Farmakoloji Past Papers PDF

Prof. Dr. Göksel Şener «FARMAKOLOJİ» İLE İLGİLİ TERİMLER FARMAKOLOJİ  İLAÇ BİLİMİ İlaçların kaynakları, adlandırılmaları, uygulama yolları (lokal ?, sistemik?... oral, parenteral….. ), etki mekanizmaları, yan etkileri, farmakokinetik ve farmakodinamik özellikleri, endikasyonları, kontrendikasyon...

Prof. Dr. Göksel Şener «FARMAKOLOJİ» İLE İLGİLİ TERİMLER FARMAKOLOJİ  İLAÇ BİLİMİ İlaçların kaynakları, adlandırılmaları, uygulama yolları (lokal ?, sistemik?... oral, parenteral….. ), etki mekanizmaları, yan etkileri, farmakokinetik ve farmakodinamik özellikleri, endikasyonları, kontrendikasyonları …………………… ✓ Farmakoloji, ilaç ve kimyasalların özellikleri ve biyolojik etkilerini inceler. ✓ Farmakoloji, belirli hastalıkların doğası bilgisine dayanan yeni ilaçları ve yeni ilaç hedeflerini araştırır ve tanımlar, hastalık süreçleri ve terapilerinin daha iyi anlaşılmasına yol açabilecek ilaç etki mekanizmalarını araştırır. ✓ Farmakoloji bilimi kimya, biyokimya, mikrobiyoloji, moleküler biyoloji, fizyoloji ve toksikoloji ile yakından bağlantılıdır. ⚫3 ✓ Farmakolojide ilaçların keşfi, geliştirilmesi, test edilmesi, tıbbi araştırma ve uygulamanın geleceği için önemi hakkında kapsamlı bir bilgi verecektir. ✓ İlaç etki mekanizmaları, ilaç emilimi, dağılımı, metabolizması ve eliminasyonu, ilaç aktivitesi ve kimyasal yapısı, ilaçların vücut sistemleri üzerindeki etkisi ve ilaçların toksik etkileri hakkında bilgi edineceksiniz. ⚫4  FARMAKOLOJİ = İLAÇ BİLGİSİ Farmakoloji Yunanca „pharmacon’ (ilaç) ve „logia‟ (bilgi) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur.  İlaçların biyolojik sistemlerle etkileşmesini inceler.  Böylece hastalıkların teşhisi, tedavisi ve profilaksisi (önlenmesi) için gereken en uygun ilacı saptar.  İlaçların kökenleri, elde edilişleri, vücutta yaptıkları etkiler, yan etkileri, zehirlenme durumları ve bunların tedavileri, vücuda alınan ilaçların uğradıkları değişimler de dahil olmak üzere ilaçlara ait pek çok bilgi. ⚫5 http://t0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSiE-F_rC9qN14hSHWRZthe9-rYF1UlawnDGEdJBTDgRiDI6KbO İlaç http://t1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcT0mu03G2eV9Yl2CqQPAUSmfBJbghnvMCDLro6oCed3L0hsCz4w Deney hayvanları Hastalar FARMAKOLOJİNİN DALLARI (FARMAKOLOJİK BİLİMLER) 1- Farmakodinami 2- Farmakokinetik 3- Farmakoterapi-(Uygulamalı Farmakoloji) 4- Klinik farmakoloji 5- Farmasötik teknoloji 6-Toksikoloji 7- Farmakogenetik 8-Farmakoekonomi ⚫7 Farmakokinetik İlaçların; Absorbsiyon (emilim), Dağılım, Metabolizma (biyotransformasyon) ve Eliminasyon (itrah; vücuttan atılması) Vücudun ilaca ne yaptığını inceler. ⚫8 Farmakodinamik İlaçların insan vücudundaki fizyolojik olaylar üzerindeki temel etkileri ve bunların mekanizmalarını inceler. İlacın vücuda ne yaptığını inceler. İlaç-reseptör ilişkisi Bağlanma Doz-yanıt Etki Sinyal iletimi Etki mekanizması ve yolaklar ⚫9 Farmakoterapi İlaçların klinik kullanımı ile ilgili- hastalığın önlenmesi yada tedavisi; İlaçların kullanıldığı klinik durumlar (endikasyon), dozlam, kullanılmayacağı durumlar (kontrendikasyon) ve ilaç etkileşmeleri; İlaçların tedavide hiç ya da en az yan etki ile istenen etkiyi oluşturmak üzere kullanımı Kemoterapi: Kanser veya çeşitli mikro-organizmaların neden olduğu enfeksiyon hastalıklarında kullanılacak ilaçlar ile tedaviyi anlatır. İlacın vücuda (konakçıya) ne yaptığı değil ilacın, ona yerleşen konuğa ne yaptığını inceler. İyi bir kemoterapötik:  Konakçı üzerinde hiç yada çok az etki  Hastalık etkeni mikroorganizmanın yok edilmesi ⚫10 Klinik Farmakoloji İnsanda yapılan ilaç incelemelerini konu alır. Yeni hedef moleküllerin keşfinden insanda ilaç olarak kullanımını içine alan geniş kapsamlı bir dal FARMAKOGENETİK Kişilerin genetik farklılığı nedeniyle bireylerarası ilaç etki şeklindeki farklılığı inceler. Genel popülasyonda görülmeyen ama bazı kişilerde ortaya çıkabilen toksik etkiler, allerjik reaksiyonlar ve diğer yan etkiler YADA ilaç etki şiddetinde artış, yada etki oluşmaması ⚫12 TOKSİKOLOJİ ve FARMAKOVİJİLANS Toksikoloji = zehir (toksikon) bilimi Tarım ve endüstri alanında kullanılan kimyasallar İlaç  yüksek doz Yarar/risk oranı (Yararı kadar zararı da çok olan bir madde) Farmakodinamik etkinin şiddetlenmesi Zehir: ilaç olarak kullanılmayacak derecede non-selektif ve/veya kalıcı tesirlere sahip bir kimyasal maddeyi ifade eder. Yan tesir: İlaçların olağan dozlarında bile istenilen tesirlerine ilave olarak yaptıkları istenmeyen etkilerdir. Toksik tesir: hasta için hoş olmayan rahatsızlık ve huzursuzluk yaratan hastanın yaşamını tehlikeye sokan hatta ölümüne neden olan bir tesirdir. ⚫13 FARMAKOVİJİLANS pharmakon (Yunanca;ilac) vigilans (Latice;uyanık olmak) Farmakovijilans ilk olarak 1972 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından (WHO) " ilaç izlemi " "belli bir popülasyonda, ilaçlar ile bunların kullanımında oluşan advers etkiler arasında olası nedensel ilişkileri belirlemek üzere yapılan her türlü girişim" olarak tanımlanmıştır. ⚫14 Farmakovijilans "günlük klinik uygulamada”  ilaçların güvenliği ile ilgili klinik verilerin toplanması,  ilaç uygulamasında karşılaşılan sorunların takibi, sorumlu nedenlerin; ✓ saptanması, ✓ tanınması, ✓ araştırılması, ✓ kaydedilmesi, ✓ duyurulması ve ✓ gerekli önlemlerin alınması" şeklinde tanımlanır. ⚫15 Farmakoekonomi, Sağlık alanında sunulacak her türlü hizmetin, teknolojinin, girişimin veya ilaç tedavilerinin sonuçlarını değerlendirmeyi ve karşılaştırmayı, bu karşılaştırmadan kamu yararına adil ve akılcı sonuçlar çıkarmayı hedeflemektedir. Image result for pharmacoeconomics cartoon Moleküler farmakoloji: Canlıda biyolojik sistemler ile ilaçlar arasındaki fizik ve kimyasal etkileşmeleri moleküler düzeyde inceleyen bilim dalıdır. Biyokimyasal farmakoloji: İlaçların canlıların biyokimyasal özellikleri üzerindeki etkilerini inceler. İlaçlar ile enzimler arasındaki etkileşmeleri inceleyen bilim dalıdır. Nörofarmakoloji: Sinir sistemini etkileyen ilaçların özelliklerini ve etki mekanizmalarını inceleyen bilim dalıdır. Psikofarmakoloji: İlaçların canlı psikolojisi ve davranışları üzerindeki etkilerini inceler. İmmünofarmakoloji: İlaçların canlıların bağışıklık sistemleri üzerindeki etkilerini inceler. ⚫17 Endokrin Farmakoloji: İlaçların canlıların endokrin sistemi, diğer bir deyişle hormonlar