03 - Rizal's Family, Childhood, and Early Education _ Life and Works of Rizal1.docx

**03 - Rizal\'s Family, Childhood, and Early Education \| Life and Works of Rizal** Sa video na to, pag-uusapin natin ang pamilya, kabataan at ang early education ng pambansambayani. Susuriin natin ang iba\'t ibang tao at pangyayari na nakaapekto at humubog sa buhay ng batang Rizal. Kapag sinabi na...

**03 - Rizal\'s Family, Childhood, and Early Education \| Life and Works of Rizal** Sa video na to, pag-uusapin natin ang pamilya, kabataan at ang early education ng pambansambayani. Susuriin natin ang iba\'t ibang tao at pangyayari na nakaapekto at humubog sa buhay ng batang Rizal. Kapag sinabi natin batang Rizal, anong unang pupasok sa isipan mo? If I would take a guess, ang iniisip mo siguro ay noong bata si Rizal ay nakitaan na siya ng kahusayan sa pagsulat. At ang patunay dyan ay ang tulang ito, sa aking mga kabata. Na kahit 8 years old pa lang siya, he already wrote a masterpiece that expresses the love of one\'s native language and the importance of freedom. Kung medyo hindi ka familiar sa title, siguro mas familiar ka dun sa highly quoted line ng tula. Ang hindi magmahal sa kanyang salita, mahigit sa hayop at malensang isda. O kung hindi yung eksaktong line na yan, malamang ay na-encounter mo na yung different versions ng tula na may ibang variations. Pero alam mo ba na hindi naman ang batang Rizal ang nagsulat ng tulang ito? Para malinawan tayo, pakinggan natin ang historian na si Ambeto Campo sa isang episode ng Dahawi Sa Verino podcast. Noong inupisahan kong i-research ito, doon ko nakita na wala pa lang original manuscript ito, na-publish ito, patay na si Rizal. So nagpuna kong inisip ay ano kaya, yung pala, hindi pala kay Rizal yung sa aking kababata. There are only two manuscripts na sabi nila kay Rizal written in Tagalog. Both of them are not by Rizal. Nagdududa rin ang ibang mga historians at scholars kung ang batang Rizal ba ang nagsulat ng tula. Ayon sa kanila, ang 8-year-old na bata ay natututo palang magbasa. Kaya paano nangyari na sa edad na 8 ay nakapagsulat na siya ng tulang sobrang komplikado na may sukat at tugma? Isa pa, ang letrang K ay hindi naman laganap na ginagamit noong 1869. In Rizal\'s childhood, they spelled words with a C rather than K. At ang tula ay punung-punu ng K. Ang dalawa nga dito makikita natin sa kalayaan. At ang word na kalayaan was not widely used in the 19th century. As a matter of fact, salamat sa mga sulat, malalaman natin na na-encounter lang ni Rizal ang word na kalayaan noong 21 years old na siya. At isa pa, tingin mo ba ay aware na ang batang Rizal sa colonial condition ng Pilipinas sa ganitong musmus na edad para humiling ng kalayaan? Ganun ba talaga siya katalino o ino-overestimate lang natin ang kanyang mga kakayahan? Hindi lang yan ang kasinungalingan tungkol sa batang Rizal. Baka narinig mo na rin ang kwento na ang batang Rizal daw ang nag-imbento ng tsamporado. Ganito ang muusad ng kwento. Ang paboritong almusal ni Rizal ay tuyo at isang tasang kanin na may kasamang mainit na tsokolate. Isang araw habang nag-aalmusal ang batang Rizal, aksidente nitong natabig ang mainit na tsokolate sa kanyang plato na may kanin na tuyo. Nakita ito ng kanyang maate na tinalakan si Rizal, ano ba yan, hindi ka man lang nag-iingat? Ang sagot naman ng batang Rizal, syung sinadya ko yan, hindi mo ba alam na kapag pinagsama ang kanin na tsokolate, makakabuo ito ng isang tsamporado? Ang totoo lang sa story ng to ay isa sa mga paboritong breakfast food ni Rizal ay ang tuyo. Pero walang primary source na sumusuportang siya ang nag-imbento ng tsamporado. Isa pang kwento na puno ng kasinungalingan, ang story niya ng tsinelas. Ganito ang muusad ng kwento. Naglalaro ang batang Rizal sa may taming ilog nang biglang nahulog ang isa niyang tsinelas at tinangay ito ng alon. Dahil hindi niya na maabot ang tsinelas na inalon at useless na rin yung isa niya pang suot, napag-desisyonan niyang ibato yung isa niya pang tsinelas. Ang rason niya, para kung sakaling may makadampot man, at least ang makukuha nila ay magkapares na pwedeng gamitin. Ang selfless ng kwento, pinapakita ang kanyang kakaibang angking talino at malawak na pananaw. Pero hindi rin siya totoo. Ang mga kwento na to ay dinedepik ang batang Rizal na parang isang superhero, na sobra-sobra ang katalinuhan, kabaitan at pagmamahal sa bayan. Kaso ang mga kwento na to ay inimbento lang at hindi sumasalamin sa tunay na karanasan ni Rizal sa kanyang kabataan. Nakakalimutan do\'y natin na ang batang Rizal ay isa pa ring bata. Hindi siya iba sa mga naglalaro, nakikipag-away, nagkakaproblema, umiiyak, nasasaktan, napapagod, natatakot at umiibig. We have lost sight of the real Rizal and his formative years. Therefore, we need to start correcting these inaccuracies and view Rizal as a normal child, not as a superhero. Kung pag-uusapin natin ang buhay ni Jose Rizal o sa kanyang buong pangalan na Jose Protasio Rizal Mercado y Alonso Realonda, kailangan natin magsimula sa pinakasimula, mula sa kanyang kapanganakan. Noong June 19, 1861, pinanganak si Jose sa isang lakeshore town sa Calamba, Laguna. The birth occurred between 11 p.m. and 12 a.m. at ilang araw bago mag full moon. Ang birthing process na nangyari ay hindi naging madali. Muntik pang mamatay ang nanay ni Jose dahil malaki ang ulo ng bayani. Pero buti na lang, naging successful ang labor. Si Jose at ang kanyang ina ay parehas na nakasurvive. Three days later, binaptize si Jose Protasio sa isang Catholic Church ng parish priest o cura parroco na si Fr. Rufino Coyantes. Ang sanggol ay pinangalan ng Jose Protasio pagkatapos ng dalawang santo. Kaya Jose ang pinangalan sa kanya ay dahil ang nanay niya ay deboto ng Christian Saint na si San Jose o si St. Joseph. Ang Protasio naman ay nanggaling kay St. Garvasio Protasio na ang feast ay sineselebrate tuwing June 19 kung kailan pinanganak si Rizal. May mga reference na ini-spell ang pangalan na Protasio with an S. Pero dito, for consistency, gagamitin natin ang Protasio na may C. Habang nangyayari ang baptism ceremony, napansin ng cura parroco ang malaking ulo ni Jose Rizal. Namangha siya dito at inadvise niya ang mga family members ni Jose na ingatan ng bata. Sa tingin siguro ng cura parroco ay dahil malaki ang ulo ng bata, ay malaki rin ang utak nito. Dahil sa kalakihan yun, he believed na lalaking matalino ang bata and someday he would become a great man. Pumunta tayo sa pangalan ni Jose Rizal kasi baka napansin mo na parang ang haba naman niya masyado. Like may galit ba ang mga magulang niya sa kanya? Well, wala naman. Pero kung napansin mo, tama ka, mahaba talaga siya. At ang dahilan dito ay kombinasyon kasi ito ng iba-ibang apelido ng pamilya niya throughout the years. Subukan natin i-breakdown ng kanyang mahabang pangalan. Ang Jose Protasio, as I said, ay galing sa dalawang santo, kay San Jose at kay Gervasio Protasio. Ang Mercado naman ay galing sa kanyang Chinese ancestor na si Domingo Lamco. Ito ang konteks niyan. Si Lamco ay isang Chino at noong nabubuhay pa siya ay grabe ang rasismo sa bansang Pilipinas. Hostile ang mga Spanish authorities sa kanilang lahi. Para maiwasan ng anti-Chinese hostility ng mga Castilla sa kanya at sa kanyang pamilya, binago ni Lamco ang kanilang apelido para maging Spanish. At napili niya ang apelidong Mercado na ang ibig sabihin ay market which is ideal kasi mga merchants ang lahi niya. Ang result naman ay inadapt ng mga Mercado noong 1840s dala sa Claveria Decree. Konteks ulit. Noong 1840s, ang Governor General na si Narciso Claveria ay nag-issue na ang bawat Filipino ay kailangan magaroon ng apelido. Isang step para ma-improve ang census data