Public Health Lecture Notes (Session 2) PDF

‫بهداشت عمومی‬ ‫( جلسه ‪) 2‬‬ ‫دکتر مسعود بهزادی فر‬  ‫تعريف سالمت ( ‪) Health‬‬ ‫سالمت مفهوم وسيعي دارد و تعريف آن تحت تاثير ميزان آگاهي و طرز تلقي جوامع با شرايط گوناگون جغرافيايي و‬ ‫فرهنگي قر ار مي گيرد‪ ،‬ضمن اينكه سالمتي يك روند پويا است و ب...

‫بهداشت عمومی‬ ‫( جلسه ‪) 2‬‬ ‫دکتر مسعود بهزادی فر‬  ‫تعريف سالمت ( ‪) Health‬‬ ‫سالمت مفهوم وسيعي دارد و تعريف آن تحت تاثير ميزان آگاهي و طرز تلقي جوامع با شرايط گوناگون جغرافيايي و‬ ‫فرهنگي قر ار مي گيرد‪ ،‬ضمن اينكه سالمتي يك روند پويا است و با گذشت زمان نيز مفهوم آن تغيير خواهد كرد‪.‬‬ ‫قديمي ترين تعريفي كه از سالمتي شده است عبارتست از بيمار نبودن‪.‬‬ ‫در طب سنتي براي انسان چهار طبع مخالف دموي‪ ،‬بلغمي‪ ،‬صفراوي و سوداوي قائل بودند و اعتقاد داشتند كه‬ ‫هرگاه اين چهار طبع مخالف در حال تعادل باشند فرد سالم است و زماني كه تعادل ميان طبايع چهارگانه مختل‬ ‫شود بيماري عارض مي شود ‪.‬‬ ‫فرهنگ وبستر ( ‪ ) Webster‬سالمتي را وضعيت خوب جسماني و روحي و بخصوص عاري بودن از درد يا بيماري‬ ‫جسمي مي داند ‪.‬‬ ‫فرهنگ آكسفورد ( ‪ ) Oxford‬سالمتي را وضعيت عالي جسم و روح و حالتي كه اعمال بدن به موقع و مؤثر انجام‬ ‫شود مي داند‪.‬‬  ‫تعريف سالمت از ديدگاه آماري‬ ‫معموالً براساس توزيع فراواني‪ ،‬افراد را به دو جمعيت طبيعي و غيرطبيعي (بيمار و سالم ) تقسيم مي كنند به فراوان‬ ‫ترين رويداد يا عادي ترين حالت‪ ،‬طبيعي اطالق مي شود ‪.‬در الگوي آماري تمام مقادير كمتر و بيشتر از دو انحراف‬ ‫معيار از ميانگين‪ ،‬غير طبيعي است‬  ‫تعريف سالمت از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت‬ ‫سالمت عبارتست از برخورداری از آسايش کامل جسمي‪ ،‬رواني و اجتماعي و نه فقط نداشتن بيماری و‬ ‫نقص عضو ‪.‬‬ ‫‪Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease‬‬ ‫‪or infirmity.‬‬ ‫تعريف سازمان جهاني بهداشت از سالمتي‪ ،‬يك تعريف ايده آل و عمال دست نيافتني است زيرا با توجه به اين‬ ‫تعريف نمي توان فردي را پيدا كرد كه در هر سه بعد جسمي‪ ،‬رواني و اجتماعي كامال سالم باشد‪ ،‬ضمن اينكه در‬ ‫عمل هم نمي توان مرزي بين سالمت و بيماري در نظر گرفت‪ ،‬در حقيقت اين تعريف مشابه قله مرتفعي است كه‬ ‫هيچ كس نميتواند آن را فتح نمايد ولي تالش همه افراد بايد به سمت آن باشد و از طرفي بايد براي سطح‬ ‫سالمتي‪ ،‬طيفي قائل شد‪.‬‬  ‫طيف سالمت و بيماري‬ ‫سالمتي و بيماري مرز مشخصي ندارند و در نتيجه بهتر است براي سالمتي طيفي در نظر بگيريم كه يك طرف‬ ‫آن سالمت كامل و در طرف ديگر مرگ قرار دارد‪.