Veiligheid Hoorcollege 1 (PDF)

Fysieke veiligheid **Hoor college 1** Fysieke veiligheid Fysieke veiligheid betreft de mate waarin mensen beschermd zijn en beschermd voelen tegen persoonlijk leed door ongevallen en onheil zonder menselijke intentie. **[Ofwel: onopzettelijk\\ per ongeluk ]** **Voorbeelden fysieke veiligheid:**...

Fysieke veiligheid **Hoor college 1** Fysieke veiligheid Fysieke veiligheid betreft de mate waarin mensen beschermd zijn en beschermd voelen tegen persoonlijk leed door ongevallen en onheil zonder menselijke intentie. **[Ofwel: onopzettelijk\\ per ongeluk ]** **Voorbeelden fysieke veiligheid:** - Ongevallen & rampen - Externe veiligheid - Waterveiligheid - Transport veiligheid - Brandveiligheid Grondleggers: - Wildavsky: - Veerkrachtstrategie: soms gaat iets mis, leer hiervan - Beck: - Risicosamenleving: gaat alle grenzen over, wie verantwoordelijk is, is onduidelijk - Adams: - Risicocompensatie: omdat we maatregelen nemen, nemen we meer risico - Perrow: - Normal accidents: onverwacht, onbegrijpelijk, onvermijdelijk, complexiteit ongeval. - Objectief veiligheid: - Cijfers en feiten (kan je meten) - Subjectief veiligheid: - Hoe je je voelt - Benoemen wat (integrale) veiligheid is en een onderscheid kunnen maken uit de verschillende deelgebieden: - Veiligheid draait om het effectief beschermd zijn van het persoonlijk leed. Integrale veiligheid draait om 4 lijnen*. Tijd, ruimte, sociale netwerken, en kennis gebieden.* - Het verschil uitleggen tussen fysieke en sociale veiligheid. - **Sociale veiligheid:** De mate waarin mensen zijn en zich beschermd voelen tegen persoonlijk leed door misdrijven, overtredingen en overlast van andere. - **Fysieke veiligheid:** Fysieke veiligheid betreft de mate waarin mensen beschermd zijn en beschermd voelen tegen persoonlijk leed door ongevallen en onheil zonder menselijke intentie. - Het verschil uitleggen tussen objectieve en subjectieve veiligheid - **Objectief veiligheid:** Cijfers en feiten (kan je meten) - **Subjectief veiligheid:** Hoe je je voelt - Onderscheiden welke disciplines er bestaan binnen fysieke veiligheid, zoals externe veiligheid, arbeidsveiligheid, verkeersveiligheid en crisisbeheersing. - Fouten - Menselijk handelen - Oorsprong - Beschermd zijn/ voelen - Ongeval/ misdrijf - Op hoofdlijnen een beeld schetsen van letsel- en doodsoorzaken in Nederland. - 650 verkeersdoden - 80 doden werkongevallen - 42 doden door brand - 5 doden in luchtvaart (nederland) - 1 dode door terrorisme Deze getallen zijn allemaal schattingen. - Uitleggen wat er wordt bedoeld met de risicomaatschappij van Adams en Beck. - **Adams :** Risicocompensatie: omdat we maatregelen nemen, nemen we meer risico - **Beck:** Risicosamenleving: gaat alle grenzen over, wie verantwoordelijk is, is onduidelijk - Uitleggen wat Wildawsky bedoeld met het \'nut van risico\' - Dat risico's niet alleen maar slecht zijn. Maar dat risico's ook zeker van belang zijn in de maatschappij. - Uitleggen wat Perrow bedoeld met \'normale rampen\' - Dat onze maatschappij zo complex is geworden dat ongelukken onvermijdelijk zijn geworden. **Hoor college 2** Wat is risocomanaemt? - Van tevoren bedenken wat er mis kan gaan - Daar maatregelen over treffen - Wat te doen als het toch mis gaat - Het achter onderzoeken Risicobeleving beïnvloed door ondermeer: - Mate vrijwilligheid - Gevolgen zichtbaar direct lange termijn - Effecten beheersbaar - Gevaar waarneembaar - Plotseling of geleidelijk - Bekend of nieuwe Risicostappenplan - Analyse (vandaag) - **Risico-inventarisatie** Gevaren benoemen (wat is het scenario) - **Risico evaluatie** Risico bepalen (Effect bepalen, kans bepalen) Risico afwegen (hoe groot