Aralin 4: Pinagmulang Lipunan ni Rizal at Kontekstong Makasaysayan PDF

**Aralin 4: Pinagmulang Lipunan ni Rizal at Kontekstong Makasaysayan** **Introduksyon** Bibigyang-diin dito ang pagtalakay ng mga angkan ni Rizal, mula sa mga angkan sa kanyang ama na si Francisco Mercado. Babaybayin ang dugong Intsik ni Dr. Jose P. Rizal mula sa kanyang lolo na isang negosyanteng...

**Aralin 4: Pinagmulang Lipunan ni Rizal at Kontekstong Makasaysayan** **Introduksyon** Bibigyang-diin dito ang pagtalakay ng mga angkan ni Rizal, mula sa mga angkan sa kanyang ama na si Francisco Mercado. Babaybayin ang dugong Intsik ni Dr. Jose P. Rizal mula sa kanyang lolo na isang negosyanteng Instik--- Domingo Lamco at mestisang Intsik na ina na si Ines dela Rosa. Ilalahad din ang heniyalohiyang kinabibilangan ni Rizal sa araling ito. Gayundin, bibigyan ng tuon sa pagtalakay ang mahalagang pangyayari sa buhay ng kanyang angkan nang nakaranas ng mga pagmamalupit at pagmamalabis sa kamay ng mga Kastila. **Layunin:** Layunin sa araling ito malaman ang pinagmulan ng lipunana ni Rizal at matukoy ang mga kalagayang pangkasaysayan na nagdudulot ng paglakas ng uring meztiso Tsino bilang mahahalagang pangkat sa lipunan at matalakay ang kasaysayan ng ugnayang agraryo at lupaing prayle sa Pilipinas noong panahon ng espanyol at ang tunggaliang nagpalala sa ugnayan ng mga paring regular at secular. **AKTIVITI** **Gawain 1** Ang Aking Pamilya **Panuto:** Iguhit sa loob ng kahon ang estruktura ng iyong pamilya, mula sa iyong lolo at lola hanggang sa kasalukuyang henerasyon. Gumamit ng angkop na tsart o grapikong representasyon. Maaaring lagyan ng larawan.  **ANALISIS** **Gawain 2** Pagpapaliwanag 1\. Ano-ano ang bakgrawn at pinanggalingan ng iyong lolo at lola, gayundin ang iyong mga magulang? Ipaliwanag. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 2\. Sino ang pinakapaborito o pinakamalapit mo sa iyong pamilya? Bakit? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 3\. Sino ang may kakaibang karakteristik sa iyong pamilya? Ipaliwanag. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 4\. Ano-ano ang mga katangian ng iyong pamilya na maihambing mo sa pamilya ni Jose Rizal? Bakit? \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ **ABSTRAKSYON** **Pinagmulan ng Lipunan ni Rizal** Ang Ninunong Instik ni Rizal. Si Don Domingo Lam-co ay nagmula at orihinal na mangangalakal sa bayan ng Chinchow, China. Mayroon na siyang nalalaman patungkol sa relihiyong Kristyanismo bago pa man siya umalis sa Tsina. Siya ay napadpad sa Manila noong 1690. Siya ay nabawtismohan sa Parian simbahan ng San Gabriel, isang linggo noong Hunyo ng 1697. Kasunod sa kaugalian ng binyag, noong araw ding yaon niya kinuha ang kastilang pangalan na Domingo, bilang paggalang sa araw ng okasyon. Napangasawa niya si Inez dela Rosa na isang mestizang intsik na nagmula rin sa Chinchow. Ikinasal sila sa simbahan ng Parian sa parehong pari na nagbautismo kay Domingo, mahigit tatlumpung taon na ang nakalipas. Noong 1741, si Lam-co at ang kanyang asawa ay nagdusa sa pagkawala ng kanilang anak na babae na si Josepha Didnio, kung saan nabuhay lamang ng limang araw. Nagkaroon sila ng isa pang anak na lalaki, pinangalanan nila itong Francisco Mercado (lolo sa tuhod ni Rizal), na mula sa tiyuhin ng parehong pangalan. Si Lamco ay nagmula at orihinal na mangangalakal sa bayan ng Chinchow, China. Mula Maynila nagtungo si Lamco sa Laguna at dito siya naging Chinese Community Leader. Intsik na intsik ang apelyidong Lam-co kung kaya't kung minsan ay nakararanas si Domingo Lam-co ng diskriminasyon kaya upang makaiwas sa ganoong pangyayari at makasunod sa ipinag-uutos ni Gobernador Claveria kaugnay ng pagpapalit ng mga pangalang Pilipino noong 1849, ang Lam-co ay pinalitan ng apelyidong Kastila at pinili nila ang "Mercado" na nababagay sa kanya bilang negosyante, sapagkat ang ibig sabihin ng Mercado ay "palengke". Ang pamilyang Lam-co ay kilalang mangangalakal noon sa bayan ng Binan, Laguna. **Impluwensiyang namamana ng Liberalisasyon** Ang pag-asa ng mga panginoong maylupa ng Binan na sa pamamagitan ng pagbabago mula sa Pilipino hanggang sa nangungupahan na Tsino ay maiiwasan nila ang karagdagang paglilitis ay tila nabigo. Isang tradisyon ng pamilya ni Francisco Mercado ang nagsasabi tungkol sa isang nakakapagod at magastos na demanda sa order. Ang mga detalye at merito nito ay hindi na naaalala at hindi sila mahalaga. Nabuhay nang malapit si Francisco Mercado upang mabalitaan ang mga \"cajas abiertas\" (mga nadestiyero) at ang kanilang mga paraan. Hindi siya nakatira sa isang paroksyong Heswita ngunit sa kalapit na hacienda ni San Juan Bautista ng Calamba. Alam ng lahat ng tao sa kanyang kapitbahayan na ang estate ay binili ng pera na naiwan sa Mexico ng mga relihiyosong Kastila na nais na makita ang pagkalat ng Kristiyanismo sa Pilipinas at tila sa kanila ay sakripisyo na dapat kunin ng gobyerno ang nasabing pag-aari para sa sarili nitong sekular na paggamit. Nagpakasal si Francisco Mercado noong Mayo 26, 1771 kay Cirila