üzerindeki etkilerini inceler. Kardiyovasküler Farmakoloji: İlaçların kalp damar (dolaşım) sistemi üzerindeki etkilerini inceler. Kronofarmakoloji: İlaçların canlılardaki etkilerinin çeşitli zaman dilimleri içindeki değişimlerini inceler. Diğer bir deyişle ilaç etkisinin kronobiyolojik değişimini ele alır. Klinik Farmasi: Eczacının farmakoloji bilgilerini hasta yararına kullanması anlamına gelen bir halk sağlığı bilimidir. Radyo Farmakoloji: Radyoaktif maddelerin vücuttaki etkileri ile bunlarla işaretlenmiş ilaçların farmakokinetiğinden bahseder. ⚫18  İLAÇ Kimyasal bir bileşik ⚫19  İlaç Tıpta kullanılan ve biyolojik etkinliği olan saf kimyasal madde yada ona eşdeğerliği olan tabii kaynaklı (hayvansal, bitkisel, mineral v.s.) aktif madde içeren karışımdır. Saf biyoaktif maddeler!!!, bitkisel, hayvansal biyoaktif maddeler olduğu gibi kullanılmaz http://ibbtube.com/videos/img/20130506094615.jpg  özel sunum şekilleri, farmasötik şekiller = dozlam (dozaj) şekilleri ⚫20 Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nun tanımı İLAÇ: Fizyolojik sistemleri veya patolojik olayları kullananın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan yada kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün. İlaçlar tıpta hastalıkların; ÖNLENMESİ yada TEŞHİSİ, yada TEDAVİSİ için, veya diğer amaçla kullanılan maddelerdir ⚫21  YENİ İLAÇ GELİŞTİRME 1. (Bio)Sentez: ilacın vücutta etkilemesi öngörülen hedef moleküler yapının veya mekanizmanın moleküler özelliklerine göre tasarlanan ilaç molekülünün sentezi. yapı-etki ilişkisine önem verilir. 2. Klinik öncesi incelemeler (tarama testleri): Faz 0 3. Klinik denemeler Faz 1, Faz 2, Faz 3 4. Ruhsatlandırma 5. Pazarlama sonrası denemeler Faz 4 ⚫22 YENİ İLAÇ GELİŞTİRME 1. (Bio)Sentez: 2. Klinik öncesi incelemeler (tarama testleri): Faz 0 Hangi ortamda, Neler yapılır? ✓ Kültür hücrelerinde ✓ İzole organ preperatlarında ✓ Deney hayvanlarında  öngörülen etkinin araştırılması  maddenin terapötik indeksi,  farmakokinetik özellikleri ve  toksisitesi ⚫23 YENİ İLAÇ GELİŞTİRME 3. Klinik denemeler Faz 1, Faz 2, Faz 3 Faz 1: 20-80 kadar sağlıklı gönüllü deneklerde. İlaç artan dozda verilir ve insanın dayanabilirliği (tolerabilitesi), ilacın güvenliği, güvenli doz aralığı, insandaki farmakokinetiği, ve plazma düzeyi ile farmakodinamik etki arasındaki ilişkiler (FK/FD ilişki) saptanır. ⚫24 Faz 2: kısıtlı sayıda ve ilacın geliştirilme hedefi olan hastalığı bulunan hastalarda (genellikle 200 kadar) yapılır. İlacın optimal dozu ve terapötik doz aralığı, terapötik etkinin derecesi ve yan tesir profili saptanır. Faz 3: çok sayıda hastalarda öngörülen sürede pek çok merkezde aynı protokol ile “çok-merkezli” , “çok-uluslu eşgüdümlü” yapılır. Yeni araştırma ilacının terapötik etkinliği plasebo ile karşılaştırılır. ⚫25  YENİ İLAÇ GELİŞTİRME 4. Ruhsatlandırma Faz 3 denemede uygun bulunan ilaca ait tüm klinik öncesi ve klinik döneme ait veriler ile ruhsat başvurusu için dosya hazırlanır. 