð¾íku, hkßÞÃkk÷ {kxu «ÄkLk{tz¤Lku ÃkqAðwt sYhe LkÚke. yk ynuðk÷ «ÄkLk{tz¤Lke RåAk rðhwØLkku Ãký nkuE þfu. hkßÞÃkk÷Lkk ynuðk÷ ÃkhÚke hk»xÙÃkrík hkßÞLkwt «ÄkLk{tz¤ çkh¾kMík fhe þfu Au. (6) fxkufxe yLku ðneðxe MktçktÄku : – fxkufxe Ëhr{ÞkLk ¼khíkLkwt çktÄkhý yLku yuf{íktºke çkLke òÞ Au. Mkt½ MkhfkhLkwt hkßÞ Mkhfkh ÃkhLkwt ð[oMð yufË{ ðÄe òÞ Au. (a) hk»xÙeÞ fxkufxe : – ßÞkhu ÞwØ, çkkÌk yk¢{ý

GPSC Class 1-2 Study Materials General Studies recruitmentresult.com_.pdf

Document Details

Tags

Related

Full Transcript

Upgrade to continue