at tax collection. Ang bawat province noon ay binigyan ng listahan kung saan mamimili ang mga pamilya ng kanilang apelido. Ang mga apelidong yun ay galing sa libro na to. Sa Catalogo Alfabetico de Apelidos o Alphabetical Catalog of Surnames sa English. Ang mga Mercados ng Kalamba ay pinili ang enlisted name na Rizal. Ang original choice talaga nila ay Rizal which means the green of young growth or green fields para konektado sa kanilang kabuhayan. Kaso na-deny siya for some reason. Pero kahit pinili nila ang Rizal, patuloy pa rin nilang ginamit ang surname na Mercado. Bakit? Dahil ang surname na Rizal ay nag-cause ng confusion sa commercial affairs ng pamilya. Kilala kasi sila bilang mga Mercado ng Kalamba. Kung gagamitin nila ang Rizal, edi hindi na sila marirecognize ng mga tao. So, ang ginawa nalang ng tatay ni Rizal ay kinumbay ng dalawang surname para maging Rizal Mercado. Pero mas madalas ang ginagamit niya lang ay yung apelidong Mercado dahil nga mas kilala sila dun. Ang E naman sa mga Spanish names indicates the conjunction end. At nandito siya para iseparate ang patriarch surname sa matriarch surname. At oo, during this time nauuna talaga ang father\'s family name kesa sa mother\'s family name. Ang Alonso naman ang matandang apelido ng pamilya ng kanyang ina. Samantalang ang Realonda ay ang inadapt ng mga Alonso dahil sa Claveria decree. At kagayang ng mga Mercado, kahit inadapt na nilang Realonda, patuloy pa rin nilang ginagamit ang Alonso. This seemed to be a common practice so that each family ended up with four surnames, each of the old and new family names of both the mother and the father. Kung medyo nahahabaan ka or medyo naguguluhan sa apat na apelido niyo si Rizal, pwede naman natin siyang tawagin sa isa niyang nickname, Pepe. Bakit Pepe hindi ba medyo malayo? Ayon sa libro na in excelsis ni Felicia Prudente Santa Maria, ang mga letters na PP daw ay laging nilalagay after ng pangalan ni St. San Jose. Sa latin, ang PP stands for Pati Reputativeus, which means putative father. Kasi nga, di ba, commonly accepted na ang legal father ni Jesus o Jesus Christ ay itong si San Jose o si St. Joseph. Sa Spanish, ang letter na P ay binibigas ng Pe, na nag-lead para tawagin si St. Joseph na Pepe. At dahil nga pinangalan si Rizal sa Santo, tinawag na rin siya ng mga tao na Pepe. Si Jose Rizal o si Pepe ang pampitong anak ng pamilya Mercado, isang mayamang pamilya na nakatira sa isang Dominican owned tenant land sa Calamba, Laguna. Ang kanyang tatay ay si Francisco at ang kanyang nanay naman ay si Teodora. Ang mag-asawa ay nakabuo ng labing isang anak. Ang panganay na si Saturnina. Ang panganay na lalaki na si Paciano. Si Narcisa. Si Olimpia. Si Lucia. Si Maria. Si Jose. Si Concepcion. Si Josefa. Si Trinidad. At ang bonso na si Soledad. Magfufocus lang tayo sa mga magulang ni Pepe. Pero kung interesado kang malaman ng details ng magkakapatid, niligay ko pa rin sila sa video. Pwede mong i-pause or i-screenshot kung gusto mo. Kung hindi ka naman interesado, skip mo na lang. Okay. Francisco Mercado Rizal was more than just the father of Jose Rizal. He was a man of admirable qualities. Pinanganak itong si Francisco Mercado Rizal noong May 11, 1818 sa Biñan, Laguna at nakapag-aaral ng Latin at Philosophy sa College of Philosophy Maagang naulila ang batang Francisco sa kanyang ama. Nung namatay na ang parehas niyang magulang, lumipat siya sa kalamba para magsaka sa isang asyenda na pagmamayari ng isang dominikan. Pero linawing ko lang na hindi naman nagihirap itong si Francisco. Sa totoo niyan, ang tatay ni Francisco na si Juan Mercado ay naging gobernadorcillo ng Biñan ng tatlong beses, noong 1808, 1813 at 1823. At ang lolo niya naman na Francisco Mercado rin ng pangalan ay naging gobernadorcillo din noong 1783 and incidentally, owned the largest herd of carabao sa buong Biñan. Clearly, may naiinherit naman siguro itong si Francisco nung namatay na ang kanyang mamagulang. Pero dahil sa kanyang pagsusumikap, ay mas napalagu niya pa ang kanilang pera by engaging in farming and trading. Sa kalamba, si Francisco ay well-respected. In fact, ang tawag pa nga sa kanya ng mga tao dun ay Don Francisco o Don Kiko. Ang Don is an honorific prefix used to show respect and courtesy. Ang karakteristik si don Kiko ay bihirang magsalita pero maraming nagagawa. Malakas ang pangangatawan at maayos ang pag-isip. Dahil sa mga katangihang to, ang mga tao sa kalamba ay ginawa siyang cabeza de barangay o ang head of town. Itong si Don Kiko ay hindi lang mahal ng ibang mga tao sa kalamba. Mahal din siya ng kanyang pamilya. Sa pag-aaral nga natin kay Pepe, makikita natin kung gaano kalaki ang admiration niya sa kanyang ama. Sa kanyang student memoirs, tinawag ni Pepe si Don Kiko as a model of fathers o huwarang ama. May mga obrang ginawa si Pepe para sa kanyang ama na mapapakita itong admiration na sinasabi ko. Nung 1881 nga, ginawan niya ang kanyang ama ng clay boss. At six years later, nag-spend pa siya ng time para gawa si Don Kiko ng life-size sculpture. Ayon din sa ibang mga sources, ipinangalan ni Pepe ang kanyang maagang namatay na anak kay Josephine Bracken na Francisco. Medyo hindi ako sure sa part na to kasi may mga sources na nagsasabing Peter daw yung pinangalan nila sa kanilang anak. Pero kung hindi man yung totoo, totoong totoo pa rin ang pagmamahal ni Pepe sa kanyang ama. Bago siya barilin, sinulatan niya ang kanyang kapatid na si Paciano. Ang sabi niya, Sinulatan niya rin si Don Kiko. Ang sabi niya sa kanyang ama, Through Don Kiko\'s independence, determination, and hard work, he instilled in his son a free spirit that would inspire Jose Rizal to become who he was. Don Francisco\'s life and legacy are a testament to the importance of hard work, perseverance, and love for family and community. Makikita natin na magandang relasyon ni Pepe sa kanyang ama at ganoon din sa kanyang ina. Baka nga mas grabe pa. Sabi kasa sa sinulat na memoir ni Jose kung saan din nidescribe niya ang kanyang ina, Without her, what would have been my fate? After God, the mother is everything to men. Si Teodora Alonso Rialonda y Quintos, ang ina ng bayani, ay isinilang noong November 8, 1826 sa Maynila. Bago papakasalan ni Doña Teodora ang kanyang asawa na si Don Kiko, she\'s already living a comfortable life. Mayaman sila. Ang pamilya kasi ni Doña Teodora ay kabilang sa mahabang linya ng mga prinsipalya class. Kapag sinabi nating prinsipalya class, they were the ruling and educated upper class in the towns during the Spanish occupation. Ang mga original na prinsipalya ay ang mga dating datu. Noong 16th century kasi, ang mga datu na to ay nakipagtulungan sa mga Espanyol na sakupin ang kanilang mga nasasakupan. Ang kapalit, gagandim palaan ang mga datu na mga posisyon sa pamahalaan. Tulad ng pagiging gobernadorcillo at cabezas de barangay. Ang katayuan ng prinsipalya ay namamana, at kabilang dito ang posisyon sa gobyerno. Kaya kahit 19th century na, ang pamilya parin ni La Doña Teodora ang mga gobernadorcillo ng kanilang bayan. Ang highest possession na kayang mahawakan ng isang Filipino noong time na yun. Ang kanyang lolo na si Cipriano Alonso ang naging gobernadorcillo ng Binan noong 1790 at 1802. Ang kanyang tatay naman na si Lorenzo Alberto Alonso ang humahawak ng posisyon na to noong 1844. Bukod sa pribilehyong magkaroon ng pwesto sa gobyerno, ang mga prinsipalya ay mayroong mahawak na malalawak na lupain na pwedeng ipaupa at exempted sila sa pagbabayan ng buwis. Dahil nga may kaya ang pamilya na pag-aral nila ang kanilang anak na si Teodora sa Colegio de Santa Rosa. Sa kolehyo na yun, she displayed a special inclination toward literature and music. And her education and refined culture set her apart from most women of her time. Ang kanyang karakteristiks ay ito. Kahangahan nga siyang babae, mabini kong kumilos, may talino sa panitikan, negosyo, at taglay niya ang kahalintulib na katataga ng isang babaeng Sparta. Ayon nga sa kanyang anak na si Jose Rizal, my mother is a woman of more than ordinary culture. Si Teodora ang naging unang guru ng mga magkakapatid na Rizal. Pinuruan niya ang kanyang mga anak kung paano magbasa, magsulat, at magdasal. She also taught them values such as discipline, justice, and compassion. And most importantly, to treat Indios as equal. Teodora also act as Rizal\'s reading teacher and critic. And together, they would read books in their home library. Her love for literature and the arts would be passed on to her children, who would become renowned writers and artists in their own right. Maraming kwento tungkol kay Teodora ang makikitaan mo ng kahangaan. Pero I think ang pinakakahanga-hanga niyang ginawa ay nangyari bago siya mamatay. After ideclare na mga Amerikano na ang national hero ng Pilipinas ay si Jose Rizal, inoferan nila si Teodora ng life pension. Anong ginawa niya Teodora? Tinanggihan niya to. She said, My family has never been patriotic for money. If the government has plenty of funds and does not know what to do with them, better reduce the taxes. Doña Teodora was not just a mother, but a force of nature that shaped the destiny of her children and, in turn, the destiny of her nation. Her unwavering commitment to education and culture ignited a spark in her children that would eventually lead to the birth of Philippine independence. Her legacy is a testament to the power of a mother\'s love and the limitless potential of a human being. Let her life inspire you to be the change you want to see in the world. And never underestimate the impact that a single person can have on the course of history. Malibang kay Doña Teodora, nakatanggap din itong si Pepe ng Gabay at mga tagobilin sa kanyang tatlong chuhin sa mother\'s side. Nandyan si Tio Jose Alberto, si Tio Gregorio, at si Tio Manuel. Each of them played a unique role in shaping Rizal\'s character and skills. Unahin natin si Tio Jose Alberto. Si Tio Jose, isang talented artist, ang nag-nurture sa batang Rizal para i-appreciate ang kagandahan ng kaligasan o the beauty of nature. Tinuruan niya rin ito ng iba\'t ibang anyo ng sining, katulad ng pagpipinta, paguhit, at pag-sculpture. Sumunod naman ay si Tio Gregorio. Siya ay isang marunong na scholar na nag-instill sa batang Rizal to love education. He emphasized its importance and the value of hard work. Ito rin si Tio Gregorio ang nag-encourage kay Rizal na maging critical thinker at dapat marunong mag-observa sa kanyang kapalikiran. Makakatulong daw kasi ito sa pagpapalawak ni Pepe sa kanyang curiosity at kaalaman. Sa ilalim ng kanyang guidance, mas lalong nag-gustuhan ng batang Rizal ang pagbabasa. Ang huli naman ay si Tio Manuel. Itong si Tio Manuel ay medyo worried sa physical development ng pamangkin niya. Kaya, tinuruan niya ito ng iba\'t ibang athletic skills. Nandyan ang swimming, fencing, wrestling, at iba-iba pang martial arts. At that time kasi, itong si Pepe ay lampa, mahina, maliit, at sakitin. Pero dahil sa kanyang mga gabay, Pepe developed proficiency in these areas. Dahil lumalaki na ang batang Rizal, napag-desisyone ng kanyang mga magulang na magkaroon na siya ng mga private tutors para maihanda siya sa kanyang formal education. Isa sa kanyang mga tutor ay si Leon Monroy, dating kaklaseng ng kanyang ama. Itong si Leon Monroy ay nanirahan sa pamilyan ni Rizal at nagturo kay Pepe ng Spanish at Latin. Sa kasamaang palad, pagkatapos ng limong buwan, ay namatay itong tutor niya. At gusto ko lang linawin bago kang maging suspicious na walang kinalaman si Rizal sa kanyang kamatayan. Matagal