5. Pazarlama Sonrası Denemeler Faz 4. esas olarak ilaçların yan tesirleri, ve özellikle seyrek görülen ve daha önceki dönemde ilaç uygulamasını takiben birkaç bin hastada ortaya çıkma olasılığı düşük olan ciddi yan tesirlerin düzenli olarak izlenmesi, ilacın kullanılmaması yada çok dikkatli kullanılması gereken (yüksek risk) grupların belirlenmesi Bir ilacın sentezinden ruhsatlandırılmasına kadar genellikle 6-10 yıl süre ve ortalama 500 milyon dolarlık bir masraf gerekmektedir. ⚫26  Sık kullanılan ilaç grupları Analeptik: Değişik organların işlevini arttıran, uyarıcı ilaç. Analjezik: Ağrı kesici. Anestezik: Anestezi oluşturan. Anksiyolitik (trankilizan): Anksiyeteye karşı, sakinleştirici. Anorektik: İştahı azaltan. Antianjinal: Kalp kasına giden kan akışının azalmasından kaynaklanan göğüs ağrısı veya rahatsızlığı ile karekterize anjina pektoris tedavisinde kullanılan. Antianemik: Anemiye (kansızlık) karşı. Antiaritmik: Kalpteki ritm bozukluğuna karşı. Antiasit: Mide asitliğini azaltan. Antibakteriyel: Bakterilerin neden olduğu hastalıklara karşı. Antidiyaretik: Diyareye (ishal) karşı. Antiemetik: Bulantı kusmaya karşı. Antiepileptik (antikonvülzan): Epilepsi ve benzeri hastalıklara karşı. Antifungal: Mantar hastalığına karşı. Antihelmintik: Barsak parazitlerine karşı. Antihipertansif: Kan basıncı yüksekliğine (hipertansiyon) karşı. Antihistaminik: Histaminin etkilerini azaltan ve alerji ve benzeri durumlarda kullanılan. Antiinflamatuar: İnflamasyona karşı. Antikoagülan: Kanın pıhtılaşmasını önleyen. Antimalaryal: Sıtma hastalığına karşı. Antineoplastik: Kanser hastalığına karşı. Antipiretik: Ateş düşürücü. Antipruritik: Kaşıntıyı önleyen. Antipsikotik (nöroleptik): Şizofreni ve benzeri psikozlara karşı. Antiseptik: Vücut yüzeyine uygulanan antimikrobiyal. Antitüssif: Öksürük kesici. Antitrombositik: Trombositlerin fonksiyonlarını azaltan. Antiviral: Virüslerin neden olduğu hastalıklara karşı. Bronkodilatör: Bronşları genişleten. Dekonjestan: Burun tıkanıklığını gideren. Diüretik: İdrar söktürücü. Ekspektoran: Balgam söktürücü. Hemostatik: Kanamayı durduran. Hipnotik: Uyku verici. Hipolipidemik (antihiperlipidemik): Yükselmiş lipid düzeyini düşüren. İmmünosüpressif: Bağışıklık sistemini (immün sistem) baskılayan. Karminatif: Gaz giderici. Koleretik: Safra salgısını arttıran. Kontraseptif: Gebeliği önleyen (gebelikten koruyan). Laksatif: Barsak içeriğini yumuşatan ve kabızlığa karşı kullanılan. Lipolitik: Yağ parçalayıcı, eritici. Midriyatik: Göz bebeğini (pupillayı) genişleten. Mukolitik: Balgamı yumuşatan. Pürgatif: Barsak içeriğini boşaltan, müshil. Sedatif: Yatışırıcı. Spazmolitik: Spazmı çözen. Tonik: Vücut gücünü arttıran, kuvvet verici. Trankilizan: Yatıştırıcı, sakinleştirici Trombolitik: Trombus eritici Bazı Terimler; Analjezik: Hemostaz: Antitusif: Homeostaz: Aritmi Spazmolitik: Diyare: Emezis: Antidiyareik: Antiemetik: Konstipasyon: Diyabet: Laksatif: Endikasyon: İnflamasyon: Kontrendikasyon: Antiinflamatuar: Advers etki: Koagülasyon: Psikoz: Antikoagülan: Bağımlılık: Tromboz: Tolerans: Antitrombositik: Bazı Terimler; Plasebo: İnhibisyon: Angina: Stimülasyon: Reseptör: Uyunç: Agonist: Hipertansiyon: Antagonist: Diyabet: Diüretik: Hipotiroidizm: Absorbsiyon: Hipertiroidizm: İlaç dağılımı: Akromegali: Metabolizma: Menapoz: Bioaktivasyon: Kontraseptif: Eliminasyon: Abortus: Endojen: Tokoliz: Eksojen: