Tıbbi Terminoloji PDF

Tıbbi Terminoloji Dr. Hasan Bulut Farmakoloji (İlaç Bilimi) Terminolojisi  Farmakolojinin Dalları Farmakodinami (deneysel farmakoloji) ilaçların etki mekanizmalarının deneysel incelemesi Farmakokinetik emilim, yayılım, metabolizma ve atılımını inceler Farmakoterapi (terapi) İlaç...

Tıbbi Terminoloji Dr. Hasan Bulut Farmakoloji (İlaç Bilimi) Terminolojisi  Farmakolojinin Dalları Farmakodinami (deneysel farmakoloji) ilaçların etki mekanizmalarının deneysel incelemesi Farmakokinetik emilim, yayılım, metabolizma ve atılımını inceler Farmakoterapi (terapi) İlaçların endikasyon,dozları, kontrendikasyonları , inceler. Kemoterapi; Mikroorganizma parazit patolojik oluşumlara karşı tedavi Antibakteriyel- Antiparaziter-Antineoplastik Klinik Farmakoloji; İlaçların klinik etkinlik ve güvenilirlikleri…. Toksikoloji: İlaçlarla veya diğer kimyasal maddelerle oluşan zehirlenmeleri ve tedavilerini inceleyen,Toksik (zehirli) maddelere karşı Antidot (panzehir) hazırlanması ile uğraşır Nörofarmakoloji: Sinir sistemini etkileyen ilaçların özelliklerini ve etki mekanizmalarınır İmmünofarmakoloji: İlaçların immün sisteme etkisini inceleyen bilim dalıdır. Biyokimyasal farmakoloji: İlaçlar ile enzimler arasındaki etkileşmeleri inceler Moleküler farmakoloji: Canlıda biyolojik sistemlerle ilaçlar arasındaki fizik ve kimyasal etkileşmeleri moleküler düzeyde inceleyen bilim dalıdır.  İlaçların Kaynakları: 1. Doğal: Bitkiler: Örn. Morfin, atropin, digoksin. Atropa belladonna (Güzelavrat Otu) Hayvanlar: Bazı hormonlar, enzimler, aşılar, serumlar, HCG gebe kadın idrarı Mikroorganizmalar: Bazı antibiyotikler, örn. Penisilinler (Alexander Fleming, köken;Penicillium Notatum adı verilen küf mantarından, penisilin adını alır, bazı statin grubu hiperkolesterolemi tedavisinde kullanılan ilaçlar gibi. Mineraller: Sodyum klorür, potasyum klorür, kalsiyum ve magnezyum tuzları DNA rekombinasyon tekniği ürünleri: İnsanlarda bazı proteinlerin sentezini yapan geni çıkararak bunu hızlı çoğalan bir mikroorganizmaya transfer edip, bu mikroorganizmaya bu proteini sentez ettirmek sonucu elde edilen ürünlerdir. **insülin, büyüme hormonu, hcg ,FSH,LH, 2. Sentetik: Günümüzde ilaçların büyük çoğunluğu organik kimya laboratuvarlarında sentezlenerek elde edilmektedir. İlaç Etkisinin Üç Temel Özelliği: Seçicilik (selektivite): İlacın sadece kullanılacağı durum ile ilgili olarak etki göstermesi beklenen hedef doku veya organı etkilemesi, bu arada vücuttaki diğer organ ve yapıları etkilememesi beklenir. Geçicilik: İlacın kullanıldığı süre içinde etki göstermesi, kullanımı sonlandıktan sonra etkisinin de ortadan kalkması beklenir. Kalıcı etki genellikle zehir özelliği gösteren maddelerde bulunur. Doza bağımlılık: İlacın etki şiddeti kullanıldığı dozla orantılı olmalıdır. İlaçlarla Yapılan Tedavi Şekilleri: Radikal tedavi: Hastalığın nedenini tamamen ortadan kaldıracak şekilde yapılan tedavi şeklidir. ***Palyatif (semptomatik) tedavi: Hastalığın nedenini tamamen ortadan kaldırmadan, hastalık şiddetini azaltacak şekilde yapılan tedavi şeklidir. Örn:İn-op kanser hastasına ağrısı için NSAİD vermek ***Ampirik tedavi: etkinliğine dair net bilimsel temeli olmadan veya bazı geleneksel kullanım temellerine dayanarak yapılan tedavi şeklidir. *** Profilaksi: Hastalık oluşmasının engellemek için tedavi Örn; aşılar İlaçların Adları: GENEL ad (jenerik ad): Sağlık alanında ulusal ve uluslar arası iletişimde standardizasyon sağlanması amacıyla kullanılan genel ortak bir isimdir. Örn. Aspirin, penisilin, Ticari ad –MARKA (müstahzar adı): İlacı üreten ve ticari olarak pazarlayan firmanın verdiği özel bir isimdir. Örn. Ecopirin ve Dispril içinde aspirin bulunan farklı firmaların ürettiği müstahzarlardır. Genellikle bu ilaç kutu üzerine® ibaresi konur. KİMYASAL ad: Uluslararası Kimya Birliği’nin belirlediği kurallara göre verilen ve ilacın molekül yapısını tanımlayan isimdir. Örn. Asetil Salisilik Asid (ASA)=Aspirin İlaçların etkisini değiştiren faktörler Dağılım: Dolaşımdaki ilacın vücuttaki sıvı kompartımanları içinde dağılarak organ ve dokuların içine girmesidir **Metabolizma (biyotransformasyon): Dolaşıma geçen ilaç moleküllerinin vücuttaki bir takım enzimlerin etkisiyle kimyasal değişikliğe uğratılmasıdır. Bu reaksiyonlar sonucunda genellikle ilaçlar vücuttan daha kolay atılabilecek bir kimyasal şekle dönüştürülürler. *** Vücutta en önemli biyotransformasyon organı karaciğerdir. **Atılma (eliminasyon): Biyotransformasyon sonucu kimyasal değişikliğe uğratılan ilaç moleküllerinin vücuttan uzaklaştırılmasıdır. ***İlaçların vücuttan atılmasında en önemli organ böbreklerdir. Bunun yanında karaciğerde biyotransformasyona uğrayan bazı ilaçlar safra yoluyla sindirim kanalına atılır ve buradan da uzaklaştırılabilir. Sistemik dolaşıma geçiş Doruk konsantrasyon: kan konsantrasyonunun maksimum olduğu seviye Doruk konsantrasyona ulaşma süresi: İlacın kanda maksimum konsantrasyona ulaşması için geçen süredir. Biyo yararlanım: ilacın uygulandığı yerden absorbsiyona uğradıktan sonra kan dolaşımına geçen miktarıdır. Sistemik biyo yararlanım: Sindirim kanalı içine verilen bir ilacın absorbsiyona uğradıktan ve sonra da karaciğerde biyotransformasyona uğradıktan sonra kan dolaşımına geçen miktarıdır. İlk geçiş etkisi: Sindirim kanalı içine verilerek absorpsiyona uğrayan bir ilacın karaciğerden ilk geçişinde biyotransformasyona uğrama derecesidir. Bazı ilaçlarda bu etki oldukça yüksektir.O nedenle bu tür ilaçların oral yolla verilen dozları parenteral yolla verilen dozlarına göre oldukça yüksektir. (örnek; oral natürel progesteron ilk geçiş etkisi yüksek (first pass effect), biyoyararlanım düşük olduğu için vajinal natürel progesteron kullanımı önerilir  Atılma (eliminasyon) Enterohepatik dolaşım: Karaciğerden safra içine atılan bazı ilaçlar bağırsağa geçer ve oradan tekrar absorbsiyona uğrayarak dolaşıma geçer. Bu şekilde ilaç, karaciğer, safra, bağırsak ve kan dolaşımı içinde defalarca dolanabilir. Böylelikle de vücutta kaldığı süre uzayabilir. Renal klirens: Böbrekler aracılığıyla vücuttan atılan bir ilaçtan birim zamanda temizlenen sanal plazma hacmidir. Hepatik klirens: Karaciğerde metabolize edilen ve/veya safra içine atılan bir ilaçtan birim zamanda temizlenen sanal plazma hacmidir. Total klirens: Çeşitli yollarla vücuttan uzaklaştırılan bir ilaçtan birim zamanda temizlenen sanal plazma hacmidir. Genellikle birçok ilaç için renal klirens ve hepatik klirensin toplamı total klirensi verir. ** Eliminasyon yarılanma ömrü: ilaç konsantrasyonunun yarıya inmesi için geçmesi gereken süredir. Bu genellikle “t 1/2 “ olarak gösterilir.  Farmakodinami: Reseptör up regülasyonu: Reseptör sayısının artması Reseptör down regülasyonu: Reseptör sayısının azalması Reseptör aktivasyonu: Bir ilacın veya endojen maddenin reseptöre bağlanıp o reseptörle ilgili etkinin başlatılması. Reseptör blokajı: Bir ilacın reseptöre bağlanıp kapatarak o reseptörle ilgili etkinin oluşmasının engellenmesi Agonist: Reseptöre bağlanarak aktive eden ve etki oluşturan ilaç veya endojen maddelerdir. Antagonist: Reseptöre bağlanarak agonistin bağlanmasını ve etki oluşturmasını engelleyen ilaçlardır. İlaç formları Sıvı Farmasötik Şekiller İçin Kullanılan Hacim Ölçüleri: Damla: 20 damla =1 ml hacimdedir Çay kaşığı: 5 ml hacimdedir. Tatlı kaşığı: 10 ml hacimdedir. Çorba kaşığı: 15 ml hacimdedir. Lokal uygulama yöntemleri: Sistemik uygulama yöntemleri: 1. Cilt üzerine (epidermal, perkütan) uygulama: ***1-Enteral (sindirim)uygulama: 2. Cilt içine (intrakutan) Oral (ağız yoluyla) uygulama injeksiyon: Sublingual ve bukkal uygulama 3. Eklem içine (intraartiküler) Rektal uygulama injeksiyon: ***2. Parenteral uygulama 4. Lezyon içine (intralezyonal) İntravenöz injeksiyon: IV** injeksiyon: İntraarteriyel injeksiyon 5. İntrakardiyak injeksiyon: Kemik iliği içine injeksiyon 6. İntratekal injeksiyon: Ciltaltına (subkutan) injeksiyon: SC** 7. İntraplevral injeksiyon: İyontoforez 8. İntraperitoneal injeksiyon: İntramusküler (kas içine) injeksiyon IM** 9. İntrauterin uygulama: 10. İntravaginal uygulama: 3. Transdermal Uygulama 11. İntranazal uygulama: 12. Sindirim kanalı içine 4. İnhalasyonla uygulama: uygulama: 13. Bukkal (ağız-içi) uygulama: Ek bilgiler **Rp/ "recipe prescribed" kısaltması ise "tarifi hazırlayınız yada "tariftekini edininiz/alınız" ***Plasebo: Dış görünüşü farmasötik şekil olarak ilaç gibi olup, içinde etkin madde bulunmayan ve dolayısıyla farmakolojik etki göstermeyen farmasötik şekillerdir. Bir anlamda boş ilaçlardır. Deney ve çalışmalarda kontrol grubuna kullanılır Kesilme Sendromu (Withdrawal) : İlacın kullanımının bırakılmasından sonra ortaya çıkan yoksunluk belirtileri ***Anafilaksi; (Anaphylaxis) aniden başlayan ve ölüme neden olabilen (solunum-dolaşım bozulması) ciddi bir alerjik reaksiyondur Amerikan ilaç dairesi ;The federal Food and Drug Administration (FDA), örnek: FDA onay almış aşı, ilaç FDA onay harici endikasyon için kullanım ‘’ off label – etikete aykırı’’ kullanım denir BID (örn:Augmentin BID) bi Daily (bis in die= günde 2 kez)  Ek bilgiler ***A Kategorisi: güvenle kullanılabilecek ilaçlar ,vitamin mineral destekler ***B Kategorisi: zararlı etkisi konusunda kesin bir kanıt ortaya konamamıştır. ***Teratojen etki: Gebe kadın tarafından ***C Kategorisi: Deney hayvanlarında teratojen etki gösterdiği halde insanlarda yeterli değerlendirmelerin yapılamadığı ilaçlar; fayda zarara göre kullanılabilir kullanıldığında fetusa geçerek bebekte kalıcı nitelikte malformasyon ***D veya ölümeİlacın fetus üzerindeki zararlı etkisi Kategorisi: kesinlikle gösterilmiştir. Ancak annenin hayatını tehdit yol açabilen türdeki etkiler eden bir durum söz konusuysa ve tedavi için başka seçenek yoksa ve çok gerekliyse hekim gözetiminde kullanılabilir. ***X Kategorisi: Fetustaki zararlı etkisi kesinlikle gösterilmiş ve gebe kadında kullanımını haklı gösterecek bir tarafı olmayan ilaçlar bu gruptadır. Kesinlikle kullanılmaması gereken ilaçlardır. Rasyonel Farmakoterapi veya Akılcı İlaç Kullanımı: Herhangi bir hastanın tüm özelliklerinibireysel olarak değerlendirerek en uygun ilacın seçilip, uygun yolla, yeterli dozda ve süre ile ve en düşük fiyatla tedavi yapılmasıdır. SHGM medikal toplantılarda sık oturumu olur