lang may sakit itong si Leon Monroy. Pagkatapos ng kamatayan ni Monroy, ipinadala ni Don Kiko ang kanyang anak sa Binian para ipagpatuloy ang pag-aaral ng Espanyol at Latin. Kasama dito ni Pepe ang kanyang kuya Paciano. Nanirahan si Pepe at si Paciano sa bahay ng kanilang tuhin. Si Paciano, dahil nga mas lubos na nakakatanda, ang nagsalbing father figure ng batang Rizal habang nag-aaral siya sa Binian. Ang kanyang naging guru sa Binian ay si Maestro Justiniano Aquino Cruz, who Rizal described as a tall, thin man with a long neck and a sharp nose. Terror teacher itong si Maestro Justiniano, pero matalino. He knew Latin and Spanish grammar by heart. Ang unang araw ni Pepe sa eskolahan ay hindi naging madali. Pagkapasok niyo pa lang ng classroom, tinanong na agad siya ng kanyang guru. Do you speak Spanish? A little, sir. Do you know Latin? A little, sir. Dahil sa mga sagot na ito, si Pepe ay pinagtawanan. Kinutiya siya ng anak ng guru na ang pangalan ay Pedro, na dinescribe ni Rizal na ang pinakamasamang bata sa klase. Dahil sa pangungut niyang ito, nagsimula silang mag-away. Si Pedro ay mas madangkad kay Rizal, kaya sa tingin niya siguro ay easy-easy lang na matatalo niya ang batang Rizal. Pero dahil nga naturuan ng martial arts itong si Pepe, salamat kay Tio Manuel, eh natalo niya ito. Noong binatawan niya si Pedro, iniwan niya itong mortified. Sabi ni Pedro, rematch! Kaso, tumagyasiw siya. Dahil sa time na yun, ay gising na yung guru nila at natatakot siya na baka makatanggap siya ng parusa. Dahil sa laban na ito, nakagawa si Pepe ng pangalan para sa sarili niya. Kaya pagkatapos na pagkatapos ng klase, hinamon siya ng isang bata. Ang batang humamon ay si Andres Salandanan at magbunong braso daw sila. Kaso, at this time, wala na kay Rizal ang kapalaran. Natalo siya at muntik pangang mabagok. In the following days, Jose was said to have other fights with the Binan boys. Other than physical bullying, he also experienced verbal bullying from them. Nininame call siya, tinutokso, at binibigan siya ng palayaw tulad ng kalambenyo. Pero hindi niya naman ito minamasama ng loob. Kasi, ang mga tumutokso sa kanya ay kinokonsider niya ng mga matatalik na kaibigan na sa sobrang bait ay nakakalimutan tuloy niya ang marong doings na kanilang ginagawa. Kung hindi niya minamind ang natatanggap niya sa kanyang mga kaklase, e, kabalik na rin naman kapag ang kanyang guru na ang pinag-uusapan. For his kofos, he nonetheless received many whippings and blows on the open palm from his disciplinarian teacher. His teacher taught literally with a heavy hand. Sabi nga ni Rizal sa kanyang student memoir, I have no desire to spend my time counting the palo I receive or picturing my emotions when I suffered my first palmetados. Some envied me and others pitted me. Tales were told against me, sometimes with reason and sometimes without. And always, it cost me three or six disciplinas. I usually won the classroom contests. Nobody beat me. And as a result, I surpassed many in class standing. But in spite of the reputation I had of being a good boy, the day was unusual when I was not laid out on a bench and given five or six blows. Malaki ang impluensya ng pag-aaral ni Rizal Sabi Ngan sa kanyang pananaw sa edukasyon. Nung lumaki na ang batang Rizal, nagreflex siya sa estado neto. Naniniwala siya ng edukasyon ay hindi lang isang obligasyon, pero isang investment na magdadala sa atin sa isang brighter future. At matatamasa lang natin nito when schools become a safe haven and a playground of the mind, where young minds can explore and grow, rather than what he experienced, which can be likened to a dreaded torture chamber. Nung bumalik na ang batang Rizal sa Kalamba, his parents decided na he should stay there and later go to Manila. At during this time, ang kanyang tiyo, na si Don Jose Alberto, ay bumalik from