5 ΨΥ452_ΜΔ Παρέμβαση Υποστήριξη_FINAL_2024.pdf

Θέματα αντιμετώπισης, παρέμβασης και υποστήριξης παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες Ελευθερία Ν. Γωνίδα Λητώ Ε. Μιχαλοπούλου Εαρινό Εξάμηνο 2023-2024 Τμήμα Ψυχολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αντιμετώπιση ΜΔ Γενικά στοιχεία ✓ Παιδαγω...

Θέματα αντιμετώπισης, παρέμβασης και υποστήριξης παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες Ελευθερία Ν. Γωνίδα Λητώ Ε. Μιχαλοπούλου Εαρινό Εξάμηνο 2023-2024 Τμήμα Ψυχολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αντιμετώπιση ΜΔ Γενικά στοιχεία ✓ Παιδαγωγικές ή ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις και όχι θεραπείες ή αποκατάσταση ✓ Εκπαίδευση των παιδιών με εξειδικευμένα προγράμματα μέσα ή έξω από το σχολείο ✓ Το ειδικό πρόγραμμα πρέπει να συγκροτείται σύμφωνα με το διαγνωστικό προφίλ του παιδιού σε επίπεδο μαθησιακών ικανοτήτων και επίδοσης ✓ Πρέπει να βασίζεται στις δυνατότητες του παιδιού για να ενισχύει τις αδυναμίες ✓ Ο γνωστικός συμπεριφορισμός και ο εποικοδομητισμός θεωρούνται ως οι καλύτερες διδακτικές προσεγγίσεις για τα παιδιά με ΜΔ 2 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Αντιμετώπιση των ΜΔ ΓΕΝΙΚΑ Καλή αντιμετώπιση = καλές διδακτικές και παιδαγωγικές πρακτικές Η καλύτερη αντιμετώπιση διδακτικές και παιδαγωγικές πρακτικές προσαρμοσμένες στο προφίλ δυνατοτήτων και αδυναμιών του παιδιού! 3 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ Εποικοδομητισμός (Κονστρουκτιβισμός): Θεωρία και πρακτική ✓Η μάθηση πρέπει να έχει νόημα και να συνδέεται με καταστάσεις πραγματικής ζωής (χρήση ‘αυθεντικών’ έργων) Οι μαθητές με ΜΔ επωφελούνται γιατί έχουν δυσκολία να γενικεύσουν από το σχολείο προς άλλα πλαίσια ✓ Συζήτηση για ανίχνευση προϋπάρχουσας γνώσης Ενισχύει την εικόνα του εαυτού γιατί μπορούν να ξεκινήσουν από κάτι για το οποίο δεν έχουν αρνητικές εμπειρίες και τους είναι οικείο 4 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ Εποικοδομητισμός (Κονστρουκτιβισμός): Θεωρία και πρακτική (συνέχεια) ✓ Διαθεματικότητα – διερεύνηση Οι μαθητές με ΜΔ επωφελούνται γιατί εμπλέκονται ενεργητικά στη διαδικασία της μάθησης, ενίσχυση κινήτρων, γνωστικά και μεταγνωστικά οφέλη. ✓ Επίλυση προβλημάτων με τη χρήση στρατηγικών Γνωστικά και μεταγνωστικά οφέλη, διατήρησης της μάθησης, έμφαση στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα. 5 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ Συμπεριφορισμός: Θεωρία και πρακτική ✓ Άμεση διδασκαλία (έχει δεχθεί κριτική, αλλά διευκολύνει τα παιδιά με ΜΔ) ✓ Δομημένη διδασκαλία – μικρές ενότητες (καλή οργάνωση, μικρές ενότητες που έχουν νόημα) ✓ Απλούστευση σύνθετων εννοιών ✓ Υποδειγματική παρουσίαση στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων (modeling) Οι μαθητές με ΜΔ επωφελούνται γιατί καθοδηγούνται στην κατανόηση και στην επίλυση προβλημάτων. 6 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ Συμπεριφορισμός: Θεωρία και πρακτική (συνέχεια) ✓ Προγραμματισμός και παροχή συνεχούς επανατροφοδότησης Οργανώνει καλύτερα τους μαθητές με ΜΔ ως προς τις δεξιότητες μελέτης τους, τη διαχείριση του χρόνου αλλά και τους πληροφορεί για την πρόοδό τους 7 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ ΤΕΛΙΚΑ Συνδυασμός στοιχείων και από τις δύο προσεγγίσεις!! Σημαντικό κριτήριο το προφίλ του παιδιού! 8 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ: Από τον Εποικοδομητισμό ✓Συνδέεται η σχολική μάθηση με καταστάσεις της πραγματικής ζωής που έχουν περισσότερο νόημα γι’ αυτά (αυξάνει η αξία της σχολικής μάθησης). ✓ Τα μαθήματα αρχίζουν με πληροφορίες και παραδείγματα που τους είναι οικεία. ✓ Ο διαθεματικός σχεδιασμός δραστηριοτήτων διευκολύνει την εμπλοκή των παιδιών σ’ αυτές. ✓ Παρέχονται ερμηνείες και καθοδήγηση 9 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές κατάλληλες για παιδιά με ΜΔ: Από το Συμπεριφορισμό ✓ Ύλη οργανωμένη σε μικρότερες ενότητες. ✓ Επεξηγήσεις και υποδείξεις του/της εκπαιδευτικού με στόχο την απόκτηση στρατηγικών. ✓ Παροχή συνεχούς επανατροφοδότησης. ✓ Αξιοποίηση της ενίσχυσης η οποία σταδιακά, με την πρόοδο του παιδιού, θα πρέπει να τροποποιείται και να μην είναι προσανατολισμένη μόνο σε υλικές αμοιβές. 10 Εξελικτική Πορεία ΜΔ Οπτικο-αντιληπτική Γλωσσική λειτουργία λειτουργία Προσχολική ▪ Διαταραχές συντονισμού ▪ Διαταραχές λόγου ηλικία ▪ Υπερκινητικότητα με ή χωρίς (προσληπτικού – εκφραστικού διάσπαση προσοχή τύπου) ▪ Δυσκολίες στη λειτουργία της αφήγησης Σχολική ▪Ειδικές δυσκολίες ανάγνωσης, ▪ Δυσκολίες στην κατανόηση και ηλικία γραφής, ορθογραφίας χρήση του προφορικού και ▪ Δυσλεξία γρπτού λόγου ▪ Δυσγραφία – Δυσορθογραφία ▪ Μορφοσυντακτικές δυσκολίες Εφηβική ▪ Οι χρόνιες δυσκολίες επιδρούν ▪ Γενικευμένη υποεπίδοση στη σχολική επίδοση, στη ηλικία συμπεριφορά και στη συναισθηματική ανάπτυξη. ▪ Αρνητικές αντιλήψεις για τον εαυτό, αρνητικό συναίσθημα, διαπροσωπικές δυσκολίες, προβλήματα κοινωνικής 11 συμπεριφοράς. Παρεμβάσεις και υποστήριξη παιδιών με ΜΔ Βασικά χαρακτηριστικά προγραμμάτων παρέμβασης για παιδιά με ΜΔ τα οποία κρίθηκαν αποτελεσματικά: ✓ Χρήση πολυαισθητηριακών μεθόδων κατά τη διδασκαλία ✓ Έμφαση στη διδασκαλία της φωνολογικής ενημερότητας ✓ Εφαρμογή δομημένων προγραμμάτων και συνέπεια στην τήρησή τους (διαδοχικές μικρές ενότητες, καλά προετοιμασμένος εκπαιδευτικός) ✓ Εντατικά προγράμματα της μορφής ‘λίγο και συχνά’ (15-30 λεπτά περίπου, καθημερινά ή 2-3 φορές/βδομάδα ανάλογα με τη σοβαρότητα των ΜΔ, 20-30 εβδομάδες περίπου) ✓ Εξατομικευμένη παρέμβαση αλλά και παρέμβαση σε μικρές ομάδες. 12 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Παρεμβάσεις και υποστήριξη παιδιών με ΜΔ ✓ Άμεση και αναλυτική διδασκαλία, οργανωμένη σε μικρές ενότητες, επανατροφοδότηση, δυνατότητα συγκρότησης ιστορικού επιτυχιών, έστω και μικρών. ✓ Προσοχή στη δυσκολία του έργου σε σχέση με τη συμπεριφορά-στόχο ✓ Συχνή παρακολούθηση και έλεγχος της προόδου του παιδιού ✓ Έγκαιρη παρέμβαση ✓ Παράλληλη ενίσχυση και των ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών του παιδιού (κοινωνική και συναισθηματική επάρκεια, κίνητρα, ακαδημαϊκή αυτο-αντίληψη, αυτο-εκτίμηση, αιτιακές αποδόσεις) 13 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Παρεμβάσεις και υποστήριξη παιδιών με ΜΔ ΠΡΟΣΟΧΗ στην αποτελεσματικότητα της παρέμβασης!! Τα αποτελέσματα ενός προγράμματος παρέμβασης πρέπει να είναι μετρήσιμα Ανατροφοδότηση για την ίδια την παρέμβαση 14 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Παρεμβάσεις και υποστήριξη παιδιών με ΜΔ Ωστόσο: Όλοι οι μαθητές με ΜΔ ΔΕΝ ανταποκρίνονται στον ίδιο βαθμό στα προγράμματα παρέμβασης ΓΙΑΤΙ; ✓ Σοβαρότητα των ΜΔ ✓ Προφίλ δυνατοτήτων και αδυναμιών ✓ Παράγοντες επικινδυνότητας (π.χ., δυσμενείς κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες στην οικογένεια, χαμηλή αξία στη μάθηση και στο σχολείο από την οικογένεια, ιστορικό ΜΔ στην οικογένεια, κτλ.) ✓ Εκπαιδευτικό ιστορικό του μαθητή (ποιότητα της διδασκαλίας της πρώτης ανάγνωσης, έκθεση σε αναγνωστικά ερεθίσματα, ιστορικό αποτυχιών κτλ.) 15 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Παρεμβάσεις και υποστήριξη παιδιών με ΜΔ Συνήθως: ❖ Εφαρμογή εξατομικευμένων εκπαιδευτικών - ψυχοεκπαιδευτικών προγραμμάτων τα οποία ακολουθούν της αξιολόγησης του παιδιού και είναι προσαρμοσμένα στις δυνατότητες και τις αδυναμίες του. ❖ Εφαρμόζονται στο σχολείο από τον/την εκπαιδευτικό της τάξης ή τον ειδικό παιδαγωγό (τμήμα ένταξης) ❖ Θεωρείται απαραίτητο το πρόγραμμα παρέμβασης να συνδέεται και με το σπίτι και τις σχετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες 16 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Παρεμβάσεις και υποστήριξη παιδιών με ΜΔ Ωστόσο: ❖ Ο ίδιος ο μαθητής θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το ρυθμό, τη χρονική διάρκεια, τον τρόπο υλοποίησης αλλά και τη λήξη της παρέμβασης. ❖ Παρακολούθηση των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων ❖ Συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων μελών 17 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Παρέμβαση σε μαθητές/ήτριες με ΜΔ: Παράδειγμα ολιστικής παρέμβασης Προγράμματα παρέμβασης με έμφαση σε τεχνικές, οι οποίες θεωρείται ότι: (α) προάγουν την καλλιέργεια γνωστικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων (β) ρυθμίζουν τα κίνητρα και, γενικότερα, συνδέονται με την κοινωνική επάρκεια των μαθητών/ριών με ΜΔ. 18 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Γνωστική - Μεταγνωστική παρέμβαση Συνήθως, άσκηση στις παρακάτω δεξιότητες: προσεκτική ανάλυση του υπό επίλυση έργου εντοπισμό των στρατηγικών που οδηγούν στην επιτυχή έκβαση του έργου και παραγωγή του σχεδίου λύσης αναλυτική διδασκαλία των στρατηγικών αυτών με στόχο την εκμάθησή τους 19 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Γνωστική - Μεταγνωστική παρέμβαση (συνέχεια) ανταλλαγή μεταγνωστικών πληροφοριών (γιατί; πώς; πότε;) αξιοποίηση της εξωτερικής επανατροφοδότησης ως προς τη χρήση και την επιτυχία εφαρμογής των στρατηγικών διεύρυνση της εφαρμογής των στρατηγικών σε συγγενικά έργα παρακολούθηση, έλεγχο και αξιολόγηση της πορείας επίλυσης Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ρύθμιση των κινήτρων των ατόμων με ΜΔ ΓΕΝΙΚΑ: Χρήση τεχνικών με στόχο (α) τον περιορισμό των αρνητικών αυτο- αξιολογήσεων και των αιτιακών αποδόσεων σε βάρος του εαυτού, (β) τη μείωση της αναζήτησης παθητικής βοήθειας από άλλους. 21 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ρύθμιση των κινήτρων των ατόμων με δυσκολίες μάθησης ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ: έμφαση στον προσανατολισμό στο υπό επίλυση έργο, έμφαση στον καθορισμό στόχων, ενίσχυση της πεποίθησης των μαθητών/ριών με ΜΔ για την ικανότητά τους να αποκτήσουν τον έλεγχο μιας συνθήκης μάθησης, 22 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ρύθμιση των κινήτρων των ατόμων με δυσκολίες μάθησης αποφυγή υπερβολικών θετικών αξιολογήσεων, ειδικά σε σχέση με εύκολα έργα (→ επιβεβαίωση της ανεπάρκειάς τους), μεγαλύτερη έμφαση στην προσπάθεια και μικρότερη στην ικανότητα, περιορισμό των απτών εξωτερικών αμοιβών (προσανατολισμός σε εσωγενείς πηγές). 23 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Γνωστική - Μεταγνωστική Παρέμβαση: Καταληκτικά Σχόλια Ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή της μεταγνωστικής προσέγγισης Ωστόσο, Η ΜΠ δε θα πρέπει να θεωρείται επαρκής για την ερμηνεία των δυσκολιών μάθησης, ούτε ακόμη και στη διευρυμένη της μορφή (& κίνητρα) 24 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Υποστήριξη παιδιών με ΜΔ Υποστήριξη των παιδιών με ΜΔ στο ελληνικό σχολείο ✓ Φοίτηση του παιδιού σε Τμήμα Ένταξης (ειδικό πρόγραμμα από ειδικό παιδαγωγό). ✓ Ατομική υποστηρικτική διδασκαλία συνήθως στο σπίτι από ειδικό παιδαγωγό ή και από άλλες ειδικότητες ✓ Αντικατάσταση των γραπτών εξετάσεων από προφορικές (!). ✓ Ωστόσο, σημαντική η υποστήριξη του/της εκπαιδευτικού της τάξης του παιδιού!! 25 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση της Αναγνωστικής Ικανότητας Πληθώρα προγραμμάτων παρέμβασης για τις αναγνωστικές δυσκολίες στη διεθνή βιβλιογραφία Γενικά σημεία ✓ Διδασκαλία της φωνολογικής επίγνωσης (συλλαβικό & φωνημικό επίπεδο) ✓ Ενίσχυση της ευχέρειας (κυρίως με τη συστηματική επανάληψη με στόχο την αυτοματοποίηση των νέων δεξιοτήτων – χρήση ελκυστικού αναγνωστικού υλικού, παιγνιώδεις δραστηριότητες, νέες τεχνολογίες) ✓ Συνεργατικά προγράμματα (παιδιά με αναγνωστικές δυσκολίες μαζί με καλύτερους αναγνώστες ή ενήλικες – προσοχή στη σύνθεση της δυάδας ή της ομάδας, εκπαίδευση των άλλων συμμετεχόντων) 26 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση της Αναγνωστικής Κατανόησης Στόχος η ενίσχυση του λεξιλογίου και η απόκτηση γνωστικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων Γενικά σημεία ✓ Διδασκαλία λεξιλογίου (προσληπτικού και εκφραστικού – συχνή έκθεση του παιδιού σε λέξεις μέσα από κείμενα αλλά και κατά τον προφορικό λόγο, επανάληψη, επιλογή λέξεων υψηλής συχνότητας αρχικά, πολύσημων και εξειδικευμένων ανά τομέα λέξεων, αντικατάσταση δύσκολων λέξεων με πιο εύκολες κτλ.) ✓ Διδασκαλία στρατηγικών (γνωστικών και μεταγνωστικών – χρήση αυτο-ερωτήσεων) 27 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση της Αναγνωστικής Κατανόησης Στρατηγικές που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση των δυκολιών κατανόησης ✓ Ενεργοποίηση της προηγούμενης γνώσης ✓ Παρακολούθηση και έλεγχος της κατανόησης ✓ Χρήση γνωστικών και σημασιολογικών οργανωτών (συνήθως γραφικές αναπαραστάσεις) ✓ Απαντήσεις σε ερωτήσεις κατανόησης που διατυπώνονται από τον εκπαιδευτικό (παροχή άμεσης ανατροφοδότησης) ✓ Παραγωγή ερωτήσεων από τους ίδιους τους μαθητές για ένα κείμενο που διαβάζουν 28 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση της Αναγνωστικής Κατανόησης ✓ Εκμάθηση της δομής της ιστορίας ενός κειμένου ✓ Στρατηγικές περίληψης αφηγηματικών ή πληροφοριακών κειμένων (εύρεσης της κύριας ιδέας και των βασικών πληροφοριών, χρήση ερωτήσεων ‘ποιος’, ‘πότε’, ‘πού’, ‘γιατί’ κτλ.) ✓ Σταδιακό πέρασμα από απλά αφηγηματικά κείμενα σε πιο σύνθετα, σε κείμενα πληροφοριακά, τεχνικά, κτλ. ✓ Αναλυτική διδασκαλία στρατηγικών (και με τη χρήση modeling) ✓ Διδασκαλία συναγωγής συμπερασμάτων 29 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση της Αναγνωστικής Κατανόησης Ωστόσο: Η επιτυχία των παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των δυσκολιών κατανόησης προϋποθέτει ✓ Συνδυασμό στρατηγικών ✓ Ενσωμάτωση των στρατηγικών και σε άλλα μαθήματα, όχι μόνο στο μάθημα της γλώσσας, αλλά και στην καθημερινή ζωή. ✓ Ενεργητική συμμετοχή του ίδιου του παιδιού στη διαδικασία της ανάγνωσης και της κατανόησης του νοήματος. 30 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση του Γραπτού Λόγου Στόχος η ενίσχυση των γραφοσυμβολικών δεξιοτήτων, της ορθογραφίας και της γραπτής έκφρασης Γενικά σημεία ✓ Ενίσχυση γραφοσυμβολικών δεξιοτήτων (κυρίως κατά την προσχολική και σχολική ηλικία) ✓ Ενίσχυση ορθογραφίας (δραστηριότητες φωνολογικής επίγνωσης, γραμματικοσυντακτικοί κανόνες – καταληκτικά μορφήματα, οπτική απομνημόνευση – έκθεση σε αναγνωστικά ερεθίσματα – οπτικό λεξικό) 31 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση του Γραπτού Λόγου Ενίσχυση γραπτής έκφρασης και κατά τα τρία στάδια της γραφής: ✓ Προ-συγγραφικό (εύρεση ιδεών – brainstorming, εικόνες, ερωτήσεις, υποθετική αρχή και τέλος, σχεδιασμός και οργάνωση ιδεών σε ένα ενιαίο κείμενο, χρήση διαγραμμάτων) ✓ Συγγραφικό (επίπεδο πρότασης, χρήση συνδετικών λέξεων, εμπλουτισμός με προσδιορισμούς, επίπεδο παραγράφου, σύνθεση και παράθεση ιδεών, συντακτικοί κανόνες, γενικές συμβάσεις του γραπτού λόγου κτλ.) ✓ Μετα-συγγραφικό (στόχος η βελτίωση του κειμένου / μεταγνωστικές διεργασίες όπως αναθεώρηση και διόρθωση του κειμένου, φωναχτή ανάγνωση του κειμένου – χρήσιμη κάποια χρονική απόσταση της αναθεώρησης από τη συγγραφή) 32 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των παιδιών με ΜΔ στα Μαθηματικά Κυριότερο πρόβλημα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες στα μαθηματικά η επιλογή του σωστού αλγορίθμου ή της κατάλληλης στρατηγικής για τη λύση ενός αριθμητικού προβλήματος. 33 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των παιδιών με ΜΔ στα Μαθηματικά Συνήθεις τεχνικές στα πλαίσια παρεμβάσεων στα μαθηματικά: ✓γενικές γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές, αλλά και ειδικές ως προς την κατηγορία μαθηματικών έργων στρατηγικές (ειδικά ύστερα από ανάλυση λαθών) ✓φωναχτή σκέψη και συνεχή λεκτικοποίηση ✓χρήση παραδειγμάτων - προτύπων ✓παροχή άμεσων εξηγήσεων ✓αυτο-διδασκαλία και αυτο-παρακολούθηση ✓προσεκτική επιλογή των έργων – συγκρότηση ιστορικού επιτυχιών 34 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Υποστήριξη των Παιδιών με ΜΔ ως προς τη Διαχείριση του Χρόνου Γενικά ✓ Οργάνωση του ημερήσιου και του εβδομαδιαίου προγράμματος του παιδιού με τη χρήση εξωτερικών βοηθημάτων (πίνακες καθηκόντων, λίστα ελέγχου, κλεψύδρα, ξυπνητήρι κτλ.) ✓ Σεβασμός στο προσωπικό στυλ μελέτης του κάθε παιδιού (π.χ., κάποια παιδιά χρειάζονται αρκετά διαλλείμματα, κάποια διευκολύνονται από τη χρήση οπτικών και ακουστικών βοηθημάτων κτλ.) ✓ Φιλικό κλίμα για το παιδί (παροχή ενισχύσεων, έμφαση στην προσπάθεια) 35 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των Ψυχοκοινωνικών Χαρακτηριστικών των Παιδιών με ΜΔ Γενικά Τα παιδιά με ΜΔ, εκτός από τη χαμηλή σχολική επίδοση, έχουν να αντιμετωπίσουν ✓ την προσωπική αίσθηση της αποτυχίας (αρνητικές αντιλήψεις για τον εαυτό, ευπάθεια κινήτρων, αρνητικό συναίσθημα) ✓ την αρνητική στάση συμμαθητών, κάποιων εκπαιδευτικών, ενδεχομένως και των γονέων τους (φτωχές διαπροσωπικές σχέσεις, ελλειμματική κοινωνική και συναισθηματική επάρκεια) 36 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των Ψυχοκοινωνικών Χαρακτηριστικών των Παιδιών με ΜΔ ΑΡΑ: Ανάγκη συμβουλευτικής υποστήριξης των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονέων τους για την πληρέστερη προσέγγιση των δυσκολιών ενός παιδιού. ✓Ατομική συμβουλευτική ✓Εκπαίδευση σε κοινωνικές & συναισθηματικές δεξιότητες ✓Συμβουλευτική γονέων και διαλεκτική συμβουλευτική εκπαιδευτικών 37 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των Ψυχοκοινωνικών Χαρακτηριστικών των Παιδιών με ΜΔ Ατομική συμβουλευτική (παράλληλα με τη γνωστική – μεταγνωστική παρέμβαση) ✓ Ενίσχυση του αισθήματος της επιτυχίας - Μήνυμα εμπιστοσύνης σε αυτά που μπορεί να καταφέρει ✓ Ενίσχυση των πεποιθήσεων αυτο-αποτελεσματικότητας και ακαδημαϊκής αυτο-αντίληψης ✓ Απόδοση της αιτίας της επιτυχίας και της αποτυχίας σε εσωτερικούς παράγοντες, ✓ Περιορισμός των συμπτωμάτων του στρες ✓ Ενδυνάμωση των μη ακαδημαϊκών τομέων (π.χ., αθλητισμός) 38 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των Ψυχοκοινωνικών Χαρακτηριστικών των Παιδιών με ΜΔ Εκπαίδευση σε κοινωνικές & συναισθηματικές δεξιότητες Άσκηση σε κοινωνικές δεξιότητες στα πλαίσια της τάξης σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης (ομαδικό παιχνίδι, ομαδικές εργασίες, ευαισθητοποίηση στην ερμηνεία της μη λεκτικής συμπεριφοράς, επίλυση συγκρούσεων με παίξιμο ρόλων, modeling κτλ.) 39 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ενίσχυση των Ψυχοκοινωνικών Χαρακτηριστικών των Παιδιών με ΜΔ Συμβουλευτική γονέων και εκπαιδευτικών ✓ Σαφής εικόνα των δυνατοτήτων και αδυναμιών του παιδιού, ✓ Ενημέρωση των γονέων για τον απαιτούμενο βαθμό εμπλοκής τους στη σχολική ζωή των παιδιών και στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων, ✓ Διαχείριση των συναισθημάτων των γονέων, ✓ Ενημέρωση και καθοδήγηση των εκπαιδευτικών ως προς τη διαχείριση των ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών του παιδιού, ✓ Προαγωγή της συνεργασίας σχολείου – οικογένειας. 40 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ψυχική Ανθεκτικότητα Παιδιών και Εφήβων με ΜΔ ΨΑ Δυναμική διαδικασία αλληλεπίδρασης ατομικών και περιβαλλοντικών προστατευτικών παραγόντων και παραγόντων επικινδυνότητας για την αντιμετώπιση αντίξοων και αγχογόνων γεγονότων και τον περιορισμό των αρνητικών συνεπειών τους Παιδιά με ΜΔ: Ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων και περιορισμό των παραγόντων κινδύνου! 41 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ψυχική Ανθεκτικότητα Παιδιών και Εφήβων με ΜΔ Προστατευτικοί Παράγοντες ✓ Χαρακτηριστικά προσωπικότητας του παιδιού (υψηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνικές δεξιότητες, αίσθηση χιούμορ, ευελιξία σκέψης και συμπεριφοράς, ιδιαίτερο ταλέντο κτλ.) ✓ Εμπειρίες επιτυχίας σε άλλους τομείς (π.χ., αθλητισμός, τέχνη, κτλ.) ✓ Γονική φροντίδα – ασφαλείς σχέσεις με γονείς ✓ Διαθεσιμότητα υποστηρικτικών ενηλίκων (mentoring) 42 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ψυχική Ανθεκτικότητα Παιδιών και Εφήβων με ΜΔ Προστατευτικοί Παράγοντες ✓ Ευκαιρίες σε μεταβατικά στάδια στη ζωή των παιδιών (π.χ., από τη Ββάθμια στην Γβάθμια εκπαίδευση, κατά την αναζήτηση εργασίας, κτλ.) ✓ Σχολείο ‘φιλικό’ προς τις ΜΔ (έγκαιρη ανίχνευση - έγκαιρη παρέμβαση, ευέλικτοι τρόποι αξιολόγησης, επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση του προσωπικού, τεχνολογική και υλική υποδομή, σεβασμός στη διαφορετικότητα, υψηλού επιπέδου διδασκαλία, διαφοροποιημένη διδασκαλία, κτλ.) 43 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Ψυχική Ανθεκτικότητα Παιδιών και Εφήβων με ΜΔ Εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη παιδιών και εφήβων με ΜΔ! Χαρακτηριστικά όπως η θετική αυτό-αντίληψη, η αποφασιστικότητα, η επιμονή, η συναισθηματική σταθερότητα, η στοχοθεσία και η κοινωνική υποστήριξη τείνουν να ερμηνεύουν 49% - 75% της διακύμανσης, ενώ ο δείκτης νοημοσύνης και η σχολική επίδοση περίπου μέχρι 5%!! Ωστόσο, συχνά μπορεί η χαμηλή σχολική επίδοση να αποτελέσει αφετηρία για φτωχό ψυχοκοινωνικό προφίλ παιδιών και εφήβων. 44 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Τροποποίηση του σχολικού περιβάλλοντος 2 δυνατοί τρόποι για πιο φιλικά σχολεία Α. Μοντέλα παρέμβασης για όλη την τάξη (Ανταπόκριση στην Παρέμβαση, Response to Intervention (and Instruction), RtI) Β. Διαφοροποιημένη Διδασκαλία 45 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Καταληκτικά Σχόλια ✓ Υψηλού επιπέδου διδασκαλία για όλα τα παιδιά ✓ Επιμόρφωση και εξειδικευμένη κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε θέματα ΜΔ ✓ Συνεχιζόμενη ενημέρωση των ψυχολόγων σε θέματα ΜΔ ✓ Ευαισθητοποίηση – επιμόρφωση γονέων ✓ Έγκαιρη ανίχνευση – Πρώιμη παρέμβαση ✓ Υποστηρικτικό πλαίσιο (σχολεία ‘φιλικά’ προς τις ΜΔ, υποστηρικτικό δίκτυο γονέων, φίλων, κοινότητας) 46 Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ.