Eğitim Psikolojisi 5. Hafta PDF

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ- 5. HAFTA ÖĞR. GÖR. DR. FATMA AYSAZCI ÇAKAR BİLİŞSEL GELİŞİM (Jean Piaget) VE DİL GELİŞİMİ (Vygotsky)  2 Çocuklarda akıl yürütme, BİLİŞSEL GELİŞİM düşünme, kavram geliştirme gibi...

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ- 5. HAFTA ÖĞR. GÖR. DR. FATMA AYSAZCI ÇAKAR BİLİŞSEL GELİŞİM (Jean Piaget) VE DİL GELİŞİMİ (Vygotsky)  2 Çocuklarda akıl yürütme, BİLİŞSEL GELİŞİM düşünme, kavram geliştirme gibi süreçleri 4 11/16/202 PİAGET’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI KURAMI kapsar. Paiget çalışmalarında yarı yapılandırılmış görüşme tekniğini kullanmıştır ve gözlemlerini genellikle kendi çocukları üzerinde yaparak kuramını geliştirmiştir. Piaget ile 5 yaşındaki bir çocuk arasında geçen su 3 konuşma klinik görüşme yöntemine örnek olarak verilebilir: 4 11/16/202 P: Rüyalar nereden gelir? Ç: Rüyanın içinde olan benim: Rüya benim kafamda değil (!). Rüya gördüğünde yatağında olduğunu bilmezsin. Yürüdüğünü bilirsin. Ç: Bence o kadar iyi uyursun ki rüya görürsün. Rüyadasındır. Yatağındasındır ama yatağında olduğunu bilmezsin.... P: Bizden mi yoksa dışarıdan mi gelir? P: Rüyalar nereden gelir? Ç: Dışarıdan Ç: Bilmiyorum. Olurlar. P:-Ne ile rüya görürüz? P: Nerede? Ç: Bilmiyorum. Ç: - Odada ve daha sonra çocuğa gelirler. Kendiliklerinden gelirler. P: Ellerle mi?... Hiçbir şeyle mi? P: Odadayken rüya görürsün, peki ya ben odada olsam, ben de görür Ç: Evet. Hiçbir şeyle. müyüm? P: Yatakta rüya görürken rüya nerededir? Ç: Hayır, büyükler hiç rüya görmezler. – Ç: Yatağımda, yorganımın altında. Gerçekten P: Rüya odadayken sana yakın mıdır? bilmiyorum. Eğer midemde (!) olsaydı kemiklerim önünü kapatır ve hiçbir şey görmezdim. -Evet. Şurada! (Gözlerinin 30 cm önünü göstererek) P: Rüya sen uyuduğunda orada midir? Piaget, (1926), s. 97-98] Ç: Evet yatağımda, yanımda.... P: Rüya kafanın içinde mi? – Piaget, J.(1926). The language and thought of the child. New York:Harcourt, Brace. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Evreleri 4 4 11/16/202  1- Duyu-Hareket (Sensori Motor) Dönemi (0-2 yaş)  2-İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş)  3- Somut İşlemler Dönemi (7-12/13 yaş)  4- Soyut İşlemler Dönemi (12-15 yaş)  5 1- Duyu-Hareket Dönemi (0-2 yaş) 4 11/16/202  İnsan bir dizi refleks (insan türüne özgü) ve belirli bir fiziksel donanım ile dünyaya gelir.  Bilişsel gelişim= Çevre Kalıtım (etkileşim) Bu dönemde bebek dış dünyayı tanıma ve öğrenmede duyu organlarını ve reflekslerini kullanır. Refleksler olan davranışlar zamanla gelişir, güçlenir, genelleşir ve ayrışır. (Örn: Bebek meme ucunu farklı açıda da olsa arayıp bulur  6 1- duyu-hareket dönemi Bebek henüz kendi varlığının bilincinde değildir! NESNE SÜREKLİLİĞİ YOKTUR! (yani anne kendi algı/görme alanının dışına çıktığında artık yoktur.) Yaklaşık 8. Aya kadar gelişmez. 11/16/2024  7 Örneğin; 4 11/16/202 Bir bebek 3-4 5-6 aylık iken örneğin aylıkken oyuncak top bir perdenin 7-8 aylıkken artık topu izler. Ancak arkasına saklandıysa topu kaybolduğu gözden kaybolunca uzun uzun perdeye yerde ararlar. topu unutur (ilgisi bakabilirler. başka bir yere kayar). Belleğin gelişiminin ilk NESNE habercisi (dil ve kavram SÜREKLİLİĞİ gelişimi için önemli) KAZANIMI ‘şema’ kavramı 8 4 11/16/202 ÖRGÜTLÜ/ORGANİZE DAVRANIŞ ÖRÜNTÜLERİDİR. ÖRN: BEBEKTE BESLENME ŞEMASI ŞEMA Bebeğin biberonu yakalayıp, ağzına götürmesi, biberonun emziğini ağzına alması, biberonu yukarı kaldırıp biberonu emmesi ve sıvıyı (sütü/suyu) yutması ‘Asimilasyon’ 9 Bebek çevre ile etkileşim halinde oldukça yeni deneyimler/bilgiler ortaya çıkar. Yeni bilginin eski şemaya kodlanması işlemine özümleme (asimilasyon) denir. ÖRN:BEBEK ÖNÜNDEKİ SERT CİSMİN YERE VURULDUĞUNDA SES ÇIKARDIĞINI FARK EDER. ÖNÜNE BAŞKA BİR CİSİM KONULDUĞUNDA BUNUN DA SES ÇIKARDIĞINI YERE VURARAK İŞİTİR. ARTIK BU NESNE SES ÇIKARAN OYUNCAKLAR ŞEMASININ (ESKİ ŞEMA) İÇİNE YERLEŞTİRİLİR. ASİMİL ASYON 11/16/2024 DÜZENLEME (AKODOMASYON) 10 4 11/16/202  BEBEK ÖNÜNE YUMURTA KONULDUĞUNDA ONUN YERE VURULDUĞUNDA SES ÇIKARMADIĞINI HATTA KIRILDIĞINI DENEYİMLER. Bu durumda ses çıkaran oyuncaklar şeması güncellenecektir. Böylece eski şema güncellenip, yeni duruma uyulduğunda buna düzenleme denir. 2- İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM (2-4 11 YAŞ) 4 11/16/202 İşlemlerin belirli bir amaca yönelik/ulaşmak için gerekli bilişsel becerilerin kazanıldığı dönemdir. Bu döneme ait iki adet alt dönem vardır: 1-) Sembolik (kavram öncesi) dönem 2-) Sezgisel Dönem (4-7 yaş) 1-) Sembolik (kavram öncesi) dönem (2-4) 12 yaş: 4 11/16/202  Dil gelişimi çok hızlıdır. Nesnelerin isimlerini çok hızlı öğrenirler ancak nesnelerin sembolik olarak çocuklar için farklı anlamı İşlem öncesi dönem vardır. Örn: Bir çember ya da tabak araba direksiyonunu temsil edebilir. Bu evrede sembolik oyunlar oldukça sık gözlenir (örn: yastığın üzerine binerek at sürme) Bu yaştaki çocuklar kısa-uzun, az-çok, küçük-büyük gibi kavramları anlama konusunda değişkenlik gösterebilirler. Ancak çok az- çok ağır gibi kavramları anlayamazlar.  13 Bu yaş aralığındaki çocuklarda ben merkezli (egosantrik) düşünme hakimdir. Kendilerini başkalarının yerine koyarak düşünemezler. 4 11/16/202 Örn: Annesinin yanına gelip ‘o topu aldı, topu vermiyor’ dediğinde annesinin ‘o’ dediği oyun arkadaşını tanıdığını/bildiğini düşünür. Ya da Örn: Dağ deneyi https://www.youtube.com/watch?v=RDJ0qJTLohM&t=14s.  14 4 11/16/202  Bu dönemdeki benmerkezci düşünceler çocukların oyunlarına da yansır. Paralel oyun oynarlar. işlem öncesi dönemdeki 3 çocuk beraber oynuyorsa genellikle birbirlerinden bağımsız farklı şeylerden bahsederek oynuyorlardır. Diğerlerinin onu dinleyip dinlemediğiyle ilgilenmezler.  15 2- Sezgisel Dönem(4-7 yaş) Çocuklar mantık kurallarına göre hareket ederek bir sonuca varamazlar. A=B ,B=C ise A=C diyemezler. Nesnelerin korunumu kavramında kısıtlı yargıya sahiptirler. https://www.youtube.com/watch?v=K44ku233BFM 11/16/2024  İşlem öncesi dönemde çocuklar özgün hatalar yapabilirler. 16 Örn: 7 adet elma ve 7 adet portakalın karşılıklı sıralandığı bir 4 11/16/202 deneyde İşlem öncesi dönem  17 4 11/16/202 Bu yaş aralığındaki çocuklarda birebir denklik düşüncesi gelişmemiştir.  18 Animizm 4 11/16/202 İşlem Öncesi Dönem 4-6 yaşlarındaki çocuklar Örn: Bebeklerinin oyuncaklarıyla üzüldüğünü konuşurlar ve bazı düşünerek onları objelere kimlik avutmaya çalışırlar. verirler. 3- SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ 19 (7-12/13 YAŞ) 4 11/16/202  Gelişim dönemleri kesin çizgilerle ayrılmaz. Gelişim dönemleri geçişlik ve binişlilik gösterir.  Bu dönemde bilginin özellikle zihinsel olarak işlenmesi hız kazanır.  Daha önceki şemalar ile uyuşmayan bilgiler özümleme ya da uyma süreçleriyle yeniden düzenlenir.  20  Çocuk artık nesnelerin farklı özelliklerini Odaktan dikkate alabilir. uzaklaşma Örn: Kabın derinliği ve yüksekliği İşlem öncesi döneminde çocuk dikkatini sadece kaptali suyun yüksekliğine verirken, somut işlemler döneminde artık kabın genişliği de dikkate alınır. 11/16/2024 Somut İşlemler Dönemi  21 Tersine Çevirilebilirlik  Bu dönemdeki çocuklar ince bardaktaki suyun eski bardağa (geniş) tekrar konulduğunda ikisinin yine eşit olduğunu kavrayabilir. Eğitim alanında pek çok alanda kullanıyoruz!! Örn: Matematikte (Aralarındaki fark 4 olan sayılara eşit sayılar eklendiğinde aralarındaki frak değişmez gibi) 11/16/2024 KORUNUM 22 4 11/16/202 Genişlemiştir! Hacim korunumu, sıvı miktarı korunumu, alan korunumu, sayı korunumu, vb gibi… Örn: Alan Korunum Deneyi Alan Korunum Deneyi 23 4 11/16/202 Somut İşlemler Dönemi Her iki şekilde de açıkta kalan alanın eşit olduğunu kavrayabilir. Ancak işin içine kütle boyut gibi değişkenler 24 girdiğinde çocuk yorum yapmakta zorlanır. 4 11/16/202 SINIFLAMA, SIRALAMA VE 25 GEÇİŞLİLİK 4 11/16/202 Somut işlemler Dönemi SINIFLAMA: Bu dönemdeki çocuklar nesneleri ortak özelliklerine göre gruplama yeteneğine sahiptirler. (Sarı-Kırmızı-mavi toplar ve ya daireler, üçgenler)  26 4 11/16/202 SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ  Sıralama: Aralarında hiyerarşik bir ilişki bulunan bir kümeyi aralarındaki ilişkiyi göz önünde bulundurarak düzenleyebilir.  Ancak bu sıralama somut durumlar için geçerlidir. Örn: Çubukları küçükten büyüğe doğru sıralayabilme  27 4 11/16/202  GEÇİŞLİLİK: Nesneler arasındaki ilişkiyi bilen somut işlemler Somut İŞLEMLER DÖNEMİ dönemi çocuğun korunum ve sıralama yeteneklerinden faydalanarak yeni bir ilişki kurabilir. Örn: Beyaz blok < Mavi blok Beyaz blok< Kırmızı blok Mavi Blok< Kırmızı blok Geçişlilik soyut şeyler için hala yapılamaz. 28 4 11/16/202 Örn: Ali, Ömer’den büyük; Elif, Ali’den büyük ise en büyük kimdir? Çocuklar bu soruyu 11 yaşından sonra doğru yanıtlayabilirler. Çocuklar hala benmerkezci düşünürler ancak bir önceki döneme göre (işlemöncesi dönem) biraz daha azalmıştır. Örn: Ali sütü sevmiyorsa bütün çocukların sütü sevmediğini düşünür.  29 4 11/16/202 SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ  9-10 yaş: Çevredekilerin beklentilerine daha çok ilgililerdir ve kendileri farklı düşünseler de bu doğrultuda davranabilirler. ROL OYNAMA (Sosyalleşmenin belirtisidir) SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ (11-15 30 yaş) 4 11/16/202 Soyut İşlemler Dönemi İşlemler üzerinde işlem yapmaya başlayan çocuk artık hipotezler üretebilir. Bu hipotezleri test edebilirler.(Önermeler, ifadeler vb.) Düşünce gerçekten mantıksal, soyut ve varsayımsal hale gelmiştir. Bu dönemde ergenler bu durumu belirleyen birden fazla değişkenin (neden) olabileceğini düşünebilirler. Olasılığa dayalı düşünme biçimine Kombinasyonel birleştirici güç denir.  31 Örnek: Piaget ve Inhelder (1969)  Çocuklara bir sarkacın salınım hızının neye bağlı olduğunu sormuşlardır. Soyut işlemler dönemine kadar çocuklar, salınımı etkileyenin ipin uzunluğu, sarkacın ağırlığı ve uygulanan kuvvet olduğunu düşünmezler. Ancak soyut işlemler (formel) dönemindeki çocuk bunu bilir ve iki değişkeni sabit tutup diğer değişkenle oynayarak denemelerde bulunabilir. 11/16/2024  32 4 11/16/202 Olaylara ilişkin görelilik (kişiye, yere, zamana göre) ve farklı bakış Soyut işlemler Dönemi açıları geliştirme gelişmiştir ve egosantrik düşünceden artık uzaklaşılmıştır. Ergen benmerkezciliği vardır. Herkesin kendi davranış, görünüm ve düşünceleriyle sürekli ilgilendiğini düşünürler. Saçlar ve cilt önem kazanır Modaya ve akran grubuna uygun giyinme Ayna karşısında çok uzun zaman geçirme Kendisi biricik ve özeldir. Kimse onun kadar acı çekmemiş, zorluklara katlanmamış ve hissettiklerini hissetmemiştir. 17-18 yaş civarı ‘kendi biricikliği’miti gerçekçi bir benlik algısı  33  GELİŞİMİN SOSYAL VE DUYGUSAL KURAMIN 11/16/2024 Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı YÖNLERİNE PEK YER VERMEMİŞTİR.  GELİŞİM MEKANİZMALARINA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI YETERSİZ KALMIŞTIR. ZAYIF  YÖNTEMBİLİM (METOD) VE ÜSLUBA İLİŞKİN YÖNLERİ KISITLILIKLAR (kendi çocukları üzerinden yaptığı gözlemler, büyük çocuk örneklemleriyle çalışmamıştır) VYGOTSKY DİL GELİŞİMİ VE 34 SOSYOKÜLTÜREL GELİŞİM 4 11/16/202 Vygotsky’nin Dil Gelişim Kuramı Deneyci çocuk çizime başlamadan önce gerekli renkteki bir boya kalemini ortadan kaldırır. Çocuk kendi kendine konuşmaktadır: Kalem nerede?Maviye ihtiyacım var. Boş ver, kırmızıyla çizerim, suyla ıslatırım koyulaşır, mavi gibi görünür. Vygotsky, 1962, s.12 Vygotsky’ye göre; 35 4 11/16/202 İnsanlar sosyokültürel bir matrisin içerisinde yer alırlar. İnsanlar bu matristen bağımsız olarak ele alınamazlar. Sosyokültürel bakış açısı; Kültür çocukların kazanmaları gereken bilgi ve becerileri belirler O kültürde işlevsel olabilmek için dil, teknoloji ve beceri gibi araçlar önemlidir!  