Bernacha, isang mestiza na Tsino ng kalapit na hacienda ni San Pedro Tunasan. Nagkaroon sila ng dalawang anak na lalaki, si Juan at Clemente. Noong 1783, siya naging alcalde o punong opisyal ng bayan at pumanaw noong 1801. Ang kanyang pangalan ay madalas na makikita bilang ninong sa mga rehistro ng mga pagbibinyag at kasal, tanda na siya ay likas na mabuti, liberal at tanyag na tao. Samantala ang panganay na anak ng mag-asawang Mercado na si Juan Mercado ay nakapagtayo ng bahay sa sentro ng Binan. Sa edad na dalawampu't dalawa (22), nagpakasal si Juan Mercado sa isang babae sa Tubigan na si Cirila Alejandra. Katulad ng kanyang ama, si Juan Mercado ay tatlong beses na naging punong opisyal ng Binan, taon 1808, 1813 at 1815. Nagkaroon sila ng labintatlong anak ni Cirila Alejandra at ang bunsong anak nila ay si Francisco Mercado (ama ni Pepe).  Si Francisco Mercado ay naulila sa maagang edad na walo (8) kung saan ang kanyang nakatatandang kapatid na si Potencia at ang kanyang ina ang kasama niya sa paglaki. Siya ay nag-aral ng Latin at Pilosopiya sa kolehiyong San Jose sa Maynila. Matapos mamatay ang ina nila Potencia at Francisco Mercado, lumipat sila sa Calamba. Sa kabila ng kabataan ni Francisco Mercado siya ay nangungupahan ng mga ari-arian. Maagang kinikilala ng mga panginoong maylupa ang kasanayang pang-agrikultura ng mga Mercado sa pamamagitan ng karagdagang mga paglalaan, dahil maaari silang magdala ng mas maraming lupa sa ilalim ng paglilinang. Isang taon matapos ang pagkamatay ng kanyang kapatid na si Potencia, taong 1948 pinakasalan ni Francisco Mercado si Teodora Alonzo, isang katutubong taga-Maynila, na sa loob ng maraming taon ay naninirahan sa kanyang ina sa Calamba. Si Teodora ang ikalawang anak ni Lorenzo Alonso at Brigida de Quintos. Si Lorenzo Alonso ay isang kapitan-munisipal ng Biñan, Laguna, isang kinatawan sa Espanyol Cortes. Ang kanyang mga magulang ay sina Maria Florentina, mula sa pamilya ng mga meztisong intsik sa Baliwag, Bulacan at ang kanyang ama na si Kapitan Mariano Alejandro ng Binan. Samantalang, si Brijida de Quintos ay isang edukadong maybahay na dumalo sa mga pangangailangan ng kanyang pamilya. Siya ay isa sa mga anak ni Regina Ochoa, na may Kastila, Tsino at Tagalog na mga ninuno at Atty. Manuel de Quintos, isang tanyag na abogado sa Lingayen. Ang tahanan ng Quintoses ay nasa San Pedro Macati sa panahon ng pag-aalsa ni Kapitan Novales, ang tinatawag na pag-aalsa ng Amerika, isang protesta laban sa mga Peninsulars na ipinadala upang supilin ang mga alok ng Mexico na nanatiling tapat sa Espanya. Kung ating mapapansin, ang mga sanga ng pamilya ni Donya Teodora Alonso ay mas mayaman kaysa sa mga kamag-anak ng kanyang asawa (Don Francisco); maraming mga abogado at mga pari sa kanila, isang patunay na ang katayuan nila sa lipunan noon ay isa sila sa mga maimpluwensiyang pamilya sa bansa. Mula sa isang magaling na pamilya si Teodora at siya ay nagkaroon ng pormal na edukasyon sa Colegio de Santa Rosa sa Maynila. Tulad ng kanyang ina, si Teodora ay may mataas na pinag-aralan at nagkaroon ng kaalaman sa panitikan at matematika. **Ang mga Tsinong Mestizo** Ang kasaysayan ng mga Tsinong Mestizo na nanirahan sa Pilipinas sa panahon ng pamamahala ng mga Espanyol ay may kinalaman sa buhay ni Jose Rizal. Matutunghayan ang mga importanteng pangyayari sa pagitan ng mga Tsino at ng mga Indio ng bansa. Ang mga tutunin na ipinatupad patungkol sa estado ng mga tao sa pamamahala ng mga Espanyol sa Pilipinas ay may kaugnayan sa mga Tsino at Indio. Kabilang din sa ating pag-aaralan ang mga naging kontribusyon ng mga Tsinong Mestizo sa larangan ng ekonomiya ng bansa na naging dahilan sa pagdami ng mga mangangalakal mula sa ibang bansa at upang makibahagi sa pandaigidigang kalakal, gayundin ang mga kontribusyon ng mga prayle kaugnay sa paniniwala ng mga Pilipino sa panahon ng pamamahala ng Espanyol. Bibigyang-pansin din natin ang mga naging resulta ng pagdami ng populasyon ng mga Tsinong Mestizo at Indio sa bansa na umabot sa hindi pagkakaintindihan. Dahil dito, nagpatupad ng batas ang pamahalaan ng Espanyol na dahilang ng pag-aaklas ng Indio at mga Mestizo na naging daan sa pagtupad ng kalayaan ng mga Mestizo at Indio mula sa pamamahala ng Espanyol. Ang mga Tsinong kabihasnan ni Jose Rizal ay nanggaling sa angkan ng kanyang ina, si Manuel de Quintos, ninuno ng kanyang ina na isang kilalang abogado ng Maynila. Sa kabilang banda, sa angkan naman ng kanyang ama, nagmula sa pamilya ng mga masisipag at matatalinong negosyanteng Tsinong Mestizo, ni Domingo Lam-co, na napangasawa ang isang Tsinong Metiza na si Ines dela Rosa, na nanggaling sa pamilya ng mga parian, na dumayo sa Biñan at naging may-ari ng Domican Estate. Ang nag-iisang anak ni Domingo Lam-co na si Francisco (lolo sa tuhod) ni Rizal ay isang liberal na tao sa kanyang kabataan at naging kilala sa Biñan hanggang naging kapitan sa Municipal sa taong 1783. Sa ika-15 na siglo, ang mga Tsinong Mestizo ay naitatag na sa rehiyon, partikular na sa Luzon. Malaki-laki ang kanilang naiambag