Filosoof Tijd Plaats Theorie PDF
Document Details
Uploaded by ProfoundAppleTree4337
AP Hogeschool Antwerpen
Tags
Summary
This document appears to be lecture notes or study material on philosophy, focusing on historical figures and their theories. The text includes names of philosophers, dates, locations, and descriptions of various philosophical concepts such as reduction, the principle of sufficient reason, and others. It seems designed for academic study or research.
Full Transcript
1 2...
1 2 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Anaximander 600 vc Milette — Principe van voldoende reden Thales 600 vc Milette — Reductie rincipe van voldoende reden: P hales kwam als eerste met eennaturalistische verklaring zondertussenkomst vangoden T Voor alles wat er bestaat of gebeurt moet er een oorzaak of reden voor bestaan. of magie. edenering over de aarde: “De aarde is onbeweeglijk omdat er geen reden voor is dat deze R ij voorspelde als eerste eenzonsverduisteringen maaktemonopolie H zal bewegen, aangezien alle richtingen gelijk zijn. op olijfpersen. Ander Filosofen over Principe van voldoende reden: eductie: Van een geheel tot een deel komen datonderliggend is aan alles. R 1. C. WOLFF Archè = datgene dat onderliggend is aan alles, voor Thales was datWater Alles heeft een reden, anders zou het niet bestaan. 2. W.v. LEIBNIZ Andere Filosofen over Archè/Reductie: Als de oorzaak niet gekend is betekent dit niet dat deze er niet is, de mens heeft niet 1. DEMOKRITOS: altijd toegang toe Archè is voor hem onopdeelbare deeltjes ofAtomen 3. A. SCHOPENHAUER 2. ANAXIMANDER: Voldoende reden maar niet noodzakelijk oorzaak: Apeironeen onbegrensd en onbepaald element dat zelf geen kenmerken heeft. Het Reden: Vrije keuze is alles en niets tegelijk en is ultieme oorzaak van alle dingen. Oorzaak: vaak betrekking tot gedwongenheid 3. EMPEDOKLES: 4. D. HUME Archè is voor hem dewisselwerkingtussentweevan de vierelementen: water, Principe verklaart waarom dingen zijn niet door wat ze dat zijn geworden. lucht, aarde, vuur. Het kan niet worden bewezen en is een aanname. 4. ANAXIMENES: 5. ARISTOTELES: Luchtis fundamenteel voor alles en het is wat alles onderling verbindt. Alles heeft een doel: Volgens Aristoteles heeft alles in de wereld een doel waarvoor 5. Euklides het bestaat, inclusief de mens. Axiomatisering isreductie. Eencomplex geheel wordt herleid tot enkele eenvoudige uitsprakendie men aanvaardt vanwege hun evidentie of noodzakelijkheid én een erwacht altijd de vraag: “Waarom?”. V logische manier om daaruit de uitspraken te negeren. Op zoek gaan naar een reden. Het kan toeval zijn maar hoogstwaarschijnlijk niet. eductie ⇔ Holisme: R Er moet altijd voldoende reden zijn. Maar dat wilt niet zeggen dat we het zullen weten Verklaring niet reduceren maar op hetzelfde complexiteitsniveau houden. Zie Thales over Archè. eductie ⇔ Holisme: R Steven beide naar het vereenvoudigen van de wereld op basis van overeenkomsten en niet op differenties. et herleiden van een object tot elementen die niet meer verder opdeelbaar zijn. H → Ontwerpt vervolgens door combinatie van die elementen. anuit een basisvorm. V Vanuit een principe. Vanuit een grondstof. 3 4 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Anaximenes 550 vc Milette — Analogie Parmenides 475 vc Elea — Wet van de niet contradictie Analogieën: iet - Contradictie: N “ D e sterren draaien om de aarde als een tulband om het hoofd.” “Alles wat is, is en kan nooit niet zijn.” “De zon is zo plat als een blad.” Het kan niet tegelijkertijd zijn en niet zijn. “Universum als Molensteen” et heden is het enige dat bestaat: H Het verleden en de toekomst verschillen conceptueel van het heden als we ze als “echt” ver het algemeen maakte Anaximenes zwakke analogieën omdat er meer verschillen in O beschouwen leidt dat tot contradicties. zaten dan overeenkomsten. Voorbeeld: Een blad is niet mooi rond en een tulband zit strak rond het hoofd en niet ver Andere Filosofen over Niet-Contradictie: zoals sterren. 1. HERAKLEITOS Hij vergeleek met dagdagelijkse dingen. lles is voortdurend in bewegingen verandering is reëel. A Ondanks constante beweging, zien we eenheid, zoals een rivier die stroomt en dus constant Andere Filosofen over Analogieën: in beweging is toch als één geheel wordt gezien. 1. EMPEDOKLES Wisselwerking van de vier elementen (water, aarde, lucht,vuur) gedreven door liefde 2. WET VAN LEIBNIZ: en haat. Het gaat altijd tussen de wisselwerking van minstens twee archès. p verschillende tijdstippen (T1 en T2) heeft de rivier verschillende eigenschappen. Als deze O 2. XENOPHANES eigenschappen verschillen, zijn het in feite twee verschillende objecten of rivieren. “ Als ossen en paarden en leeuwen handen hadden en kunstwerken konden ————————————————————————————————————————— scheppen, dan zouden de paarden de godenbeelden als paarden, de ossen als ossen ZENO VAN ELEA en hun lichamen overeenkomstig hun eigen aard.” Schreef 40 paradoxen over leermeester Parmenides om aan te tonen dat hij gelijk had. 3. PLATO Een analogie vergelijkt twee dingen, terwijl een allegorie een symbolisch verhaal is pletten op verborgen contradicties. O met een diepere betekenis. Bepaalde aannames die los van elkaar staan, kunnen gevolgen hebben die wel tot een tegenstelling leiden. 4. MICHEL DE MONTAGNE Maakte Essays op basis van snelle analogieën. ntwerpen uit een voorbeeld dat niet behoort tot je discipline. O Het overnemen van structuur, zoals Victor Horta uit de muziek vormentaal overnam. 5 6 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Zeno van Elea 490 - 430 vc Elea — Reductio ad absurdum Eubulides 450 VC. Milete — Logische Paradoxen aradoxen: Een tegenfeitelijke paradox beschrijft een situatie die contra-intuïtief is. P Logische Paradoxen en Taalparadoxen. Een geval dat het zo is en een geval dat het zus is waar bij een van de twee jouw veront stelde mening is 1. L eugenaarsparadox De leugenaar zegt dat hij liegt, wat leidt tot de vraag: is die uitspraak waar? "Para" betekent "tegen" en "doxa" betekent "mening" (para dox). Dit is vergelijkbaar met de uitspraak "deze zin is onwaar," wat een zelf-tegensprekende verklaring is. 1. A chilles en de Schildpad: Stel dat tijd deelbaar is. en taalparadox ontstaat wanneer een bewering over zichzelf leidt tot een tegenstrijdigheid, E Laat Achilles een schildpad achtervolgen. Telkens als Achilles een beetje dichterbij zoals bij de zin "Deze zin is onwaar," die zichzelf tegenspreekt als ze waar of onwaar is. komt, is de schildpad in die tijd een beetje verdergegaan. Dit proces herhaalt zich oneindig, dus Achilles zal de schildpad nooit inhalen. 2. S orites-paradox 2. Atalanta Dit betreft het beetje bij beetje verwijderen of toevoegen van elementen: Deelbaarheid van Ruimte: Bijvoorbeeld, neem een hoopje zand en verwijder telkens één korrel. Wanneer is het geen hoopje meer? aat Atlanta een bepaalde afstand afleggen. Om de helft van het parcours te bereiken L Wanneer is iemand kaal? heeft ze de helft van de tijd nodig. Maar om tot de helft te geraken moet ze eerst een kwart van de afstand afleggen, en daarvoor moet ze een achtste lopen, enzovoort. Anderen over Logische Paradoxen: 1. B. RUSSEL: tlanta zal uiteindelijk een oneindig aantal eindige afstanden hebben afgelegd, wat A Paradox van Bertrand Russell haar een oneindig lange tijd zou kosten. Ze zou nooit aankomen of vertrekken. Dus, Comprehensieprincipe: Alles en elke eigenschap van alles bepalen een verzameling. ruimte is niet deelbaar. Dingen behoren omwille van een eigenschap tot een verzameling, of het behoren tot die verzameling is een eigenschap. 3. V eelheidsparadox: Stel dat er meerdere dingen zijn, meer dan één. b; alle groene dingen horen in een verzameling van groene dingen als ze groen zijn. v Elke verzameling van dingen bevat een bepaald aantal dingen, niet meer en niet Dan is groen zijn een eigenschap minder. Als je eenoneindigaantal dingen zou hebben, danis het aantal onbepaald. aradoxale tekeningen zoals Penrose driehoek/ Escher zijn werk. P Neem de verzameling van de dingen om je heen: tussen elke twee dingen kun je een Die projecten kunnen in werkelijkheid niet gemaakt worden. derde veronderstellen. Het aantal dingen is nu onbepaald. Een bepaald aantal blijkt dus onbepaald te zijn. Dus, er is maar één ding: het universum. Anderen over Reductio Ad Absurdum: 1. SOCRATES: Op straat vragen stellen aan de mens, Discussie van Rechtvaardigheid 2. PLATO Hij gebruikte Reductio Ad Absurdum als argumentatievorm. ls je een tegenstrijd als uitkomst hebt. A → Een fout gemaakt of een verkeerd uitgangspunt. evolg = Herberekenen of uitgangspunt bijstellen G → Je mag het besluit niet aanpassen door de tegenstrijd weg te werken. 7 8 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Protagoras 450 VC. Samos — Antilogie Socrates 450 VC. Athene — Dilemma en Maieutiek Antilogie Methode ocrates gebruikte een dialectische methode om filosofische vragen te verkennen, vaak door S middel van dialoog. Leren Argumenteren: 1. Wat wil je verdedigen? Begin met een eenvoudige en mogelijk dubbelzinnige 1. Euthyphro Dilemma: uitspraak. Socrates: "Eisen de goden dingen van ons omdat ze moreel juist zijn, of is iets moreel juist 2. Maak een lijst van ondersteunende argumenten voor je positie. omdat de goden het van ons eisen?" 3. Anticipeer op mogelijke tegenargumenten van je tegenstander. Euthyphro: "De goden houden van wat goed is." 4. Zet de contra-argumenten om in pro-argumenten Euthyphro: "De goden zijn het er waarschijnlijk niet over eens." 5. Voeg de negaties van de oorspronkelijke pro-argumenten toe aan de lijst van Euthyphro: "Wat alle goden graag hebben is goed, en wat ze haten is slecht." contra-argumenten en vind ondersteunende argumenten daarvoor. Socrates: "Ofwel bepalen de goden wat goed en slecht is zoals het hen uitkomt, ofwel is er 6. Verfijn de Lijst: Verwijder absurde argumenten uit de pro-lijst. ets dat buiten hen ligt." Euthyphro: "Ofwel zijn ze amoreel, ofwel zijn ze niet almachtig." a kritisch over je ontwerp, zoek naar negatieve dingen en niet enkel dingen die in je G voordeel spreken. 1. Socratisch Gesprek // Maieutiek Socrates gebruikte de Socratische methode om anderen via vragen tot conclusies te leiden. ocrates leidt Euthyphro naar de conclusie, waardoor ze deze zelf erkent. S Socrates weet waar hij naartoe wil. (De grote W-aarheid) Door de juiste vragen te stellen, brengt hij haar tot het inzicht dat hij voor ogen heeft. Socrates gelooft dat iedereen tot de waarheid kan komen, omdat iedereen de waarheid al in zich heeft, maar zich dat niet bewust is. Maieutiek (Maieutiek = Vroedvrouw Kunde): ilemma's verhelderen een argument, maar vermijd valse dilemma's, die een derde D mogelijkheid over het hoofd zien. Als je betrapt wordt, valt het argument uiteen. 9 10 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Plato 460 VC. Athene — Allegorie Aristoteles 360 VC. Athene — Existentialisme, alternativiteit, taxonomie De Allegorie van de Grot / Grot van Plato 1. Essentialisme ristoteles maakt onderscheid tussen de essentie en de omstandigheden (bijkomstige A e allegorie beschrijft mensen die vastgeketend zijn in een grot, kijkend naar schaduwen die D eigenschappen) van een object. op een muur worden geprojecteerd met behulp van poppen. Deze schaduwen brengen een boodschap over zonder woorden. ccidenten zijn eigenschappen die niet essentieel zijn voor het bestaan van een object. A Zonder deze eigenschappen blijft het object wat het is. Politieke Misleiding:Plato waarschuwt dat politici ideeën in de hoofden van burgers → planten door hen dingen te beloven die niet waar zijn. De essentie is verbonden met de substantie,hetgeen dat blijft onder verandering. Hij vergelijkt de polis (de stad) met een schip dat wordt bestuurd door mensen die misschien niet weten hoe ze moeten navigeren, maar wel weten hoe ze het stuur moeten vasthouden. 2. ExistentialismeJean Paul Sartre. xistentie voorafgaand aan Essentie: Sartre stelde dat mensen eerst bestaan en dan zelf hun E Twee Werelden: → essentie bepalen. Dit betekent dat mensen niet vooraf vastleggen in wie ze zijn; het is aan Zintuiglijke Werkelijkheid:Deze wereld is de schaduwen in de grot, een afspiegeling van de hen om dat te bepalen. echte wereld. Mensen zijn "veroordeeld om vrij te zijn", en hebben anderen nodig om zichzelf te begrijpen. Ware Werkelijkheid:Dit is de wereld buiten de grot, in het zonlicht, die alleen kan worden bereikt door filosofie en kritisch denken. Wat maakt iets uniek? Waar gaat het over? Achterhaal steeds wat iets bijzonder maakt? Ideeën over de ziel en kennis: 3. Taxonomie lassificatie is een indeling volgens de uiterlijke kenmerken. C are Kennis:Dit is een herinnering van de ziel die verloren is gegaan door de geboorte, W Vormis essentieel. maar kan worden herontdekt door middel van socratische dialogen. De geboorte wordt axonomie iscategoriseringals een wetenschappelijke techniek. T gezien als een traumatische ervaring die de ziel doet vergeten. Het komt erop neer zaken in groepen (taxa) onder te brengen en steeds verder diehokjes op te delen. → Door Socratisch gesprek achter de waarheid komen. lternativiteit: A etempsychosis: M Als ontwerper is men verantwoordelijk voor bepaalde keuzes, tenzij er bepaalde richtlijnen Als de mens sterft, gaat de ziel naar een andere drager. Dit idee nam Plato over van zijn die men moet volgen zoals wetgeving. Pythagoras en Socrates. → Maar mag men zich daarachter verstoppen? → Moet men niet altijd zoeken naar alternatieve oplossingen zodat men Anderen over allegorieën: ten volle moreel verantwoordelijk kan zijn? 1. ANAXIMENES cepticisme ten Opzichte van Aristoteles S Eenanalogievergelijkttwee dingen, terwijl eenallegorieeensymbolisch verhaalis Newtonbouwde voort op de sceptische reacties die Aristoteles' wereldbeeld uitdaagden. met een diepere betekenis. Sceptici zoalsCarneadesbenadrukten dat Aristoteles vaak speculeerde over zaken waar en allegorie gebruiken om iets uit te leggen, kan helpen om een complexe situatie vanuit E weinig tot geen empirisch bewijs voor was. een ander perspectief te bekijken. 11 12 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Theorie Pyrrho 200 VC. Elis — Epochè Sextus Empiricus 200 Regressus ad infinitum — — Trilemma pochè (oordeelsopschorting) E We kunnen niet weten wat de waarheid is over alles. De mens zal nooit de absolute waarheid neindige regressie: Sextus Empiricus wees erop dat wanneer we proberen een premisse te O achterhalen: zeker niet zaken buiten de zintuiglijke waarneming. rechtvaardigen door een beroep te doen op een eerdere premisse, we uiteindelijk in een oneindige keten van argumenten kunnen belanden. De mens zalnooitin staat zijnde waarheid van alleste achterhalen. → →Er zijn alleen maarmeningen. it betekent dat we nooit echt bij een definitief bewijs aankomen, omdat elke premisse weer D →Er isniet voor alleseenoplossingof reden. afhankelijk is van een ander. ordeelopschorting leidt tot innerlijke rust, omdat we ons geen zorgen hoeven te maken over O Het rechtvaardigen van die Premissen kan op drie manieren: dingen waar we geen zintuiglijke informatie over kunnen verkrijgen. 1. Dogma:We accepteren bepaalde premissen gewoon als waar, zonder verder bewijs (bijvoorbeeld geloofsovertuigingen). Anderen over Epochè: 2. Cirkelredenering:(Petitio principii): We gebruiken de premisse zelf als bewijs voor 1. EPICURUS diezelfde premisse, wat leidt tot drogreden. Hij zag genot als hoogste doel in het leven. Gedrag moet gericht zijn op het bereiken 3. Regressus ad infinitum:We belanden in een oneindige regressie waarbij elke van genot. premisse weer afhankelijk is van een andere, zonder ooit op een solide basis uit te ewijs van het niet bestaan van God: B komen. → God is almachtig, alwetend en moreel perfect → Die God moet dus in staat zijn om het kwade te verdrijven. Uitwegen voor het Trilemma → Maar er is kwaad. 1. Foundationalisme: → Dus God is onmachtig, onwetend of niet moreel perfect. Bepaalde uitspraken zijn zelf-evident, zoals "ik leef". Simpelweg waar. → Daarom bestaat hij niet. 2. Contextualisme: In specifieke contexten kunnen bepaalde aannames niet worden betwist. 2. Z ENO VAN KITION 3. Coherentisme: Hij dacht dat het hebben van instituten zoals wetten, geld, relligie overbodig was om Overtuigingen legitimeren elkaar binnen een coherent systeem. een goede samenleving te hebben. 4. Infinitisme: Totale vrijheid is moeilijk, maar respect voor een ander kan. De oneindige reeks van redenen kan juist zelf de legitimiteit versterken. → Wie wijs is, weet wat kan en niet kan. 5. Foundherentisme: Een combinatie van foundationalisme en coherentisme; kennis opbouwen is als het 3. S EXTUS EMPIRICUS invullen van een kruiswoordraadsel. Volgens Sextus is het beter om het oordeel op te schorten in kwesties die buiten de zintuiglijke waarneming vallen. Door geen definitief oordeel te vellen over zaken die pochè: Volgens Sextus is het beter om het oordeel op te schorten in kwesties die buiten de E we niet kunnen kennen, bereiken we innerlijke rust zintuiglijke waarneming vallen. Door geen definitief oordeel te vellen over zaken die we niet kunnen kennen, bereiken we innerlijke rust Hij stond voor gelijkheid voor mannen en vrouwen. 13 14 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Euklides 325 - 265 VC. Megara — Axiomatiek Augustinus 354 - 430 Numidië — Twijfel, Poëzie, Mystiek et is de axiomatische methode waarbij alle bestaande wiskundige kennis in een structuur H ugustinus was christelijk opgevoed, maar verwierp het vroegchristelijk denken. Hij keerde A wordt gegoten, zodat alles afleidbaar wordt uit een beperkt aantal gekozen zekerheden. zich naar het manicheïsme, wat op dat moment een wereldgodsdienst is. Volgens dit geloof is het bestaan een strijd tussen de machten van het licht en de duisternis. lementen E 13 Boeken: Euklides verzamelde alle bekende wiskundige kennis in zijn tijd in 13 boeken, a zijn breuk met het manicheïsme en scepticisme, bekeerde hij zich uiteindelijk tot het N genaamd Elementen. Deze boeken bevatten 465 afgeleide stellingen, 23 definities, 9 christendom en werd hij priester en bisschop. Hij werd een belangrijke kerkvader en pleitte algemene inzichten (axioma's), en 5 postulaten (fundamentele aannames). voor constructieve twijfel. evijf postulatenvanEuklides vormen debasis voor zijn geometrische redeneringen. Het D 1. Twijfel meest controversiële van deze postulaten was het vijfde postulaat, ook bekend als het ugustinus' twijfel is constructief: hoewel hij sceptisch was, geloofde hij dat kennis mogelijk A parallellenpostulaat, was. Hij stelde dat vergissing over het eigen bestaan onmogelijk is: "Si fallor, sum" (Als ik me vergis, besta ik). xiomatisering isreductie. Eencomplex geheel wordt herleid tot enkele eenvoudige A uitsprakendie men aanvaardt vanwege hun evidentie of noodzakelijkheid én een logische ené Descartesbouwde later voort op "Je pense, donc je suis" (Ik denk, dus ik besta), R manier om daaruit de uitspraken te negeren. waarin denken en bestaan onafscheidelijk zijn. Twijfel kan destructief zijn, maar is essentieel voor kritisch onderzoek en zelfbewustzijn. Andere Filosofen over Axiomatiek 1. ISAAC NEWTON 2. Poëzie: Newton ging op de manier van Euclides te werk. ugustinus' "Belijdenissen" zijn deels autobiografisch en bevatten veel poëtische elementen, A Het zijn eigenlijk bewegingsprincipes en geen wetten. waarbij filosofie een kunstvorm wordt. ilosofen alsRichard Rorty en Martha Nussbaumsuggereren dat kunst en literatuur ook een F bron van morele en filosofische reflectie kunnen zijn. oëzie en kunst, hoewel niet altijd logisch, kunnen inspirerend en stimulerend zijn voor zowel P filosofisch denken als creatief ontwerp. 3. Mystiek: ystiek gaat over de vereniging met een hogere werkelijkheid die het aardse overstijgt. M Pseudo-Dionysius benadrukt dat mystieke vereniging alle zintuiglijke en rationele kennis overstijgt. ilosofen zoalsKant, Jaspers en Wittgensteinhebben verschillende opvattingen over F mystiek, variërend van kritiek tot erkenning. ystieke ervaringen, hoewel onuitdrukbaar, kunnen inspireren, maar zijn volgens sommige M denkers geen betrouwbare kennisbron. 15 16 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Ahmad Ibn-Rushd 1140 Marrakesh - Leer van de dubbele weg J ohannes Scottus 810 - 877 Ierland - Linguïsme Eriugena Invloedrijke filosoof en jurist uit Cordoba en Marrakesh. Hij is vooral bekend om zijnLeer van de Dubbele Weg,waarin hij stelde dat eréén waarheid is, maar deze via twee wegen Eriugena’s filosofie is sterk pantheïstisch: God en het universum vallen samen. benaderd kan worden:geloofennatuurfilosofie. antheïsmestelt dat God overal is, terwijl pantheïsme suggereert dat God het universum is P hmad ibn Rushd, bekend als Averroës in het Westen, kreeg deze naam door de latinisering A en zich er niet meer mee bemoeit. Panentheïsme biedt een middenweg: God valt deels van zijn Arabische naam tijdens de Middeleeuwen. Europese geleerden gebruikten vaak samen met de schepping, maar behoudt een transcendente component. Latijnse versies van Arabische namen om ze gemakkelijker uit te spreken en te integreren in westerse wetenschappelijke en filosofische werken. riugena markeerde hetbegin van de scholastiek,waarbij filosofie ondergeschikt was aan E theologie. Zijn werk richtte zich op de juiste interpretatie van klassieke teksten om waarheid verroës geloofde datgeloofswaarhedenennatuurfilosofischebevindingen niet in A te onthullen,geïnspireerd door de ideeën van Augustinusen Plato. tegenspraak mogen zijn. Als er een conflict lijkt te zijn. ij benadrukte hetbelang van taal(linguïsme), waarbijstijlfiguren en de structuur van taal H verroës' benadering van het klassieke denken en zijn commentaren opAristotelesvonden A nieuwe inzichten konden bieden. weerklank bij middeleeuwse filosofen, vooral in de Parijse artesfaculteit. Meesters zoalsZeger van Brabant en Boëthius van Dacia waren aanhangers van Averroës. Andere Filosofen over Pantheisme 1. SPINOZA eze denkers, hoewel gelovig, benadrukten datin geval van twijfel de natuurfilosofische D Door Eriugena beïnvloed werd, stelde dat de scheppende en geschapen natuur inzichtenvoorranghadden. Dit leidde tot conflicten met theologen, die soms spraken van samen één substantie vormen: "Deus sive natura" (God is de natuur en omgekeerd). een "leer van de dubbele waarheid," maar Averroës pleitte juist vooréén waarheid met → Alle godsdiensten zijn gelijkwaardig meerdere benaderingswijzen. oor ontwerpers en denkers biedt deze leer inzicht in het belang van verschillende V benaderingen en het belang van interpretatie bij het zoeken naar oplossingen, waarbij wetenschappelijk onderbouwde methoden de voorkeur krijgen. 17 18 Filosoof Tijd Plaats Theorie Thomas Van Aquino 1240 Italië - Scholastische Methode Filosoof Tijd Plaats Theorie ohn Duns Scotus J 1300 chotland S — Scheermes as een invloedrijke filosoof en theoloog, geboren in Roccasecca, Italië. Hij is vooral bekend W Willem Van Ockham Engeland om de ontwikkeling van descholastische methode,een gestructureerde aanpak van theologisch en filosofisch onderzoek, die bestaat uit drie stappen: et Scheermes: H 1. L ectio(verklarend lezen), Principes: → Structuur van de tekst, "Vermenigvuldig entiteiten niet zonder noodzaak." → analyse, zin per zin: verklaring moeilijke termen, "Veelheid moet niet worden aangenomen, tenzij noodzakelijk." → allegorische en analogische interpretatie: blootleggen van de diepere symbolische en spirituele betekenis. et "scheermes" stelt dat we moeten kiezen voor de eenvoudigste verklaring die evenveel H 2. Quaestio(vraagstuk), verklaart als complexere alternatieven. Dit principe is geen bewijs, maar een succesvolle inzoomen op vragen als “bestaat de ziel?” en “is de wereld geschapen?” vuistregel. 3. Disputatio(publiek debat). → tegenargumenten door collega’s, gegradueerden en studenten et scheermes moedigt aan om zaken zo eenvoudig mogelijk voor te stellen zonder H → Discussie tussen magister en baccalaureus onnodige complexiteit toe te voegen → Nauwgezet genoteerd Finale conclusie door de magister ckham stelde dat kennis gebaseerd moet zijn op zelf evidence, empirie, of openbaring. O niversaliënstrijd: Thomas was betrokken bij het debatover de ontologie van algemene U Indien iets niet bewezen kan worden door deze bronnen, is het bestaan ervan onzeker. begrippen (universalieën). Hij onderscheidde verschillende posities: 1. Algemene begrippen, zoals schoonheid, bestaan onafhankelijk van de mens. it principe suggereert dat het beroep op God voor kennis van de natuur niet nodig is, D 2. Algemene begrippen bestaan binnen de dingen zelf. omdat dit een vorm van cirkelredenering (petitio principii) is. 3. Woorden zijn slechts labels en corresponderen niet noodzakelijkerwijs met een werkelijkheid. 4. Dergelijke begrippen bestaan alleen in de menselijke geest. → John Duns Scotus en Willem van Ockham gaan hier op verder etrus Damiani:Thomas van Aquino nam stelling tegenDamiani's visie dat filosofie P ondergeschikt is aan theologie. Hij pleitte voor een adviserende rol van filosofie, die theologische conclusies ondersteunt en compatibel is met de natuurfilosofie. Dit idee wordt samengevat in de uitspraak "Filosofie is de dienster van de theologie." 19 20 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Thomas More 1500 Londen — Utopie Michel de Montaigne 1550 Bordeaux — Essays en aforisme Utopie: ontaigne was een Franse filosoof en politicus, geboren in Bordeaux. Hij staat bekend om M zijn ontwikkeling van het essay als literaire vorm en om zijn aforismen. EenUtopia is een niet-bestaande, wenselijke plaats. → Een denkbeeldige plek met een maatschappij ingericht volgens de ideale economische, ssays: E politieke en religieuze structuur. Publicatie: In 1580 publiceerde Montaigne 107 korte hoofdstukken, die hij"essais"noemde, wat"probeersels"betekent. Dit markeerde de geboorte van het essay als genre. ‘Nova Insula Utopia’ = nieuw eiland Utopia. → Dit eiland is om een schets te maken van een goede wereld. Het geeft impliciete kritiek op de toenmalige Engelse maatschappij. enmerken van Essays: K → Hij heeft het over iets wat zou kunnen zijn. Een essay iseen persoonlijke beschouwing, meestal kort (ongeveer 1000 woorden), maar kan langer zijn. Het is geschreven in verzorgde taal en bevat stijlfiguren, maar zonder ore wilde zijn Utopieniet verwezenlijktzien worden, hij wildelouter ervoor zorgen dat M expliciete wetenschappelijke onderbouwing. mensen inziendat het anders kan zijndan de toenmalige situatie. e stijl is informeel, spitsvondig, gedurfd, en soms stoutmoedig. Hoewel de boodschap D umanistische Inzichten:More was een voorloper van hetEngelse humanisme, dat H serieus kan zijn, is het essay zelf vaak speels. voortkwam uit Italië en zich richtte op een kritische herlezing van klassieke werken. Het humanisme was een reactie op de scholastiek en plaatste de mens, in plaats van God, en goed geschreven essay kan de lezer doen inzien en overtuigen.Hoewel een essaygeen E centraal. More promootte gendergelijkheid, vooral op het gebied van onderwijs. strikt bewijslevert, is het in de literatuur een van de meest overtuigende stijlen. topie VS Dystopie: U forismen: A Plato’sbeschrijving van de ideale staat in zijn werken kan wordengezien als een van de Een aforisme is eenbeknopte, gevatte uitspraak, doorgaansniet langer dan een zin. eerste utopieën.Elke utopie benadrukt wat beter kan en moet,terwijl een dystopie het Het is een doordenker, vergelijkbaartweetsvan vandaag. tegenovergestelde doet door een negatief toekomstbeeld te schetsen. Impact: Geslaagde aforismen kunnen trendsetters zijn en hebben vaak een grote impact, zoals beroemde aforismen in de architectuur:"Lessis more" en "Form follows function." iverse architecten/ designers gaan voor een betere wereld in alomvattende projecten. D → vaak grootschalig Gesamtkunstwerken en aforisme is een kort en krachtig stuk tekst, iets wat blijft hangen. Doorgaans zijn ze niet E langer dan een zin. Voorbeeld: Renaat Braem (lintstad), Luc Deleu 21 22 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie Francis Bacon 1600 Londen — Inductie en intersubjectiviteit Galileo Galileï 1600 Pisa — Correspondentie Principe Inductie versus Deductie: alileo, geboren in Pisa, wordt vaak beschouwd als de vader van de moderne wetenschap. G Inductie:Bij inductieve redenering worden algemene uitsprakenafgeleid uit specifieke Hij was een baanbrekende natuurkundige, wiskundige, astronoom en filosoof waarnemingen.Het is de basis van experimenteel onderzoek, maar geeft geen absolute zekerheid. ekel aan Aristoteles, onder andere zijn theorie waarin hij verklaart datzwaardere objecten h Voorbeeld:Uit de herhaalde observatie dat de zon elke dag opkomt, wordt de conclusie sneller vallen. Dit heeft hij zelfonderzocht: getrokken dat de zon ook morgen zal opkomen. Galileo vond manieren om de tijd nauwkeurig te meten, ondanks de beperkingen van zijn tijd. eductie:Deductieve redenering begint met eenalgemene uitspraak en leidt daaruit D In plaats van de zon als tijdsaanduiding te gebruiken, wat onnauwkeurig was voor specifieke conclusiesaf.Deductie biedt meer zekerheid, maar brengt vaak geen nieuwe korte tijdsintervallen, gebruikte hij methoden zoals belletjes, polsslagen of kennis aan. waterklokken om de tijd te meten. Voorbeeld:"Alle vrouwen houden van chocolade" leidt tot de conclusie dat een specifieke vrouw ook van chocolade houdt, als de premisse waar is. eze zorgvuldige timing maakte zijn experimenten aanzienlijk betrouwbaarder en D revolutionair voor zijn tijd. In Parijs leerde Bacon: reëerde desterrenkijker C Bacon nam deessayvormvanMichel de Montaigneover en introduceerde deze in → Op systematische wijze naar het heelal kijken. Engeland. Hoewel zijn essays sterk leken op die van Montaigne, werden ze soms Hij ontdektekratersen bergen op de maan,wat in tegenspraak was met deAristotelische bekritiseerd omdat zemeer gericht waren op subjectiviteit dan op objectiviteit. opvatting dat hemellichamenperfect glad waren. ovum Organum (1620): N Einde Aristoteles.wat leidde tot deopkomst van zowel theoretische als experimentele → Reactie opAristoteles:Bacon schreef Novum Organum als een tegenhanger van Aristoteles' natuurkunde Organon, waarin hij een nieuwe wetenschappelijke methode beschreef. het idee dat er een overeenkomst (isomorfie) bestaat tussen theorie en realiteit. ova Atlantis (1626): N In Nova Atlantis beschreef Bacon eenutopische samenleving waar wetenschap enkennis et correspondentieprincipe werd een fundament van de wetenschappelijke methode, H centraal staan.Het werk diende als een allegorie voor zijn visie op een ideale waarbij men geloofde dat theorieën die goed corresponderen met observaties, waarschijnlijk wetenschappelijke gemeenschap. Al dit geïnspireerd opThomas More de werkelijkheid nauwkeurig beschrijven. uis van Salomo: Dit fictieve onderzoeksinstituut in Nova Atlantis symboliseert een ideale H it principe, hoewel moeilijk te bewijzen, wordt vaak gebruikt in analogieën: als wiskunde D wetenschappelijke samenwerking,waar onderzoekers samenwerkten zonder overeenkomt met de werkelijkheid, kunnen we diezelfde logica op andere gebieden persoonlijke ambitie, maar enkel voor het welzijn van de mensheid. toepassen. nderen over Inductie: A Hume stelde de vraag:hoe kunnen we zeker weten dat de toekomst zal lijken op het verleden? 23 24 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie homas Hobbes T 1600 Ierland — Mechanisering Isaac Newton 17e eeuw Woolsthorpe — Universalisering René Descartes Frankrijk ewtons belangrijkste bijdrage was zijn formulering van dewetten van de zwaartekracht N Thomas Hobbes: en beweging, die een universeel kader boden voor het begrijpen van zowel de aardse als de kosmische fenomenen. onisme:Hobbeswas een monist, wat betekent dat hij geloofde dat er slechtséén soort M werkelijkheidbestaat: de materiële werkelijkheid. o wordt het duidelijk dat de Aristotelische fysica moet worden herzien. Z Volgens Hobbes isalles wat bestaat fysiek en waarneembaar, en bestaat ergeen → Galileo een experimentalist en geen theoreticus immateriële ziel of geestbuiten deze fysieke werkelijkheid. Voor Hobbes is deziel een fictie; alles, inclusief de menselijke geest niversalisering U Newton's werk kan worden gezien als een culminatie van dezoektocht naar universele elovige cirkelredenering: G principes in de natuurwetenschapdie begon bij de presocraten en door de eeuwen heen God bestaat omdat een heilige tekst het zegt en het is waar want het is het woord van god verder werd ontwikkeld door denkers zoals Plato en Aristoteles. echanistisch Wereldbeeld: M Presocraten:De presocraten waren de eersten die zochten naar een fundamentele "archè" Hobbes zag de wereld als een gigantisch mechanisme waarin alles, inclusief menselijk gedrag, volledig gedetermineerd is. Hij stelde dat als we alle oorzaken kennen, we alle ewton's werk verklaarde ook de wetten vanKepler,die beschrijven hoe planeten in N gevolgen kunnen voorspellen ellipsbanen rond de zon bewegen en hoe hun snelheid varieert afhankelijk van hun afstand tot de zon. René Descartes: Anderen over Universalisering ualisme:In tegenstelling tot Hobbes was Descartes een dualist. D 1. PLATO Hij geloofde dat de werkelijkheid bestaat uittwee fundamenteel substanties: Het idee van een duale werkelijkheid, waarbij de zintuiglijk waarneembare wereld het lichaam(res extensa) ende geest(res cogitans). slechts een schaduw is van de ware, ideale wereld van vormen en wiskundige Volgens Descartes zijn lichaam en geest gescheiden, maar ze interageren wel met elkaar. perfectie. 2. ARISTOTELES elovige overtuiging: G Hij maakte een onderscheid tussen de bovenmaanse (hemelse) en ondermaanse Een goede god misleidt niet, want als hij bestaat moet hij goed zijn. (aardse) sferen, met verschillende wetten die volgens hem deze twee domeinen beheersten. ationalisme:Descartes was een voorstander van het rationalisme, het idee dat kennis en R waarheid voortkomen uit de rede en niet uit de zintuiglijke ervaring. Hij introduceerde het cepticisme ten Opzichte van Aristoteles S concept van aangeboren ideeën (ideae innatae), wat inhoudt dat sommige kennis al in de Newton bouwde voort op de sceptische reacties die Aristotelisch' wereldbeeld uitdaagden. geest aanwezig is bij de geboorte, zonder dat deze uit ervaring afkomstig is. Sceptici zoalsCarneadesbenadrukten dat Aristoteles vaak speculeerde over zaken waar weinig tot geen empirisch bewijs voor was. Zijn beroemde uitspraak"Ik denk, dus ik ben"(Cogito, ergo sum) illustreert dit idee. mpirisme VS Rationalisme E Empiristen geloven dat alle kennis afkomstig is uit zintuiglijke ervaring. Zij stelden dat mensen bij hun geboorte een onbeschreven blad zijn. ationalisten gelovendat sommige kennis al in de geest aanwezig is bij de geboorte, zonder R dat deze uit ervaring afkomstig is. 25 26 Filosoof Tijd Plaats Theorie Filosoof Tijd Plaats Theorie George Berkeley 18e eeuw Ierland — Redundantie David Hume 1750 dinburgh, E — Anomalieën Schotland edundantieverwijst naar het idee dat als een bepaald conceptof entiteit geen R noodzakelijke rol speelt in onze verklaringen, het dan overbodig is. nnomalieën: A hoe we omgaan met anomalieën – verschijnselen die buiten de verwachte patronen vallen. Dit is een toepassing van Het Scheermes nomalieën in Wetenschap:In de wetenschap kunnenanomalieën bestaande regels of A ritiekJohn Lockeonderscheidde tussen primaire en secundaireeigenschappen. K theorieën uitdagen. Hume stelt dat we, wanneer we met een anomalie worden Primaire eigenschappen, zoals grootte en vorm, zouden objectiefbestaan, onafhankelijk van geconfronteerd, de regels moeten herzien of de anomalie moeten verklaren als een de waarnemer. uitzondering. Dit kan leiden tot een herinterpretatie of zelfs verwerping van de regel. ecundaire eigenschappen, zoals kleur en smaak, bestaanalleen in relatie tot een S Inductieis een methode waarbij algemene conclusies wordengetrokken op basis van waarnemer. Berkeley betoogde echter dat dit onderscheid zinloos is, omdat alle specifieke waarnemingen. Bijvoorbeeld, na vele malen gezien te hebben dat de zon elke eigenschappen uiteindelijk afhankelijk zijn van de waarneming. ochtend opkomt, kunnen we concluderen dat de zon altijd zal opkomen. r isgeen reden omprimaire en secundaire eigenschappentescheiden, omdat beide E et Probleem van Inductie H alleen bestaan in de geest van de waarnemer. hoe kunnen we zeker weten dat de toekomst zal lijken op het verleden? Anderen over Redundantie. e vertrouwen op inductie omdat het in het verleden gewerkt heeft,maar dit is een W cirkelredenering: we nemen aan dat het verleden een betrouwbaregids is voor de 1. P IERRE SIMON LAPLACE toekomst, Frans wiskundige en astronoom, beweerde dat hij geen beroep hoefde te doen op God om de bewegingen van hemellichamen te verklaren. Dit betekent niet dat hij het evolgen G bestaan van God ontkende, maar hij liet zien dat God overbodig was in zijn Hume’s ideeën over anomalieën en inductie hebben diepgaande implicaties voor hoe we wetenschappelijke verklaring. over wetenschap en kennis nadenken. Hij benadrukt dat geen enkele regel of wet noodzakelijk is; elke regel kan door nieuwe ervaringen of anomalieën worden uitgedaagd en erkeley's werk toont aan dat het wegnemen van onnodige veronderstellingen niet alleen B mogelijk verworpen. leidt tot eenvoudiger theorieën, maar ook tot diepere inzichten in de aard van de werkelijkheid. 27 Filosoof Tijd Plaats Theorie Immanuel Kant 18e eeuw Pruisen — Analytisch, Synthetisch eactie op Hume R Kant betoogde dat er wel degelijk kennis mogelijk is die zowel deductief (niet-empirisch) als contingent (niet-noodzakelijk) is, zoals wiskundige stellingen. Hij probeerde de kloof te overbruggen tussen empirische en a priori kennis. ritik der Reinen Vernunft (1781): In dit werk introduceert Kant zijn concept van de K "Copernicaanse omwenteling" in de filosofie. In plaats van te denken dat kennis enkel afhangt van de objecten die we waarnemen, stelt Kant dat onze kennis wordt gevormd door de manier waarop ons subject (ons denken) de objecten structureert. Dit betekent dat we nooit de dingen "an sich" (de dingen op zich) kunnen kennen; we kennen alleen de fenomenale wereld – hoe dingen ons verschijnen. nalytische Oordelen:Deze zijn noodzakelijk waaromdat ze logisch zijn en niets nieuws A toevoegen aan de kennis. Bijvoorbeeld, "Een vrijgezel is een ongetrouwde man" is analytisch waar omdat het predicaat al in het subject vervat zit. ynthetische Oordelen:Deze voegen nieuwe kennis toeen vereisen verdere argumentatie S om de waarheid te bevestigen. Bijvoorbeeld, "Het is koud buiten" is synthetisch omdat deze uitspraak ons iets nieuws vertelt over de wereld dat niet logisch volgt uit de definitie van de woorden. Priori Kennis: Dit is kennis die onafhankelijk vanervaring kan worden verkregen. Ruimte A en tijd zijn voorbeelden van a priori kennis volgens Kant, omdat ze als verstand onze ervaring mogelijk maken.Iets dat je voor de feiten kan weten. Posteriori Kennis: Deze kennis komt voort uit ervaring. Bijvoorbeeld,het weten dat het A regent buiten komt uit directe waarneming.Iets dat je nade feiten kan weten.