is het risico, aanvaardbaar, zijn er maatregelen) - Maatregelen (volgende week) - Risicobeheersing - Anticipatie op de rest risico Methode van Kinney& wiruth 3 parameters: 1. Waarschijnlijkheid 2. Blootstellingsduur 3. Effect Informele: R=W x B x E Relatieve ranking **Voordelen** - Vergelijking van ongelijksoortige risico's mogelijk - Prioriteit - Mogelijk om inschatting te maken terwijl; getallen ontbreken **Nadelen** - Overeenstemming nodig over aanvaarbaarheid van risicoscores - Indeling in categorieën is persoonsgebonden (expert judgement) Risico analyseren doe je doormiddel van het vlinderdasmodel - In het midden zet je het ongeval links / oorzaak( de gevaren)  rechts (de gevolgen)  Risico evaluatie: ALARA-principe - As - Low - As - Reasonable - Archivable Het risico is aanvaarbaar als: - De maximun snelheid niet wordt overschreden - Werknemers bechermd zijn tegen een geluidsniveau van meer dan 80 decibel - De concentratie van een gevaarlijke stof niet te hoog wordt Risico inschatten is dan hetzelfde als het meten van de parameter \>\> deterministiische benadering (zwart/wit oftewel veiligheid/onveiligheid)c **Hoorcollege 3 risicobeheersing** 1. **Preventie in klassen** - *[Klasse 0]* vermijden van risico's Uitwerking: Activiteit niet uitvoeren Voorbeeld: geen onderhoud op dak uitvoeren - *[Klasse 1]* beheersen van risico's Uitwerking: Maatregelen doe gevolgen voorkomen Voorbeeld: dak beveiliging 1,5m hoog langs randen - *[Klasse 2]* beschermen tegen risico's Uitwerking: Maatregelen die gevolgen beperken (zorgen dat geen ongeval ontstaat) Voorbeeld: valbeveiliging dragen - *[Klasse 3]* redden. Uitwerking: Maatregelen die gevolgen beperken (het beperken van risico's) Voorbeeld: BHV organisatie 2. **Arbeid hygiënische strategie/ bronbestrijding** Vier niveaus; 1. [Aanpak bij de bron ] Voorbeeld: niet naar concert 2. [Technische maatregelen ] Voorbeeld: geluid lager bij concert 3. [Organisatorische maatregelen ] Voorbeeld; concert korter laten duren 4. [Persoonlijke beschermingsmiddelen] (PBM) Voorbeeld: oordopjes 3. **Bescherming in lagen** 1. [Op ontwerpniveau] (intrinsieke veiligheid) Voorbeeld: zorgen dat niets kan branden 2. [Ingebouwde beheersfuncties] (geactiveerd ingeval van afwijkingen) Voorbeeld: sprinkler 3. [Detentie en herstel] (ingreep na detectie van afwijking) Voorbeeld: ontruimingssignaal 4. [Secundaire veiligheid] (voorkomen van schade) Voorbeeld: handblusser 5. [Hulpverlening] (beperking en herstel van schade) Voorbeeld; beperking en herstel van schade 4. **Veiligheidketen** - Proactie - Preventie - Preparatie - Repressie - Nazorg   **Veiligheidsketen vs vlinderdas** **Modellen**  **PDCA + risicomanagement** 1. Doelstellingen formuleren 2. Risico's inventariseren 3. Risico's evalueren 4. Maatregelen bedenken 5. RM- programma opstellen 6. RM- programma implementeren 7. Resultaten meten en evalueren **Overeenkomsten tussen verschillende modellen** - Alle aspecten gaan richting de bron - Werken in een cyclus **SMART** Maatregelen en doelstellingen zijn pas eenduidig en controleerbaar wanneer ze SMART zijn geformuleerd - Specifiek concreet - Meetbaar uitgedrukt in een maat of getal - Acceptabel overeengekomen tussen betrokkenen - Realistisch haalbaar binnen de randvoorwaarden - Tijdgebonden binnen welke termijn **Bedrijfsnoodorganisatie** Arbobeleid focust op continu aanwezige risico's Calamiteiten kunnen zich voordoen: - Plotselinge en acute ernstige bedreigingen Bedrijfsnoodorganisatie is nodig om: - Werknemers te beschermen - Werknemers te informeren, hoe te handelen - Persoonlijke en materiele schade beperken Bedrijfsnoodorganisatie omvat: - Een bedrijfsnoodplan - Een bedrijfshulpverlening organisatie (BHV) - Een ontruimingsplan - Een communicatieplan Hoorcollege 4 menselijk gedrag en cultuur ========================================= Gedrag Menselijk gedrag relevant; - Onveiligheid voor groot deel gerelateerd aan menselijke fouten - Beinvloeden van gedrag leidt tot meer veiligheid - Beinvloeden van werkomgeving leidt tot veiliger gedrag - Inzicht in menselijk gedrag belangrijk Oorzaken van menselijk gedrag: - Cultuur (opvoeding) - Sociale context (achtergrond) - Opleiding (theoretisch/ beroepsgericht) - Individuele ontwikkeling (persoonsgebonden) - Groepsdynamiek (externe beïnvloedingen) Gedrag en beslingingen volgens rasmussen: - Mensen reageren op de situatie die zij waarnemen - Mensen reageten op drie niveaus: 1. skill weinig bewust (routine, automatisch gedrag) 2. rule meer bewuste keuze (situatie wijkt af, regel toepassen) 3. knowledge erg bewust (situatie wijkt erg af, kennis/ vaardigheden nodig) volgens het SKR model handelen mensen zoveel mogelijk op het laatste niveau. (knowledge) gedrag: human error: theorie van reason: - Human error is gevolg van bedoeld gedrag (error= fout) - Twee categorieën: 1. slips handelingen niet zoals gepland, doel niet bereikt (uitglijder) 2. mistake handelingen wel zoals gepland, doel niet bereikt (vergissing) =gevolg van verkeerde beslissingen Model beredeneerd gedrag/ ASE model: - Veel menselijk gedrag is gepland \- zijn doelbewuste acties \- tegengestuurd of beredeneerd gedrag \- als het fout gaat, zijn het mistakes - Gedrag komt voort uit intentie - Intentie kan pas na afweging van - Attitude wat vind ik van de Handelingen - Sociale invloed wat vinden andere van deze handeling - Eigen effectiviteit denk ik dat ik het kan Veiligheidscultuur Veel definities, maar er is geen sluitende definitie: - Organisatiecultuur ten aanzien van veiligheid - Zoals wij de dingen hier rondom veiligheid doen en erover denken - Cultuur= collectieve mentale programmering - Patroon van gedeelde waarden, normen en verwachting Veiligheidscultuur is te benaderen via meerdere lagen Rituelen (uiterlijke kenmerken) Symbolen (voorbeelden goed gedrag) Normen (geschreven en ongeschreven regels) Basiswaarden (gedeelde waarden/ overtuigingen) Gedrag-cultuurmix de drijfveren van gedrag - Sommige maatregelen gericht op individueel persoon - Sommige maatregelen gericht op oranisatie - Maatregelen kunnen zichtbaar zijn handelen van mensen - Maatregelen kunnen onzichtbaar zijn in menselijke geest Gedrag- cultuurmatrix Cultuur en veiligheid: balans is noodzakelijk: Veiligheidscultuurladder: Beïnvloeden van veiligheidscultuur: - Maatwerk - Nut van noodzaak - Betrokkenheid - Halbaarheid - Omgaan met weerstand De wil om te veranderen! Voorbeeld: beïvloeden van veiligheidscltuur Het waterschap wil binnen twee jaar naar trede vier van de veiligheidscultuurladder: - Maatwerk waar sta je, wat doe je nu, hoe werkt het bij jullie? - Nut van noodzaak waarom is dit belangrijk? Politiek gedreven - Betrokkenheid welke afdeling betrek je hierbij? - Haalbaarheid waar sta je nu, wat moet je nog meer allemaal doen - Omgaan met weerstand wat als niet iedereen hetzelfde beeld heeft? Basisprincipes van risicobeheersing: Cyclische karakter en aanpak zo dicht mogelijk bij de oorzaak/bron **Veiligheidsketen maatregelen** Proactie zorgen dat er geen ontsteking bron is (nadenken vooraf) Preventie rookmelder Preparatie trainen van brandweerpersoneel Repressie een kind redden uit een brandend huid Fysiek: het lichaam Maatregelen: veiligheid, bril, helm, handschoenen Cognitief: feitelijk wat je hoofd kan Maatregelen: onderwijs, instructie kaarten, pauzes tegen vermoeidheid Psychische: je gemoedstoestand Maatregelen: stress-management, privé