sa ekonomiya at sosyal na pamumuhay ng Pilipinas. Noong Sung Period (960-1279) ay nagsimula ang koneksyon ng Pilipinas at Tsina. At sa pamamagitan ng pangangalakal sa Pilipinas ay naging masaya ang regular na komersyal at ang kultural na koneksyon sa mga Tsino. Sa pagdating ng mga espanyol sa Pilipinas noong 1560 ay tila naging panibagong oportunidad ito para sa mga Tsino. Noong 1603, makalipas ang 32 taon mula noong natagpuan ang Manila bilang tirahan ng mga Espanyol, nasa 20,000 ang populasyon ng mga Tsino kung ikukumpara sa 1,000 na Espanyol. Apat na klasipikasyon ng mga Tsino ayon sa pamahalaan ng Espanyol sa Pilipinas: 2\. Indios (mga Malayan na naninirahan sa kapuluan o mga Pilipino) 3\. Mga Tsino 4\. Tsinong Mestizo Ang huling tatlong grupo ay itinuturing na "tribute-paying" na lipon, ngunit magka-iba ang halaga na kanilang binabayaran at gayon din ang serbisyong natatanggap. Karaniwang nagbayad ng pinaka-mababang halaga ang mga Indio. Ang Tsinong Mestizo naman ay dinodoble ang halaga ng binabayad ng mga Indios. Ang nagpapanatili ng ganitong sistema ay gawain ng lehislasyon ng Espanyol. Ibinahagi ang tatlong legal na katayuan: Tsino, Mestizo at Indio. Ang katayuan ng isang tao noon ay nakabatay sa katayuan ng mga magulang partikular na sa katayuan ng ama. Kung ang ama ay isang Tsino at ang ina naman ay isang india o mestizo maituturing na isang Tsinong mestiso ang kanilang anak. Kasunod nito, ang lalaking supling ay isang Tsinong mestiso. Ang katayuan ng isang babae ay nakabatay sa kaniyang pag-aasawa. Ang isang mestizang magpapakasal sa isang Tsino o mestizo ay mananatili sa klasipikasyon ng Mestizo, gayon din ang kaniyang magiging anak. Sa pagpapakasal sa isang Indio, siya at ang kanyang mga anak ay mababahagi sa klasipikasyon ng Indio. Kaya naman, ang babae sa pangkat ng mga Mestizo ay maaring magbago ng katayuan, ngunit ang mga kalalakihan ay hindi maaring magpalit. Ang implikasyong ng sistemang ito ay upang manatiling palagian ang kalalakihan ng populasyon ng mga tao na legal na kasapi ng mestizos. Batay sa kanunu-nunuan, Si Rizal ay napabilang sa ikalimang henerasyon ng mga Tsinong Mestiso. Dahil ang ama ni Rizal na si Francisco ay Indio na may dugong Tsino kaya ating mahihinuha na si Rizal ay isang Tsinong Mestizo. Ang pag-usbong ng mga Tsinong Mestizo sa Pilipinas ay mababatid sa pamamagitan ng tiyak na kasaysayan ng mga Tsino sa Pilipinas. Nang dumating ang mga Espanyol sa Pilipinas noong 1521, ang mga tsino ay naging pinakamahalaga sa larangan ng ekonomiya ng bansa. Ang mga tsinong mangangalakal ay namahala sa mayamang pangangalakal sa pagitan ng Manila at ng baybayin ng tsina at ipinamamahagi ang pag-aangkat mula Tsina patungo sa pook ng Sentral Luzon, hanggang sa hilagang bahagi ng Luzon. Ipinundar ng mga Tsino ang kanilang sarili malapit sa tinitirhan ng mga Espanyol, bilang paghahatid ng tulong sa iba't ibang paraan: paghahanda ng pagkain, bilang pantinging negosyante, at bilang mga artisan. Noong 1594, natagpuan ang Binondo bilang bayan ng mga Tsino. Isang ordinansa ng pagpapaalis sa mga Tsino sa Pilipinas ang ipinatupad, ngunit napag-isip-isip ng gobernador ng Dasmariñas na malaki ang kawalan ng mga Espanyol na nakatira sa Manila ang mawawala, Kaya naman ipinabalik ang maliit na grupo ng mga Tsino para sa serbisyong pang-ekonomiya. Kaya, binili niya ang isang malawak na sukat ng lupa sa kabilang ilog mula sa napapaderan na lungsod at ibinigay ito sa kilalang grupo ng mga tsinong mangangalakal at artisan bilang batayan ng panibagong tirahan ng mga ito. Sa simula ay walang katanungang panrelihiyon at pangkultura ang lumabas, ngunit ang misyonerong kasipagan ng Spanish Dominican na mga prayle ay ginawa ang Binondo bilang isang uri ng laboratoryo kung saan ginawang komunidad ng mag-asawang Katolikong Tsino. Sa kabilang banda, ang mga hindi katoliko sa lugar ng Binondo ay bininyagan, ikinasal at idinagdag sa komunidad ng mga kasal na katoliko, na umabot sa limang daan o higit pa sa taong 1600. Natagpuan ng mga tsino ang Binondo sa pamamagitan ng lupain ng Dasmarinas at naging dahilan ito upang maging libre sa buwis at hindi maikakait sa mga hindi tsino at hindi mestiso. Noong ika-17 na siglo ang Binondo ay nilalayon na panirahan para sa mga Katolikong Tsino at ng kanilang mga ninuno. Ngunit nagsimula ring nanirahan sa Binondo ang mga Indio. Dahil dito, nagkaroon ng hiwalay na komunidad para sa mga mestizo at Indios sa Binondo. Sa paglipas ng panahon, nang lumaki ang populasyon ng mga mestiso, ay pinutol nila ang kanilang ugnayan sa mga Tsino at bumuo ng sariling samahan "Gremio de Mestizo de Binondo" noong 1741. Noong 1741, ang mga Tsinong Mestizo ay nakilala bilang katangi-tangi sa Pilipinas. Dahil dito, naging sapat ang kanilang bilang upang magtatag at iuri ang kanilang kabihasnan sa tatlong probinsya ng Luzon: Tondo, Bulacan, at Pampanga, sa kabuuan ng Pilipinas ay mayroon 60% na Mestizo. Sa Tondo pa lamang ay kinabibilangan na ito ng 30% ng populasyon. Halos lahat ng mestizo ay nasa Luzon at kaunti lamang ang nasa Visayas at Mindanao. Samakatuwid 90% ng populasyon ng mestizo ay nasa Luzon, at ang natitirang 10% na bilang ng mga mestizo ay nagkalat sa ibang pulo, partikular na sa Cebu, Iloilo, Samar, at Capiz. Sa kalagitnaan ng ika-19 na siglo, ang katayuan ng mga Tsinong Mestizo sa larangan sa ekonomiya at lipunan sa Pilipinas ay naging matatag at noong 1750-1850, naghatid ito ng mga pagbabago sa kanilang heyograpikong distribusyon. Bagamat marami pa ring mga populasyon sa Luzon ay umusbong din sila sa Abra lalo na sa Nueva Ecija. Sa Visayas, noon ay mas maraming mga Tsinong Mestizo sa Cebu, ngunit kalaunan ay may mga ilan din ang nasa Antique. Sa Mindanao, namataan na rin sila sa silangang bahagi ng isla (Caraga Province) at sa Misamis (Wickerberg, 1964). Sa larangan ng Ekonomiya, naging matibay ang kanilang interest sa lupa at naging mahusay sila sa monopolyo sa panloob na pangkalakal lalo pa't ang gobernador ng probinsya lamang ang kanilang katunggali. Ang mga Tsinong Mestiso at Tsino ay ang eksklusibong namahala sa patingi-tinging komersyo ng Manila. Naging aktibo rin sila sa pangmaramihang komersyo ng lungsod. Ayon kay Bowring, sa kanyang pagbisita sa bansa, batid niya ang mga Tsinong Mestiso ay pinakamasipag, matipid at malaki ang naging kontribusyon sa ekonomiya sa lahat ng populasyon ng Pilipinas. Ang mga mestizo ang naging dahilan sa pagyaman ng Cebu. Mula Cebu ay ipinadala nila ang kanilang kinatawan patungong silangan ng Leyte at Samar, patungong timog ng Caraga at Misamis, pakanluran ng Negros at Panay upang bumili ng mga produkto upang ipamili sa mga banyagang nasa Manila. Mga produktong binili: tobacco, sea slugs at mother-of-pearls, cacao, coconut oil, coffee and wax, at iba pang katutubong produkto. Ang mga mestizo sa ibang bahagi ng Visayas ay may sariling sasakyang-pandagat at namuhunan para sa pangangalakal. Dahil sa malakas na impluwensya ng mga mestizo sa larangan ng ekonomiya ay nakilala ang Pilipinas sa iba't ibang bahagi ng mundo. Ang mga produkto ay iniluluwas sa merkado sa labas ng bansa gayon din ang ibang bansa ay nagsimulang maghanap ng merkado sa Pilipinas. Sa pamamagitan ng pag-usbong ng mestizo ay umusbong gayon din ang kanilang naging kontribusyon sa larangan ng ekonomiya at katanyagan ng bansa. Dahil sa yaman at pamamaraan ng mga mestizo, ay naging modelo sila sa paraan ng pananamit ng taga-Manila at ng iba pang karatig lugar. Bagamat nakapag-ipon sila, ngunit hindi maitatanggi, na ang mga Tsinong mestizo ay hibang na hibang sa pagsusugal at pagpapasikat, lalo na sa pananamit. Bukod sa pag-aliw sa mga kaibigan at iba pang masaganang piging, pamilya ng mga mestizo ay karaniwang umuubos ng malaking halaga ng pera sa araw ng piging. Kaya naman, ang mga prestihiyo ay umusbong upang tapakan ang mga mestizo. Sa katunayan, may mga lugar sa Central Luzon kung saan lahat ng nasa rehiyon inaangkin na sila ay mga mestizo. Ang pinakamagandang paglalarawan sa ganitong uri ng mestizo - pagkahumaling na saloobin na nasa karakter ni Kapitan Tiyago sa nobela ni Rizal. Si Kapitan Tiyago ay isang mahusay na halimbawa ng indio cacique na nagnanais na ituring na Tsinong Mestiso at binili para sa kanyang sarili ang isang lugar sa mayayaman at sikat na Cremio de Mestizos de Binondo (Wickerberg, 1964). Ngunit hindi lahat ng Indios ay humahanga sa Mestizos. Dahil sa kakulangan ng paghanga, mayroong umuusbong na pagtatalo sa pagitan ng mestizo at indio gremios kaya naman ang kanilang usapin ay umabot ng dekada. Sa pag-angat ng mga mestizo sa posisyon ng kasaganaan at prestilihiyo, ang kanilang ugnayan sa mga Indios ay naging dahilan sa pagtaas ng pag-aalala sa mga Espanyol. Sa panahong ito- sa kalagitnaan ng ika-19 na siglo ay nagsimula ang paghahanap ng "divide and rule" na tema sa kasulatan ng mga Espanyol. Ang mga Indios at Mestizos ay panatilihing magkahiwalay. Ang utak at pera ng mga mestizo ay hindi maaaring maging magkatulad sa halaga ng lakas ng mga Indios. Ang hiwalay na gremios ay kinakailangang panatilihin at ang kanilang agawan hinihikayat na posible kahit saan. Mula sa panahong ito at pasulong, ang mga espanyol na konserbatibo ay natakot sa pamamagitan ng rebolusyon ng mga Indio na pinamunuan ng mga mestizos sapagkat hindi na katangap-tangap ang ipinatupad na batas. Ang huling kalahati ng 19th na siglo ay tinawag na "Period of Occupational Rearrangement and Social Filipinization". Itong dalawang pangyayari ay resulta ng pagbabago sa polisiya ng Espanyol sa kalagitnaan ng 19th na siglo. Libreng pangangalakal ang naibigay na oportunidad upang gawing kapaki-pakinabang na kolonya ang Pilipinas para sa Espanya. Bilang bahagi ng pangkalahatang polisiya, noong 1844, binawi ng pamahalaan ng Espanyol ang "The Indulto de Comercio" at simula noon ay pinagbawalan ang mga opisyal ng Espanya na sa pangangalakal. Ang batas na iyon ang nag-alis sa huling balakid sa mga mestizo sa kanilang pangingibabaw sa internasyonal pangkalakal. Gayundin, isinantabi ng batas ng Espanya ang harang sa imigrasyon ng tsino at paninirahan. Kaya, makakapunta ang mga tsino sa Pilipinas ng walang kahit anong paghihigpit sa bilang at maging saang lugar man sila manirahan sa bansa. Noong 1880s, ang populasyon ng tsino ay umabot na sa 100,000; matatagpuan ang mga tsino kahit saang parte ng Pilipinas (Wickerberg, 1964). **Ang Pag-aalsa sa Cavite at Ang Pagpatay sa Tatlong Paring Martir** Ang pamumuno ng mga Espanyol noong ika-16 at ika-19 na siglo ay sinundan ng kakila-kilabot na kalupitan at terorismo. Sa mahabang panahon nakaugalian na ng mga Pilipino ang kalupitan at hindi pantay na pagtrato ng mga Espanyol na humantong sa pag-alsa at paghihiganti. Kung kaya't ang mga galit na biktima ay nagmartsa noong Pebrero 28, 1872 dahil sa pagpaslang sa tatlong pari na hinatulan ng kamatayan (Schumacher, 1972). Ang pagkamatay ng tatlong pari ang naging hudyat upang mamulat ang mga Pilipino na magkaisa at bumuo ng pagbabago sa kalakaran ng mga Espanyol. Sa sulat na ibinahagi ni Jose Rizal para sa kanyang kapwa Pilipino sa Barcelona noong 1899, *"Kung wala ang 1872, walang Plaridel, Janea, Sanciano, o mga matapang at mapagbigay na Kolonya ng Pilipino ang umiiral sa Europa. Kung wala ang 1872, si Rizal ngayon ay isang Heswita at sa halip na isulat ang Noli Me Tangere ay maisulat ang kabaliktaran nito. Sa kawalan ng katarungan at kalupitan, na kahit bata pa, ang aking imahinasyon ay nagising, at sumumpa ako sa aking sarili na balang araw maipaghihiganti ko ang mga Pilipinong naging biktima nito. Sa ideyang ito, nagpatuloy ako sa pag-aaral, at umaasang ito ay mababasa sa lahat ang aking gawa at sulat. Balang araw ipagkakaloob ito ng maykapal upang matupad ang aking pangako."* Gayunpaman, ang pagkamatay ng tatlong paring martir ang naging saksi sa mahabang pakikibaka ng mga paring Pilipino sa aspeto ng relihiyon na naging sanhi ng pagtatalo sa karapatan ng sekular na paring Pilipino laban sa mga parokya at naging dahilan ng alitan sa loob ng simbahan sa pagitan ng regular at sekular na pari. Pebrero 28, 1872, ang araw kung saan hinatulan ng kamatayan ang tatlong paring martir na sina Mariano Gomez, Jose Apolinario Burgos, at Jacinto Zamora na binitay sa pamamagitan ng garote na wala man lamang abugado. Ang pagkamatay ng tatlong paring Gomburza (Gomez, Burgos, Zamora) ang naging saksi sa mahabang pakikibaka ng mga paring Pilipino sa aspeto ng relihiyon na naging sanhi ng pagtatalo sa karapatan ng sekular na paring Pilipino laban sa mga parokya at naging dahilan ng alitan sa loob ng simbahan sa pagitan ng regular at sekular na pari. Noong panahon ng mga kastila ay may dalawang uri ng pari ang simbahan; ang paring regular at paring sekular. Ang mga paring regular tulad ng mga Dominiko, Agustino, Heswita, Pransiskano, at Rekoleto ay ang tagapagpalaganap ng Kristiyanismo. Samantala, ang mga pareng sekular ay mga pari mula sa Pilipinas na kadalasan ay mestizo o may halong dugong Espanyol o Tsino, walang anumang kinabibilangan na samahang relihiyoso at nasa ilalim ng pangangasiwa ng mga Obispo na sinanay upang humawak at mangasiwa ng mga parokya. **Ang simula ang kontrobersya** Nagsimula ito noong kasaysayan ng simbahan ng Pilipinas at ito ay matatagpuan sa tatlong elementong nakasaad; **Ang Estruktura ng Patronato Real** Ang patronato real ay ang ugnayan ng simbahan at pamahalaan kung saan ang pamahalaan ay mayroong mahalagang papel sa pangangasiwa at pagsuporta ng simbahan. Sa pagkakaloob ng Patronato Real, ang Espanya ay nagkaroon ng malaking control sa mga simbahan na kanilang nasasakupan kabilang na ang Pilipinas, kapalit ng pangako nito ay ang pinansyal na suporta sa mga misyonaryong nagpapalaganap ng Kristiyanismo. Dahil dito, ang mga pari ay itinuturing na empleyado ng estado at relihiyon bilang pamahalaan. **Ang Kontrobersyal na Pagbisita** Ito ay isang pakikibaka ng mga paring regular upang mapanatili ang kalayaan sa pagkilos at pagkakaisa laban sa pagnanais ng mga Obispo na gamitin ang kanilang awtoridad sa pamamahala ng kanilang diyosesis. Dahil dito, ang bawat Obispo ay nagpatupad ng pagbisita upang siyasatin at disiplinahin ang mga kautusan sa relihiyon. Ngunit, hindi pumayag ang mga paring regular at nagbantang magbitaw sa posisyon na tinanggap ng mga Obispo (Schumacher, 1972). Kung kaya't noong ika 9 ng Nobyembre 1774, isang dekreto ng hari ang nagkaloob ng sekularisasyon ng mga parokya at pagsasalin ng pangangasiwa ng mga ito sa mga paring sekular. **Ang huli at hindi wastong pag-unlad ng mga katutubong pari** Ang matagal na pagkabigo ng mga Obispo na ipatupad ang kanilang karapatan sa pagbisita ay nauugnay sa ikatlong salik; ang pagkabigo ng mga misyonaryong Espanyol na hikayatin ang pag unlad ng mga katutubong paring Pilipino. Sinasabing walang katutubong Pilipino o Indio, ang naordenahan bago ang taong 1698. **Padre Pedro Pelaez** Si Pedro Pelaez ay isang pari na may dugong mestisong Espanyol na nanguna sa kampanya ng sekularisasyon ng mga simbahan sa Pilipinas noong panahon ng kolonyalismong Espanyol. Siya ay isang guro, manunulat, at editor. Naging guro ni Jose Burgos na kalaunan ay sumama sa kaniyang pagsulong ng sekularisasyon at kaibigan ni Paciano Mercado na kapatid ni Jose Rizal. **Padre Mariano Gomez** Si Mariano Gomez ay isang pari na may dugong Pilipino, Espanyol, at Intsik. Nang mamatay si Pedro Pelaez, siya ang pumalit bilang pinuno ng samahan katuwang sina Jose Burgos at Jacinto Zamora. Itinatag niya ang pahayagang La Verdad kung saan inilarawan niya ang kalagayan ng bansa. **Ang Pamumuno ni Gobernador-Heneral Carlos Maria Dela Torre** Sa pamumuno ni Gobernador-Heneral Carlos Maria Dela Torre taong 1869 ipinakita niya ang pagiging demokratiko sa pamamagitan ng pinairal na mga patakaran at mahusay na pakikitungo sa mga Pilipino. Ipinairal niya ang kalayaan sa pagsasalita at pagtatalakay sa mga suliraning pampulitika. Ngunit, may mga dokumentong nagpapatunay na siya ay naghihinala sa samahan ng mga Pilipinong pari at sa kanilang intensyon. Sa loob ng isang buwan pagkatapos ng kanyang pagdating, maraming Pilipino ang naakusahan ng anti-Spanish sentiments na kung saan sila ay sumailalim sa pagbabantay at inspeksiyon ng gobyerno. Kahit siya ay nanatili sa balak na reporma ng gobyerno, hindi nilayon ni Dela Torre na payagan ang liberalismo, na maaaring magbigay ng panganib sa patakaran ng mga Espanyol sa Pilipinas. Isang halimbawa ay si Felipe Buencamino na nakulong ng apat na buwan dahil sa hindi pagsang-ayon sa pamamahala ng unibersidad at nagpakalat ng leaflets na naglalayon ng pagbabago sa sistema. Samantala, si Padre Burgos ay hinamon nang hayagan ang relihiyosong sektor sa pamamagitan ng pagsulat ng mga artikulo sa pahayagan ng Madrid, ang La Discusion. Ito ay isang pahayagan na sumasalungat sa awtoridad ng simbahan. Ang La Discusion ang naging daan ng iilang pag-atake sa pamamalagi ng mga prayle sa Pilipinas. Bilang ganti, si Padre Joaquin de Coria, tagahalili sa Madrid ng Pilipino Fransiskano ay naglathala ng iba't ibang artikulo laban sa mga gawa ni Burgos upang gumamit ng paghahambing sa samahan ng mga paring Pilipino at upang puriin ang gawa ng mga Prayle. Dahil sa harap- harapang paghamon at pagtanggol sa mga Pilipinong pari pansamatlang pinutol ni Padre Burgos ang pakakaibigan niya sa mga Heswita. Ang mga anti-clerical na gawain ng mga Pilipinong pari ay sinuportahan ng mga Pilipinong Liberal sa Madrid na siyang nagtatanggol sa kanilang interes at hangarin sa tulong ni Manuel Regidor, kasamahan ni Rafael M. Labra na bumuo sa pahayagang El Correo. Kasunod naman nito ang pagbuo ng pahayagang El Eco Filipino ni Padre Federico Lerena. Isang pahayagan na nakalaan para sa mga Pilipino. **Ang Pamumuno ni Gobernador-Heneral Rafael de Izquierdo** Ang krisis sa pulitika at ang tunggalian ng mga progresibo at liberal sa Spain ay nakaapekto sa mga kolonyang bansa tulad ng Pilipinas. Sa pagbabago ng gobyerno ng Espanya, isang bagong Gobernador-heneral ang ipinadala upang pumalit sa pwesto ni Dela Torre taong 1871-1873. Siya si Rafael de Izquerdo. Nagkaroon ng pagbabago sa pamamahala sa bansa nang pumalit si Heneral Rafael de Izquierdo kay De la Torre bilang gobernador. Ang kanyang ideya sa pamamalakad ay wala ni katiting na impluwensya ng liberalismo kung kaya't ang pansamantalang liberalisasyon ay mabilis na tinanggal. Ipinagmalaki niya na sa kanyang pamamahala ay gagamitin niya ang krus sa isang kamay at espada sa kabila. Nanaig ang mahigpit na pamumuno ni Izquierdo at naging pahirap sa mga Pilipino ang kanyang mga kautusan. Inalisan niya ng pribilehiyo ang mga manggagawang Caviteño na hindi nakapagbayad ng taunang buwis. Nagbunga ito ng di pagkakaunawaan na nauwi sa pag-aalsa noong Enero 20, 1872. Sa pamumuno ni Sarhento La Madrid at Francisco Zaldua, napatay nila ang mga pinuno ng hukbong Espanyol at nakuha ang arsenal ng Cavite. Ayon sa opisyal na bersyon ng mga nakaligtas, ang pag-aalsa sa Cavite ay parte lamang ng mas malaking pag-aalsa na isinagawa hindi lamang ng mga sundalo kundi pati na rin ng mga puwersang hukbo galing Maynila at lalawigan na naglalayon na patayin ang lahat ng mga Espanyol at ipahayag ang isang pansamantalang gobyerno na magiging daan sa isang permanenteng pamahalaan. Ang punong tagapangasiwa na sina Sarhento La Madrid at Francisco Zaldua ay may koneksyon sa hukbo na nasa ilalim ng pamumuno ni Padre Burgos, Pardo de Tavera, Regidor, mga abogado at mga pari. **Ugnayan ng Agraryo at ang mga Lupain ng mga Prayle** Noong ika-20 siglo,ang mga 'monastic haciendas' ay ang pangunahing anyo ng panunungkulan sa lupa na nakapaligid sa lungsod ng Maynila. Sa kabuuan ng 333 na taon ng pagsakop ng mga Espanyol sa Pilipinas, ang lupain ng mga Prayle ay umukupa ng halos 40% ng mga lupain na nasa apat na probinsya ng katagalugan ito ang, Bulacan, Tondo, Cavite at Laguna de Bay. Ang pag-unawa sa kasaysayan ng mga lupain ng mga Prayle sa loob ng rehiyon ng katagalugan ay makatutulong sa atin upang maunawaan natin ang maraming pag-aalsa na naganap at ang rebolusyon na nangyari sa kasaysayan ng Pilipinas noong 1896. Ayon sa mga opisyal na Amerikano na ang mga lupain ay isa sa mga pangunahing naging dahilan ng mga pag-aalsa. Ayon sa dokumento ng 'Eves of the Philippine Revolution 1896' may apat na sector ng panrelihiyon ang nagmamay-ari ng dalawampu't isang hacienda sa mga probinsya na nakapaligid sa Maynila. Makalipas ang pitong taon, taong 1903, dahil sa takot ng gobyerno sa Amerikano sa mga maaari pang mangyari na pag-aalsa, binili nila ang labing pitong lupain nito para hati-hatiin at ipagbili ito sa mga Pilipino. Sa apat na sector ng panrelihiyon, ang mga Dominicans ang may pinakamalaking naangkin na lupain, sila ay nagmamay-ari ng sampung lupain, pumangalawa ang mga Augustinians na nagmamay-ari ng pitong lupain, ang St. John na may malawak na hacienda Buenavista sa Bulacan at ang Recollect na may dalawang lupain na talagang nilinang na nasa Cavite. At may isa pang Hacienda of Dinalupihan sa probinsya ng Bataan, na ang nag mamay-ari ay ang 'Archdiocese of Manila'. Ang mga haciendas sa panahon ng ika-19 na siglo ay nakaayos ito: munisipyo (municipal center) kung saan may plaza, simbahan, gusaling pang gobyerno at kulungan. Ito rin ay tirahan ng mga mayayamang mamamayan tulad ng mga artisan, mangungupa at mga mangangalakal. Samantala, ang isa ay nasa labas ng munisipyo kung saan dito nakatira ang mga magsasaka. **Pinagmulan ng mga Lupain ng mga Prayle** Nagsimula ang pagkakaroon ng mga lupain ng mga Espanyol noon dahil sa mga pamimigay ng lupa noon sa mga Espanyol na "conquestadores" o mga nagtagumpay na mga mananakop. Panahon ng mga huli ng ika-16 na siglo at sa unang bahagi ng ika-17 na siglo, humigit kumulang 120 na mga Espanyol ang nakatanggap ng mga lupain sa Manila. Ang mga lupang ipinamimigay sa mga matatagumpay nanakop ay binubuo ng, sitio de gagado mayor kung saan may 1,742 hectares, caballerias na may 42.5 hectares at ang pinakamalaki ay ang may dalawang sitio at puwede pang mapabilangan ng sitio de gagado menor na may 774 hectares. Ipinakita ng mga 'hacienderos' sa hindi sila interesado at ang kawalan ng kakayahang linangin ang kanilang mga lupain. Sa taong 1612, ang mga orihinal na lupang naipamigay ay pinagsama sa 34 estancias. Ang mga Espanyol na nagmamay-ari ng mga lupain ay ipinagbili nila sa kapwa nila Espanyo kung saan sa paraan ng pagpapautang o ibigay na lang ito sa mga taong nasa sector ng panrelihiyon. Ang mga nasa panrelihiyong sektor ay nakakuha ng kanilang mga lupain sa iba't ibang paraan. Ang ilan sa mga pinakamalaking hacienda ay binigay sa mga nasa relihiyong sector ng mga Espanyol na naghahanap ng espiritwal na benepisyo, samantala ang ilan ay derektang binili sa mga may-aring Espanyol. Ang mga Pilipinong nagbibigay at nagbebenta ay may ambag din sa pagbuo ng mga panrelihiyosong lupain, kahit na mas maliit lang ito kumpara sa mga Espanyol. Ang dating mga pinuno ng mga Pilipino ay halos walang paltos sa pagbebenta o pagdo-donate ng lupa, na ginawang nayon o bayan ng mga opisyal ng pamahalaang kolonyal, mga pinuno na kung tawagin ng mga Espanyol ay mga Principales. **Maagang Panahon ng Pananakop ng mga Espanyol** Dinala ng mga Espanyol ang mga ideya nila sa pagmamay-ari ng lupa at ang kanilang mga karanasan mula sa bagong mundo kung saan nakilala nila ang mga tao na may iba't bang oryentasyong pangkultura at hinarap ang mga bagong kondisyon sa ekolohiya at pang-ekonomiya. Sa huli ng ika-16 na siglo at unang bahagi ng ika-17 na siglo ay isang eksperimento sa mga lupain. Ang karamihan sa mga lupain ay inilaan sa mga rancho kung saan mas binigyang halaga ang pag-aalaga ng mga baka kaysa pagtatanim ng bigas, asukal, at mga tropical na prutas. Samantalang ang mga sopistikadong mga heswita ay inilaan ang kanilang mga lupain sa pagtatanim ng asukal kahit na maliit lang kumpara sa malalaking plantasyon ng mga asukal. Ang paglipat ng mga lupain mula sa hindi nagtagumpay na mga nagmay-ari tungo sa mga nasa relihiyong sektor ay naisakatuparan nang madali. Upang maging produktibo sila, ang mga nasa relihiyong sector ay namumuhunan ng libu-libong piso sa pagpapabuti ng kanilang mga lupain. Ang dam at irigasyon ay ginawa gamit ang malaking halaga ng pera para sa mga may mga sakahan o lupa upang maakit/makapagbigay engganyo sa mga tao sa lugar na nakapalibot dito. Nanawagan pa sila ng tulong mula sa kolonyal na gobyerno sa pagbibigay ng kanilang mga pangangailangan sa paggawa. Ang institusyon ng 'exempted labor' ay nabuo na ang kanilang pangunahing layunin ay pagpopulasyon ng mga lupain at gawin silang maaasahang mga supplier ng mga produktong pang-agrikultura para sa mga Espanyol sa Manila, Binan, at Sta. Rosa. Ang mga lupain ay lumago at umunlad bilang isang resulta ng liberal na patakaran ng 'exemption' na inangkop ng pamahalaan para sa kanila kaya mabilis silang mapapakinabangan ng mga Dominicans. Ang exemption, gayunpaman ay may negatibong epekto lalo na sa mga Pilipino. Excemption ay nangangahulugang maraming Pilipino ay inalis mula sa mga nayon na hindi matatawag na hacienda, kung saan pagkatapos ay kailangang punan ang kanilang quota sa paggawa mula sa pagbabawas na nakabase sa populasyon. Dahil dito, ang sapilitang paggawa ay lalong lumala sa mga Pilipino na nakatira sa mga estates. Dahil sa kawalan ng kakayanan ng pangangasiwa ng gobyerno, maraming mga hacienderos ang napasobra pa sa mga quota of exemption. **Ika 18-na siglo at ika-19 na siglo** Puno na ng mga reklamo at petisyon mula sa mga Filipino sa labas ng mga hacienda, na pakiramdam nila ay silay inaabuso at gusto na nilang kumawala sa sapilitang pagpapatrabaho. **Agrarian Revolt of 1745** Isa sa mga hinaing ng mga umalsa ay ang 'institution' ng eksklusibong paggawa at ang mga pag-aabuso na bunga nito. Ang pangunahing isyu ng pag-aalsa, ng mga Pilipino ay ang sapilitang pagsakop o pag-angkin at pagsasara sa mga hacienda na karaniwan ginagamit para pastulan. Ang naging sentro ng paghihimagsik ay isang pagtatalo sa pagitan ng hasyenda ng Binan at ang kalapit na bayan ng Silang Cavite. Sa taong 1740, nagsimula na ang mga Dominicans ng pormal na paglilitis upang makuha nila ang kakayanang kontrolin ang mga lupain. Matapos ang tatlong taon, isinagawa ang mapanlinlang na 'survey' na kasama ang pinagtatalunang lupain na nakapaloob sa mga boundary ng hacienda. Ang resulta ng kanilang naging 'survey' ay hindi tugma, dahil sa dali-dali lang itong nagsuri (royal hacienda), nabigo ito sa dapat sapat na pagsusuri sa katotohanan ng kaso , hindi tama at mali ang gamit ng mga tagapagsiyasat sa pagsukat. Kinuha ng mga Dominicans ang lupain noong unang bahagi ng taong 1745 at sinimulang patalsikin ang mga taga Silang Cavite at pinalitan nila ng mga mangungupahan mula sa Binan. Ang pag-aalsa na nangyari noong 1745 ay may malaking epekto sa kasaysayan ng ekonomiya sa mga lupain ng mga prayle. **APPLIKASYON** Panglan:\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ Petsa:\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ Araw at Oras ng Klase:\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ Sagutin ang mga sumusunod na katanungan; 1. Ano-ano ang mga kalagayang pangkasaysayan na nagdudulot ng paglakas ng uring meztiso Tsino bilang mahalagang pangkat sa lipunang Pilipino? 2. Batay sa unang tanong, ano ang mga implikasyon ng kanilang paglakas bilang isang uring panlipunan? 3. Paano tinalakay ang kasaysayan ng ugnayang agraryo at lupaing prayle sa Pilipinas noong panahon ng Espanyol? 4. Ano-ano ang mga obserbasyon ng pagpayag ng mga Indio na maging kasama ng mga meztisong inquilino sa mga lupang prayle? 5. Anong tunggaliang nagpalala sa ugnayan ng mga paring regular at secular? 6. Iugnay ang mga tunggaliang ito sa kabuuang kasaysayan ng Pilipinas at sa mga kaisipang pulitikal ni Rizal?  **KLOSYOR** Ang mga pananaw at ideya ni Dr. Jose P. Rizal ay nahubog mula sa kanyang lipunang ginagalawan. Anak ng kanyang karanasan at maging ng kanyang mga ninuno ang talas at giting ng kanyang kamalayan dahil nakabuo siya ng mga akdang may silbi sa lipunan. Transendental ang mga ideya ni Dr. Jose P. Rizal. Hindi man kasinghirap ng kanyang naranasan ang kasalukuyang lipunan ng ating bansa ngunit ang kanyang mga akda ay patuloy pa ring makabuluhan sa kasalukuyan. Samakatwid, nilinaw sa bahaging ito ang kabuluhan ng kanyang pagiging "bayani" at "kabayanihan" sa konteksto ng kasaysayan at lipunang Pilipino. **References** **Agoncillo, T.A. (1990). History of the Filipino People. 8^th^ ed. Philippine: Garotech Publishing.** **Araneta, G.C. (2010). Legislating Rizal. Retrieved July 10, 2020, from https:// web.archive.org/web/20101230174413/https://www.mb.comph/articles/295103/legislating-rizal** **Bernad, M. (1874). The Propaganda Movement:1880-1895. Philippine Studies. 22 (1-2): 210-211** **Delgado, J.J (1904). Samething worth Knowing about the Governors of the Philippine Island. In Emma** **Maghuyop R., Galladora T. M., Ruiz G., Babac, V., Gallinero, W., (2018). The life and Works of Jose Rizal. Mutya Publishing House Inc.** **Maghuyop R., Galladora T. M., Ruiz G., Babac, V., Gallinero, W., (2018). The life and Works of Jose Rizal. Mutya Publishing House Inc.** **National Commission for Culture and the Arts (2015). Selection and Proclamation of National Heros and Laws Honoring Filipino Historical Figures. Retrieved July 25, 2020, form https//ncca.gov.gov,ph/about-culture-and-arts/culture-frofile/selection-and-proclamation-of-national-heros-ang-laws-honoring-filipino-historical-figures/** **Pangalangan, R. (2010). The Intence Debate on the Rizal law. Retrieved December 5, 2017, Retrieved July 22 2020, from https:/opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20101231-311798/The-intens-debate-on-the-Rizal-Law** **Phelan, J.L. (1959). The Hispanization of the Philippines: Spanish Aims and resposes of the 1965-1700. Madison: The Wisconsin Press.** **Schumacher, J. N. ( 1972). The Cavite Mutiny: an Essay on the Published Sources. Philippine studies, 603-632.** **Wickberg, E. (1964) The Chinese mestizo in Philippine history. Journal of Southeast Asia history, 5(1), 62-100.** **Vidal, J.M. (1904). Pilitical and Administrative Organization. In Emma H. Blair and James A. Roberton. The Philippine Islands: 1493-1898. Volume XVII, pp322-324. Cleveland: Arthur H. Clark Co.**