‬‬ ‫مسئله مهم اينست كه در طب باليني و بررسي هاي اپيدميولوژيك بايد م رز سالمت و بيماري را مشخص‬ ‫كرد‪ ،‬گرچه گاهي در اين مرز بندي ممكن است بعضي از افراد سالم‪ ،‬بيمار و بالعكس عده اي از افراد بيمار‪،‬‬ ‫سالم تلقي شوند ولي عمال ناچاريم به اين مرزبندي تن دهيم‪.‬‬  ‫ابعاد سالمتي‬ ‫متوجه مي شويم كه سالمتي يك مسئله چند بعدي است حتي امروزه‬ ‫با توجه به تعريف سالمتي‬ ‫عالوه بر بعد جسمي‪ ،‬رواني و اجتماعي‪ ،‬جنبه معنوي را هم در نظر مي گيرند ‪.‬و بايد توجه داشت كه ابعاد‬ ‫مختلف سالمتي و يا بيماري بر يكديگر اثر كرده و تحت تاثير يكديگر قرار دارند ‪.‬چنانچه مشكالت جسمي بر‬ ‫روان فرد مشكالت رواني بر جسم او و نيز هر دوي آنها بر جامعه و اختالالت موجود در جامعه بر هر دو بعد‬ ‫ديگرسالمتي اثر مي گذارند لذا اقدامات انجام شده براي ارتقاي سالمتي بايد به تمام جوانب سالمتي فردي و‬ ‫سالمت كلي جامعه توجه داشته باشد‪.‬‬  ‫بعد جسمي‬ ‫معمول ترين بعد سال متي‪ ،‬سالمت جسمي است كه نسبت به ابعاد ديگر سالمتي ساده تر مي توان آنرا ارزيابي كرد ‪.‬سالمت جسمي در‬ ‫حقيقت ناشي از عملكرد درست اعضاء بدن است ‪.‬از نظر بيولوژيكي عمل مناسب سلول ها و اعضاء بدن و هماهنگي آنها با هم نشانه‬ ‫سالمت جسمي است ‪.‬به عنوان نمونه بعضي از نشانه هاي سالمت جسمي عبارتست از‬ ‫ظاهر خوب و طبيعي‪ ،‬وزن مناسب‪ ،‬اشتهای کافي‪ ،‬خواب راحت و منظم‪ ،‬اجابت مزاج منظم‪ ،‬جلب توجه‬ ‫نكردن اعضاء بدن توسط خود فرد‪ ،‬اندام مناسب‪ ،‬حرکات بدني هماهنگ‪ ،‬طبيعي بودن نبض و فشار خون و‬ ‫افزايش مناسب وزن در سنين رشد و وزن نسبتا ثابت در سنين باالتر و ‪...‬‬  ‫بعد رواني‬ ‫بديهي است سنجش سالمت رواني نسبت به سالمت جسمي مشكل تر خواهد بود در اينجا تنها نداشتن بيماري رواني مد نظر نيست بلكه قدرت تطابق با‬ ‫شرايط محيطي‪ ،‬داشتن عكس العمل مناسب در برابر مشكالت و حوادث زندگي جنبه مهمي از سالمت رواني را تشكيل مي دهد نكته ديگري كه بايد در‬ ‫اينجا به آن اشاره كرد اينكه بسياري از بيماري هاي رواني نظير اضطراب‪ ،‬افسردگي و غيره بر روي سالمت جسمي تاثير گذار است و ارتباط متقابلي بين‬ ‫بيماري هاي رواني و جسمي وجود دارد‪.‬بعضي از نشانه هاي سالمت رواني عبارتست از‪:‬‬ ‫سازگاری فر د با خودش و ديگران‪ ،‬قضاوت نسبتا صحيح در برخورد با مسائل‪ ،‬داشتن روحيه انتقاد پذيری‬ ‫و داشتن عملكرد مناسب در برخورد با مشكالت‪.‬‬  ‫بعد معنوي‬ ‫يكي از زمينه هاي عمده بيماري ها و مشكالت رواني و عوارض جسمي و اجتماعي آن احساس پوچي‪ ،‬بيهودگي و تزلزل‬ ‫روحي است كه ناشي از فقدان بعد معنوي در افراد است ‪.‬ايمان‪ ،‬هدفدار بودن زندگي‪ ،‬پاي بندي اخالقي‪ ،‬تعاون‪ ،‬داشتن‬ ‫حسن ظن و توجه بيشتر به مسائل معنوي زندگي باعث كاهش اضطراب‪ ،‬تزلزل روحي و عوارض ناشي از آن مي شود‪.