Samenvatting Ontwikkelingspsychologie PDF

Samenvatting ontwikkelingspsychologie Ontwikkelingspsychologie (Universiteit Gent) Scannen om te openen op Studocu Studocu wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Inhoud HOOFDSTUK 1: Geschiedenis, Theorie, en Onderzoeksstrategieën.......................................... 6 1. De昀椀niëring ontwikkelingspsychologie............................................................................................. 6 2. Structurele kenmerken van de ontwikkelingspsychologie (3 grote kenmerken)................... 7 2.1 Continue ontwikkeling Discontinue ontwikkeling........................................................ 7 2.2 Één verloop Meerdere verlopen................................................................................... 7 2.3 Erfelijk Milieu................................................................................................................. 8 2.4 Een gebalanceerd perspectief: Levensloopperspectief.................................................... 9 3. Ontwikkelingspsychologische theorieën.............................................................................. 11 3.1 Verschillende mensbeelden in de ontwikkelingspsychologie................................... 11 3.2 Wetenschappelijke voorvaders................................................................................. 12 3.3 Klassieke Theorieën................................................................................................... 13 3.4 Recente theorieën............................................................................................................ 22 3.4 Vergelijking theorieën................................................................................................. 27 4. Methodologie van ontwikkelingspsychologisch onderzoek................................................. 28 4.1 Onderzoeksmethoden...................................................................................................... 28 4.2 Onderzoekdesigns........................................................................................................... 30 HOOFDSTUK 2: Baby- en Peutertijd (0–2 jaar)........................................................................... 33 1. Fysieke ontwikkeling.............................................................................................................. 33 1.1 Lichaamsgroei.................................................................................................................. 33 1.2 Ontwikkeling van de hersenen......................................................................................... 35 1.3 Leervermogens................................................................................................................. 36 1.4 Motorische ontwikkeling................................................................................................... 38 1.5 Zintuigelijke ontwikkeling................................................................................................. 40 2. Cognitieve ontwikkeling......................................................................................................... 44 2.1 Theorie van Piaget........................................................................................................... 44 2.2 Informatieverwerkingstheorie........................................................................................... 50 2.3 Sociale context van cognitieve ontwikkeling (Vygotsky)................................................ 52 2.4 Verschillen in mentale vaardigheden (intelligentietests en simulering)......................... 52 2.5 Taalontwikkeling......................................................................................................... 53 3. Sociaal-Emotionele ontwikkeling.......................................................................................... 57 3.1 Theorie van Erikson......................................................................................................... 57 3.2 Ontwikkeling emoties....................................................................................................... 58 3.3 Ontwikkeling temperament.............................................................................................. 61 3.5 Ontwikkeling van gehechtheid................................................................................... 64 3.6 Ontwikkeling van het zelf............................................................................................ 70 HOOFDSTUK 3: Vroege Kindertijd (2-6 jaar).............................................................................. 72 1. Fysieke ontwikkeling.............................................................................................................. 72 1.1 Lichaamsgroei.................................................................................................................. 72 1.2 Motorische ontwikkeling................................................................................................... 72 2. Cognitieve ontwikkeling......................................................................................................... 74 2.1 Piaget................................................................................................................................ 74 2.2 Socio-culturele theorie: Vygotsky.................................................................................... 78 2.3 Informatieverwerkingstheorie........................................................................................... 78 2.4 Taalontwikkeling............................................................................................................... 81 3. Sociaal-Emotionele ontwikkeling.......................................................................................... 83 3.1 Erikson: Initiatief Schuld............................................................................................ 83 3.2 Zichzelf begrijpen............................................................................................................. 83 3.3 Emotionele ontwikkeling.................................................................................................. 84 3.4 Relaties met peers............................................................................................................ 85 3.5 Vroege morele ontwikkeling............................................................................................. 87 3.7 Geslachtsrollen / genderstereotypering.................................................................... 91 HOOFDSTUK 4: Kindertijd (7-10 jaar)......................................................................................... 93 1. Fysieke ontwikkeling.............................................................................................................. 93 1.1 Lichaamsgroei.................................................................................................................. 93 1.2 Motorische ontwikkeling................................................................................................... 94 2. Cognitieve ontwikkeling......................................................................................................... 95 2.1 Piaget: concreet-operationeel stadium........................................................................... 95 2.2 Informatie-verwerkingsstrategieën.................................................................................. 97 2.3 Taalontwikkeling......................................................................................................... 99 3. Sociaal-Emotionele ontwikkeling........................................................................................ 100 3.1 Erikson: Vlijt Inferioriteit........................................................................................... 100 3.2 Zel昀戀egrip en zelfwaarde............................................................................................... 101 3.3 Emotionele ontwikkeling................................................................................................ 103 3.4 Morele ontwikkeling........................................................................................................ 104 3.5 Relaties met leeftijdsgenoten......................................................................................... 105 HOOFDSTUK 5: Adolescentie (10-20 jaar)............................................................................... 106 Inleiding.................................................................................................................................... 106 1. Visies op adolescentie..................................................................................................... 106 2. Fysieke ontwikkeling........................................................................................................ 107 2.1 Hormonale veranderingen....................................................................................... 107 2.2 Lichamelijke groei........................................................................................................... 108 2.2 Seksuele rijping........................................................................................................ 109 2.3 Individuele verschillen in pubertijd........................................................................... 109 2.4 Psychologische impact van veranderingen............................................................. 110 3. Cognitieve ontwikkeling....................................................................................................... 111 3.1 Piaget: Formeel-operationeel denken........................................................................... 111 3.2 Informatie-verwerkingstheorie....................................................................................... 112 3.3 Gevolgen van cognitieve veranderingen....................................................................... 112 4. Sociaal-Emotionele ontwikkeling........................................................................................ 113 4.1 Identiteitsvorming........................................................................................................... 113 4.2 Zichzelf begrijpen: zelfconcept en zelfwaardering........................................................ 115 4.3 Morele ontwikkeling........................................................................................................ 116 4.4 Vriendschap en relaties met peers................................................................................ 118 4.5 Verstoorde ontwikkelingspatronen................................................................................ 120 HOOFDSTUK 6: Volwassenheid (18- … jaar)........................................................................... 122 1. Sociaal-Emotionele Ontwikkeling in de Vroege Volwassenheid (18-40 jaar)................... 122 1.1 De opkomende volwassenheid: Een geleidelijke overgang........................................ 122 1.2 Erikson: Intimiteit Isolement.................................................................................... 123 1.3 Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling..................................................... 124 1.4 Sociale klok..................................................................................................................... 125 1.5 Intieme relaties............................................................................................................... 126 1.6 Levenscyclus van het gezin........................................................................................... 127 2. Sociaal-Emotionele Ontwikkeling in de Midden-Volwassenheid (40-65 jaar).................. 128 2.1 Erikson: Generativiteit Stagnatie............................................................................. 128 2.2 Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling..................................................... 129 2.3 Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid....................................... 130 3. Sociaal-Emotionele Ontwikkeling in de Late Volwassenheid (65 - jaar)....................... 133 3.1 Erikson: Ego-integriteit Wanhoop..................................................................... 133 3.2 Andere psychosociale theorieën................................................................................... 134 3.2 Zelf-concept.............................................................................................................. 135 3.4 Een veranderende sociale wereld................................................................................. 136 HOOFDSTUK 1: Geschiedenis, Theorie, en Onderzoeksstrategieën 1. Definiëring ontwikkelingspsychologie Domeinen van de ontwikkelingspsychologie - Wetenschappelijk o Een wetenschap die stabiliteit en verandering van gedrag wil begrijpen over de levensloop ▪ In verschillende domeinen te zien (bv. fysiek, cognitief, sociaal, …) ▪ Er is een interesse voor de beïnvloedende factoren voor ontwikkeling - Toegepast o belang voor de praktijk - Interdisciplinair o Ontwikkelt zich door gecombineerde inspanningen uit vele wetenschappen 2 soorten mindsets - Growth mindset o Capaciteiten kunnen zich ontwikkelen o Ontwikkeling door goede motivatie en inspanning o Mensen met dit soort mindset doen het vaak beter o Falen zorgt voor een extra boost, je wilt het de volgende keer beter doen! - Fixed mindset o Capaciteiten staan vast o Bv. je hebt een slecht resultaat, dus je bent dom (althans dit is wat je denkt ) - ! groeimindsets kan je trainen Theorieën over ontwikkeling - Theorie o = een geordend en samenhangend geheel van uitspraken dat gedrag beschrijft, verklaart en voorspelt ▪ Beschrijven (zie Syllabus) ▪ Verklaren ▪ Voorspelle n Nut van een theorie - Begrijpen= geeft richting en betekenis aan wat we zien - Basis voor praktijk(weten wat te doen) - Behoefte aan wetenschappelijke bevestiging → belang van replicatie 2. Structurele kenmerken van de ontwikkelingspsychologie (3 grote kenmerken) 2.1 Continue ontwikkeling vs Discontinue ontwikkeling - Links = continu o Kwantitatieve verandering: uitbreiding van al bestaande vaardigheden o Rustige, zeer graduele ontwikkelingen die aan een bepaald tempo verlopen (niet altijd) o Geen abrupte pieken of dalen o Dit is vaak het geval - bv: kennis, sport, motorische ontwikkeling, … - Rechts = discontinu o Kwalitatieve verandering; nieuwe manier van reageren in specifieke periodes o Abrupte, snelle overgang o vb: transitie van middelbaar naar hoger onderwijs, overlijden geliefde, scheiding,… Puberteit (pg p10) - Sterke piek zou een discontinue ontwikkeling kunnen aanwijzen, maar dit is NIET het geval! - Dit is een uitzondering op de continue ontwikkeling o Ze kan soms zeer snel verlopen o Je blijft mm per mm groeien -> continu Metafoor van wolkeninformatie - Onderscheid niet altijd duidelijk o Soms lijken zaken discontinu maar zit er achter de schermen continu verdeling verscholen Vb. kind stapt voor de eerste keer, lijkt discontinu maar eigenlijk continu: eerste spieren getraind - wolk plots bij zonnige hemel: lijkt discontinu maar heel proces aan voorgegaan (ontwikkelen van de wolk uit regendruppels) 2.2 Één verloop vs Meerdere verlopen Verloop van de ontwikkeling - Vroeger: aanhangers van stadiatheorieën (bv. Piaget en Kohlberg): o Menselijke ontwikkeling op 1 dimensie situeren o Zelfde sequentie van ontwikkeling o Universeel o 1 richting: vooruit - Nu: meerdere vormen van ontwikkeling mogelijk door unieke combinaties van persoonlijke en omgevingskenmerken o Iedereen heeft zijn eigen timing en tempo in de ontwikkeling, waarbij zowel progressie als regressie (bv. door een moeilijke periode in het leven) mogelijk zijn 2.3 Erfelijk vs Milieu Is onze ontwikkeling het gevolg van Nature of Nurture? Biologische theorieën – nature Milieutheorieën – nurture (omgeving (erfelijkheid) - Aangeboren biologische - Fysieke en sociale invloeden uit eigenschappen de context - Klemtoon - Nadruk stabiliteit en erfelijkheid plasticiteit/veranderbaarheid - Ontwikkeling als endogeen: - Ontwikkeling als exogeen: van van binnenuit gestuurd buiten uit gestuurd (context) (aangeboren) - Omgeving: hele leven door belangrijk - Omgeving: belangrijk bij vroege ervaring - Watson p13 - Judith Harris p14 Tegenwoordig: achterhaalde discussie - nature en nurture spelen op een complexe manier op elkaar in Three identical strangers (niet in syllabus) - 1-eiige drieling die bij de geboorte gescheiden zijn geweest door een onderzoeker - In welke mate speelt de genetica een rol? - Deze film toont hoe simplistisch de kijk was o Toont ook hoe onethisch men toen te werk ging! onderzoek van Caspi et al. (p15) - De kans voor een klinische depressie is de combinatie van genetica en omgeving o Kans is verhoogd bij genetische kwetsbaarheid: bepaald polymorfisme (veelvormig) van een gen ➔ minder serotonine (nature) o Deze kwetsbaarheid komt maar tot uiting bij opvoeding gekenmerkt door verwaarlozing (nurture) - Het is pas als ze samen voorkomen dat de kans sterk stijgt! Onderzoek O’Connor et al. (p15) - Adoptiekinderen met gekend genetisch risico op antisociaal gedrag ➔ Adoptieouders gebruiken meer straf , autoritair ouderschap, kritiek op te voeden ➔ genen kunnen reacties uit omgeving uitlokken ➔ deze reacties kunnen kwetsbaarheid genen verder verergeren ➔ wederzijdse beïnvloeding nature nurture Vraag: “Zal een onderzoeker die bijvoorbeeld sterk in discontinue ontwikkeling gelooft eerder in nature of nurture geloven?” - Nature; leeftijdsgebonden, geprogrammeerde verandering in fasen en stadia vanuit je biologie 2.4 Een gebalanceerd perspectief: Levensloopperspectief levensloopperspectief - Ontstaan door toenemende aandacht voor oudere mensen (ze zijn langer gezond en actief) ➔ een meer gebalanceerd en genuanceerder perspectief op menselijke ontwikkeling ➔ kijken naar volledige menselijke levensloop - belangrijke vertegenwoordiger van de dynamische systeembenadering (bredere beweging binnen psychologie) - 4 belangrijke aspecten: o Levenslang o Multidimensioneel en veelvormig o Plastisch o Ingebed in verschillende contexten 2.4.1 Levenslange ontwikkeling - In tegenstelling tot bv. Freud, Piaget en Kohlberg (zij hadden enkel fasen tot de kindertijd) - Volwassenheid = ontwikkeling van vele mogelijkheden - Levenslange ontwikkeling - Drie brede domeinen die interageren o Fysiek – cognitief – emotioneel en sociaal 2.4.2 Multidimensionale en veelvormige ontwikkeling - Multidimensioneel o bepaald door complex samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren o vb. taalontwikkeling: grammatica, vocabulaire,… - Multidirectioneel of veelvormig o Vooruitgang en achteruitgang over alle domeinen heen o Vooruitgang en achteruitgaan binnen zelfde domeinen o Vb. Ouderen gaan achteruit op cognitief aspect maar vooruit op emotioneel aspect 2.4.3 Plastische ontwikkeling - Kneedbaarheid/veranderbaarheid - Grote verschillen tussen individuen o Bv. ontslag op middelbare leeftijd; de ene zal dit zien als een nieuwe uitdaging de andere zal het zien als een soort van mislukking - Capaciteit tot veranderbaarheid neemt af over de tijd = toenemende rigiditeit 2.4.4 Ontwikkeling ingebed in verschillende contexten Onze ontwikkeling word door diverse factoren/contexten beïnvloed - Leeftijdsgebonden (normatief) o Zaken die we allemaal op dezelfde leeftijd meemaken o Bv.: pensioen, puberteit, onderwijs, midlifecrisis… - Gebonden aan geschiedenis (normatief) o Gebeurtenissen die mensen in een bepaald cohort/generatie treffen o Bv.: oorlog, de opkomst van de digitale media, stemrecht voor vrouwen, pandemie … - Niet-normatief o Zaken die niet iedereen meemaakt, meer unieke invloeden o Bv.: persoonlijke economische toestand, het scheiden van de ouders, ziekte, het winnen van de lotto, beroemd worden, ernstige ziekte … ‘’Waarvoor staan de termen babyboomgeneratie, generatie X, generatie Y en generatie Z?” - “Wat zouden de belangrijkste verschillen zijn?’’ Generatie Y = millennials - Narcistisch generatie - Volwassenen met peter pan syndroom - Ouders vinden hun kind super belangrijk en alles is een applaus waard o Helikopterouders, drone-ouders, curling-ouders o Fopspeengeneratie, applausgeneratie, pretparkgeneratie o Bizarre kindernamen Generatie Z - Belang sociale media - Versplintering popcultuur (micro-communities) 3. Ontwikkelingspsychologische theorieën Welk soort theorie is het? En op vlak van de 3 kenmerken (discontinu-continu, 1 verloop-meerdere, nature-nurture)? 3.1 Verschillende mensbeelden in de ontwikkelingspsychologie Veel theorieën hebben een ander achterliggend mensbeeld 3 mensbeelden: - Van nature slecht o Kinderen komen ter wereld als een vat vol driften en impulsen die potentieel gevaarlijk zijn o De primaire rol van volwassenen is om die impulsen in goede banen te leiden o Als psycholoog nooit client vertrouwen - Tabula Rasa o Kinderen komen ter wereld als en onbeschreven blad, wiens ontwikkeling alle kanten uit kan o De primaire rol van volwassenen is om hen vanaf nul alles te leren (kinderen zijn dus sterk beïnvloedbaar door de omgeving [NURTURE]) - Van nature goed o Kinderen zijn van nature morele wezens gericht op het goede o De primaire rol van volwassenen is om die goedheid te voeden en te cultiveren (onderhouden) 3.2 Wetenschappelijke voorvaders 3 Voorlopers van de ontwikkelingspsychologie, bronnen van inspirati e - Darwin (verklaring) - Hall (beschrijving) - Binet (Voorspelling) Darwin: - Evolutietheorie: o Natuurlijke selectie: organismen met bepaalde eigenschappen (adaptaties) slagen er beter in om te overleven o Seksuele selectie: eigenschappen die bijdragen tot het reproductieve succes van organismen o Beide soorten eigenschappen hebben een grotere kans om overgeërfd te worden, zodat alleen goed aangepaste soorten overleven [SURVIVAL OF THE FITTEST] - Betekenis van de evolutietheorie voor de ontwikkelingspsychologie o Deze vaststellingen uit de evolutietheorie worden door ontwikkelingspsychologen toegepast op de mens: bepaalde eigenschappen en gedragingen zijn nuttig voor onze overleving (hoe evolueert de mens tijdens zijn ontwikkeling?) o Recapitulatietheorie: ontogenese als herhaling van fylogenese: zijnde van eenvoudig naar complex (theorie = achterhaald) ▪ Wie we zijn zou een herhaling zijn van wat we in de geschiedenis zijn geweest ▪ Toegepast op het spel: Vroege kindertijd (0-4 jaar): stadium van de dieren (vechten, gooien) Kindertijd (4-8 jaar): stadium van de nomadische mensachtigen (verstoppertje, jagertje) Preadolescentie (8-12 jaar): stadium van overgang naar sedentair bestaan (kampen bouwen) Adolescentie (12-24 jaar): stadium van beschaving (gestructureerd spel zoals in hobby’s) ▪ Ontogenese = de ontwikkeling van een mens gedurende een mensenleven (van geboorte tot de dood) ▪ Fylogenese = de ontwikkeling of evolutie van de mens als soort (over verschillende generaties) Hall, Gesell: - Normatieve benadering: o Probeerde een soort van tijdlijn te ontwikkelen o Grootscheeps onderzoek om leeftijdsgemiddelden en typische ontwikkeling in kaart te brengen o Beschrijving leidt tot vaststelling van geordend patroon van veranderingen: bevestigt maturatie-idee (bij de geboorte zou een soort van code ontwikkelt zijn die ervoor zorgt dat we op een bepaalde leeftijd een bepaalde ontwikkeling doormaken) o “The original impulse to growth… is endogenous rather than exogenous.” o Ontwikkelde de recapitulatietheorie Binet: - Test beweging - Stanford-Binet intelligentietests: identificeren kinderen met leerproblemen om deze dan vanop een jonge leeftijd te kunnen helpen (bijzonder onderwijs) o Interesse in individuele verschillen in ontwikkeling groeit o Men wil ook een norm opstellen 3.3 Klassieke Theorieën 3.3.1 Psycho-analytische theorieën FREUD - Visie = kinderen gaan door een reeks stadia waarin conflicten tussen biologische driften ensociale verwachtingen naar boven komen. De oplossing voor zo’n conflict bepaalt het psychisch functioneren - Psychoseksuele theorie = hoe de ouders omgaan met de impulsen (driften) tijdens de eerste levensjaren van het kind bepalen de ontwikkeling van de persoonlijkheid - De menselijke psyche bevat een interne bron van vaste psychische energie die gedrag motiveert (driften) o De driften willen onmiddellijk bevredigt worden o Ze functioneren volgens het primaire proces denken - Er zijn 2 basisdriften: o Libido (gericht op leven, plezier, het vormen van sociale relaties) o Thanatos (gericht op destructie, dood, differentiatie van het individu) - Persoonlijkheidsontwikkeling is het gevolg van hoe het individu omgaat met deze driften - De menselijke geest deelt zich op in 3 structuren: o ID = bron van biologische basisbehoeften en verlangens ▪ Bestuurd door een primair denkproces zonder logica ▪ Huis van de driften ▪ Opereert volgens het lustprincipe o EGO = bewuste en rationele kant van de mens (ich) ▪ Soort bemiddelaar tussen het Id en het Superego ▪ Werkt aan de hand van het realiteitsprincipe ▪ Bestuurd door secundair proces denken o SUPEREGO (geweten) = regels van de maatschappij volgen (uber-ich) ▪ Vertegenwoordigt het deel dat de normen en waarden van de maatschappij internaliseert ▪ Aangeleerd door socialisatie ▪ Het goede wordt beloond en het slechte wordt bestraft - Metafoor van het waterbuizensysteem: o De kraan open = het Id predomineert (neurotische angst) ▪ De driften spelen baas ▪ Mensen zijn slaaf van hun driften o De kraan dicht = het Superego predomineert (morele angst) ▪ Mensen die “met de billen dicht” door het leven gaan o De druk afleiden = manieren om de druk af te leiden: het Ego bemiddelt ▪ Doet dit op een efficiënte en constructieve manier In elke nieuwe ontwikkelingsfase zet het libido zich vanuit een innerlijk gestuurd proces vast op een andere erogene zone = zone die op een bepaald ogenblik lust verschaft door de bevrediging van het eros te bieden. Door de verschuiving van deze erogene zone wordt de persoonlijkheid ontwikkelt Kritiek op Freud - Te grote klemtoon op rol van seksuele gevoelens in de ontwikkeling - Theorie is cultuurspecifiek (19de eeuw, Victoriaanse maatschappij) - Geen onderzoek gedaan bij kinderen Soort onderzoek Freud? - Discontinu → leeftijdsgebonden fasen - 1 verloop → universeel traject waarbij je enkel vooruit kan (je kan niet terug) - Nurture → grote impact van de omgeving; Nature → geprogrammeerde fasen ERIKSON - Rol van het ego verschilt o Freud: defensief → Verdedigt zich tegen dreigingen van het id en superego o Erikson: constructief → actief oplossen van conflicten waarmee het individu wordt geconfronteerd - Erikson heeft een meer globale en positieve visie o Freud: pessimistisch en donker: ego levert voortdurend een strijd, het is niet leuk om de rol van het ego te spelen o Erikson: optimistisch: ego is een sturende, positieve kant die voortdurend streeft naar ontwikkeling van psychosociale identiteit; het ego is steeds op zoek naar een betere versie van het zelf - Belang van sociale omgeving: o Freud: minimale rol (→ intrapsychisch) o Erikson: substantiële rol (→ interpsychisch proces  psychosociale ontwikkeling = centraal) - Duur van ontwikkeling o Freud: na 5 jaar ligt de persoonlijkheid vast o Erikson: ontwikkeling = levenslang proces, toevoeging van extra stadia; wordt de eerste levenslooppsycholoog genoemd Epigenetische ontwikkeling = elke ontwikkelingstaak ontstaat na de vorige en bouwt voort op de vaardigheden die je hebt geleerd uit de vorige fase. Wanneer je nog niet klaar bent met een bepaalde fase is de kans op falen in de volgende fasen groter waardoor ze het moeilijk kunnen hebben met nieuwe vaardigheden aan te leren. 8 belangrijke ontwikkelingstaken staan als een soort bouwblokken op elkaar  identiteitsontwikkeling Voor- en nadelen van psychoanalytische theorieën - Voordelen o Fascinatie meegebracht over wat er in de diepte plaatsvind bij mensen o Nadruk op unieke, individuele levensgeschiedenis (klinische methode) o Inspireerde onderzoek over vele aspecten van menselijke psychosociale ontwikkeling - Nadelen o Weinig aandacht voor andere methoden, waardoor ze geïsoleerd was o Vele ideeën zijn te moeilijk om te kunnen onderzoeken (bv. ego-sterke) 3.3.2 Leertheorieën Traditi oneel behaviorisme = direct observeerbaar gedrag bekijken en hieruit een wetenschappelijke theorie bouwen Filosofische achtergrond: - John Locke: Tabula rasa: kind als onbeschreven blad: o Continue ontwikkeling o Vele richtingen o Kind stek beïnvloedbaar door omgeving (nurture) Conditionering: = Conditionering is in de leerpsychologie een verzamelterm voor leerprocessen waardoor een organisme zich aanpast aan de omgeving. Geconditioneerd gedrag verwijst naar gedrag dat in functie staat van omgevingscondities. - Klassieke conditionering o Beschreven door Ivan Pavlov: ▪ Interesse in manier waarop gedragingen aan elkaar gekoppeld worden via associaties o als je een neutrale stimulus combineert met een ongeconditioneerde stimulus (UCS) die op zich reeds een ongeconditioneerde reactie uitlokt (UCR) dan zal de neutrale stimulus een geconditioneerde stimulus (CS) worden die een geconditioneerde reactie (CR) zal uitlokken analoog aan de ongeconditioneerde reactie (UCR). o Experiment: ▪ Voedsel (UCS)  salivatie (UCR) ▪ Voedsel samen met belgeluid  salivatie (UCR) ▪ Belgeluid wordt geassocieerd met het voedsel ▪ Belgeluid (CS)  salivatie (CR) o Little Albert - Hamergeluid (UCS)  schrikreactie (UCR) - Hamergeluid en rat zien  schrikreactie (UCR) - Zien vd rat wordt geassocieerd met hamergeluid  Rat (CS)  schrikreactie - Operante / instrumentele conditionering o Beschreven door Skinner: ▪ Operant: operatie uitvoeren op de omgeving = intentioneel ingrijpen om iets gedaan te krijgen ▪ Instrumenteel: gedrag is een instrument om in te grijpen op de omgeving ▪ Actiever dan klassieke conditionering o Bekrachtiger = elke stimulus die ervoor zorgt dat de frequentie van een bepaald gedrag doet toenemen o Straf = elke stimulus die ervoor zorgt dat de frequentie van een bepaald gedrag gaat dalen Zoemsessie: “Beeld je in dat je een ouder bent die probeert om je kind meer buiten te laten spelen en minder computerspelletjes te laten spelen, welke strategieën pas je toe?” Vergelijking klassieke vs operante conditionering Klassieke conditionering Operante conditionering - S R - R S - Straffen en bekrachtigen - Passief = aanwezigheid stimulus - Actief= individu probeert actief lokt reflexmatig gedrag uit bepaalde stimulus te bekomen Zie vb. S99 Kernassumpties van het traditioneel behaviorisme - Mens = passief o Geen interne groeiprocessen/geen introspectie o Menselijk gedrag wordt verkapt in gedragseenheden (atomistisch wereldbeeld) o Gedragseenheden kunnen op een toevallige wijze aan elkaar gekoppeld worden via algemene wetten → zo worden ze steeds complexer - Sociale omgeving programmeert menselijk gedrag (= mechanisch) o Vele ontwikkelingslijnen worden mogelijk Ontwikkeling is een kwantitatief accumulatieproces op grond van omgevingsinvloeden = continu proces - Gevolg: o Weinig aandacht voor leeftijdsspecifieke processen o Fasetheorieën zijn zinloos Sociaal leren - Albert Bandura o Modeling / imitatie / observerend leren o Passieve ontwikkeling o Voorbeeld: hoe reageren kinderen op een spel met namaaksigaretten ▪ Kinderen van rokers zullen meer interesse tonen in nepsigaretten ook al hebben ze een zeer negatieve attitude tegenover roken - Later uitbreiding naar een sociaal-cognitieve theorie: meer actieve bijdrage in leerproces: cognities zijn bij sociaal leren zeer belangrijke aspecten o Kinderen zouden steeds selectiever worden in wat ze imiteren door persoonlijke standaarden en een gevoel van zelfwerkzaamheid = self- efficacy Voor – en nadelen van leertheorieën - Voordelen: o Gemakkelijk inzetbaar in de praktijk ▪ Gedragstherapie: combi conditionering en sociaal leren - Nadelen: o Visie op omgevingsinvloeden te beperkt o Onderschatten van eigen bijdrage tot ontwikkeling 3.3.3 Piaget Theorie van Piaget Voor het eerst bij positieve mensbeeld: mens van nature goed Filosofische achtergrond bij deze theorie is het werk van Rousseau - 18de eeuw: Rousseau - “Edele Wilde” – Kind is van nature gezond en ethisch gericht - Discontinue ontwikkeling (4 stages) o Vroege kindertijd o Midden kindertijd o Late kindertijd o adolescentie - Maturatie = de volgorde van organistische veranderingen in de loop van de ontwikkeling die worden aangestuurd door instructies in de genetische code - Kinderen = actieve impact op eigen ontwikkeling Hoe kun je ooit bewijzen dat 1 mensbeeld beter is dan het ander ➔ Onderzoek met baby’s en poppenkasten - 2 scènes waarin een pop een probleem heeft, daarnaast zijn ook nog 2 andere poppen, 1 die helpt en 1 die tegenwerkt baby’s hebben een voorkeur (gemeten door oogbewegingen) voor de goede pop - daarnaast ook nog een scène waarbij een slechte pop geholpen/ tegengewerkt wordt, hierbij kiest de baby de pop die heeft tegengewerkt ➔ sluit aan bij het ‘van nature goed’ mensbeeld Theorie van Piaget = Cognitieve ontwikkelingstheorie = kinderen bouwen actief kennis op door het omgaan met en het verkennen van de wereld rondom zich - Doel: adaptatie (universeel) - Voorbeeld van gebrek aan adaptatie: problemen met objectpermanentie. Jonge kinderen hebben nog geen besef van de aanwezigheid van vb. speelgoed (als je het verstopt gaan ze er niet naar op zoek) - Structuren van denken passen zich aan om de externe wereld te begrijpen en een evenwicht te bereiken door schema’s en structuren van de buitenwereld te ontwikkelen. Wat zijn structuren? - “georganiseerde gehelen van een reeks uiteenlopende schema’s” - Dominante mentale denkvorm die typisch zijn voor iedere fase - Schema’s worden vaak samengebracht onder de noemer van een structuur omdat men ontdekt dat er een organisatorisch principe aan ten grondslag lig Schema = specifieke psychologische elementen die ten grondslag liggen aan een bepaalde vaardigheid - Worden ontwikkeld doorheen enkele stadia om zo de wereld beter te kunnen begrijpen/manipuleren, vaak te beginnen bij motorische of mentale schema’s - Manieren van denken over de wereld - Door trial-and-error worden ze complexer Structuur = georganiseerd geheel van schema’s waartussen men een relatie ontdekt De stadia en fases van Piaget Sensorimotorische fase (0-2) - Het leren kennen van de wereld door het inzetten van ALLE zintuigen - Je stopt dingen in de mond, je kijkt, je luistert, … - Probleem volgens Piaget: er blijft relatief weinig hangen, je moet bij elke situatie het werk opnieuw doen - Bv. toevallig zuigen op je duim verschaft een sensorieel genot o Deze reactie word motorisch steeds herhaald en het duimzuigschema wordt opgebouwd Pre-operationele fase (2-6) - De peuter reageert niet meer op wat ze actueel waarnemen, maar ook op bepaalde voorstellingen - Beschikt nu over de capaciteit om de wereld op een symbolische wijze voor te stellen o Virtuele werkelijkheid in plaats van fysieke werkelijkheid o Bv.: uitgestelde imitatie, objectpermanentie, doen-alsof spelletjes, kam = microfoon, - Nog veel denkfouten gemaakt (bv. magisch denken) Concreet operationele fase (7-12) - Kinderen kunnen logische operaties uitvoeren (verdwijnen van de denkfouten) - Betere organisatie in het redeneren - Operaties moeten concreet blijven! - Nog niet: denken loskoppelen van realiteit: ‘hoe zou het leven hypothetisch anders kunnen zijn?’ (=abstract en hypothetisch redeneren) Formeel operationele fase (12+) - Men kan abstract en hypothetisch redeneren o Denken in termen van mogelijkheden en doelen o Bv.: aan wetenschap doen en een experiment opstellen - Verdere cognitieve ontwikkeling zorgt voor emotionele ontwikkeling waardoor we de vorming krijgen van een eigen identiteit Voor- en nadelen van Piaget - Voordelen: o Kinderen leren actief en hebben een rijke, gestructureerde intelligentie o Stimuleerde veel onderzoek over kinderen o Ontdekkingsleren wordt in scholen gestimuleerd - Nadelen: o Piaget onderschatte de competentie van baby’s en kleuters o Hij wees vooral op de fouten die ze nog maakten terwijl ander onderzoek aantoonden wat ze wel konden o Prestatie kan verbeterd worden door training idee van ontdekkingsleren ➔ Piaget onderschat de kracht van nature o Beperkte theorievorming na adolescentie o Er zijn geen fasen ontwikkeld voor de volwassenheid ➔ geen levenslooptheorie (na adolescentie stopt het) 3.4 Recente theorieën 3.4.1 Informatieverwerkingstheorie = moderne cognitieve ontwikkelingstheorie itt Piaget Metafoor van de computer - onze geest is een systeem dat symbolen manipuleert en waar informatie kan doorstromen - Bekijkt hoe informatie binnenkomt, gemanipuleerd en opgeslagen wordt en hoe ze daarna opnieuw kan opgeroepen worden - Maakt gebruik van diagrammen van stappen bij het oplossen van problemen o Bv. Rekensommen maken, bouwen van een brug Continue veranderingen - al onze cognitieve vaardigheden nemen beetje bij beetje en gradueel toe Gelooft in meerdere verlopen - trekt cognitie uit in verschillende dimensies, deze dimensies moeten we dan op verschillende tijdstippen bekijken om de cognitieve ontwikkeling goed te begrijpen Recente ontwikkeling binnen deze theorie: neuropsychologie van de cognitieve ontwikkeling - Hoe zijn veranderingen in de hersenen gerelateerd aan veranderingen in cognitief functioneren? - Welke ervaringen stimuleren of ondermijnen de ontwikkeling van de hersenen? - Verklaart onder andere waarom we beter talen kunnen leren op jongere leeftijd Voor- en nadelen van de informatieverwerkingstheorie - Voordelen: o Kind als actieve denker (Piaget), maar geen stadia o Zorgvuldige, rigoureuze onderzoeksmethoden - Nadelen: o Geen omvattende theorie van ontwikkeling o Geen plaats voor verbeelding, creativiteit o Kan de denkkronkels van kinderen niet verklaren! o Onderzoek in labo-situaties (geen ‘real life’ situaties) Vergelijking Piaget en informatieverwerkingstheorie Piaget informatieverwerkingstheorie - Kind = actief leren - Kind = actief leren - discontinue ontwikkeling - Kwantitatief, continue ontwikkeling o maturatie van o Aard mentale structuren testperiode/materiaal - Algemene concepten = geheel maskeert progressie - Specifieke processen: - Universeel: aantal deelaspecten geheugen, aandacht processen toepasbaar op en categorisatie alle mensen - Universeel: ‘ ‘ - 1 verloop - multidemensioneel 3.4.2 Ethologie en evolutionaire ontwikkelingspsychologie Ethologie = theorie, bestudeert de evolutionaire of overlevingswaarde van gedrag Taak van ethologie = studie van de aanpassingswaarde (of overlevingswaarde) vh gedrag en het belang ervan in evolutie en overleven vd soort - Dus: ethologie focust op fylogenese - Bv.: objectpermanentie bij koeien vs. Buizerds o Roofvogels hebben objectpermanentie nodig om te overleven. Konijn is niet weg maar verstopt zich. Studieobject van ethologie = instincten = kant-en-klare reactieschema’s of gedragspatronen - Die doorheen de evolutie van de soort biologisch verankerd zijn geworden (aangeboren) - Die hun nut hebben omdat ze de aanpassing & overleving van de soort bevorderen Bv. reflexen, zoals grijpreflex en zuigreflex Imprinting= belangrijk instinctmatig gedrag Twee belangrijke voorwaarden bij Imprinting - Kritische periode o Beperkte biologische rijpingsperiode om bepaalde gedragingen aan te leren Later: sensitieve periode - Soort stimulus o Stimulus is niet geprogrammeerd, maar wel instinctmatig volggedrag Ethologie vormt basis voor de latere hechtingstheorie van John Bowbly - Imprinting kan gezien worden als een vorm van hechting - Er wordt verondersteld dat menselijke hechting biologisch geprogrammeerd is: glimlachen, brabbelen en grijpen van de baby zijn aangeboren sociale signalen om een hechtingsrelatie tot stand te brengen. Zodra een persoon reageert start de hechting - Mensen hebben niet echt een kritische periode, eerder een continuüm (=sensitieve periode) Hechtingstheorie neemt basisassumpties van ethologie over - Kritische/ sensitieve periode: o wolfskinderen kunnen zich niet hechten aan mensen - Soort stimulus is bepalend: o moeilijk om een veilige hechtingsrelatie op te bouwen met depressieve moeder Hechtingstheorie van John Bowlby als basis: Evolutionaire ontwikkelingspsychologie - Doel: adaptieve waarde van de cognitieve, emotionele en sociale ontwikkelingen nagaan - Adaptief: alles wat zich zo aan de omgeving aanpast dat het de kans van overleven vergroot. - Frans de Waal: Morele waarde bij babyapen, fairness o Experiment met komkommers en druiven, oneerlijk beloond - We hebben dit gevoel van moraliteit en rechtvaardigheid nodig om te kunnen overleven - Vloeit voort uit hechtingstheorie van John Bowlby 3.4.3 Vygotsky’s socioculturele theorie = modernere cognitieve ontwikkelingspsychologie dan Piaget en informatieverwerkingstheorie Net zoals Piaget en de informatieverwerkingstheorie, een theorie rond cognitieve ontwikkeling Piaget had veel vertrouwen in de spontane cognitieve ontwikkeling: geef hen voldoende rijk materiaal en via ontdekkingsleren gaan ze spontaan zichzelf naar hogere niveaus tillen De theorie van Vygotsky stelt dat kinderen vanuit de omgeving een duwtje in de rug kunnen gebruiken→ nurture Cultuur = waarden, overtuigingen, gewoonten, vaardigheden van een sociale groep Sociale interactie = samenwerken en dialogeren met mensen die meer weten Vb. straatkinderen hebben een eigen manier gemaakt om te leren tellen ➔ Cognitieve ontwikkeling is sociaal gemedieerd en dus een cultureel bepaald proces - Verschillende culturen selecteren andere taken die kinderen moeten leren - Voordeel: kinderen ontwikkelen unieke vaardigheden in elke cultuur - Nadeel: verwaarloost biologische invloeden en eigen bijdrage tot ontwikkeling Vergelijking tussen Piaget, Informatieverwerking en Vygotsky Piaget informatieverwerking Vygotsky - Kind= actief leren - Kind= actief leren - Kind= actief leren - Discontinue - Continue ontwikkeling - Discontinue en ontwikkelin continue g - Specifieke processen= ontwikkeling - Algemene deelaspecten - Minder duidelijk concepten= geheel - Zowel nature - Zowel nature (cognitieve - Zowel nature (cognitieve maturatie, (cognitieve maturatie, erfelijkheid) als maturatie, erfelijkheid) als nurture erfelijkheid) als nurture - Universeel nurture - Universeel - Verschillende ontwikkelingslijne n= cultureel bepaald 3.4.4 Ecologische systeem theorie (Bronfenbrenner) Bronfenbrenner = de mens ontwikkelt binnen een zeer complex systeem van relaties en wordt beïnvloed door de verschillende niveaus van de omgeving Ook wel bio-ecologisch model genoemd = idee dat biologische en sociale factoren samen de ontwikkeling bepalen [TRANSACTIONEEL = elkaar over en weer beïnvloeden) - Context van de ecologie wordt sterk onderstreept - Waarschijnlijk de meest gedetailleerde theorie van invloeden van de omgeving op de ontwikkeling van de mens - Je hebt als kind zelf ook enkele biologische kenmerken waarop gereageerd wordt Niveaus = hiërarchische reeksen van concentrische cirkels - Van binnen naar buiten - Multi-gelaagd - Dichte cirkels → meer rechtstreekse invloed - Verste cirkels → meer via via Microsysteem (oranje) - Contexten die zeer dicht bij het kind staan (vaak op dagelijkse basis) - Frequente invloed op het kind - Bv. ouders, crèche, vrienden, partner - Zeer proximale (directe) invloeden - Hebben een grote impact op de ontwikkeling Mesosysteem (blauwe pijlen) - Verbindingen tussen de microsystemen - Onderlinge beïnvloeding - Bv. verjaardagsfeestje organiseren, oudercontact, interesse in het huiswerk - Zodra er een invloed is spreken we van een mesosysteem, ongeacht of de invloed positief of negatief is Exosysteem (donker paars) - Sociale contexten waaraan het kind zelf niet participeert, maar toch een invloed uitoefenen op de ontwikkeling - Bv. de werksituatie van de ouder (andere reactie tussen ontslag en promotie), de meer verre familie, buren, vrienden van de ouders, … Macrosysteem (licht paars) - Culturele waarden, wetten, gebruiken en hulpbronnen - Het land waarin je woont kan op een complexe manier invloed uitoefenen op de ontwikkeling - Bv. een land waar veel flexibiliteit is op de werksituatie, politieke maatregelen, klimaat in een cultuur,… - Tiger moms = Aziatische moeders die heel erg streng zijn zodat het kind heel goed presteert, fouten worden niet toegelaten - Invloed influencers Chronosysteem (nt zichtbaar) - Tijdsdimensie van het model - De omgeving verandert voortdurend - de veranderingen kunnen zelfgekozen zijn of van buiten uit worden opgelegd - vb. ouders scheiden = effect chronosysteem op microsysteem, ouders laten meer vriendjes toe = effect chronosysteem op mesosysteem, ouders veranderen van werk= effect chronosysteem op exosysteem conclusie - ontwikkeling = samenspel omgeving en individu, mens is product en producent eigen omgeving. Zeer dynamisch model Antwoord C S145 nog vb examenvraag 3.4 Vergelijking theorieën  Theorieën richten zich op verschillende domeinen van ontwikkeling (vb. cognitief vs. emotioneel en sociaal)  Iedere theorie heeft opvatting over 3 basisvragen  Alle theorieën hebben voor- en nadelen Gedownload door axel de block ([email protected]) 4. Methodologie van ontwikkelingspsychologisch onderzoek Kernbegrippen Hypothese = voorspelingen vanuit theorie, die kan opgebroken worden in predicties Methode = specifieke activiteiten van deelnemers (bv. vragenlijsten, tests, interviews) - Wat doen we om de hypothese te onderzoeken? Opzet (design) = algemeen plan van onderzoek dat de beste toets van een hypothese mogelijk maakt - 1 keer in de tijd, komen we tussen, …? 4.1 Onderzoeksmethoden 4.1.1 Systematische observatie Naturalistische observatie - Observatie in het veld/ de natuurlijke omgeving - Voordeel: we zien het hoe het is, alledaags - Nadeel: weinig controle - Bv.: airport separations o Koppels die afscheid nemen op de luchthaven observeren + korte vragenlijst o Verschillen in de wijze, sommigen met kort intiem moment, bij anderen zeer dramatisch, bij nog anderen eerder koud o Mensen met een meer veilige hechting → intiem o Kritische evaluatie: storende variabelen ▪ Bv.: ruzie bij het ontbijt ▪ Bv.: de duur van de afwezigheid (weekend vs. jaar) ▪ Bv.: eerste keer afscheid vs. koppel dat het gewoon is Gestructureerde observatie - Observatie in het labo - Voordeel: meer controle (de storende variabelen worden uitgeschakeld) - Nadeel: labogedrag is niet alledaags (generaliseren naar het echte leven?) - Bv.: the strange situation o Mama/papa moet het lokaal verlaten en een vreemde persoon komt binnen o Er wordt gekeken naar de reactie van het kind op de reünie o Zo wordt bepaald welk soort hechting het kind heeft aangegaan Gedownload door axel de block ([email protected]) 4.1.2 Zelf-Rapportering Klinisch (open) interview - Flexibele stijl ~ gesprek - Open vragen - Voordeel: veel informatie vergaren op korte tijd + sluit goed aan bij alledaagse ervaringen - Nadeel: accuraatheid, sociale wenselijkheid (het beter presenteren van jezelf dan je bent, het zou beter overkomen) en verbale vaardigheden Gestructureerd interview - Altijd dezelfde vragen op dezelfde manier stellen - Voordeel: gestandaardiseerd - Nadeel: geen diepgang 4.1.3 Gevalsstudies Klinische gevalsstudie = Brengt veel informatie over 1 persoon samen (we krijgen een volledig beeld) - Combinatie van observaties, interviews en testscores o We onderzoeken dus 1 persoon met verschillende methoden o Uit deze methode probeerde hij de gemeenschappelijke deler te verkrijgen (triangulatie) - Wordt gedaan als er slechts weinig personen ter beschikking zijn - Bv. Sigmund Freud: ziektegeschiedenissen (boek met allemaal gevalsstudies) 4.1.4 Ethnografie Methoden om cultuur te bestuderen - Vragenlijstenonderzoek: veralgemeenbaarheid van processen nagaan (gestructureerd interview) - Etnografische methode: culturele betekenis van gedrag proberen te achterhalen o Beschrijvende, kwalitatieve techniek o Hoe verloopt in groep o Participerende observatie om eigen invloed minimaliseren o Nadeel: selectieve interpretatie, geen generalisatie Nagaan of een ontwikkeling in België zich anders voordoet in andere landen - Bv. verband tussen scores van controlerend opvoeden en adolescenten met problemen nagaan in België en Japan - Probleem kan zijn dat eenzelfde item in verschillende culturen anders geïnterpreteerd kan worden (hierdoor kan het zijn dat we appels met peren gaan vergelijken) → daarom etnografische methode; je gaat ter plaatse om voeling te krijgen met de cultuur en betekenisverlening) Nadeel: onbewuste vooroordelen Gedownload door axel de block ([email protected]) 4.2 Onderzoekdesigns 4.2.1 Algemene onderzoekdesigns Correlationeel onderzoek - Toont een samenhang aan tussen variabelen - Toont geen oorzaak-en-gevolg effect aan - Correlationele proefopzet – informatie bij bestaande groepen, relatie tussen twee variabelen worden bestudeerd o We brengen een manipulatie aan - Correlatiecoëfficiënt o Getal dat de sterkte of grootte van de samenhang tussen 2 variabelen weergeeft o Het teken van het getal geeft de richting van het verband aan o Geeft aan of er een verband is tussen de relatieve positie op één variabele en de relatieve positie op een andere variabele o mogelijke verbanden ▪ Positief verband = personen bezitten dezelfde relatieve positie t.o.v. andere personen voor beide variabelen ▪ Negatief verband = personen bezitten omgekeerde relatieve positie t.o.v. andere personen voor beide variabelen ▪ Nulverband = relatieve positie op één variabele staat niet in verband met de relatieve positie op andere variabelen Experimenteel onderzoek - Inferentie oorzaak-gevolg wordt mogelijk door toevallige of gerandomiseerde toewijzing - Onafhankelijke variabelen o Veroorzaakt veranderingen in andere variabelen o Behandeling of manipulatie waarbij deze variabele onder controle wordt gehouden - Afhankelijke variabelen o Wordt beïnvloed door de onafhankelijke variabele o Variatie in deze variabele is afhankelijk van de variatie in de onafhankelijke Vb. veldexperiment: S170-173 Gedownload door axel de block ([email protected]) 4.2.2 Ontwikkelingpsychologische designs Cross-sectioneel onderzoek (transversaal) Vb. S177 Voordelen: - Effciënt - Geen uitval Nadelen: - Alleen algemene trends, geen individuele verschillen in ontwikkeling - Cohort-effecten: = Iedere leeftijdsgroep behoort tot een andere cohort (leeftijdsverschillen) Longitudinaal onderzoek Voordelen: - Algemene patronen en individuele verschillen - Relaties tussen vroegere en latere gebeurtenissen Nadelen: - Uitval - Praktijkeffecten - Tijdsintensief - Gebaseerd op 1 cohort =mensen geboren in zelfde periode, zelfde historische invloeden longitudinaal-Sequentieel Een reeks (=sequentie) van steekproeven (2 of meer) die elk een aantal jaren gevolgd worden - Bv. 3 steekproeven elk 3 keer gemeten: op 20, 30 en 40 jaar Voordelen: - Zowel longitudinale als cross-sectionele vergelijkingen - Cohort-effecten analyseren o Bv.: verschillen 20-jarigen in alle cohorten qua depressie o Bv.: doen zelfde evoluties in depressie zich voor in alle cohorten Nadelen: - Uitval - Praktijkeffecten - Tijdsintensief Gedownload door axel de block ([email protected]) Aantal stereotypen van generaties onder de loep nemen Stereotype 1: Onze huidige jonge generatie heeft een zeer beperkte aandachtspanne (TEST!) Marshmallow test: kinderen moeten wanneer ze alleen in een kamer worden gelaten een marshmallow gedurende een paar minuten laten liggen. Wanneer de persoon terug komt, zouden ze een tweede marshmallow krijgen. ➔ Onderzoek: cross temporeel onderzoek; scoren kinderen van nu beter in de test dan kinderen van vroeger? RESULTAAT: kinderen van nu kunnen zichzelf beter beheersen om een tweede marshmallow te krijgen. Dit zou kunnen komen door de positieve impact van digitale media en gaming. Hiervoor hebben ze concentratie nodig, wat ook nodig is in dit soort situaties. Of door beter onderwijsniveau. Stereotype 2: we zijn een stoute, rebelse, ongehoorzame generatie FOUT: zie grafiek - + Sterke daling in problemen zoals drank, drugs-gebruik en onveilig vrijen volgens temporeel onderzoek - - volwassen rollen lijken vertraagd (kinderen krijgen, rijbewijs halen, trouwen,…) - Stereotype 3: we zijn een narcistische generatie, generation me? FOUT: zie grafiek - Narcisme is leeftijdsgebonden Jongeren > ouders > grootouder Stereotype 4: jongeren zijn zelf- kritischer JUIST: zie grafiek Naast leeftijdseffecten en cohort-effecten bestaan er ook nog periode-effecten Periode-effecten: Attitudes, overtuigingen, en gedragingen binnen een maatschappij kunnen consistent veranderen over alle cohorten heen. Periode-effecten ontstaan vaak in respons op grote en belangwekkende gebeurtenissen die iedereen treffen, zoals een oorlog of een pandemie. Vb. zie grafiek terrorisme in syllabus Zie voorbeelden grafieken in syllabus Gedownload door axel de block ([email protected]) HOOFDSTUK 2: Baby- en Peutertijd (0–2 jaar) Groeispurt blijft continu! 1. Fysieke ontwikkeling 1.1 Lichaamsgroei 1.1.1 Algemeen De groei van een baby gaat enorm snel: - Lengte neemt 50% toe tegen de eerste verjaardag - 75% tegen de tweede verjaardag Het gewicht neemt ook snel toe: - 2x zoveel tegen 6 maanden - 3x zoveel tegen het einde van het eerste levensjaar - 4x zoveel tegen het einde van het tweede levensjaar Dit gebeurd vaak in groeispurten, er zijn korte perioden van tijd waarin kinderen plots een sterke groei ondergaan. Kinderen zijn hierbij hongerig, ongemakkelijk, minder goed slapen, actiever… - Het is een moment van continue ontwikkeling, het gaat plots en snel maar nog steeds continue van aard. Tot ongeveer 9 maanden neemt het babyvet toe, heeft een belangrijke functie in het regelen van de lichaamstemperatuur - Meisjes zijn meestal kleiner en lichter dan jongens, betekend niet dat ze een achterstand hebben! - Je gewicht en lengte zegt namelijk niks over de progressie die je lichaam al heeft gemaakt - Ethische verschillen - Individuele verschillen vb. skeletleeftijd Om te weten hoe ver je bent gevorderd op je traject kijk je beter naar de skeletleeftijd - Door een scan van huidige botten te leggen naast de progressie weet je al hoever gevorderd je bent naar de ultieme ontwikkeling - Bij geboorte staan meisjes al 4 weken voorop jongens, deze voorsprong gaan ze uitdiepen tot de puberteit (ze staan dan 2 jaar voorop) Gedownload door axel de block ([email protected]) 1.1.2 Verschuivingen in lichaamsproportie Bij geboorte is het hoofd ¼ van het lichaam, bij volwassenen bedraagt dit slechts 1/8 (pg 1.) 1.1.3 Groeitrends 2 groeitrends: - Cephalocaudaal (van hoofd tot staart) o We groeien van kop tot staart, eerst groei ons hoofd, daarna de romp en daarna de ledematen - Proximodistaal (van dichtbij tot veraf) o Lichaamsdelen het dichtst bij de lichaams-as groeien eerst o Bv: de vingertoppen groeien later dan het hoofd en de borst 1.1.4 Beïnvloedende factoren van lichaamsgroei - Erfelijkheid bepaalde de meeste zaken o Lengte o Gewicht o Snelheid van groei o ! zolang omgeving niet extreem negatief is en deze genetische component onderdrukt - Snelle gewichtstoename babytijd = lichte correlatie met kans op overgewicht op oudere leeftijd - (Gezonde levensstijl) o Voedzame voeding`  fruit en groeten o Beweging Gedownload door axel de block ([email protected]) 1.2 Ontwikkeling van de hersenen 1.2.1 Ontwikkeling op microscopisch niveau - Bij de geboorte veel meer neuronen aanwezig dan eigenlijk nodig is (back-up bij eventuele fouten) - Onmiddellijk na de geboorte: o Verbindingen tussen de neuronen wordt gemaakt o Neuronen die geen verbindingen hebben gemaakt sterven af (20 – 80%); dit noemt men geprogrammeerde celsterfte Stimulatie uit omgeving is ook essentieel - Waarom? o Gestimuleerde neuronen vormen verbindingen en synapsen. o Niet-gestimuleerde neuronen verliezen synapsen en keren terug naar Ongedifferentieerde staat = synaptic pruning / synaptisch snoeien (kunnen dus terugkeren op stappen) - 2 vormen van input die je nodig hebt o Experience-expectant brain growth  Experience-dependent brain growth ▪ Een zekere basisstimulatie is noodzakelijk en wordt door het brein verwacht (Experience-expectant brain growth). Vb. Natuur zien, geluiden horen, kleuren zien,… ▪ Andere ervaringen zijn uniek voor elk individu en zorgen voor interindividuele verschillen in hersenontwikkeling (experience- dependent brain growth) Vb. viool leren spelen ▪ Experimenten met Roemeense weeskinderen! (EEBG) (hoe langer je daar verblijft, hoe groter je cognitieve achterstand wordt) , experimenten met dieren - Overstimulatie kan ook cognitieve schade toebrengen Proces van myelinisatie (nog een proces dat op microscopisch niveau gebeurt) - Laag van myeline rond axonen naarmate je ouder wordt ➔informatieoverdracht kan veel sneller verlopen - Hierdoor neemt het volume en gewicht van onze hersenen toe (ondanks dat er zoveel neuronen afsterven) schor s 1.2.2 Ontwikkeling op cortexniveau Verschillende delen van de hersenen ontwikkelen op een verschillende timing - Eerst: visuele, auditieve en motorische gebieden - Pas later: taal en frontale cortex Geeft mooi de multidirectionaliteit weer vanuit levensloopperspectief : verschillende delen van de hersenen hebben een andere timing en tempo van ontwikkeling ➔ verklaard sensitieve periodes: vb. je kan duidelijk zien dat kinderen een groter taalgevoel hebben dan volwassenen omdat je hersenen op deze leeftijd zeer sterk in ontwikkeling zijn. Gedownload door axel de block ([email protected]) Initieel zijn de hersenen nog niet gelateraliseerd, er is nog een hoge mate van plasticiteit. Het is pas na een verloop van tijd dat je functies in 1 van de 2 hersenhemisferen terecht komen (= lateralisatie -> 2 hemisferen vd hersenen krijgen elk een aparte set functies) - Links: verbaal, positieve emotie, sequentieel denken - Rechts: spatiaal en parallel denken, negatieve emoties Slaap - Slaappatroon verschuift naar een dag-nacht ritme tijdens het eerste levensjaar - In het begin vertonen baby’s heel veel remslaap, ondiep slapen met veel hersenactiviteit. Tijdens deze remslaap zouden ze hun eigen brein prikkelen om experience-expectant brain growth van binnenuit te stimuleren - Behoefte aan slaap daalt van 18 tot 12 uren per dag tegen 2e jaar 1.3 Leervermogens 1.3.1 Klassieke conditionering Zeer vroeg blijken kinderen al vatbaar te zijn voor klassieke conditionering Bv: Kleine Albert => angst aanleren via klassieke conditionering 1.3.2 Operante conditionering Ook operante conditionering komt vroeg, bv de interactie tussen baby’s en hechtingsfiguren Vb. Lachen ➔er wordt terug gelachen Bekrachtiging = toename van het gedrag (beloning) Straf = afname van het gedrag Kan operante conditionering gebruikt worden om na te gaan welke stimuli baby’s interessant vinden? JA - Baby ligt in een bedje, het voetje hangt vast aan een touwtje dat vasthangt aan een mobiel met verschillende vormen en kleuren. - De kleuren en vormen zijn in deze situatie de bekrachtiger voor de voetbeweging ➔stimuli die op dat moment aan mobiel hangen vinden ze interessanter - Ander onderzoek: muziek en een fopspeen: krachtiger zuigen op de fopspeen bij muziek die ze liever hebben 1.3.3 Habituatie (=gewenning) Gedownload door axel de block ([email protected]) = graduele afname in de sterkte van een respons (hartslag, kijken,…) ten gevolge van repetitieve blootstelling (= proces van gewenning) Herstel (recovery) = de vaststelling dat een nieuwe stimulus resulteert in een terugkeer naar het hogere niveau van responsiviteit (aandacht) - Ze raken in eerste instantie helemaal verveelt, bij een nieuwe stimulus komt dan de recovery/herstel Voordeel: door habituatie maak je ruimte vrij in het cognitief systeem om je aandacht weg te halen van wat je al kent en iets nieuws te ontdekken, waardoor je nieuwe dingen leert. (aandacht = meer gefocust) Novelty preference = Voorkeur nieuwe stimulus. wanneer je direct na de habituatiefase een nieuwe, onvertrouwde stimulus aanbiedt. Vertonen ze meer interesse voor het nieuwe. Familiarity preference= Voorkeur oude stimulus. er is meer tijd tussen de gewenningsfase en het toedienen van een nieuwe stimulus. Ze hebben een grote interesse voor het oude vertrouwde materiaal.  Mogelijkheid 1: Testfase volgt onmiddellijk na habituatie fase o = vaststelling dat een nieuwe stimulus resulteert in een terugkeer naar het hogere niveau van responsiviteit  Mogelijkheid 2: Testfase volgt veel later na habituatie fase o Aandacht is meer gefocust. 1.3.4 Imitatie = capaciteit om gedrag van andere personen te imiteren (vanaf 2 dagen oud) - Voor een deel aangeboren - Biologische basis: spiegelneuronen die vuren wanneer je zelf iets doet als wanneer je iemand anders een actie ziet stellen - Betwist door anderen: zou enkel reflexmatig zijn Gedownload door axel de block ([email protected]) 1.4 Motorische ontwikkeling 1.4.1 Algemeen Ruwe motorische ontwikkeling = controle verwerven over acties waardoor je beter de omgeving kan gaan ontdekken  beinvloed sociale omgeving Elke stap zorgt ervoor dat baby’s en peuters zichzelf en de wereld om zich heen beter leren kennen Vb. kruipen, wandelen,… Fijne motorische ontwikkeling = controle verwerven over kleinere acties Vb. reiken, grijpen De sequentie van motorische ontwikkeling is voor iedereen hetzelfde (uniform), maar de timing ervan is voor iedereen verschillend Volgt de cephalocaudale en proximodistale ontwikkelingen - Proximodistale trend: o van binnen naar buiten o hoofd romp en armen voor handen en vingers o Ruwe motorische ontwikkeling voor fijne motorische ontwikkeling - Cephalocaudale trend: o controle over het hoofd komt voor de controle over romp en benen o Hoofdje opheffen (2 maanden) o Zitten zonder steun (6 maanden) o Wandelen zonder steun (12 maanden) 1.4.2 Ruwe motoriek Kruipen als voorbeeld van cephalocaudale motorische ontwikkeling - Buikligging - Hoofd optillen - Steunen op de onderarmen - Bovenlichaam steunt op de gestrekte armen - Sluipen (voorttrekken op de armen) - Kruipen op handen en knieën Gedownload door axel de block ([email protected]) 1.4.3 Dynamische systeemtheorie Dynamische systeemtheorie = nieuwe motorische vaardigheden aanleren impliceert het verwerven van een gradueel complexer actiesysteem - Wandelen = combinatie van kruipen, stappen en staan - Fietsrijden = zitten, trappen, sturen 4 factoren spelen een rol bij elke nieuwe vaardigheid: - Biologie: ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel - Capaciteit van het lichaam om te bewegen - Doelen van het kind - Ondersteuning door de omgeving Nieuwe vaardigheid gebeurd eerst tentatief en onzeker, later verloopt het vlotter en efficiënter door oefening - Achteruit kruipen in plaats van vooruit kruipen - Eerst met de voeten naar een object grijpen (8 weken), reden: de armen zitten losser in de schoudergewrichten waardoor het vaker zal mislukken om iets te pakken te krijgen (uitzonderding op cephalocaudale trend ) 1.4.4 Fijne motoriek Pre-reiken – tot 3 maanden - Slecht gecoördineerde zwaaibewegingen naar objecten - Geen controle over de arm, zelden raken van een object - Reiken zal een tijd stoppen want ze weten dat het geen nut heeft Vrijwillig reiken – vanaf 3 maanden - Neemt toe in efficiëntie en snelheid - Bv. Twee handen, later met 1 hand - Bv. Rijken naar bewegende objecten - Ze kunnen reiken naar bewegende objecten (rond 5 maanden) Ontwikkeling van reiken voor grijpen = vb. van proximodistale trend Vraag: probeer in juiste volgorde te plaatsen: rijfgreep, handgreep, grijpreflex, pincetgreep, tangreep - Grijpreflex (geen echte greep, eerder iets automatisch) - Rijfgreep (met de volledige arm) - Handgreep ook wel de palmgreep genoemd (met de volledige hand) - Tangreep (enkel met de vingers) - Pincetgreep (enkel met duim en wijsvinger) Gedownload door axel de block ([email protected]) 1.5 Zintuigelijke ontwikkeling 1.5.1 Algemene trends in zintuigelijke ontwikkeling 1 algemene trend: Adualisme  Dualisme Adualisme - = Stroom van wisselende zintuigen, je kan nauwelijks een onderscheid maken tussen jezelf en de indrukken o Vb. Als jij honger hebt, heeft iedereen honger Als je hebt geplast in je pamper is het alsof de wereld onder water staat - Volgens Piaget o “een toestand waarin absoluut nog geen sprake kan zijn van ik-bewustzijn, waarin er dus geen enkele grens bestaat tussen de innerlijke wereld, de wereld zoals het kind deze beleeft en de realiteit van de buitenwereld” - Volgens Stone & Chruch (1980) o “ … ofschoon bij de zuigeling alles betrokken wordt op zijn persoonlijke behoeftes, wensen en ervaringen, is er toch geen ik. Er is eenvoudig honger en natheid; er is geen: ik heb honger, ik ben nat. In feite is de gehele wereld nat en heeft honger, omdat ik en de rest-van-de-wereld, tot zover, één zijn” Sommige zintuigelijke systemen lopen voorop op andere systemen, we hebben dus opnieuw te maken met multidimensionele ontwikkeling 1.5.2 Tastzin, reuk en smaak Tastzin Van bij geboorte goed klaar - Handpalmen, voetzolen en gelaat zijn het meest gevoelig - Voorkeur voor matige temperaturen - Voorkeur voor huidcontact met verzorger kalmerend Reuk en Van bij geboorte goed klaar - Goed ontwikkeld smaakzin - Voorkeur voor zoete smaken en geuren (vanille > vis) - Voorkeur geur ouders kalmerend Gedownload door axel de block ([email protected]) 1.5.3 Gehoor Fopspeenonderzoek! Van bij geboorte goed klaar Voor 6 maand: - Vanaf 3 dagen oud: hoofd draaien naar geluid - Gevoel voor muzikale frasering (= wijze waarop een muzikale zin wordt gearticuleerd, onderverdelen in frasen) o Klassieke muziek (mozart) > moderne onvoorspelbare muziek (minder gestructureerde composities) o Vanaf 1 jaar: het herkennen van melodieën - Opgewonden reactie bij hoge en intense tonen en rustig worden bij lage en zachte tonen - Voorkeur voor de menselijke stem en de eigen moedertaal; baby’s kunnen klanken herkennen die niet tot hun eigen moedertaal behoren Na 6 maand: - Herkenning van gesprekseenheden (speech units) o Basis om betekenis af te leiden o Bv. pauzes -> kans verhoogd dat er een nieuwe zin begint - Deze ritmische sensitiviteit breidt zich uit naar woorden en lettergrepen o Bv. Herkennen welke woorden beklemtoond worden 1.5.4 Zicht, diepteperceptie en patroonperceptie Zicht zit niet klaar bij de geboorte! Het zicht ontwikkelt onder impuls van hersenontwikkeling Zicht 2 maanden Focussen op een object en kleuren herkennen 6 maanden Omgeving aftasten (“scannen”) en een bewegend object volgen 6 tot 7 maanden Diepteperceptie Gedownload door axel de block ([email protected]) Diepteperceptie = de capaciteit om afstand tussen objecten en afstand tussen onszelf en objecten in te schatten - Belangrijk voor diverse motorische vaardigheden zoals: reiken, kruipen - Diepteperspectief wordt bevorderd door kruipen - Bij elke nieuwe positie moet diepte opnieuw aangeleerd worden o Bv. op tafel zitten vs. rondkruipen terwijl leuk speelgoed op de grond licht - Kruipen draag ook bij tot herinnering van locaties o Metafoor: zelf rijden & weg uitzoeken vs. GPS-systeem - Stappen in patroonperceptie Visual cliff – visuele klif experiment: - Voor 6m: Geen hoogtevrees, kruipen over glas, daling vd hartslag - 6-14m: zuigelingen betreden de visuele kloof/ glas niet - Kritiek: je kan diepteperceptie enkel meten wanneer een baby de capaciteit heeft om te kruipen, er is namelijk al vroeger diepteperceptie aanwezig.  gestructureerde observatie Vb. ze knipperen als je je hand snel naar ze toe brengt Vb. tekening 3D-kubus Patroonperceptie Contrastsensitiviteit = contrast refereert naar het verschil in hoeveelheid licht tussen twee aaneensluitende zones - Al vanaf 2 maanden - Als baby’s het contrast ontdekken in 2 of meer patronen, dan verkiezen ze het meest contrasterende patroon - Vanaf 4 maanden ,Ze zoeken naar het meest complexe patroon omdat ze daar meer informatie uit kunnen halen - Rond 12 maanden kunnen ze een afbeelding herkennen uit een tekening die maar uit 1/3 vande oorspronkelijke tekening zelf bestaat Gedownload door axel de block ([email protected]) Gedownload door axel de block ([email protected]) Gezichtsperceptie - Baby’s van 1 maand oud zoeken meer naar de omtrek van het gezicht – statisch - Op 2 maanden gaan ze meer dynamisch het gezicht screenen, ze kijken dan ook meer naar de binnenkant van het gezicht - Vroege voorkeur voor het menselijke gelaat o Bv.: ze spelen graag spelletjes waarbij je dichtbij komt met je gezicht o Er is zelfs een voorkeur voor gezichten van mooie mensen (symmetrie – grotere informatiewaarde) 1.5.5 Intermodale perceptie = informatie van verschillende zintuigen gaat met elkaar integreren (capaciteit hiertoe neemt gradueel toe in 1ste levensjaar), < modus = één zintuigelijk systeem Amodale kenmerken: zijn kenmerken in onze omgeving die appelleren aan verschillende zintuigelijke systemen tegelijk - Vb. college volgen (zien + horen), mobiel dat muziek maakt en beweegt, de vorm van iets, eten,… ➔ vb. baby hoort iemand de trap opkomen , hij kijkt al richting de deur Verklaring Differentiatie theorie - Kinderen zijn actief opzoek naar invariante (niet-veranderende) kenmerken van de omgeving - Ze stellen stabiele relaties vast tussen stimuli - Perceptie wordt steeds meer gedetailleerd (=gedifferentieerd) - Perceptie = zoeken naar structuur die steeds meer verfijnd word ➔ Interactie met de omgeving versterkt dus de zintuigelijke ontwikkeling Ze beginnen betekenis te geven aan wat ze zien (cognitieve interpretatie) om het te begrijpen (dualisme) Gedownload door axel de block ([email protected]) 2. Cognitieve ontwikkeling 2.1 Theorie van Piaget 2.1.1 Algemene concepten Componenten van cognitie Grootste object van onderzoek bij cognitieve ontwikkelingspsychologie: schema’s die we ontwikkelen - Schema’s zijn specifieke psychologische componenten o Georganiseerde manieren om betekenis te geven aan ervaring o Wat aan een handeling gemeenschappelijk is en kan herhaald worden o Soort brillen die je kan opzetten om de wereld goed te kunnen voorspellen en begrijpen - Schema’s veranderen met de leeftijd o Eerst gebaseerd op handelingen (bewegingspatronen/motorisch) o Later overgang naar mentaal niveau (denken) Aanpassing = opbouw van schema’s door directe interactie met de omgeving, waardoor men op een meer aangepaste wijze weet om te gaan met de omgeving ➔ Via 2 complementaire processen: - ASSIMILATIE o Gebruiken van de bestaande schema’s om de buitenwereld te begrijpen o Het huidige schema kan in gebruik blijven o Bv. valschema’s uitbreiden door van alles te laten vallen (schema testen, zal telkens hetzelfde gebeuren?) - ACCOMMODATIE o Aanpassen van oude schema’s en de vorming van nieuwe schema’s om zich beter aan de omgeving aan te passen o Het oude schema wordt onbruikbaar en blijken niet voldoende te zijn o Bv. Een baby laat een glas vallen en tot zijn verbazing breekt het glas, er zal een breekschema gemaakt moeten worden (hij beseft dat zijn bestaande valschema niet voldoende is om de wereld te begrijpen, er moet ook een breekschema, springschema (stuiterbal),…hebben) Gedownload door axel de block ([email protected]) Metafoor: equilibratiemodel = golvend model Evenwicht: assimilatie > accommodatie = meer rustige perioden in cognitieve ontwikkeling, cognitieve schema’s zijn voldoende om wereld te begrijpen Onevenwicht: assimilatie < accommodatie = turbulente perioden Onze cognitieve ontwikkeling is een equilibratiemodel (golvend model) van fasen met evenwicht en onevenwicht waardoor we heen evolueren op weg naar meer adaptatie Zie vb in syllabus! Gebeurd ook in taal! Generalisatie (assimilatie): alle voertuigen die ‘broem-broem’ zeggen en waar je kan instappen = auto’s Concept wordt opgesplitst in subcategorieën via een proces van generalisatie (vrachtwagen, vliegtuigen, bestelwagen) -> kind kan zelfde schema gebruiken voor al deze voertuigen Differentiatie (accommodatie): verschillen ontdekken tussen verschillende “auto’s”  kind moet nieuwe schema’s maken vb een vliegschema ➔ proces van aanpassing: proces dat plaatsvindt in interactie met de externe buitenwereld ➔ organisatie: het intern herschikken en verbinden van schema’s, waardoor structuren worden opgebouwd - Vb. Autorijden: je hebt alle vaardigheden (draaien aan stuur, kijken,…) maar toch moeilijk? Je moet door een proces van organisatie gaan om alles aan elkaar te koppelen in een hogere orde skill te integreren - Vb. doelgericht iets dat veraf ligt te pakken krijgen - Vb. helpt ook bij abstracte begrippen tot stand brengen Grijpschema : vb. afstand o Valschema Kijkschema Loopschema o Gooischema: ver en dicht Doelgericht iets dat veraf ligt te pakken krijgen Gedownload door axel de block ([email protected]) Mensbeeld van Piaget schijnt hier mooi in door in het hele verhaal: - Metatheorie van Piaget (=Een metatheorie is een wetenschappelijke theorie die een andere theorie als onderwerp van de studie heeft) o Kind = actieve kenniszoeker o Kinderen construeren ideeën over hun wereld terwijl ze deze actief verkennen - Hij spreekt ook over: Holistisch-organismisch mensbeeld - Alle onderdelen van onze cognitie moeten mooi samenwerken om tot accurate kennis te komen - Vergelijkt dit met organen: organen moeten goed om elkaar afgestemd zijn om gezonde te zijn – onze schema’s moeten op dezelfde manier communiceren met elkaar om cognitief gezond te zijn - Er zit iets in ons dat ons drijft om onze kennis naar hogere niveaus te brengen (aangepast functioneren) o Functie van: ▪ Hersenen ▪ Voortdurende actieve interactie met omgeving ▪ ➔verloopt in golven: adaptieve organismische equilibratieproces Wat gebeurt er concreet? Hoe bouwen we de eerste schema’s op? Cognitieve ontwikkeling = doorlopen van 4 stadia van kindertijd adolescentie - Sensori-motorische stadium (0-2) - pre-operationeel stadium (2-6) - concreet operationeel stadium (6-11) - formeel operationeel stadium (11-18) 2.1.2 Fases sensori-motorisch stadium - Vanaf de geboorte tot 2 jaar - Opbouw van schema’s door sensorische en motorische exploratie - Circulaire reacties = manier om de eerste schema’s aan te passen o Het kind stuit onverwacht op nieuwe ervaringen door de eigen bewegingen o De reactie is circulair omdat de baby het gebeuren steeds wil herhalen - Bestaat uit 6 substadia o De substadia worden gekenmerkt door 3 verschillende capaciteiten van cognitieve ontwikkeling ▪ Herhalen van toevallige gebeurtenissen (1,2,3) ▪ Intentioneel gedrag (4,5) ▪ Mentale voorstellingen (6) Gedownload door axel de block ([email protected]) Gedownload door axel de block ([email protected]) 2.1.3 Recent onderzoek Baby’s kunnen veel dingen vroeger dan Piaget beweerde! Objectpermanentie Piaget: Objectpermanentie pas aan bod in 4e substadium Uit recent onderzoek: - “Violation of expectation” = habituatie onderzoek dat nagaat of sequentie van gebeurtenissen ingaan tegen de verwachtingen van het kind (bij kind 3m oud) Zie pg 2.1.3. A Scherm met een uitsnijding: - Kleine wortel: passeert langs het scherm maar je ziet hem niet omdat hij te klein is (= verwacht) - Grote wortel: passeert langs het scherm maar je ziet deze ook niet (=onverwacht) Resultaten: bij de onmogelijke gebeurtenis is er een herstel van aandacht Suggereert dat baby: - Verwonderd is over afwijking van fysieke realiteit en zich dus bewust is van dat aspect van de fysieke werkelijkheid - Over objectpermanentie beschikt: verwacht dat een object achter een scherm blijft bestaan Kritiek: geen replicatie + onduidelijk wat peuters nu goed begrijpen als ze langer staren Mentale voorstelling Piaget: mentale voorstelling vanaf 18 maanden Uit recent onderzoek: - Herinneren en terugvinden van verborgen object na 1 minuut ( 8 maanden) - Uitgestelde imitatie komt vroeger: o 6 weken: imiteren gelaatsuitdrukking na 1 dag o 6-9m: activiteit volwassene imiteren o 12-18m: langere perioden en over veranderende contexten heen Fig 2.1.3. B probleemoplossend denken via analogie Kinderen jonger dan 12 maanden zouden ook problemen kunnen oplossen. Wanneer ze éénmaal een probleem hebben opgelost zullen ze deze oplossing in een nieuwe situatie toepassen. Hier hebben ze een mentale representatie voor nodig - Kinderen moeten het object verplaatsen en 1 van de touwtjes kiezen om het stuk speelgoed te pakken te krijgen - Op 10 à 12 maanden: wanneer situatie a correct verloopt, zullen ze zeer snel de andere situaties kunnen oplossen - Dit betekent dat men een mentale voorstelling moet hebben van de oplossing om deze in een nieuwe situatie te kunnen toepassen , het gaat dus niet zomaar om trial-and-error Gedownload door axel de block ([email protected]) 2.1.4 Evaluatie - Sommige ontwikkelingen doen zich voor op het moment dat Piaget beschreef, terwijl andere zich eerder lijken voor te doen - Verklaring voor cognitieve vaardigheden? o Sommige auteurs suggereren dat baby’s geboren worden met basiskennis over de verschillende domeinen van denken o Volgens Piaget: alle kennis opbouwen via sensorimotorisch handelen - Theorie van basiskennis (core knowledge perspective) o Kinderen worden geboren met een reeks van kennissystemen die toelaten om zeer snel nieuwe informatie te vatten - Meerder basisdomeinen van core knowledge o Fysieke kennis (vb.objectpermanentie) o Taalkundige kennis (zie later LAD) o Psychologische kennis ▪ Er is bij baby’s een dosis “evil” aanwezig: wanneer een personage zich eerst gemeen opstelt dan vinden de baby’s dat het personage in de volgende fase straf verdient groep categorisatie: leden die tot de eigen groep behoren > leden out-groep ➔verdienen harder gestraft te worden o Numerieke kennis (vb. Violation-of-expectation onderzoek) - Fig 2.1.4.: violation-of-expectation onderzoek o 1 muis wordt achter een scherm geplaats, een tweede wordt toegevoegd o 2 situaties naar habituatie ▪ Juiste som (2 muizen) ▪ Onjuiste som (1 muis) o Aantonen van vroege numerieke kennis (5 maanden) - Ruime consensus/overeenstemming over 2 dingen: o Vele cognitieve veranderingen gebeuren geleidelijk en continu o De verschillende aspecten van het denken ontwikkelen zich niet tegelijkertijd, maar elk op eigen tempo in functie van de uitdagingen die de omgeving biedt Gedownload door axel de block ([email protected]) 2.2 Informatieverwerkingstheorie Zie fig 2.2. syllabus - Metafoor: computer-model (‘昀氀ow charts’) - Mentale strategieën: worden toegepast op informatie die door systeem stroomt waardoor die beter onthouden en efficiënter gebruikt wordt - Structuur van het informatieverwerkingssysteem bevat 3 verschillende types geheugen o Zintuigelijk geheugen (sensory register) ▪ Beelden en geluiden worden rechtstreeks voorgesteld en korte tijd opgeslagen o Kortetermijngeheugen ▪ Er wordt actief gewerkt op een beperkte hoeveelheid informatie door toepassing van mentale strategieën o Lange termijn geheugen ▪ Permanente opslagplaats van kennis ▪ Capaciteit is onbeperkt ▪ Vaak problemen met het terugvinden van informatie ▪ Informatie wordt opgedeeld in categorieën om ze gemakkelijk terug te vinden - Wat staat in voor de sturing? o Deel van het werkgeheugen, namelijk de centrale uitvoerende instantie of de central executive ▪ Stuurt de stroom van informatie ▪ Geeft aan waar we op moeten letten ▪ Combineert de oudere informatie met de nieuwe - De structuur blijft dezelfde in de loop van de ontwikkeling, maar neemt wel toe in capaciteit o Grotere hoeveelheid informatie die tegelijk kan verwerkt worden o Hogere snelheid in de verwerking - Capaciteit neemt toe in functie van o Hersenontwikkeling o Verbetering in de mentale strategieën Belangrijkste - De structuur van dit systeem is bij geboorte present en verandert niet. De structuur blijft dezelfde in de loop van de ontwikkeling maar er is een toename in capaciteit (snelheid + e昀케ciëntie) - De structuur van het informatieverwerkingssysteem bevat 3 verschillende types geheugen 1) Zintuiglijk geheugen 2) Korte-termijn geheugen 3) Lange-termijn geheugen: permanente opslag plaats van kennis, onbeperkte capacitei Gedownload door axel de block ([email protected]) AANDACHT - Aandacht jonge kinderen zeer beperkt - Na eerste jaar meer volgehouden aandacht - Kunnen sneller nieuwe informatie verwerven, raken sneller gewend aan een nieuwe stimulus - Efficiëntie en vermogen om de focus te veranderen verbeterd - Meer volgehouden aandacht na eerste jaar CATEGORISATIE - Eerste jaar: passieve en perceptuele categorisatie (op basis van visuele kenmerken) - Tweede jaar: actieve en conceptuele categorisatie (voorwerpen met dezelfde onderliggende functie) - Eerste levensjaar: o Indrukwekkende perceptuele en passieve categorisatie o Onderzoek met: ▪ Operante conditionering ▪ Habituatie o Maar: passieve categorisatie op basis van visuele kenmerken - Tweede levensjaar: o Conceptuele en actieve organisatie o Gaat om een proces van actieve categorisatie o Gebaseerd op niet-waarneembare elementen (onderliggende betekenis, rol, functie objecten) o Verschuiving vindt plaats door ▪ Toename van de kennis van de wereld ▪ Ouders die de objecten helpen benoemen GEHEUGEN - Onder andere door habituatie-onderzoek aangetoond - Operante conditionering - Beide focussen op: o Herkenning: opmerken dat een stimulus identiek is aan één die men vroeger gezien heeft - Herinnering: zich iets herinneren zonder perceptuele ondersteuning ➔ verschijnt na 1 jaar Evaluatie informatieverwerking (niet besproken in les) - Positieve punten o Denken nauwkeurig geanalyseerd in zijn verschillende componenten. o Bvb. perceptie, aandacht, geheugen - Negatieve punten o Componenten worden later niet geïntegreerd in een brede, omvattende theorie over de ontwikkeling van het denken Gedownload door axel de block ([email protected]) 2.3 Sociale context van cognitieve ontwikkeling (Vygotsky) Vygotsky (ontwikkelingspsycholoog in cognitieve ontwikkeling): ‘Sociale contexten dragen bij tot de cognitieve ontwikkeling’ Deze ontwikkeling gebeurt door te opereren in de zone van de proximale ontwikkeling - Een reeks taken die het kind niet alleen kan uitvoeren, maar kan leren met hulp van meer ervaren partners - Hier is ook het belang van scafholding: naarmate de cognitieve ontwikkeling toeneemt, kunnen de ouders hun ondersteuning beginnen afbouwen en het kind het roer in handen laten nemen (zeer spontaan) 2.4 Verschillen in mentale vaardigheden (intelligentietests en simulering) Is er al sprake van intelligentie bij jonge kinderen? Test om cognitieve vaardigheden te meten: De Bayley Scales of Infant Development, meet obv 3 schalen: - ‘cognitive scale’: bv een toren bouwen, een gevallen object zoeken - ‘language scale’: bv: zit je op de juiste leeftijd te brabbelen - ‘motor scale’: bv: kan je goed rechtop zitten op de juiste leeftijd De resultaten van een grote groep mensen op elke leeftijd zullen een normale verdeling vormen. Deze wordt vergeleken met de resultaten van de kinderen

Samenvatting Ontwikkelingspsychologie PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue