درسنامه فقه 2 PDF

‫ردسناهم فقه ‪2‬‬ ‫علیرضا محمدیژناد‬ ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫بخش اول احکام اموات ‪13.................................‬‬ ‫احکام محتضر و چگونگی غسل و کفن میت‬ ‫درس ‪...

‫ردسناهم فقه ‪2‬‬ ‫علیرضا محمدیژناد‬ ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫بخش اول احکام اموات ‪13.................................‬‬ ‫احکام محتضر و چگونگی غسل و کفن میت‬ ‫درس ‪1‬‬ ‫‪14..........................................................‬‬ ‫احکام نماز میت و چگونگی دفن آن ‪23‬‬ ‫درس ‪2‬‬ ‫احکام و آداب پس از‬ ‫درس ‪3‬‬ ‫دفن ‪27......................................................‬‬ ‫بخش دوم نماز ‪33.........................................‬‬ ‫فصل اول مقدمات نماز ‪34.................................‬‬ ‫اقسام نماز و اوقات نمازهای‬ ‫درس ‪4‬‬ ‫شبانهروزی ‪35...............................................‬‬ ‫درس ‪5‬‬ ‫قبله ‪44......................................................‬‬ ‫درس ‪6‬‬ ‫وقت نماز ‪50.................................................‬‬ ‫درس ‪7‬‬ ‫مکان نماز گزار ‪56...........................................‬‬ ‫درس ‪8‬‬ ‫بدن و لباس نمازگزار ‪61......................................‬‬ ‫استثنائات نماز با بدن و لباس نجس ‪68‬‬ ‫درس ‪9‬‬ ‫درس ‪10‬‬ ‫اذان و اقامه ‪73...............................................‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫فصل دوم شیوه نمازخواندن ‪78.............................‬‬ ‫واجبات نماز‬ ‫درس ‪11‬‬ ‫و احکام نیت ‪79‬‬ ‫درس ‪12‬‬ ‫تکبیرة االحرام و قیام ‪86.......................................‬‬ ‫درس ‪13‬‬ ‫قرائت نماز ‪94................................................‬‬ ‫درس ‪14‬‬ ‫رکوع در نماز ‪100............................................‬‬ ‫درس ‪15‬‬ ‫واجبات سجده (‪106........................................ )1‬‬ ‫واجبات‬ ‫درس ‪16‬‬ ‫سجده (‪112................................................ )2‬‬ ‫چیزهایی که سجده بر آن صحیح‬ ‫درس ‪18‬‬ ‫است ‪118.....................................................‬‬ ‫سجده سهو و سجده‬ ‫درس ‪19‬‬ ‫قرآن ‪123....................................................‬‬ ‫درس ‪20‬‬ ‫تشهد و سالم ‪129.............................................‬‬ ‫درس ‪21‬‬ ‫ترتیب و مواالت ‪135..........................................‬‬ ‫بطالت نماز ‪140...............................‬‬ ‫فصل سوم ُم ِ‬ ‫درس ‪22‬‬ ‫مبطالت نماز (‪141 )1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫درس ‪23‬‬ ‫مبطالت نماز (‪148........................................ )2‬‬ ‫درس ‪24‬‬ ‫مبطالت نماز(‪154 )3‬‬ ‫فصل چهارم نماز مسافر ‪165..............................‬‬ ‫درس ‪25‬‬ ‫نماز مسافر ‪166..............................................‬‬ ‫احکام‬ ‫درس ‪26‬‬ ‫مسافرت شرعی ‪173..........................................‬‬ ‫قواطع سفر (مکانهایی که نماز‪ ،‬تمام خوانده میشود)‬ ‫درس ‪27‬‬ ‫‪181.........................................................‬‬ ‫فصل پنجم نماز قضا ‪191.................................‬‬ ‫درس ‪28‬‬ ‫نماز قضا ‪192‬‬ ‫فصل ششم نماز جماعت ‪199..............................‬‬ ‫درس ‪29‬‬ ‫نماز جماعت ‪200‬‬ ‫روش های صحیحِ اقتدا در نماز جماعت‬ ‫درس ‪30‬‬ ‫‪209‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫پیشگفتار‬ ‫حوووزههووای علمیووه شوویکه از کووانونهووای محوووری در انتقووال دانووش دیوون مبووین اسووالم و از‬ ‫مؤثرترین حلقههای تأثیرگذار مکرفتی میان مخاطبان ایون آیوین برتور هسوتند از وی گوی‬ ‫هووای کووارکردی ایوون کووانون‪ ،‬ایفووای رسووالت علمووی بوور اسوواس اصووول بنیووادین حوووزههووای‬ ‫علمیه و بهرهمندی از گنجینه بیبدیل علوم قرآن و مکارف اهلبیت؟عهم؟ تحققیافته اسوت‬ ‫ابزار و نقاط محوری این فرایند را میتوان زمانشناسی و اتخاذ تدابیر علمی مبتنی بور‬ ‫اقتضائات عصری به همراه جهاد و کوششهوای خسوتگیناپوذیر عالموان دینوی برشومرد‬ ‫تربیتوی‪ ،‬اصوول محکوم و‬ ‫عناصر اصلی این کانونهای بیبدیل علمی‪ ،‬شیوههای خوا‬ ‫از سووطو‬ ‫اسووتوار در آموووزش‪ ،‬فرآینوودهای فراگیووری‪ ،‬متووون درسووی مناسووب هوور ی و‬ ‫دانشی و نیز فضای روحانی حاکم بر حوزههای علمیه است‬ ‫این ضرورت‪ ،‬باعث گردیده تا تأکید بر عنصر زموان‪ ،‬پیودایی چشومانودازی نوو و نیوز‬ ‫افقهای ترسیمشده‪ ،‬فرایند ضرورت تدوین برنامههوای نووین و مبتنوی بور اصوول عوزت‬ ‫محوور و هویووتبخووش را در کلیوه عرصووههووا‪ ،‬سوطو و الیووههووای تکلویم و تربیووت امووری‬ ‫اجتنابناپذیر جلوه دهود بور ایون اسواس تهیوه نقشوه راه تمودنی بوا توجوه بوه عرصوههوای‬ ‫نوپدیوود‪ ،‬ترسوویم برنامووههووای آموزشووی بلندموودت و تهیووه محتواهووای مووورد نیوواز در توودوین‬ ‫متون آموزشی این مرکز‪ ،‬بیش از پیش مورد اهتمام قرار گرفت‬ ‫در راستای عملی شدن محورهای پیشین‪ ،‬مرکز مدیریت حوزههای علمیه خوواهران بوا‬ ‫عنایات الهی و با تکیه بر مبانی موتقن مکتوب اهولبیوت؟عهوم؟ و نیوز بوا تکیوه بور میوراث‬ ‫گرانقوودر علمووای راسووتین شوویکه تووالش کوورده تووا بوور اسوواس نیازسوونجی صووورت گرفتووه‪،‬‬ ‫مجموعهای نوین از کتب درسی خواهران طلبه را طراحی‪ ،‬تودوین و توألیف کنود در ایون‬ ‫مجموعووه تأکیوود بوور ایوون بوووده تووا مووواردی همچووون رعایووت اصووول کاربسووت تکنولووو ی‬ ‫آموزشووی‪ ،‬الگوهووای نوووین برنامووهریووزی درسووی متناسووب بووا اهووداف آموزشووی و نووا ر بووه‬ ‫سرفصوولهووای مصوووب و نیووز نیازهووای فراگیووران‪ ،‬در اولویووتهووای تووألیف و توودوین آثووار‬ ‫منتشره این مرکز قرار گیرد‬ ‫پیمودن این مسیر بلنود و طووالنی بودون همودلی‪ ،‬مسواعدت و حمایوت اسوتادان‪،‬‬ ‫بیش‬ ‫محققان و فراگیران عزیز امکوانپوذیر نبووده کوه امیود اسوت بوا ارائوه پیشونهادها‪ ،‬نقودها و‬ ‫‪7‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫دیدگاههای خود از طریق رایانامه ‪ [email protected] r ،Mo‬ما را در بهبودبخشوی و ررتقوای‬ ‫کمی و کیفی این آثار یاری کنند‬ ‫از تمووامی اسوواتید و همکوواران محتوورم ‪-‬بووه ویووو ه مؤلووف محتوورم حجووتاالسووالم آقوووای‬ ‫علیرضوووا محمووودینووو اد و همکارانشوووان‪ ،‬مووودیر محتووورم گوووروه فقوووه حجوووتاالسوووالم آقوووای‬ ‫ابوالقاسوم مقیموی‪ ،‬ارزیابوان گراموی حجوم اسووالم آقایوان حسوین وحیودپور‪ ،‬هوادی فاضوول‪،‬‬ ‫غالمحسن حیدری‪ ،‬حسین قاسومیان و سورکار خوانم زهورا عزیزاللهوی و ارزیواب تودوین‬ ‫آموزشووی آقووای دکتوور حسوون فانیوودپور‪ -‬تشووکر موویکنوویم و توفیقووات روز افووزون همکوواران‬ ‫مرکووز ‪-‬بووه وی و ه موودیر گووروههووای علمووی سوورکار خووانم مووریم موودملی و موودیریت محتوورم‬ ‫برنامهریزی و تدوین متون تحصیلی و همکاران ایشان را از خداوند منّان خواستاریم‬ ‫مکاون پ وهش مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫مقدهم مؤلف‬ ‫اسالم به عنوان مکتبی آسمانی که هدف خود را سکادت انسان بیان میکند‪ ،‬زیربنای‬ ‫ایجا ِد جامکه مطلوب و سکادتمندی انسان را عمل درست بر طبق اعتقاد صحیح میداند؛‬ ‫ازاینرو در آموزههای خود‪ ،‬اصو ِل اعتقادی خاصی را بر پیروانش الزم میشمارد تا پس‬ ‫از تحقیق الزم‪ ،‬به آن اصول اعتقادی باور و ایمان داشته باشند همچنین فروعات عملی‬ ‫رفتار خود را در حوزه‬ ‫ِ‬ ‫خاصی را بیان میکند؛ که بر هر شخ ِ مسلمانی واجب است‬ ‫فردی و اجتماعی بر طبق آن فروع تن یم کند؛ به بیان دیگر‪ ،‬اسالم تنها اعتقاد صحیح را‬ ‫کارساز نمیداند‪ ،‬بلکه در مرحله عمل و رفتار نیز مسلمانان را دعوت به انجام خوبی‬ ‫ها و پرهیز از بدیها میکند‪.‬‬ ‫بخش عملی دین است‪« ،‬فقه» یا «احکام» نام‬ ‫ِ‬ ‫در هر صورت آن قسمتی که عهدهدار‬ ‫دارد که در حقیقت مجموعه قوانین عملی اسالم‪ ،‬و نشأت گرفته از وحی الهی (قرآن و‬ ‫روایات) است و با بیان مکصومان تفسیر و تبیین شدهاند‬ ‫ما مکتقدیم خدای متکال با وضع قوانین عملی دین‪ ،‬خواسته دنیا و آخرت بشر را تأمین‬ ‫کند و زندگی امن و آرامی را برای او به ارمغان آورد؛ اما متأسفانه انسان‪ ،‬روزبهروز با‬ ‫دور شدن از مسیر عمل به قوانین‪ ،‬به سوی گرفتاری و مشکالت در حرکت است؛ غافل‬ ‫از اینکه تا وقتی به این قوانین عمل نکند‪ ،‬به ناچار باید مشکالت زیادی را متحمل شود‬ ‫حوزههای علمیه و فقهای بزرگوار اسالم‪ ،‬همواره در طول تاریخ برای حف فقاهت‪،‬‬ ‫ابالغِ احکام دین و همچنین دفاع از این شریکت مقدس‪ ،‬تلخیها و سختیهای فراوانی را‬ ‫به جان خریدهاند چه بسیار کتابهایی که در وضکیت تقیّه یا در گوشه زندان در سخت‬ ‫ت ممکن نگاشته شده است و چه بسیار بزرگانی که در راه تحقق این آرمان و‬ ‫ترین حال ِ‬ ‫حف دین خدا سر و جان خود را فدا کردهاند‬ ‫اکنون که به برکت ن ام اسالمی‪ ،‬احکام دین توسط عالمان و مراجع بزرگوار تقلید در‬ ‫قالب رسالههای توضیحالمسائل و یا استفتائات بیان میشود و به راحتی در دسترس مردم‬ ‫قرار میگیرد نیز ثمره همان تالشهای دیروز‪ ،‬و یکی از نکمتهای بزرگی است که‬ ‫باید خدای متکال را شاکر باشیم‬ ‫‪9‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫بدون ش ‪ ،‬آموزش احکام اسالمی و تشویق مردم به انجام صحیحِ دستورات شرعی‪،‬‬ ‫برترین عبادت‪ ،‬و مایه خشنودی خدای متکال است همچنین رسالت انبیای الهی و‬ ‫مکصومان‪ ،‬پس از بیان عقاید و باورهای صحیح‪ ،‬ابالغ دستورات دینی و دور کردن مردم‬ ‫از گناه و رفتارهای ناشایست بوده است؛ به همین جهت‪ ،‬فراگیران حوزههای علمیه ‪-‬که‬ ‫رسالت اصلی آنان پس از فراگیری علوم اسالمی‪ ،‬تکلیم‪ ،‬ترویم و تبلیغ مذهب حقه تشیع‬ ‫است‪ -‬زمانی میتوانند جامکه را به سوی اسالم اصیل هدایت کنند که قادر باشند پس از‬ ‫عمل صحیح به این دستورات شرعی‪ ،‬آنها را به بهترین نحو و شیوهای مناسب برای مردم‬ ‫نیز بیان کنند‬ ‫ت تولید کتابهای فتوایی و رسالههای‬ ‫در سالهای اخیر تالشهای ارزشمندی جه ِ‬ ‫از این کوششها در جای خود قابل تقدیر و‬ ‫آموزشی احکام صورت گرفته که هر ی‬ ‫تشکر است؛ ولی جای خالی کتابی که با در ن ر گرفتن مقاطع تحصیلی افراد و نیاز‬ ‫طلبه تألیف شده باشد و افزون بر احکام‪ ،‬به چگونگی بیان آن اشاره کند‪ ،‬احساس می‬ ‫ی‬ ‫شد بنابراین پس از جلسات متکدد در کارگروه فقه و اصول و «ارشادات» مدیریت‬ ‫محترم حوزههای علمیه خواهران (حجةاالسالم و المسلمین دکتر عبدالکریم بهجتپور)‪،‬‬ ‫به این نتیجه رسیدیم که برای اولین بار کنار کتاب درسنامه فقه‪ ،‬کتاب راهنمای تدریس‬ ‫نیز تهیه شود تا با جمع آوری و تن یم منابع مورد نیاز‪ ،‬اساتید محترم در سراسر کشور‬ ‫بتوانند در حد مطلوب و یکسانی به تدریس این درس با اهمیت بپردازند؛چرا که‪:‬‬ ‫‪.1‬روش احکامآموزی دارای اهمیت است؛‬ ‫بیان احکام‪ ،‬به ممارست و تمرین احتیاج دارد؛‬ ‫‪ِ.2‬‬ ‫پاسخگویی احکام نیازمن ِد مهارت است؛‬ ‫ِ‬ ‫‪.3‬‬ ‫یابی مسائل شرعی به کتابشناسی نیاز دارد؛‬ ‫‪.4‬پاسخ ِ‬ ‫‪.5‬ارتباط احکام با کتابهای نیمهاستداللی برای آموزش بهتر‪ ،‬مؤثر است؛‬ ‫علمی فراگیران نقش مؤثری داشته باشد؛‬ ‫ِ‬ ‫نشاط‬ ‫ِ‬ ‫‪.6‬موضوعشناسی میتواند در‬ ‫‪.7‬کارگاههای احکام در توانمندسازی و تطبیق احکام بر موضوعات دارای اهمیت‬ ‫است؛‬ ‫‪.8‬قواع ِد فقهی‪ ،‬کاربر ِد مناسبی در پاسخگویی به مسائ ِل شرعی دارد؛‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫یادگیری احکام است‬ ‫ِ‬ ‫ث فقهی‪ ،‬عام ِل مؤثری در‬ ‫بندی مباح ِ‬ ‫‪.9‬دسته ِ‬ ‫بنابراین خادمان شما در حوزه علمیه قم این مهم را عهدهدار شدند و به تهیه و تن یم‬ ‫این کتاب میتواند مقدمه مناسبی برای آموختن کتابهای فقهی‬ ‫کتاب حاضر پرداختند‬ ‫نیمه استداللی به حساب آید همچنین با توجه به ساختاری که در تن یم آن رعایت شده می‬ ‫تواند فراگیران را برای به یاد سپردن هر چه بیشتر احکام شرعی یاری کند‬ ‫در این نوشتار‪ ،‬مؤلفههای زیر رعایت شده است‪:‬‬ ‫‪.1‬تکنولو ی آموزشی و رعایت استانداردهای تدوین و تألیف درسنامهنویسی؛‬ ‫الف) مقدمهها و پیشسازمانهای مناسب؛‬ ‫ب) بیان اهداف آموزشی در ابتدای هر درس؛‬ ‫‪.2‬کارگاههای مفید و کاربردی؛‬ ‫‪.3‬مثالهای بروز و مورد نیاز جامکه مخاطب (بانوان)؛‬ ‫‪.4‬بیان حکمتهای فراوان؛‬ ‫‪.5‬توضیح وا هها و اصطالحات؛‬ ‫‪.6‬طراحی زیبا و چشمنواز؛‬ ‫‪.7‬درجِ درختواره و نمودارهای جذاب و کاربردی؛‬ ‫‪.8‬زبانی ساده‪ ،‬روشن و به دور از اصطالحات پیچیده فقهی؛‬ ‫‪.9‬پرداختن به موضوعا ِ‬ ‫ت مور ِد نیاز و کاربردی در هر سه جلد از درسنامه فقه؛‬ ‫‪.10‬استفاده از احادی ِ‬ ‫ث انگیزشی فراوان؛‬ ‫اهداف متنوع در متن درسها؛‬ ‫ِ‬ ‫‪. 