‬‬ ‫جنبه هاي معنوي زندگي باعث مي شود فرد همواره براي اهداف عالي تر زندگي تال ش نمايد و در مقابل كمبودها و‬ ‫مشكالت تحمل و بردباري بيشتري داشته و همواره از رضايت خاطر برخوردار باشد ضمن اينكه در ارتباط با افراد ديگر‬ ‫جامعه نيز رفتار مناسب خواهد داشت ‪.‬بنابراين تقويت جنبه معنوي به سالمت جسم و روح افراد و نهايتا سالمت جامعه‬ ‫بزرگ بشري كمك بسزايي خواهد كرد‪.‬‬  ‫بعد اجتماعي‬ ‫بعد اجتماعي سالمتي از دو جنبه قابل بررسي است يكي ارتباط سالم فرد با جامعه‪ ،‬خانواده‪ ،‬مدرسه و محيط‬ ‫شغلي و ديگري سالمتي كلّي جامعه كه با توجه به شاخص هاي بهداشتي قابل محاسبه مي توان سالمت‬ ‫جامعه را تعيين و با هم مقايسه كرد‪.‬‬  ‫عوامل موثر بر سالمتي (تعيين كننده هاي سالمتي)‬ ‫‪Determinants of health‬‬ ‫‪ -1‬عوامل ژنتيكي و فردي‬ ‫بسياري از بيماري ها تحت تاثير خصوصيات ژنتيكي هستند ‪.‬گرچه در مورد بيماريهايي كه ظاهرا جنبه‬ ‫ژنتيكي ندارند نيز ممكن است خصوصيات ژنتيكي فرد زمينه مساعد كننده اي براي بيماري فراهم آورد‪.‬‬ ‫عوامل فردي نظير سن‪ ،‬جنس‪ ،‬شغل‪ ،‬طبقه اجتماعي‪ ،‬وضع تغذيه و ‪...‬نقش مهمي در سالمت افراد جامعه‬ ‫خواهد داشت كه در اينجا بعنوان نمونه به شرح مختصر بعضي از عوامل فردي مؤثر بر سالمت اكتفا مي‬ ‫شود‪.‬‬ ‫سن‪ :‬بيشتر حاالت مربوط به سالمت و بيماري به نحوي با سن افراد‪ ،‬مرتبط است ‪.‬مثالً نوع بيماري ها‪ ،‬شدت‬ ‫بيماري ها و مرگ و مير ناشي از آن در سنين مختلف متفاوت است و بيماري هاي قابل انتقال در سنين پايين‬ ‫و بيماري هاي غير قابل انتقال و مزمن در سنين باال شيوع بيشتري دارد‪.‬‬ ‫جنس‪ :‬به طور كلّي گزارش بيماري در زنان و مرگ و مير در مردان بيشتر است ‪.‬به دليل تفاوت هاي‬ ‫تشريحي‪ ،‬فيزيولوژيك و اجتماعي زن و مرد‪ ،‬نوع و شدت و فراواني بيماري در دو جنس متفاوت است ‪.‬در‬ ‫مورد فزوني مرگ و مير جنس مذكر در تمام موارد نمي توان دليلي پيدا كرد ولي به طور كلي به نظر مي رسد‬ ‫كه نوع كار و حرفه و فعاليت هاي اجتماعي يكي از علل عمده اين تفاوت باشد‪.‬‬ ‫شغل و طبقه اجتماعي ‪ :‬سالمت افراد جامعه به نحو مؤثري تحت تغيير شغل مي باشد زيرا انتخاب حرفه‬ ‫خاص در بسياري از موارد مستقيما فرد را در معرض عوامل بيماريزاي مربوط به آن حرفه و بيماريهاي ناشي از‬ ‫آن قرار مي دهد ضمن اينكه با تاثير گذاري بر سطح درآمد به صورت غير مستقيم بر طبقه اجتماعي‪ ،‬تغذيه‪،‬‬ ‫وضع مسكن و ساير فعاليت هاي فرد هم مؤثر خواهد بود كه همه آنها به نحوي در سالمت نقش دارند‪.‬‬  ‫‪ -2‬عوامل محيطي‬ ‫محيط‪ ،‬نقش بسيار مهمي در وضعيت سالمت و بيماري خواهد داشت زيرا از يك طرف به عنوان يك عامل‬ ‫جداگانه بر سالمت فرد اثر مي گذارد و از طرف ديگر روي خصوصيات فردي نظير شيوه هاي زندگي‪ ،‬وضعيت‬ ‫ايمني و خصوصيات رفتاري فرد تاثير دارد ‪.‬اثر عوامل محيطي نظير آب‪ ،‬خاك و شرايط جغرافيايي بر سالمت نيز‬ ‫بر كسي پوشيده نيست و عالوه بر آن عوامل بيولوژيك محيط نظير موجودات و جانوران محيط زندگي انسان نيز‬ ‫نقش موثري بر سالمت افراد جامعه خواهند داشت‪.‬‬ ‫محيط اجتماعي اقتصادی ‪ :‬عوامل اقتصادي و اجتماعي از طريق اثراتي كه بر جسم و روان افراد خواهند‬ ‫داشت در سالمت افراد جامعه مؤثرند ‪.‬شرايط زندگي‪ ،‬امكانات‪ ،‬تسهيالت آموزشي‪ ،‬نحوه ارتباطات‪ ،‬آگاهي ها‪،‬‬ ‫وضعيت اشتغال‪ ،‬درآمد ‪ ،‬امنيت و‪...‬همگي به طريقي بر سالمت فرد‪ ،‬اثرگذار هستند و از طرفي ارتباط‬ ‫نامناسب اجتماعي باعث افزايش عوامل استرس زا و نهايتا بيماري مي شود‪.‬‬  ‫‪ -3‬شيوه هاي زندگي مردم‬ ‫نظير عادات غذايي‪ ،‬تحرّك و عدم تحرّك‪ ،‬نوع تفريحات و سرگرمي ها‪ ،‬نحوه ارتباط با ساير افراد جامعه مي تواند در‬ ‫سالمت افراد موثر باشد گرچه برخي از شيوه هاي زندگي در ارتباط با محيط زندگي انسان شكل مي گيرد‪.‬‬ ‫‪ -4‬وسعت و كيفيت ارائه خدمات‬ ‫سياست هاي بهداشتي جامعه و نحوه ارائه خدمات نيز در سالمت افراد جامعه نقش اساسي دارد ‪.‬اقدامات پيشگيري از‬ ‫طريق افزايش پو شش واكسيناسيون‪ ،‬بهسازي محيط‪ ،‬تامين آب آشاميدني سالم‪ ،‬مراقبت گروه هاي آسيب پذير جامعه‬ ‫مثل مادران و كودكان و نظاير آن و نيز توزيع عادالنه خدمات‪ ،‬نقش عمده اي در سالمت كلّي جامعه خواهد داشت ‪.‬‬ ‫توانمند ساختن مردم براي ارتقاي سالمت خويش يكي از وظايف عمده مسئولين بهداشتي كشور است‪.‬‬  ‫‪ -5‬عوامل ديگر‬ ‫عوامل متعدد ديگري در سالمت افراد جامعه نقش دارند نظير سطح سواد‪ ،‬وضعيت كشاورزي و تغذيه‪ ،‬سيستم‬ ‫ارتباطات و وسائل ارتباط جمعي‪ ،‬وضعيت جاده ها و شرايط اقتصادي اجتماعي‪.‬‬  ‫شاخص هاي سالمتي جامعه‬ ‫با توجه به ديدگاه هاي متفاوت نسبت به سالمتي و گسترده بودن ابعاد سالمتي و تعيين كننده هاي آن‪ ،‬اندازه‬ ‫گيري و ارزيابي سالمتي كار ساده اي نخواهد بود ‪.‬لذا شاخص هاي مختلفي براي ارزيابي سالمتي‪ ،‬مورد استفاده‬ ‫قرار مي گيرد كه توافق كلّي در مورد اينكه كداميك از آنها با اهميت تر هستند وجود ندارد ولي با يد متذكرشد‬ ‫آن دسته از شاخص هاي سالمتي كه عيني‪ ،‬حساس و اختصاصي هستند براي ارزيابي سالمت مناسب تر مي‬ ‫باشند‪.‬‬ ‫اندازه گيري شاخص هاي سالمتي در موارد زير مورد استفاده قرار مي گيرد‬ ‫ارزيابي و مقايسه وضعيت سالمت جوامع مختلف‬ ‫‪‬‬ ‫كمك به برنامه ريزي خدمات بهداشتي و توسعه خدمات و نيروي انساني‬ ‫‪‬‬ ‫اثبات مؤثر بودن فعاليت ها‬ ‫‪‬‬ ‫مستند كردن فعاليت هاي انجام شده‬ ‫‪‬‬ ‫ميزان هاي ابتالء‬ Morbidity Rates ‫ميزان هاي مرگ و مير‬ ‫‪Mortality Rates‬‬ ‫ميزان هاي باروري‬ Fertility Rates