balans, opbouwende feedback geven. Hoorcollege 5 week A6 **Gevaar:** Intrinsieke [eigenschap] van een stof, uitrustingsstuk, gereedschap, werkmethode, situatie, enz., om een risico voort te brengen **Risico:** Mate van [waarschijnlijkheid] dat een [ongewenste gebeurtenis] zal plaatsvinden,\ bepaald door de kans van optreden, de frequentie of tijd van blootstelling en de\ omvang van het ongewenst effect. Verschil tussen gevaren en risico's: - Gevaar is het scenario (gevaar is overal) - Risico is oorzaken/gevolgen **Wat is een ongeval:** Diverse definities in omloop\ Altijd termen als:\ Ongewenst gebeurtenis\ Plotseling\ Schade Ongevallenpiramide (vb: arbeidsongevallen) Als er ergens een dode is gevallen bij een incident. het ongeval als kans verschijnsel: - Act of god: ls het fout gaat dan is het door god bepaald - Ongevallen horen er nu eenmaal bij: ongevallen hebben geen oorzaken - Ongevallen als menselijke fout; eerste wetgeving rondom het beschermen van mensen - Brokkenmakerstheorie: - Menselijke fouten - Gebrek aan discipline - Gebrek aan kennis - Gebrek aan motivatie - Overtreden van regels - Heinrich: ongevalspreventie, menselijk falen is de voornaamste oorzaak, verschil tussen oorzaken en gevolg. Ongevallen als omvallende dominostenen: 1. Persoonlijke achtergrond 2. Menselijk falen 3. Onveilige handelingen of situaties 4. Ongeval 5. Letsel en/of schade - Menselijke fout (79%) - Technisch falen (20%) - Act of god (1%) Oorzaken van ongevallen: [**basis oorzaken** ] - **Techniek** - Ontwerp - Slijtage/ onderhoud - **Gedrag** - Kennis - Evaring - Motivatie - Stressbestendigheid - Aandacht - **Organisatie** - Onvoldoende voorlichtingen opleidingen - Onjuiste werkmethode - Onvoldoende tijd - Onvoldoende leiding en toezicht - Ontbreken juiste middelen - Onvoldoende onderhoud Het ongeval als organische tekortkoming: - Menselijke prestatie afhankelijk van: - Cultuur - Sociale factoren - Beleid - 3 invalshoeken: - Technisch factoren - Organisatorische factoren - Gedragsfactoren Root cause analyse Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype, diagram Automatisch gegenereerde beschrijving Zwitserse gatenkaas model (reason)  Visgraatmodel (ishikawa) Kern van de methodes - Multicausale ongevalsanalyse - Factoren: - Persoonsgebonden factoren - Fysieke, technische, werkgebonden factoren - Organisatorische factoren  Een ongeval analyse is er om te achterhalen wat er verkeerd is gegaan in een probleem. Hoorcollege 6 regionale veiligheid/ crisis **Wat is een veiligheidsregio:** - Samenwerkingsverband veiligheidszorg van gemeenten - Verplichte samenwerking gemeenten - Alle burgemeesters zitten in het bestuur - 25 regio's in Nederland - Hulpverlening en regie op (fysieke) veiligheid - Brandweerzorg grootste taak\ Wat is een veiligheidsregio? - Instellen van een brandweer - nstellen van een GHOR (= geneeskundige hulpverlening) - Instellen van een meldkamer (112) - Inventariseren van risico's - Adviseren op voorkomen van\... - Preparatie voor rampenbestrijding, crisisbeheersing en\ informatievoorziening - Aanschaf en beheer materieel **Welke organisaties werken samen in een regio** - Gemeenten - Brandweer - Geneeskundig (GHOR) - Politie - Waterschap - Defensie - Nutsbedrijven (energie, water, vervoer etc.) - Overige **Hoe samen werken in regio?** - Netwerk belangrijk! - Maken beleids- en crisisplannen - Oefenen en voorbereiden - Optreden bij incidenten - Evalueren incidenten\ \  Investeren van risico's in de regio 1. Welke risico's kent de regio precies? (branden, rampen, crisis) 2. Vaststellen beleidsplan met risicoprofiel van de regio: Welke risico's zijn er? 3. Vaststellen crisisplan: Wie doet wat bij ramp/crisis? 4. Vaststellen rampenbestrijdingsplan: Wat doen we bij ramp/crisis op een specifieke risico-locatie? (fabriek, station, natuurgebied, luchthaven etc.) \ **Op deze manier zijn risico's in kaart gebracht en is regio voorbereid\ \ ** **Brandweer:** - Grootste 'partij' in veiligheidsregio - Brandbestrijding en hulpverlening - Pro-actie en (brand)preventie - Personeel is voor 20% in vaste dienst en voor 80 % vrijwilliger (= 'parttime beroeps) - Veiligheidsregio bepaalt opkomsttijden: hoe snel moet een brandweerwagen op locatie zijn na alarmering? **GHOR:** - Geneeskundige Hulpverlening in de Regio - GHOR werkt altijd samen met GGD (= gemeenschappelijke (of\ gemeentelijke) gezondheidsdienst) - Geleid door Directeur publieke gezondheid (DPG) (verantwoordelijk\ voor GGD én GHOR) - GHOR heeft netwerkstructuur: voert regie bij opgeschaalde zorg →\ er is méér nodig dan gewone hulpverlening - Netwerk bestaat uit GGD, huisartsen, ambulancevoorziening,\ ziekenhuizen, rode kruis, traumacentra, ggz, zorginstellingen,\ overigen. - GHOR vaak betrokken bij evenementen! **Gemeente:** - Gemeente is óók hulpverleningsorganisatie! - Vooral 'opvang en verzorgen' bevolking belangrijk - Veel capaciteiten nodig: vaak in Veiligheidsregio georganiseerd - Burgemeester érg belangrijk bij crisis → heeft opperbevel **Opschaling en grip** **GRIP=** Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure - Opschalingsprocedure - Zet verschillende teams in actie - Verschillende 'Coördinatiealarmen' - Brongebied/ effectgebied/verdeling taken Grip is altijd Multidisciplinair **Grip 1** brongebied (Brand in seniorenflat) lokaal **Grip 2** brongebied en effectgebied (scheepsbrand) directe omgeving **Grip 3** bestuurlijke betrokkenheid (tramaanslag Utrecht) gemeentelijk **Grip 4** gemeente grensoverschrijding (water ramp limburg) regionaal **Grip 5** regiogrensoverschrijding (wordt nooit gebruikt(corona)) landelijk **Onderwerpen blok A** 1. Introductie: Wereld van Veiligheid 2. Risicoanalyse 3. Risicobeheersingsmodellen 4. Risicobeheersing gedrag en cultuur 5. Ongevallen en onderzoek 6. Regionale risicobeheersong **Week A2 introductie in veiligheid** **Begrippenlijst A2** - Gevolg - ~~Perrow~~ - ~~Back~~ - ~~Wildavsky~~ - ~~Adams~~ - ~~Risicocomsensatie~~ - Privaat - Anticipatie vs veerkracht - ~~Kans~~ - ~~Ramp~~ - Publiek - ~~Objectieve veiligheid~~ - ~~Fysieke veiligheid~~ - ~~Sociale veiligheid~~ - ~~Subjectieve veiligheid~~ - ~~Risicodriehoek~~ - ~~Blootstelling~~ - ~~Risico~~ - Normal accidents - ~~Crisis~~ - ~~Risicosamenleving~~ **Begrippenlijst A3** - ~~Risicoanalyse~~ - ~~Risico evaluatie~~ - ~~Kwantitatief~~ - ~~Kwalitatief~~ - Meten onveiligheid - ~~Relatief ranking~~ - ~~Risicobeleving~~ - ~~Risico triplet~~ - ~~Risico-inventarisatie~~ - ~~Restrisico~~ - ~~Vlinderdasmodel~~ - ~~Risicobeheersing~~ - ~~Foutenboom~~ **Begrippenlijst A4** - ~~ALARA as low as reasonably achievable~~ - ~~Systeemdenken~~ - ~~Veiligheid in ontwerp~~ - ~~Brandbestrijding~~ - ~~Preventie in klassen~~ - ~~Crisisbeheersing~~ - ~~Veiligheidsketen~~ - ~~Beschermen in lagen~~ - ~~Risicobeheersing~~ **Begrippenlijst A5** - ~~Human factors~~ - Organisaties - ~~Theorie van reason~~ - ~~[Techniek ]~~ - ~~Risicomanagement~~ - Organiseren van veiligheid - Adoptie van veranderingen - ~~Veiligheidscultuurladder~~ - ~~SKR-model~~ - ~~Gedrag~~ - Gedrag-cultuurmatrix - ~~ASE-model~~ - ~~Veiligheidscultuur~~ **Begrippenlijst A6** - ~~Dominotheorie~~ - ~~Techniek~~ - ~~Risico~~ - ~~Zwitersekaas model~~ - ~~Visgraat model~~ - ~~Risico triplet~~ - ~~Directe oorzaken~~ - ~~Gedrag~~ - ~~Organisatie~~ - ~~6m's~~ - ~~Gevaar~~ - Heinrich - ~~Basisoorzaken~~ - Ongevalspiramide **Begrippenlijst A7**