11‬پرسشهای متکدد میانی با عناوین و‬ ‫پایان هر درس؛‬ ‫ِ‬ ‫‪.12‬پرسشها و تمرینهای جذاب‪ ،‬کاربردی و پ وهشی در‬ ‫از خداوند متکال مسألت دارم که تالشهای خالصانه گروه تألیف و تدوین و همکاران‬ ‫عزیز ما را قبول‪ ،‬و ما را در رسیدن به اهداف خود در تن یم این کتاب آموزشی یاری‬ ‫فرماید‬ ‫‪11‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫مح‬ ‫سخ‬ ‫نی با فراگیران ترم‬ ‫کتاب آموزشی و درسی است و الزم است اساتید احکام آن را تدریس کنند؛‬ ‫درسنامه فقه‪ ،‬ی‬ ‫بنابراین اساتید محترم میتوانند توضیحات تکمیلی‪ ،‬بیان مثالها‪ ،‬تفاوت فتاوا‪ ،‬تطبیقات و دستهبندی‬ ‫خود بیان کنند‬ ‫های آموزشی را به تشخی‬ ‫پرسشهای میانی ضمن درس برای «تفکر بیشتر»‪« ،‬بحث گروهی» یا «پژوهش»‪ ،‬تن یم‬ ‫شده است و باید در پاسخگویی به آنها بکوشید و همچنین از استا ِد خود در بحث گروهی کم‬ ‫گفتوگوی چالشی و پر نشاط در کالس ایجاد کنید‬ ‫بخواهید و ی‬ ‫یادگیری احکام الزم است صبور باشید و به موضوعِ مسائل و زیرمجموعههای هر‬ ‫ِ‬ ‫توجه‪ :‬در‬ ‫ی احکام‬ ‫کدام دقت کنید تا هر چه زودتر بتوانید در فراگیری‪ ،‬بیان‪ ،‬کسب مهارتها و پاسخگوی ِ‬ ‫موفق شوید‬ ‫ت‬ ‫تقدری و شکر‬ ‫در پایان از ریاست محترم گروه فقه و اصول حجتاالسالم و المسلمین استاد ابوالقاسم‬ ‫محتوایی کتاب را‬ ‫ِ‬ ‫بازخوانی‬ ‫ِ‬ ‫مقیمی حاجی و مراکز و اساتید محترمی که ارزیابی علمی و‬ ‫به عهده گرفتند‪ ،‬به وی ه از حجتاالسالم و المسلمین استاد حسین وحیدپور و اعضای‬ ‫محترم گروه فقه و اصول حجج اسالم آقایان هادی فاضل‪ ،‬غالمحسن حیدری‪ ،‬حسین‬ ‫قاسمیان و سرکار خانم زهرا عزیز اللهی و استاد سمیرا کاشانی تشکر می کنم‪.‬‬ ‫الزم میدانم از مسئوالن محترم حوزههای علمیه خواهران‪ ،‬به وی ه مدیر محترم مرکز‪،‬‬ ‫جناب حجتاالسالم و المسلمین آقای دکتر عبدالکریم بهجتپور که در روند تهیه این اثر‬ ‫رهنمودهای الزم را ارائه کردند‪ ،‬قدردانی کنم؛ همچنین از سرکار خانم مریم مد ُملی مدیر‬ ‫گروههای علمی مرکز و مسئوالن ادارهی کل برنامهریزی و تدوین متون تحصیلی‪ ،‬به‬ ‫وی ه مسئول اداره تألیف حجتاالسالم و المسلمین دکتر حمیدرضا حقشناس و مسئول‬ ‫اداره تدوین و طراحی آموزشی دکتر حسن فانیدپور و فضالی ارجمند آقایان محمدایالیی‪،‬‬ ‫محمدجواد محمودی و محمد سخایی که در تهیه و تن یم محتوایی این اثر همکاری‬ ‫مستمر داشتند‪ ،‬سپاسگزاری نمایم‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخشهای مورد نیاز و اجرای آن در زندگی‬ ‫فردی و اجتماعی‪ ،‬اسالم عملی و بینش اسالمی در همه عالم جاری و ساری شود‬ ‫علیرضا محمدینژاد‬ ‫‪ 07‬مردادماه ‪ 18 - 1400‬ذیالحجه ‪1442‬‬ ‫مصادف با عید سکید غدیر‬ ‫‪13‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫بخ‬ ‫ش اول‬ ‫اح کام اموات‬ ‫احکام اموات‬ ‫اسووالم بووه قوودری مومنووان را محتوورم شوومرده اسووت کووه احکووام و آداب‬ ‫قورارداده اسوت و‬ ‫خاصی را بورای آنهوا از بودو تولود توا پوس از مور‬ ‫اطرافیان را نسبت به انجام این دستورات ملزم کورده اسوت شواخهای‬ ‫در حال جوان دادن اسوت آغواز‬ ‫از این دستورات از زمانی که شخ‬ ‫نیز اداموه دارد در ایون فصول بوا برخوی از‬ ‫میشود و تا بکد از مر‬ ‫این دستورات آشنا خواهید شد‬ ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫غ‬ ‫مح‬ ‫اح کام تضر و چگونگی سل و کفن میت‬ ‫ردس ‪1‬‬ ‫هدفاهی ردس‬ ‫انت ار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫دوسوتان کفون کوردن را انجوام‬ ‫‪ 1‬احکام کفن کردن میت را بیوان و در کوالس بوا کمو‬ ‫دهند‬ ‫‪ 2‬واجباتی را که دیگران باید برای میت انجام دهند نام ببرند‬ ‫‪ 3‬واجبات غسل میت را به ترتیب توضیح دهند‬ ‫زمووانی کووه نشووانههای موور در فووردی پیوودا میشووود‪ ،‬بوور خووود او و‬ ‫اطرافیوووانش واجوووب اسوووت کارهوووایی را انجوووام دهنووود در ایووون درس و‬ ‫درسهای بکد با مهمترین احکام در این رابطه آشنا خواهید شد‬ ‫تعریف یک واژه‬ ‫«واجب كفوای » آن اسوت كوه یوم عمول مکوین‪ ،‬از همگوان خواسوته شوده‪ ،‬ماننود غسول‬ ‫و همووه و یفووه دارنوود كووه بوورا انجووام آن عموول بووه پووا‬ ‫میووت‪ ،‬نموواز میووت‪ ،‬دفوون میووت و‬ ‫خیزنوود؛ ولووی اگوور یكو آن را بووه جووا آورد‪ ،‬از دیگووران سوواقط مو شووود و اگوور هووی یو‬ ‫ب حرام شدهاند‬ ‫انجام ندهند‪ ،‬همگی مرتک ِ‬ ‫احتضار‬ ‫است از حالوت «احتضوار»‬ ‫اولین عم ِل واجب بر اطرافیان کسی که در شرف مر‬ ‫شروع میشود‬ ‫تعریف احتضار‬ ‫به كسی كه در حال جان دادن است «محتضر» و به آن حالت‪« ،‬احتضار» می گویند‬ ‫مح‬ ‫وظیفه ُ َت َضر و اطرافیان او‬ ‫بنابر احتیاط واجب باید شخ مسلمان را در حال احتضار به پشوت و بوه سومت قبلوه‬ ‫بخوابانند‪ ،‬به طوری که کف پای او به جانب قبله باشد و اگر خود محتضر توانایی ایون‬ ‫کار را داشته باشد این و یفه به عهده خود اوست‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪16‬‬ ‫پرسش میانی‬ ‫آیوووا بووورای رو بوووه قبلوووه کوووردن محتضووور نیووواز بوووه اجوووازه از ولوووی او داریوووم؟