36 Çift taraflı etkileşim! sosyokültür el ve çocuk tarihsel bağlam 11/16/2024 Çocukların zihinsel gelişimi 37 etkileyen faktörler: 4 11/16/202 Oyunlar Bu kültürel etkinliklere katılmak Okul/sınıf içi uygulamalar. sunulan olanakların kullanımını ve daha fazla sorumluluk almasına yardımcı olur ve bu durum da Ritüeller zihinsel gelişimi etkiler. Anlatılar Aile yapısı  38  1- SOSYAL ETKİLEŞİM GELİŞİMİ ETKİLEYEN  2- KÜLTÜREL BAĞLAM (Savaşlar, doğal afetler, devrimler, ekonomik bunalımlar ve İKİ TEMEL insan hakları hareketleri bütün bağlamsal düzeylere yansır. Bu hem toplumun kendi ÖGE tarih ve geleceğini şekillendirir hem de çocuğun gelişimini etkiler. 11/16/2024 VYGOTSKY’NIN SOSYOKÜLTÜREL GELİŞİM KURAMI Dil- düşünce ayrımı 39 4 11/16/202 Vygotsky’ye göre insan Vygotsky’ye Ancak zamanla hayatının göre dil gelişimi birbirine bağımlı başlarında dil ve üç aşamada hale gelirler. düşünce ayrıktır. omeydana gelir.  40 4 11/16/202  Sosyal (Dışsal) Konuşma: Dil henüz düşünemden bağımsızdır. Çocukalr dili ihtiyaçlarını dle getirrmek için kullanırlar.  Özel Konuşma (egosantrik) 3-7 yaş: Çocuklar düşünme süreçlerini kullanmak için dili kendi kendilerine kullanmaya başlarlar. (Çocuk problem çözerken ya da bir görev yaparken genellikle bunu yapar)  İçsel Konuşma: Çocuk artık sessiz bir şekilde kendi kendine düşünmeye başlar. YAKINSAK GELİŞİM ALANI 41 4 11/16/202  Vygotsky’nin dil gelişiminde önem verdiği bir kavramdır.  Özellikle eğitim-öğretimde kritik öneme sahiptir. ‘Çocukların yalnız başına yapmakta zorlanacağı ancak yetişkinlerin ya da ondan biraz daha yetenekli çocukların yardımıyla öğrenebileceği görevler aralığını ifade eder’. Vygotsky’nin Kuramının Öğretim 42 Stratejileri 4 11/16/202 1- Çocuğun YGA’sını değerlendirin: Eğitici çocupa bir dizi zorluklar sunarak çocuğun öğrenime başlaması için en uygun basamaktan başlamasına yardımcı olmalıdır. 2- Sadece gerektiği kadar yardım önerin: Çocuğun yönelim ve girişimlerini izleyerek gerektiği zaman ‘sana yardımcı olmak için ne yapabilirim?’ diye sormak 3- Öğretici olarak daha yetenekli akranları kullanın: Çocuklar akranlarından destek alabilir: Eşleşmeler, grup aktiviteleri, yanyana oturma, sorumluluk verme gibi… 4- Yönergeyi anlamlı bir baglama oturtun: Somut sunum ya da açıklamalar yerine, bu bilginin günlük hayatta nasıl kullanıldığına dair somut örnekler verin Vygotsky’nin kuramında herhangi bir gelişim evresi yoktur. Dil, düşünce ve kültürün etkileşimine dikkat eder. 11/16/2024 43 Kuramın zayıf yanları 44 4 11/16/202  1- YGA kavramının belirsizliği (sınırlı bir açıklama, YGA’sı dar olan öğrenciler eğitimden nasıl faydalanabilecek?  2- Çocupun bilişsel süreçlerinin YGA’ya nasıl izin verdiği çok sınırlı  Gelişimsel konulara hiç değinmiyor. Bağlam ve kültürün çocuklar üzerindeki etkisinedeğinmiştir ancak bu ‘gelişimsel’ etkiyi açıklamaz (farklı yaşlardan çocukların bağlamlarına ilişkin çok az bilgi var) Kaynakça 45 4 11/16/202 Piaget, J. And Inhelder, B. (1969) The Psychology Of The Child. Basic Books, New York. Vygotsky, L. (1962). Thought and language. (E. Hanfmann & G. Vakar, Eds.). MIT Press. https://doi.org/10.1037/11193-000