Europe. What happened next is a scandalous story involving Rizal\'s family. Nasa sobrang skandalous ay para siyang isang modern teleserye. You know what? For fun, let\'s imagine it as a teleserye. Inihahandog ng Dreamscape Productions in association with ABS-CBN. Kakabalik lang ni Jose Alberto sa Europa at nagtakas siya sa kanyang nasaksihan, ang kanyang asawa na lagi-lagi lang nasa bahay ay hindi niya mahagilap. Magandang hapon po, Don Jose! Nasa nangyong don niya? Hindi ko siyang mahanap. Iniwan niya lang ba mag-isa ang aming mga anak? Don Jose, si\... si\... si Donya po! Huwag mo nang sabihin, malalago tayo niyan. Ano yun? Sir, si\... si\... si Donya po! Sabihin mo na, alam mo namang ayaw ko nang sinungaling. Sir, si\... Donya po! Ay, sinabi na nga huwag mo sabihin na may kabit si Donya Teodoro na isang guardia civil na lagi niyang pinupuntahan tuwing pupunta si Don Jose sa Europa. Ay, dahil sa nalamang balita, pumunta si Jose Alberto sa kanyang kapatid para humingi ng payo na ang pangalan din ay Teodora. Teodora, ati ko, hindi ko nalaman aking gagawin! Alam mo, kausapin mo ang asawa mo. Alalahanin yung dalawang magagandang alaalan ng nakaraan. Malikan niyo kung bakit kayo itinasan. Ay, talaga! Sige, papalit ka lang kung gabay. Tandaan mo lang na kung kailangan mo ng gabay, nandito lang ako. Ay, ay, bakit? Huwag mo na sila pakilaman. Buhay nilang mag-asawa yan. Alam kong siya yung pinaka-paborito mong kapatid pero kung gusto na nila maghiwalay, e pabayaan mo na sila maghiwalay. Nakita mo naman yung nangyayari sa kapatid ko, di ba? Hindi ko matities na makita ganyan yung nangyayari sa kanya. Sa mga sumunod na araw ay mas napadalas ang paghingi ng payo ni Jose Alberto sa kanyang kapatid. Ito ay napansin ng kanyang asawa na nagsimulang magduda sa kanilang ginagawa. Sa tingin mo, bakit kaya lagi niyong binibisita yung Teodora na yon? Malamang nahingi ng advice kasi nga nagkaka- Ay, di ba? Sabi siya, friends na lang tayo, e. Siguro, balak nila akong lasunin! Napaka-OA mo naman. Dahil nagaalala si Teodora sa puso ng kanyang kapatid, ay dumalaw ito kasama ang anak na si Saturnina sa bahay nila. Ang dapat na simpleng paghatid lang ng pagkain ay nauwi lang sa isang peligro. Basta, Teodora. Ang galing, no? Teodora din pangalan mo. Ahahaha! Huwag mo kong kausapin. Eh, siya nga pala, may idala ko ditong pagkain kasi baka nagugutom ka. Hmmmm! Parang ang sarap naman yan! Sarap? Ipakain sa aso! Napakasavage naman itong Teodora na to. Dugi! Dugi! O, kainin mo itong dala nila. Masarap ba? Masarap ba? Dugi! Dugi! Dug-dugi! Dugi! Dugi! Namatay ang aso! Namatay ang aso! Sinasabi ko na\... Eh, huwag naman tayo masyadong maging OA, Teodora. Sinasabi ko na nga, babalak niyo akong lasunin! Okay. I\'ll try to be serious na kasi nakakalungkot ang sumunod na nangyari sa nani Inrizal at masakit rin yung lalamunan ko kakaposes kay Teodora. Pero, dahil sa pagbibintang sa kanya na sinubukan yung lasunin ng asawan ng kanyang kapatid, hinuli siya at kinasuhan. And as a punishment, pinaglakad si Teodora ng 50 kilometers mula Kalamba papuntang Santa Cruz. Pinagbawalan siya na gumamit ng kahit anong sasakyan. Kailangan niya daw mag-suffer sa kahihiyan kahit ang panlalason ay hindi naman napatunayan. In his student memoirs, Rizal described the deep grief that he and his siblings felt for their mother\'s arrest. He wrote, Our mother\'s arrest, we knew, was unjust. The men who arrested her pretended to be friends and had often been our guests. Ever since then, child though I was, I have distrusted friendship. We learned that our mother, away from us all and alone in years, was ill. From the first, the Alcalde believed the accusation. He was unfair in every way and treated my mother rudely, even brutally. Finally, he persuaded her to confess to what they wished by promising to set her free and to let her go.