‬ ‫کارگاه احکام‬ ‫برای انجام برخی از و ایف نسبت به دیگران که در احکام شرعی ذکر شده‬ ‫است‪ ،‬نیازمند اجازه از ولی آنها هسوتیم بوا کمو اسوتاد خوود ایون مووارد را‬ ‫در رسالهی عملیه مرجع خود پیدا کنید‬ ‫مح‬ ‫مس‬ ‫ربخی از توصیه اه و تحبات زند تضر‬ ‫هسوتند «ال‬ ‫فرموود‪ :‬بوه کسوانی کوه در حوال مور‬ ‫در روایت آمده که رسول خودا‬ ‫رله رال هللا» را تلقین کنید‬ ‫مستحب است شهادتین و اقرار به امامان دوازده گانه علیهم السالم و سوایر اعتقوادات‬ ‫صحیح را به گونهای به محتضر تلقین کنند و بگویند که میت بفهمد‬ ‫مستحب است کسی را که سخت جان میدهد ‪ -‬اگر ناراحوت نمیشوود ‪ -‬بوه جوایی کوه‬ ‫نماز میخوانده‪ ،‬ببرند‬ ‫مستحب است برای جان کندن آسان‪ ،‬سوره «یوس» و «صوافّات» را بورای محتضور‬ ‫قرائت کنند‬ ‫مستحب است آیة الکرسی تا «هم فیها خالدون» نزد محتضر خوانده شود‬ ‫مح‬ ‫ربخی از مکرواهت زند تضر‬ ‫زیاد سخن گفتن نزد محتضر و تنها گذاشتن او و گریستن پیش او مکروه است‬ ‫جنب و زن حایض نزد محتضر‪ ،‬مکروه است‬ ‫* حضور شخ‬ ‫مکروه است که زنان به تنهایی نزد محتضر باشند‬ ‫*گذاشتن چیز سنگین بر شکم محتضر مکروه است‬ ‫تج‬ ‫هیز میت‬ ‫در بینش اسالمی‪ ،‬مرده مسلمان نیز مانند زنوده او دارای احتورام اسوت تکوریم مورده‬ ‫مسلمان در قالب اعمالی از قبیل غسل‪ ،‬کفن و مانند آن است کوه در شورع مقودس اسوالم‬ ‫واجب شمرده شده است و همه مکلفین نسبت به آن و یفه دارند‬ ‫اگوور زن یووا موورد مسوولمان دوازده امووامی از دنیووا بوورود ایوون کارهووا را بایوود بووه ترتیووب‬ ‫نسبت به او انجام داد‪:‬‬ ‫‪17‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫‪ 1‬غسل؛‪ 2‬حنوط؛ ‪ 3‬كفن؛ ‪ 4‬نماز؛ ‪ 5‬دفن‬ ‫غ‬ ‫سل میت‬ ‫هرگاه مؤمن از دنیا برود بر همه مكلفین واجب است او را غسل داده‪ ،‬حنوط کننود‪،‬‬ ‫سوپس كفون كننود و بور او نموواز بخواننود و پوس از آن دفون كننوود و اگور بکضو افوراد ایوون‬ ‫کارها را انجام دهند از دیگران ساقط م شود و اگر هی کس بوه ایون و یفوه عمول نکنود‬ ‫همه مکصیت کردهاند‬ ‫توجه‬ ‫اگر کسی مشغول کارهای میت شوود‪ ،‬بور دیگوران واجوب نیسوت اقودام نماینود‪،‬‬ ‫ولی اگر او عمل را نیمهکاره بگذارد باید دیگران تمام کنند‬ ‫پرسش میانی‬ ‫و پیش از غسل‪ ،‬چه اعمالی وارد شده است؟‬ ‫در زمان پس از مر‬ ‫غ‬ ‫چگونگی سل میت‬ ‫واجب است میت را سه غسل بدهند‪:‬‬ ‫اول‪ ،‬بووه آب مخلوووط بووا سوودر (آبووی کووه قوودری سوودر در آن ریختووه و مخلوووط شووده‬ ‫است)‬ ‫دوم‪ ،‬با آب مخلووط بوا کوافور (آبوی کوه قودری کوافور در آن ریختوه و مخلووط شوده‬ ‫است)‬ ‫سوم‪ ،‬با آب خال‬ ‫كیفیت غسل میوت بوا سوایر غسولهوا تفواوت ـ جوز در نیوت ـ نودارد و بناابر احتیااط واجاب توا‬ ‫غسل ترتیب ممكن است‪ ،‬نباید میت را به صورت ارتماس غسل بدهند‬ ‫غ‬ ‫اح کام سل میت‬ ‫ی میوت‬ ‫ی او اجوازه بگیرنود ولو ّ‬ ‫واجب است برای غسل‪ ،‬کفن‪ ،‬نماز و دفن میّت از ول ّ‬ ‫عبارت است از‪ :‬پدر و مادر و فرزنودان و بوه هموین ترتیوب بقیوه طبقوات وارثوان؛ و در‬ ‫میت زن‪ ،‬شوهر او از دیگران مقدم است‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫قاعده فقهی‬ ‫قاعده االقرب یمنع االبکد‪ :‬قاعده یاد شده عبارت اسوت از موانع شودن خویشوان‬ ‫و بستگان نزدی تر به میت از ارث بردن خویشان دورتور‪ ،‬ماننود موانع شودن‬ ‫فرزندان میت از ارث بردن برادران و خواهران او‬ ‫پرسش میانی‬ ‫چه افرادی با وجود شرایط باال‪ ،‬همچنان ولی به حساب نمیآیند؟‬ ‫*در غسل میت هم مانند دیگر عبادات‪ ،‬نیت الزم است؛ یکنی غسل دهنوده بایود غسول‬ ‫را به قصد انجام و اطاعت دستور خدا به جا آورد‬ ‫در غسل اول و دوم‪ ،‬سدر و كافور بایود بوه انودازه ا زیواد نباشود كوه آب را مضواف‬ ‫كند و به اندزها هم كم نباشد كه نگویند سدر و كافور با آب مخلوط شده است‬ ‫کسی کوه میوت را غسول میدهود بایود مسولمان دوازده اموامی‪ ،‬بوالغ و عاقول باشود و مسوائل‬ ‫غسوول را بدانوود و اگوور میووت موورد اسووت‪ ،‬موورد و اگوور زن اسووت غسوول دهنووده‪ ،‬زن باشوود؛ ولووی‬ ‫غسل میت زن به وسیله شوهرش و غسل میت مرد به وسیله زنش جایز است‬ ‫* نگاه کردن به عورت میت (جز میتی که همسر انسوان اسوت)‪ ،‬حورام اسوت و کسوی کوه‬ ‫او را غسل میدهد اگر نگاه کند گناه کرده است؛ ولی غسل باطل نمیشود‬ ‫اگر برای غسل میت آب پیدا نشوود یوا اسوتکمال آب موانکی داشوته باشود‪ ،‬بایود میوت را‬ ‫تیمم بدهند‬ ‫در عوض هر غسل‪ ،‬ی‬ ‫مسأله‬ ‫‪ 1‬کودک سقط شدهی مسلمان‪ ،‬اگر چهار ماه تمام داشوته باشود بایود غسول داده‬ ‫شود و در کمتر از آن واجب نیست‬ ‫‪ 2‬اگر جایی از بدن میت به نجاست آلوده شود‪ ،‬باید پیش از آن کوه آن جوا را‬ ‫غسل بدهند آب بکشند‪ ،‬بنابراین بدن میتوی کوه خوونریزی دارد بایسوتی قبول از‬ ‫غسل در صورت امکان تطهیور شوود‪ ،‬و اگور انت وار بورای توقوف خوونریزی‬ ‫(به خودی خود) یا منع آن (با وسایل پزشکی) ممکن باشد واجب است‬ ‫‪19‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫َحنُوط‬ ‫یکی دیگر از کارهایی که برای میت انجام میدهند‪« ،‬حنوط» است و این عمل پوس‬ ‫از غسل انجام میشود‬ ‫تعریف حنوط‬ ‫به خوشبو کردن بدن میت با کافور «حنوط» میگویند‬ ‫حکم و چگونگی حنوط‬ ‫واجب است میت را (جز كس كه در حال احرام از دنیا رفته) پس از غسل‪ ،‬حنوط کنند؛‬ ‫یکنی به پیشانی و کف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزر پاهای او‪ ،‬کافور بمالند‬ ‫بهطوری که مقداری کافور بر اثر آن در محلهای مزبور بماند‬ ‫اح کام حنوط‬ ‫کافور باید ساییده و تازه باشد به طوری که میت را مکطر کند و اگر بوه جهوت کهنوه‬ ‫بودن‪ ،‬عطر آن رفته باشد‪ ،‬کافی نیست‬ ‫کفن‬ ‫اگر چه حنوط در بین كفن كردن و پس از آن نیز مانک نودارد؛ ولوی بهتور اسوت كوه‬ ‫میت‪ ،‬ابتدا حنوط شود و سپس نوبت به کفن کردن میرسد‬ ‫چگونگی کفن کردن‬ ‫میت مسلمان را باید با سه قطکه پارچه کفن کنند‪:‬‬ ‫‪ 1‬لنگ که به کمر و پای او پیچیده میشود (بدن را از ناف تا زانو میپوشاند)‬ ‫‪ 2‬پیراهن که از سر شانه تا ساق پا را از جلو و پشت به طور کامل میپوشاند‬ ‫‪ 3‬سراتسرری که باید از باالی سر توا پوایین پوا را بپوشواند بوه طووری کوه بسوتن دو سور آن‬ ‫(از طرف پا و سر میت) ممکن باشد‪ ،‬و پهنای آن به قدری باشد که دو طرف آن روی هوم‬ ‫گذاشته شود‬ ‫مهارت آموزی‬ ‫یوووادگرفتن برخوووی از احکوووام و تووووان انجوووام عملوووی آنهوووا جوووزت مهوووارتهوووای‬ ‫ضروری برای ی طلبوه اسوت بورای مثوال توانوایی انجوام احکوام مربووط بوه‬ ‫اموات از جمله غسل و کفن کردن از مواردی است کوه توقوع مویرود طوالب‬ ‫بتوانند آن را در مواقع ضرور انجام دهند‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫شرایط َک َفن‬ ‫کفن میت باید دارای شرایط زیر باشد‪:‬‬ ‫‪ 1‬مبا باشد (غصبی نباشد)‬ ‫‪ 2‬پام باشد‪.‬‬ ‫‪ 3‬از پوست مردار نباشد‬ ‫‪ 4‬از اجزا حیوان حرام گوشت نباشد‪.‬‬ ‫نباشد‪.‬‬ ‫‪ 5‬پارچه ابریشم خال‬ ‫‪ 6‬بنابر احتیاط واجب پارچه طال بافت نباشد‬ ‫‪ 7‬بنابر احتیاط واجب به قدر نازم نباشد كه بدن میت از زیر آن دیده شود‬ ‫تمام شرایط كه گفته شد‪ ،‬جز مبا بودن كفن مربوط بوه حوال اختیوار اسوت و در‬ ‫حال ناچار اشكال ندارد‪ ،‬مگر كفن غصب كه در حال اضطرار نیز جایز نیست و‬ ‫اگر صاحب کفن راضی نباشود‪ ،‬نوبش قبور میوت نیوز بورای تحویول کفون بوه صواحبش‪،‬‬ ‫واجب است‬ ‫مسأله‬ ‫کفن زن بر شوهر است‪ ،‬اگرچه زن از خود مال داشته باشد‬ ‫حکمت آموزی‬ ‫امام رضا علیه السالم فرمود‪« :‬سبب اینکه دستور داده شوده میّوت کفون شوود‪،‬‬ ‫آن است که با بدن پاکیزه بوا پروردگوارش مالقوات کنود و عوورتش بور کسوانی‬ ‫کووه او را حموول و تشووییع میکننوود آشووکار نشووود و مووردم بوور حالووت و من ووره‬ ‫ناخوشایندی که دارد ننگرند و به سوبب نگریسوتن بوه چنوین آسویب و تبواهیای‬ ‫قسواوت قلووب پیوودا نکننود و رو زنوودگان از او آزرده نشووود و دوسووتانش از او‬ ‫ناراحت نشووند توا مبوادا یواد و محبوتش را فرامووش کننود کوه در نتیجوه موجوب‬ ‫نشود در رابطه با بازماندگان میّوت و وصویت او و امووری کوه دوسوت داشوته‬ ‫انجام شود‪ ،‬رعایت حال او را بکنند و کوتاهی ننمایند»‬ ‫‪21‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫وا هها و اصطالحات‬ ‫محتضر‪ :‬كسی كه در حال جان دادن است‬ ‫تجهیز‪ :‬تدارم مقدمات چیزی‬ ‫حنوط‪ :‬مالیدن کافور به بدن مرده‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫رپسش و تمرین‬ ‫‪ 1‬چه کارهایی نسبت به محتضر و میت واجب است؟‬ ‫از موارد زیر صحیح است؟‬ ‫‪ 2‬ترتیب در تجهیز میت‪ ،‬طبق کدام ی‬ ‫الف‪ :‬غسل‪ ،‬کفن‪ ،‬حنوط‪ ،‬دفن و نماز‬ ‫ب‪ :‬غسل‪ ،‬حنوط‪ ،‬کفن‪ ،‬نماز و دفن‬ ‫ج‪ :‬حنوط‪ ،‬غسل‪ ،‬نماز‪ ،‬کفن و دفن‬ ‫د‪ :‬غسل‪ ،‬کفن‪ ،‬حنوط‪ ،‬نماز و دفن‬ ‫‪ 3‬آیا رنگ کفن باید سفید باشد؟‬ ‫‪ 4‬در حضور دوستان کفن کردن را به صورت عملی انجام دهید‬ ‫‪ 5‬چه اشخاصی را نباید حنوط کرد؟‬ ‫ی میت کیست؟ اگر میّت زن باشد چه کسی بر دیگران مقدم است؟‬ ‫‪ 6‬ول ّ‬ ‫‪23‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫اح کام نماز میت و چگونگی دفن آن‬ ‫ردس ‪2‬‬ ‫هدفاهی ردس‬ ‫انت ار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪ 1‬نماز میت را به طور صحیح و از حف بخوانند‬ ‫‪ 2‬چگونگی دفن میت را برای دیگران به طور کامل توضیح دهند‬ ‫‪ 3‬روش تسلیت دادن به بستگان میت را بیان کنند‬ ‫یکی از و ایفی که به عهده بازمانودگان و بلکوه هموه مسولمانان (بوه‬ ‫نحو واجب کفایی) گذارده شده نماز خواندن بور میوت و دفون اوسوت کوه‬ ‫در این درس به احکام نماز میت و چگونگی دفن وی میپردازیم‬ ‫نماز میت‬ ‫* پس از غسل و حنوط و کفن‪ ،‬واجب است بر میت مسلمان‪ ،‬نماز بخوانند‬ ‫چگونگی نماز میت‬ ‫بوورای خوانوودن نموواز میووت‪ ،‬مسووتحب اسووت بووه امیوود ثووواب‪ ،‬پوویش از نموواز سووه بووار‬ ‫«الصالة» بگویید بکد نیت کنید و به ترتیب زیر نماز میت را شروع کنید‪:‬‬ ‫‪،‬أوَأأشْ ه ََُ َأأأْا أمحَ ماهًُأ‬ ‫أّللا َ‬ ‫َأشْ ه ََُ َأأ ْْ َأا لأََِه َأ لأِ اا ا أ‬ ‫‪ 1‬تکبیر (هللا اکبر) بگویید و سپس این عبوارت را بخوانیود‪:‬‬ ‫رَسول ا ل‬ ‫أّللاأ‬ ‫ًَلاَ امأصَ للأعَ لَىأمحَ امٍُأوَأأآ للأمحَ ام ٍُأ‬ ‫‪ 2‬تکبیر (هللاأًکبر) بگویید و سپس اینگونه صلوات بفرستید‪:‬‬ ‫أًغفلرْ أَل ْلم ْؤ لأمنليَْ أوَ أًْأَم ْؤ لمنَاتلأ‬ ‫ًَلاَ ام ْ‬ ‫‪ 3‬تکبیر (هللاأًکبر) بگویید و سپس اینگونه دعا کنید‪:‬‬ ‫به این ترتیوب بورای میوت دعوا کنیود‪ًَ :‬لاَه اأمأ‬ ‫‪ 4‬تکبیر (هللا ًکبر) بگویید و سپس ‪ -‬اگر میت مرد است ‪-‬‬ ‫ًغفلرْأأ لَ ََ َذًأً َْم لَيتلأ‬ ‫ْ‬ ‫ًغفلرْأأَل ََذلهأً َْمَيلتلأ‬ ‫ًَلاَ اأمأ ْ‬ ‫و اگر میت زن است بگویید‪:‬‬ ‫‪ 5‬تکبیر (هللاأًکبر) بگویید و نماز تمام میشود‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪24‬‬ ‫تروه‪ :‬کیفیووت مفصوولتوور نموواز میووت در کتابهووای دعووا و برخووی رسووالههووا آم وده‬ ‫است‬ ‫شرایط نماز میت‬ ‫برای نماز میت‪ ،‬وضو و پاک بودن بدن و لباس و غصبی نبودن لباس‪ ،‬الزم نیست؛‬ ‫ولی رعایت شرایطی که در زیر میآید واجب است‪:‬‬ ‫ی میت؛‬ ‫‪ 1‬اجازه گرفتن از ول ّ‬ ‫‪ * 2‬نیت و قصد قربت داشتن؛‬ ‫‪ * 3‬ایستاده نماز خواندن؛‬ ‫‪* 4‬رو به قبله بودن؛‬ ‫کند که دارد بور مورد یوا‬ ‫‪ 5‬تکیین میت به طوری که رفع ابهام شود (اجماالً مشخ‬ ‫زن میتی که در مقابل اوست‪ ،‬نماز می خواند؛ ولی دانستن نام‪ ،‬شغل و ماننود اینهوا الزم‬ ‫نیست)؛‬ ‫‪* 6‬میت را در مقابول نموازگزار بوه پشوت بخواباننود بوه طووری کوه سور او بوه طورف‬ ‫راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد؛‬ ‫‪* 7‬نمازگزار از میت دور نباشد؛ ولی اگر نماز میوت بوه جماعوت خوانوده میشوود و‬ ‫صفها متصل است‪ ،‬دور بودن مامومین اشکال ندارد؛‬ ‫‪ * 8‬بین میت و نمازگزار‪ ،‬پرده و دیوار یا چیزی مثول اینهوا فاصوله نشوود‪ ،‬ولوی اگور‬ ‫میت در تابوت و مانند آن باشد اشکالی ندارد‬ ‫اح کام نماز میت‬ ‫هب جماعت خواندن نماز میت‬ ‫همووانطووور کووه اشوواره شوود‪ ،‬نموواز میووت را میتوووان بووه جماعووت خوانوود؛ ولووی رعایووت‬ ‫شرایط نماز جماعت و امام جماعت – که در سایر نمازها مکتبر اسوت ‪ -‬در نمواز میوت‬ ‫شرط نیست‪ ،‬هر چند احتیاط مستحب این است که آن شرایط در نمواز میوت هوم رعایوت‬ ‫شود‬ ‫‪25‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫تک‬ ‫خواندن بیراه و دعااه رد نماز میت‬ ‫*اگر چه نماز میت به جماعت خوانده میشود؛ ولی در این نمواز‪ ،‬اموام و مواموم هور‬ ‫دو باید تکبیرها و دعاها را بخوانند‬ ‫دفن میت‬ ‫پس از پایان و ایف گذشته (غسل‪ ،‬حنوط‪ ،‬کفن و نماز) بایود میوت را در زموین دفون‬ ‫کنند‬ ‫اح کام و چگونگی دفن میت‬ ‫میت را باید در قبر به پهلوی راست و طوری بخوابانند که صوورت و سوینه و شوکم‬ ‫او رو به قبله قرار گیرد‬ ‫باید قبر او به قدری عمیق باشد که بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بودن او‬ ‫را خارج کنند‬ ‫قبور مسلمانان را میتوانند در چندین طبقه بسازند به شرطی که این کار سوبب نوبش‬ ‫حرمت آنان نشود‬ ‫قبر و هت‬ ‫مم‬ ‫م کاناهی نوع‬ ‫دفن میت در مکانهای زیر حرام است‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 1‬قبرستان کفار؛‬ ‫‪* 2‬جایی که بیاحترامی به او باشد (مانند محل دفن زبالهها)؛‬ ‫‪* 3‬مکان غصبی؛‬ ‫‪ 4‬در قبر مردهای که هنوز جسدش سالم است؛‬ ‫غیر دفن وقف شده است (مانند مسجد و مدرسه)‬ ‫‪ 5‬مکانی که برای ِ‬ ‫کارگاه احکام‬ ‫ضی ئ‬ ‫‪.1‬م کارم‪ :‬دفن مسلمان رد قبرستان غیر مسلمان و دفن کافر رد قبرستان مسلمان جازي نيست بنارب احتیاط واجب‪.‬تو ح المسا ل‪ ،‬م‪.581‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪26‬‬ ‫در مسائل شرعی بسیار مشاهده میشود کوه موالک وجووب یوا حرموت عملوی‪،‬‬ ‫احترام یا بی احترامی به مؤمن است هم مسائل مربوط به آبروی او‪ ،‬مال او‬ ‫و همچنووین جسووم او شووناخت ایوون موووارد سووبب میشووود تووا قاعوودهای کلووی در‬ ‫شناخت و فهم برخوی از احکوام داشوته باشویم بوا کمو هوم گروهویهوای خوود‬ ‫برخی از این مسائل را در فتاوای مرجع خود بیابید‬ ‫نبش قبر‬ ‫تعریف نبش قبر‬ ‫پووس از آنکووه جسوود میووت را در زیوور خوواک دفوون میکننوود‪ ،‬اگوور خوواک کنووار زده شووود بووه‬ ‫گونهای که جسد آشکار گشته و دیده شود‪« ،‬نبش قبر» صورت گرفته است‬ ‫اح کام نبش قبر‬ ‫نوبش قبوور میّتووی کووه بور اسوواس موووازین و احکووام شوورعی دفون گردیووده‪ ،‬حوورام اسووت و اگوور‬ ‫برای تکویض و توسکه خیابانهوا بوه طوور اتفواقی بودن میّوت مسولمان یوا اسوتخوانهای او کوه‬ ‫هنوز پوسیده نشدهاند آشکار شود‪ ،‬واجب است دوباره دفن شود‬ ‫اگر استخوانهای میت تبدیل به خاک شود نبش قبور وی بورای دفون میوت دیگوری در‬ ‫آن جایز است‬ ‫از بووین بووردن و تخریووب آثووار قبووور انبیووای الهووی و ائمووه علیییهم السییالم‪ ،‬امووام زادگوان‪،‬‬ ‫علما‪ ،‬بندگان صالح و شهدا‪ ،‬در صورتی که زیارتگاه و پناهگاه مردم شده باشود‪ ،‬حورام‬ ‫است‪ ،‬اگر چه مدت زیادی از خاک سپاری ایشان گذشته باشد و بنابر احتیااط واجاب در‬ ‫صورتی هم که قبورشان زیارتگاه نیست‪ ،‬نبش قبر حرام است‬ ‫موارد وجوب نبش قبر‬ ‫زمین به مانودن میوت در آنجوا‬ ‫اگر میت را در مکان غصبی دفن کرده باشند و مال‬ ‫راضی نباشد‪ ،‬در این صورت نبش قبر واجب میشود‬ ‫اگر کفن میوت غصوبی باشود و صواحب آن بوه بواقی مانودن کفون در بودن میوت راضوی‬ ‫نباشد‪ ،‬نبش قبر جایز‪ ،‬بلکه واجب میشود‬ ‫‪27‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫قاعده فقهی‬ ‫قاعده احترام مال مسلمان‪ :‬قاعده یاد شده عبارت اسوت از اینکوه موال مسولمان‬ ‫جووان و آبووروی او حرمووت دارد و تصوورف در آن جووایز نیسووت مقصووود از‬ ‫احترام مال مسلمان‪ ،‬عدم جواز تصرف در آن بدون رضایت مالو یوا ایجواد‬ ‫مزاحمت برای وی در راستای استفاده از مالش و یا گرفتن موال او بوا قهور و‬ ‫غلبه و مانند آن میباشد‬ ‫پرسش میانی‬ ‫اگر مال دیگری همچون انگشتر یا قرآن همراه میوت دفون شوود و صواحب آن‬ ‫راضی نباشد‪ ،‬آیا باید قبر شکافته و خارج شود؟‬ ‫وا هها و اصطالحات‬ ‫هت ‪ :‬بیحرمتی‪ ،‬اهانت‬ ‫نبش قبر‪ :‬شكافتن قبر بطوری كه جسد میّت یا بقایای آن آشكار شود‬ ‫تصرف‪ :‬بكار گرفتن چیزی و استفاده از آن‬ ‫رپسش و تمرین‬ ‫‪ 1‬در حضور دوستان‪ ،‬نماز میت بخوانید‬ ‫اشتباه که در نماز میت بین مردم شایع است نام ببرید؟ منشأ این اشوتباه از‬ ‫‪ 2‬ی‬ ‫چیست؟‬ ‫‪ 3‬چند سوال بایود از دفون میوت بگوذرد توا بتووانیم‪ ،‬فورد دیگوری را در آن قبور دفون‬ ‫کنوویم؟ اگوور میووت قبلووی‪ ،‬از بزرگووان دینووی باشوود چطووور؟ آیووا میتوووان قبرسووتان‬ ‫مسلمانان را تغییر کاربری داد یا تبدیل به خیابان کرد؟‬ ‫‪ 4‬نبش قبر در چه مواردی جایز و در چه مواردی واجب است؟‬ ‫‪ 5‬اگر میت را رو به قبله دفن نکنند‪ ،‬آیا نبش قبر واجب است؟‬ ‫اسوتاد‪،‬آنهوا را‬ ‫‪ 6‬موارد دیگری نیز برای جوواز نوبش قبور وجوود دارد بوا کمو‬ ‫پیدا کنید‬ ‫اح کام و آداب پس از دفن‬ ‫ردس ‪3‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪28‬‬ ‫هدفاهی ردس‬ ‫انت ار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪ 1‬روش تسلیت گفتن به خانواده میت را بیان کنند‬ ‫‪ 2‬کیفیت نماز وحشت را توضیح دهند‬ ‫‪ 3‬آداب زیارت اهل قبور را نام ببرند‬ ‫در روایات سفارش شده که اطرافیان نسبت بوه خوانواده میوت و‬ ‫خود او اعمالی را انجام دهنود‪ ،‬هور چنود بیشوتر ایون اعموال واجوب‬ ‫نیست؛ ولی ثواب زیوادی دارد و باعوث دلجوویی‪ ،‬تسو ّلی و آراموش‬ ‫قلوب نزدیکوان‪ ،‬آمورزش گناهووان و آراموش و برطورف شودن فشووار‬ ‫قبر برای میت است در ایون درس مهومتورین احکوام و آداب پوس‬ ‫از دفن میت را خواهید آموخت‬ ‫اولین کاری که اطرافیان و آشنایان میت میتوانند نسبت به نزدیکان میت (به خصو‬ ‫پدر و مادر‪ ،‬برادر و خواهر و همسور و فرزنود او) انجوام دهنود‪ ،‬تسولیت دادن بوه ایشوان‬ ‫» فرموود‪« :‬هورکس بوه مصویبتزدهای تسولیت بگویود‪ ،‬بورای او‬ ‫است رسوول خودا «‬ ‫همانند اجر و پاداش صاحب مصیبت خواهد بود‪ ،‬بدون اینکه از اجر و پواداش مصویبت‬ ‫زده چیزی کاسته شود»‬ ‫تسلیت‬ ‫دلداری و تسلیت دادن و اندوهگساری از اقووام و آشونایان میوت (مصویبت زدگوان) از‬ ‫مستحبات موکد است و اجر و پاداش بزر و فوراوان دارد‪ ،‬خصوصوا ً تسولیت دادن بوه‬ ‫مادری که فرزند از دست داده است‬ ‫ت‬ ‫چگونگی سلیت دادن‬ ‫مصویبت زده حاضور شووید و او شوما‬ ‫همین که به خاطر مصیبت وارده‪ ،‬نزد شوخ‬ ‫را ببیند کافی است؛ ولی مستحب است کوه عوالوه بور حضوور‪ ،‬بوا بوازگو کوردن امووری‬ ‫مصویبت زده را دلوداری‬ ‫که مناسب مقام اوست و در ایون من وور دخالوت دارد‪ ،‬شوخ‬ ‫دهید‬ ‫‪29‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫از جمله مضامینی که میتوان به مصیبت زدگان گفت این است‪:‬‬ ‫‪ 1‬زود گذر بودن دنیا و مصایب آن؛‬ ‫‪ 2‬فانی بودن دنیا؛‬ ‫و زود گذر بودن عمر؛‬ ‫بودن مر‬ ‫‪ 3‬نزدی‬ ‫مصیبت زده‬ ‫‪ 4‬پاداش دادن خدا به شخ‬ ‫ت‬ ‫اح کام و آداب سلیت دادن‬ ‫ت‬ ‫زمان سلیت دادن‬ ‫تسلیت دادن مستحب است و زمان مشخصی ندارد (چه پیش از دفون باشود یوا پوس از‬ ‫آن)؛ ولوی اگوور آنقودر توواخیر بیفتوود کوه منجوور بوه یووادآوری حووزن و انودوه مصوویبت زدگووان‬ ‫گردد‪ ،‬بهتر است ترک شود‬ ‫فرستادن غذا‬ ‫فرسووتادن غووذا بوورای بسووتگان و خووانواده میووت در موودتی کووه بووه عووزاداری مشووغولند‬ ‫مسووتحب اسووت؛ بلکووه مسووتحب اسووت تووا سووه روز (اگوور چووه موودت بووه عووزا نشسووتن و‬ ‫سوگواریشان کمتر از سه روز باشد) برایشان غذا بفرستند‬ ‫کارگاه احکام‬ ‫برخووی از آداب مرسوووم میووان اقوووام و جوامووع مختلووف مرسوووم اسووت؛ گوواهی‬ ‫تصور میشود که ایون آداب و رسووم ارتبواطی بوه رسوالههوای عملیوه نودارد و‬ ‫صرفا یکسوری دسوتورات و سونتهوایی اسوت کوه سوینه بوه سوینه منتقول شوده و‬ ‫مرسوم شده در صورتی که از مهمترین آداب و رسووم موثال در هموین مبحوث‬ ‫مستحبات پس از دفن‪ ،‬در رسالهها اشاره شده و شاید دلیول سونت شودن آن هوم‬ ‫همین اهتمام علما به انجام آنها بوده است با کم استاد خود دیگر مواردی‬ ‫کووه بووه عنوووان رسووومات میووان مووردم شووناخته موویشووود امووا بوور پایووه یو حکووم‬ ‫شرعی شهرت پیدا کرده است را از رساله عملیه پیدا کنید‬ ‫پرسش میانی‬ ‫آیا همراهی و غذا خوردن با نزدیکان میوت نیوز ماننود فرسوتادن غوذا مسوتحب‬ ‫است؟‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪30‬‬ ‫یس‬ ‫گر تن رب میت‬ ‫شهید) نه تنها حرام نیست‪ ،‬بلکه گاهی اگور چوه بوا‬ ‫گریه کردن بر میت (به خصو‬ ‫صدای مکمولی (نه خارج از اعتدال و فریاد) باشد مسوتحب اسوت؛ ولوی بریودن و کنودن‬ ‫موی سر و خراشیدن پوست و لطمه و سیلی زدن به صورت خود جایز نیست‬ ‫نماز شب اول قبر‬ ‫مستحب است در شب دفن میت‪ ،‬نماز هدیه بوه میوت خوانوده شوود و آن هموان نموازی‬ ‫است که به «نماز وحشت» مشهور و مکروف است‬ ‫چگونگی نماز شب اول قبر‬ ‫نماز شب اول قبر دو رککت است (ماننود نمواز صوبح)؛ بوا ایون تفواوت کوه در رککوت‬ ‫بار «آية الکرسی» و در رککت دوم‬ ‫اول بکد از قرائت سوره حمد به جای سوره‪ ،‬ی‬ ‫بکد از قرائت سوره حمد‪ ،‬ده بار سوره قدر (انا انزلناه) بخوانید بکد از سوالم نمواز نیوز‬ ‫الْ»؛ ترجموه‪:‬‬ ‫َثأثوًبََاأَِىأ َقب لأ‬ ‫ْرأف ٍأ‬ ‫لأمحم ٍُ‪،‬أوًَ ْبع ْأ‬ ‫این عبارت را بخوانیود‪ًَ« :‬لَمأأ لأ‬ ‫صَلأعلىأمح ام ٍأُأوآ لأ‬ ‫» و خووانوادهاش درود فرسوت و ثوواب ایون نموواز را بوه قبور فالنووی‬ ‫خودایا بور محمود «‬ ‫ارسال کن و به جا كلمه فالن‪ ،‬اسم میت را بگویید (برای مثال‪ :‬ثواب این نماز را به‬ ‫قبر جواد ارسال کن)‬ ‫اح کام و آداب نماز شب اول قبر‬ ‫بنابر احتیاط واجب باید آية الکرسی تا «هم فیها خالدون» خوانده شود‬ ‫اگر میوت را بوه شوهر دیگوری انتقوال دهنود یوا بوه هور علّوت دیگوری دفون او بوه توأخیر‬ ‫بیفتد‪ ،‬میتوانید نماز شب دفن را تا شب دفن او به تأخیر اندازید‬ ‫زیارت اهل قبور‬ ‫برای مردان و زنان‪ ،‬زیارت قبوور موؤمنین و سوالم بور آنوان و قرائوت قورآن و طلوب‬ ‫رحمت و مغفرت برای ایشان در هر زمان و به هر حالت مستحب است‪ ،‬بوه خصوو‬ ‫اگر در روز دوشنبه و پنم شنبه باشد و در عصر پنم شنبه و صبح شنبه تأکیود بیشوتری‬ ‫شده است‬ ‫‪31‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫چگونگی زیارت اهل قبور‬ ‫هر چند زیارت اهل قبور و رفتن به قبرستان‪ ،‬به خودی خود‪ ،‬عملی شایسته اسوت و‬ ‫و توجوه بوه رفتگوان مویانودازد؛ ولوی بهتور اسوت در ایون رفوت و‬ ‫انسان را به یواد مور‬ ‫زیوارت اهول قبوور رعایوت شوود توا نهایوت بهوره از ایون‬ ‫آمدها آداب و احکام مخصو‬ ‫عمل شایسته به دست آید در اداموه ایون درس بخشوی از آداب و احکوام‪ ،‬در ایون رابطوه‬ ‫را خواهید آموخت‬ ‫سالم کردن رب اموات‬ ‫وقتی وارد قبرستان میشوید‪ ،‬مستحب است به مردگان سالم کنیود و سوالم کوردن بور‬ ‫اموات به صورت زیر باشد‪:‬‬ ‫لأ َا لأِ ََه لَأِ ااأ‬ ‫أّللاأي َ‬ ‫أّللاأ لأمْْ َأأ ْه لل َأا لأ‬ ‫َ‬ ‫َهاأأ ْهه َأ‬ ‫َأِ اا ا‬ ‫أََِ ل‬ ‫َأِ اا ا أ‬ ‫مْأًَ ار لح ليمأًَس َاالمأعَ لَىأأ ْه لل َأا لأََِ ل‬ ‫أّللاأًَراحْ ل‬ ‫لبس لْم ل‬ ‫هق َأا لأََِه َأ‬ ‫لحَ ل‬ ‫ب‬‫أ‬ ‫ا‬ ‫أّللا‬‫ا‬ ‫ا‬ ‫َأِ‬ ‫ل ل‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫أِ‬‫َاأا‬‫َ‬ ‫ي‬‫أ‬ ‫ا‬ ‫أّللا‬ ‫ا‬‫ا‬ ‫َأِ‬ ‫ل ل‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫أِ‬ ‫َ‬ ‫أا‬ ‫ْْ‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫أ‬‫أ‬ ‫ا‬ ‫أّللا‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫َأِ‬ ‫ل ل‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫أِ‬ ‫َ‬ ‫َأا‬ ‫ل‬ ‫وْ‬‫ق‬‫َ‬ ‫أ‬ ‫م‬ ‫ْت‬ ‫جَ ْ‬‫ُ‬ ‫أوَ‬ ‫ْفَأ‬ ‫ي‬‫ك‬‫َ‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫أّللا‬ ‫ا‬‫ا‬ ‫ّللاأ لبحَ لق َ ل ل‬ ‫َأِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫أِ‬ ‫أا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫أّللاأ‬ ‫َأِاأّللاأمحَأماهُأرَأسهول ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫أَِه ل‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َأِاأّللاأوَ أًحْ شرْ نَاأ لفيأزأمْ هرَ ِلأمَهْْ أقهالَأا لأ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لِ ااأّللاأًغ لفرْ أَلمَْْ أقالَأا لأَِ ل‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ي ا لأ‬ ‫أّللا‬ ‫يأوَ َل ُّ‬‫عَ لل ٌّ‬ ‫آب پاشیدن روی قبر‬ ‫پاشیدن آب بر قبر در روز دفن مسوتحب اسوت و بکود از آن نیوز بوه قصود رجوا (امیود‬ ‫ثواب و مطلوبیت در نزد خدای متکال) اشکال ندارد‬ ‫گذا شتن دست روی قبر‬ ‫مستحب است پس از پاشیدن آب بر قبر‪ ،‬حاضوران انگشوتهوا را بوه صوورت بواز و جودا‬ ‫از هم بر قبر گذاشته و در خاک فورو برنود بوه گونوهای کوه اثور آن بور روی قبور بواقی بمانود؛‬ ‫همچنین در برخی روایات به گذاشتن دست بر روی قبر توصیه شده است‬ ‫رو هب قبله بودن‬ ‫رو به قبله بودن در حال زیارت مستحب است‬ ‫نشس‬ ‫تن کنار قبر‬ ‫نشستن در حال زیارت مستحب است‬ ‫خواندن اان ازنلناه‬ ‫نزد قبر میت‪ ،‬هفت بار قرائت سورۀ قدر (انا انزلناه) مستحب است‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪32‬‬ ‫حاجت خواستن‬ ‫حاجت خواستن از خداوند نزد قبر پدر و مادر مستحب است‬ ‫وا هها و اصطالحات‬ ‫نماز وحشت‪ :‬دو ركکت نماز با كیفیت مخصو كه در شوب اول قبور بورای‬ ‫مرده‪ ،‬خوانده میشود‬ ‫قبر‪ :‬محل دفن میت‬ ‫قصوود رجووات‪ :‬قصوود انجووام یووا توورم عملووی بووه احتمووال اینكووه مووورد اموور یووا نهووی‬ ‫خداوند متکال باشد‬ ‫رپسش و تمرین‬ ‫‪ 1‬بووا راهنمووایی اسووتاد‪ ،‬بوورای جلسووه بکوود چنوود روایووت در مووورد تسوولیت دادن بووه‬ ‫مصیبت زدگان و زیارت اهل قبور پیدا کنید‬ ‫‪ 2‬آیا نماز شب اول قبر‪ ،‬شب بکد از دفن خوانده میشود یا شب اول بکد از فوت؟‬ ‫‪ 3‬در کالس و در حضور دوستان نماز وحشت بخوانید‬ ‫‪ 4‬مهمترین آداب هنگام زیارت قبور را بیان کنید‬ ‫‪ 5‬آیا شستن سنگ قبر مستحب است؟‬ ‫‪33‬‬ ‫نماز‬ ‫بخ‬ ‫ش دوم‬ ‫نماز‬ ‫نماز از ضروریات دین اسالم و مهمترین اعمال عبادی است کوه‬ ‫اگوور مووورد قبووول درگوواه خداونوود واقووع شووود‪ ،‬عبادتهووای دیگوور هووم‬ ‫قبوووول میشوووود و اگووور پذیرفتوووه نشوووود‪ ،‬اعموووال دیگووور هوووم قبوووول‬ ‫نمیشود اگر نماز‪ ،‬درست و با توجه انجام گیرد‪ ،‬رو انسوان را‬ ‫پاکیزه و دل او را نورانی میسازد و او را به رهوا کوردن اخوالق‬ ‫ناپسند‪ ،‬قادر میگرداند؛ یکنی نماز میتوانود فورد و جامکوه انسوانی‬ ‫را به تدریم از همه آلودگیها پاک کند‬ ‫نماز‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪34‬‬ ‫فص‬ ‫ل اول‬ ‫مقدمات نماز‬ ‫پووویش از آن کوووه چگوووونگی نمووواز خوانووودن را بیاموزیووود‪ ،‬بایووود اقسوووام‬ ‫نمازها‪ ،‬وقت خواندن هر ی ‪ ،‬مقدمات آنهوا‪ ،‬شورایط مکوان‪ ،‬بودن و‬ ‫لباس نمازگزار و وقت ایستادن به نماز را یاد بگیرید؛ بنابراین‪ ،‬در‬ ‫این فصل ابتدا با نمازهوای مختلوف آشونا میشووید و سوپس هور آنچوه‬ ‫قبوول از نموواز خوانوودن بایوود رعایووت کنیوود فوورا خواهیوود گرفووت؛ البتووه‬ ‫برخی از این احکام هنگام نماز هم کاربرد دارد‬ ‫‪35‬‬ ‫نماز‬ ‫اقسام نماز و اواقت نمازاهی شباهنروزی‬ ‫ردس ‪4‬‬ ‫هدفاهی ردس‬ ‫انت ار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪ 1‬نمازهای واجب را نام ببرند‬ ‫از نمازهای واجب را با شیوهای آسان برای دیگران آموزش دهند‬ ‫‪ 2‬وقت هر ی‬ ‫‪ 3‬تکداد رککات نمازهای نافله شبانهروزی را به ترتیب بیان کنند‬ ‫نماز‪ ،‬وی هترین عبادت در اسالم اسوت کوه عوالوه بور احکوام و‬ ‫آدابی کوه دارد‪ ،‬عامول مهموی در پورورش و صوفای روحوانی یو‬ ‫فوورد نمووازگزار بووه حسوواب میآیوود‪ ،‬در ایوون درس اقسووام نمازهووا و‬ ‫وقووت نمازهووای واجووب شوووبانهروزی را کووه شووناخت آن بیشوووترین‬ ‫کاربرد را در زندگی ی مسلمان دارد‪ ،‬میآموزید‬ ‫نماز‬ ‫ابتدا الزم است مانند درسهای قبل‪ ،‬با تکریف نماز آشنا شوید‬ ‫تعریف‬ ‫وا هی نماز در عربی «صالت» مویباشود کوه در لغوت عورب بوه مکنوای دعوا اسوت؛‬ ‫ولی در اصطال احکام عبادتی است شامل‪ :‬نیت‪ ،‬قیام‪ ،‬تکبیرةاالحرام‪ ،‬قرائوت‪ ،‬قنووت‪،‬‬ ‫رکوع‪ ،‬سجده‪ ،‬ذکر‪ ،‬تشهد و سالم که با ترتیب و شیوه خاصی انجام میشود‬ ‫هم‬ ‫ا یت نماز‬ ‫بر اساس آیات و روایات‪ ،‬نماز یکی از مهمترین عبادتهاست که حتوی در جنوگ و‬ ‫هنگام غرق شدن هوم از عهوده مکلفوین برداشوته نمیشوود؛ اگور نمواز درسوت و بوا توجوه‬ ‫انجام گیرد‪ ،‬مایه صفای رو ‪ ،‬پواکی دل‪ ،‬پیودایش رو تقووا‪ ،‬تربیوت انسوان و پرهیوز از‬ ‫گناه خواهد بود خدای متکال در قرآن کریم میفرماید‪« :‬در آخورت از برخوی مجرموان‬ ‫موویپرسووند‪ :‬چووه چیووز شووما را بووه دوز کشوواند؟ میگوینوود‪ :‬مووا از نمووازگزاران نب وودیم»‬ ‫(سوره مدثر‪ ،‬آیه ‪)42‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪36‬‬ ‫مهارت آموزی‬ ‫یکووی از شوویوههووای مهووم در بیووان احکووام‪ ،‬بیووان ضوورورت و اهمیووت آنهووا بووا‬ ‫اسووتفاده از آیووات و روایووات اسووت اشوواره کووردن بووه احادیووث و مطووالبی کووه‬ ‫ضرورت و اهمیت ی عمول و حکوم را نشوان مویدهود و بیوان عواقوب تورک‬ ‫آنها‪ ،‬سبب میشود تا مخاطب اهمیوت و توجوه بیشوتری بوه یوادگیری آن حکوم‬ ‫داشته باشد‬ ‫اقسام نماز‬ ‫داده اسوت‬ ‫نماز از عباداتی است کوه بیشوترین اقسوام و انوواع را بوه خوود اختصوا‬ ‫برخووی از نمازهووا‪ ،‬واجووب (ماننوود نموواز آیووات) و برخووی مسووتحبانوود (ماننوود نموواز شووب)‪،‬‬ ‫برخی دو رککتی (مانند نماز صبح)‪ ،‬سه رککتوی (ماننود نمواز مغورب) یوا چهوار رککتوی‬ ‫(مانند نمواز هور) هسوتند‪ ،‬بکضوی ایسو