Tıbbi Terminoloji 1 PDF

Tıbbi Terminoloji 1 TIBBİ TERMİNOLOJİ ÖĞRENİMİ Yrd. Doç. Dr. Perihan ŞENEL TEKİN Ders içeriği l Tıbbi Terimlerin Okunuşu l Tıbbi Terimlerin Yapısı l Tıbbi Terimler Nasıl Analiz Edilir? l Öneki Olmayan Tıbbi Terimler l Kökü Olmayan Tıbbi Terimler l İki Köklü Tıbb...

Tıbbi Terminoloji 1 TIBBİ TERMİNOLOJİ ÖĞRENİMİ Yrd. Doç. Dr. Perihan ŞENEL TEKİN Ders içeriği l Tıbbi Terimlerin Okunuşu l Tıbbi Terimlerin Yapısı l Tıbbi Terimler Nasıl Analiz Edilir? l Öneki Olmayan Tıbbi Terimler l Kökü Olmayan Tıbbi Terimler l İki Köklü Tıbbi Terimler l Tıbbi Terimlerde Kaynaştırma l Tıbbi Terimlerde Kaynaştırma Biçimleri l Çoğullar l Özet l Kaynaklar l Değerlendirme Soruları 2 P.ŞENEL TEKİN ¢ Öğrenme Hedefleri ¢ Bu ünite tamamlandığında; ¢ Tıbbi Terminoloji hakkında genel bilgiler edinmiş olacaksınız. ¢ Tıbbi terimlerin okunuşuna ilişkin kuralları öğrenmiş olacaksınız. ¢ Tıbbi terimleri meydana getiren yapıları ve özelliklerini öğrenmiş olacaksınız. ¢ Tıbbi terimleri meydana getiren yapıların nasıl analiz edildiğini öğrenmiş olacaksınız. ¢ Öneki ve kökü olmayan tıbbi terimlerin neler olduğunu öğrenmiş olacaksınız. ¢ Tıbbi terimlerde kaynaştırmanın nasıl yapıldığını ve kaynaştırma biçimlerini öğrenmiş olacaksınız. ¢ Tıbbi terimlerin nasıl çoğul yapılabileceğini öğrenmiş olacaksınız. 3 P.ŞENEL TEKİN Üniteyi Çalışırken ¢ Bu ünite çalışılırken, verilen genel bilgiler dikkatle okunmalı ve üzerinde düşünülmelidir. ¢ Tıbbi terimlerin nasıl analiz edilmesi gerektiği kuralları ile benimsenip örneklerle pekiştirilmelidir. ¢ Ayrıca tıbbi terimlerin kaynaştırılma ve çoğul yapma kuralları dikkatle okunduktan sonra alıştırmalarla pekiştirilmesi yararlı olacaktır. ¢ Daha ayrıntılı bilgi için ünite sonundaki kaynakçada yer alan kaynaklardan yararlanılabilir. ¢ Metin içinde verilen soru (?), örnek (*), uyarı (!), tanım, kural, formül (P) ve önemli kavramlara (Altı çizili) dikkat edilmeli, ünite sonundaki özet metni dikkatle okunduktan sonra gözden geçir ve değerlendirme soruları cevaplandırılmalıdır. 4 P.ŞENEL TEKİN ¢ Bilim, sanat, meslek ve işkolu gibi özel alanlarda belirli bir anlama ve kavrama sahip olan sözcüklere “terim” denir. ¢ Bu terimler ulusal ya da uluslar arası düzeyde; bilim, sanat, meslek ve işkolu çalışanları tarafından kullanılırlar. ¢ Zaman içinde bilim ve teknolojideki değişimlere paralel olarak terim sayısı da artmaktadır. ¢ Terimleşen sözcük, tek anlamlıdır; anlamları kişiden kişiye değişmez. ¢ Terim ile karşıladığı kavramın sınırları çizilmiştir. Terimlerle uğraşan bilim dalına Terminoloji bilim dalı denir. ¢ Tıp alanına giren bilimlerin de kendine özgü terimleri vardır. ¢ Bunlara Tıp Terimleri ya da Tıbbi Terimler denir. ¢ Tıbbi Terminoloji bilim alanı tıp terimlerini kendine konu alır. ¢ Tıbbi terminoloji dersinin amacı, sağlık alanında çalışanlar arasında sağlıklı bir iletişimi sağlamak ve ortak bir dil kullanımı için gerekli tıbbi terimlerin öğretilmesidir. 5 P.ŞENEL TEKİN ¢ Anatomi, diğer tıp bilim dalları için temel bilim dalıdır. ¢ Bu nedenle, tıp bilimleri içinde terimlerini ilk belirleyen bilim dalı, anatomi olmuştur. ¢ Tıp terimleri daha çok anatomi bilim dalı tarafından üretilmektedir. ¢ İlk anatomi terimleri 1895’de Basel’de toplanan kongrede oluşturulmuş ve kitap olarak basılmıştır. ¢ Gelişmeler oldukça bu terimler güncellenmektedir. ¢ Anatomi terimlerine “Nomina Anatomica” adı verilmekte ve her anatomi kongresi sonrasında kongrenin yapıldığı şehir ile anılan kitapları NA kısaltmasıyla basılmaktadır. Örneğin, Basel NA gibi. 6 P.ŞENEL TEKİN ¢ Tıbbi terminoloji vücudu, vücudun parçalarını, fonksiyonlarını, hastalıkları, teşhis ve tedavi işlemlerini, tıbbi araç ve ölçümleri, cerrahi, klinik ve patolojik durumları ve insan sağlığını ilgilendiren daha birçok durumu tanımlamada kullanılır. ¢ Tıp terimleri Latince ya da Grekçedir. Bu iki dilden köken alan terimler, farklı dillerde bazı değişiklikler gösterebilirler. ¢ Bu değişiklikler kullanılan dildeki söyleyiş biçimine göre olmaktadır. ¢ Ses ve harf düşmeleri ile eklenmeleri görülür. Bu tür geçişlere transkripsiyon denir. 7 P.ŞENEL TEKİN ¢ Günümüzde tıbbi ilerlemelere paralel olarak tıbbi terimlere her geçen gün yenileri eklenmektedir. ¢ Sayıları yüzlerce olan bu terimlerin öğrenilmesi de öğretilmesi de tıp alanında çalışan insanlar açısından önemlidir. ¢ Ancak bu terimlerin ezberlenerek öğrenilmesi hem çok zahmetli hem de verimsiz olmaktadır. ¢ Bu nedenle tıbbi terminoloji öğrenimini kolaylaştırıcı teknikler kullanılmaktadır. 8 P.ŞENEL TEKİN ¢ Tıbbi terminolojiyi öğrenmenin en kolay yolu “terim analizi” adı verilen yöntemle terimleri organize edilmiş bir şekilde analiz etmektir. ¢ Bu yöntemde tıbbi terimler onları meydana getiren yapılar (kök, önek ve sonek) açısından ayrı ayrı incelenerek analiz edilir. ¢ Terimleri meydana getiren yapılar 3, 4 ve 5. ünitelerde detaylı şekilde anlatılmaktadır. ¢ Terim analizi yöntemi ile çalışmak, insan vücudunun diğer yapılarına ilişkin terimleri öğrenirken ve yeni terimlerle karşılaşıldığında bunların anlaşılmasında kolaylık sağlamaktadır. 9 P.ŞENEL TEKİN ¢ Tıbbi terminoloji vücudu, vücudun parçalarını, fonksiyonlarını, hastalıkları, teşhis ve tedavi işlemlerini, tıbbi araç ve ölçümleri, cerrahi, klinik ve patolojik durumları ve insan sağlığını ilgilendiren daha birçok durumu tanımlamada kullanılır. ¢ Tıp terimleri Latince ya da Grekçedir. Bu iki dilden köken alan terimler, farklı dillerde bazı değişiklikler gösterebilirler. ¢ Bu değişiklikler kullanılan dildeki söyleyiş biçimine göre olmaktadır. ¢ Ses ve harf düşmeleri ile eklenmeleri görülür. Bu tür geçişlere transkripsiyon denir. 10 P.ŞENEL TEKİN ¢ Günümüzde tıbbi ilerlemelere paralel olarak tıbbi terimlere her geçen gün yenileri eklenmektedir. ¢ Sayıları yüzlerce olan bu terimlerin öğrenilmesi de öğretilmesi de tıp alanında çalışan insanlar açısından önemlidir. ¢ Ancak bu terimlerin ezberlenerek öğrenilmesi hem çok zahmetli hem de verimsiz olmaktadır. ¢ Bu nedenle tıbbi terminoloji öğrenimini kolaylaştırıcı teknikler kullanılmaktadır. 11 P.ŞENEL TEKİN ¢ Tıbbi terminolojiyi öğrenmenin en kolay yolu “terim analizi” adı verilen yöntemle terimleri organize edilmiş bir şekilde analiz etmektir. ¢ Bu yöntemde tıbbi terimler onları meydana getiren yapılar (kök, önek ve sonek) açısından ayrı ayrı incelenerek analiz edilir. ¢ Terimleri meydana getiren yapılar 3, 4 ve 5. ünitelerde detaylı şekilde anlatılmaktadır. ¢ Terim analizi yöntemi ile çalışmak, insan vücudunun diğer yapılarına ilişkin terimleri öğrenirken ve yeni terimlerle karşılaşıldığında bunların anlaşılmasında kolaylık sağlamaktadır. 12 P.ŞENEL TEKİN Tıbbi Terimlerin Okunuşu ¢ Öğrenilen tıbbi terimlerin yazılışı kadar nasıl okunduğunu bilmek de önemlidir. ¢ Bir tıbbi terimin okunuşunu bilemezseniz o terimi öğrenmeniz ve akılda tutmanız zor olacaktır. ¢ Ayrıca tıbbi terimlerin doğru şekilde telaffuz edilmesi yanlış anlamaları önlemek için de önemlidir. ¢ Bu nedenle bu kitapta verilen bütün tıbbi terimlerin yanında o terimin Türkçe okunuşu gösterilmektedir. Örneğin: ¢ Obesity/obesite: Aşırı şişmanlık ¢ Hemorrhage/hemoraj: Kanama ¢ Myelocyte/miyelosit: İlik hücresi ¢ Acut/akut: Aniden gelişen ¢ Colposcope/kolposkop: Vajeni inceleyen alet 13 P.ŞENEL TEKİN ¢ Çoğunlukla Latince ve Grekçe olan tıbbi terimlerin Türkçe okunuşunda bazı kurallar vardır. Bu kuralları bilmek ve uygulamak terimlerin doğru yazılmasını ve okunmasını sağlayarak yanlış anlamaları önlemektedir. Bu kurallarınn bazıları aşağıda verilmiştir: ¢ “c” harfi sessiz bir harf ile a,o,u gibi sesli harflerden önce geldiğinde “k” okunur. ¢ *Örneğin, cubitus/kubitus gibi. ¢ “c” harfi e, i, ae, oe, y harflerinden önce geldiğinde “s” okunur. *Örneğin, cyclus/siklus gibi. ¢ “j” harfi bir sesli harfin önüne gelirse “y” okunur. ¢ *Örneğin, jejunum/yeyunum gibi. ¢ “q” harfi “ku” okunur. ¢ *Örneğin, quadriceps/kuadriseps gibi. ¢ “i” harfi genelde “i” okunur. Ancak a, e, o gibi sesli harflerden önce gelirse sırasıyla sırasıyla “ya, ye, yo” şeklinde okunur. ¢ *Örnek, portio/porsiyo gibi. ¢ “x” harfi “ks” olarak okunur. ¢ *Örneğin, farenx/farenks. 14 P.ŞENEL TEKİN ¢ “th” harfleri “t” şeklinde okunur. ¢ *Örneğin, hipothalamus/hipotalamus gibi. ¢ “rh” harfleri “r” olarak okunur. ¢ *Örneğin, rhino/rino gibi. ¢ “ph” harfleri “f” olarak okunur. ¢ *Örneğin, phalanx/falanks gibi. ¢ “ch” harfleri “k” olarak okunur. ¢ *Örneğin, Cheiloplasty/kiloplasti gibi. ¢ “ps” harfleri “pıs” olarak okunur. ¢ *Örneğin, pseudo/pisöydo gibi. ¢ “sch” harfleri “ş” ya da “k” olarak okunur. ¢ *Örneğin, ischium/iskiyum gibi. ¢ “y” harfi “i” olarak okunur. ¢ *Örneğin, systema/sistema gibi. 15 P.ŞENEL TEKİN ¢ “ae” harfleri “e” olarak okunur. ¢ *Örneğin, caecum/secum gibi. ¢ “au” harfleri “av” ya da “o” olarak okunur. ¢ *Örneğin, auto/oto, auricula/avrikula gibi. ¢ “eu” harfleri “ö” olarak okunur. ¢ *Örneğin, neuron/nöron gibi. ¢ “oe” harfleri “ö” olarak okunur. ¢ *Örneğin, coeliacus/söliyakus gibi. ¢ “g” harfi “g” olarak okunur. ¢ *Örneğin, gingiva/gingiva gibi. ¢ “a, e, o, u” sesli harfleri Türkçede olduğu gibi okunur. ¢ “i” harfi “i” veya “y” olarak okunur. ¢ *Örneğin, inferior/inferyor gibi. ¢ “b, d, f, g, h, l, m, n, p, r, s, v, z” sessizleri Türkçedeki gibi okunur. 16 P.ŞENEL TEKİN Tıbbi Terimlerin Yapısı ¢ Tıbbi terimler kök, önek ve soneklerden oluşmaktadır. ¢ Kök, yeni sözcük türetebilen, ek almamış, türememiş sözcüklerdir. ¢ Kısaca yapım eki almamış sözcüklerdir. ¢ Yapım eki sözcüğün anlamını değiştirir. ¢ Türkçede “kapı” sözcüğü kök iken –cı ekini alarak “kapıcı” olur ve aldığı bu ek ile anlamı değişir. ¢ Terimler çoğunlukla ad köklerdir. ¢ Bir sözcüğün önüne ya da arkasına gelen ekler yapım ekidir. ¢ Önüne gelirse önek, sonuna gelirse sonek şeklinde ifade edilir. ¢ Önek ve son ek kullanımıyla köklerden yeni sözcükler türetilir. ¢ Bu işleme “sözcük türetme” adı verilir. 17 P.ŞENEL TEKİN ¢ Bütün dillerde sonekler öneklerden daha çok bulunur. ¢ Aynı durum tıp terimleri içinde geçerlidir. ¢ *Örneğin: ¢ Periarthritis/periartrit: ¢ Peri-arthr-itis ¢ Peri-: (önek) ¢ arthr:(kök) ¢ -itis: (sonek) 18 P.ŞENEL TEKİN ¢ Bütün tıbbi terimler bu üç yapıyı içermek zorunda değildir. ¢ Bazıları sadece kökten oluşurken bazıları önek ve/veya sonek içermektedir. ¢ Tıbbi terimleri meydana getiren yapılar 2, 3 ve 4. ünitelerde ayrıntılı şekilde incelenmektedir. ¢ Bu kitapta önekler sonuna, soneklerin de başına (-) işareti konulmaktadır. ¢ Bu işaretin bulunduğu yere göre ifadenin önek mi sonek mi olduğunu anlayabilirsiniz. ¢ *Örnekler: ¢ Glycopenia/glikopeni: Şeker miktarının normalin altında olması ¢ Glyco-penia ¢ Glyco: şeker ¢ -penia: yoksulluk, eksiklik 19 P.ŞENEL TEKİN ¢ Staphyloplasty/stafiloplasti: Küçük dil plastik ameliyatı Staphylo-plasty Staphylo: küçük dil -plasty: plastik ameliyatı ¢ Atresia/atrezi: Bir delik veya kanalın kapalı oluşu a-tresia a-: yokluk veya olumsuzluk bildiren önek tresia: delik, kanal, geçit ¢ Thoracocentesis/torakosentez: Göğüs boşluğundaki sıvının boşaltılması Thoraco-centesis Thorax, Thorakos: Göğüs -centesis: Delme Angio/anjiyo: damar 20 P.ŞENEL TEKİN Tıbbi Terimler Nasıl Analiz Edilir? ¢ Bir tıbbi terimi analiz ederken önce son ekine bakmak gerekir. ¢ Yukarıdaki örneği yeniden ele alırsak, “periarthritis/periartrit” teriminde son ek “-itis/it” iltihap, inflamasyon anlamına gelmektedir. ¢ Sonra ön ek olan “peri/peri” ifadesine bakalım, bu önek etrafında anlamına gelmektedir. ¢ Buraya kadar bir şeyin etrafında inflamasyon olduğunu anlıyoruz. ¢ Tıbbi terimin ortasında yer alan köke baktığımızda ise “arth/art” eklem anlamına geldiğini görüyoruz. ¢ Şimdi bulduğumuz bütün anlamları birleştirdiğimizde resmi tamamlamış oluyoruz. ¢ “Periarthritis/periartrit” teriminin anlamı “eklem etrafında inflamasyon” olarak karşımıza çıkıyor. ¢ Karşınıza çıkan hemen hemen bütün tıbbi terimlerin anlamını bulurken böyle bir analiz yöntemi işinizi kolaylaştıracaktır. ¢ Şimdi örnek tıbbi terimlerle terim analizi anlamaya çalışalım. 21 P.ŞENEL TEKİN  *Örnekler: Tıbbi terim/okunuşu Tıbbi terimin yapısal analizi Tıbbi terimin anlamı Angiodermatitis/anjiyod -itis/it: iltihap, inflamasyon Deri damarlarının ermatit angio-: damar iltihabı derma: deri Carcinomatosis/karsino -osis/oz: durum Kanserin vücuda matoz Carsinomas;carsinomato/karsinomaz;karsinomato: yayılması kanserin çoğul hali Cervicodynia/servikodini -odyine/odini:ağrı Boyunda ağrı cervico/serviko:boyun Pericardium/perikard peri-peri:etrafında Kalbin dışındaki tabaka cardia/kardi:kalp Pyohemothorax/piyohemotor -pyo/piyo:irin Göğüs boşluğunda kan aks -haima/hema: kan ve irin toplanması thorax/toraks:göğüs boşluğu !Bir tıbbi terim en azından bir kök veya sonek içerir, fakat asla tek başına bir önekten oluşamaz. 22 P.ŞENEL TEKİN  l Öneki Olmayan Tıbbi Terimler ¢ Bazı terimlerin öneki olmaz. Aşağıda öneki olmayan tıbbi terimlere örnekler verilmiştir. 23 P.ŞENEL TEKİN  *Örnekler: Öneki Olmayan Tıbbi Tıbbi Terimin Yapısal Analizi Tıbbi Terimin Anlamı Terim Hepatitis/hepatit: -itis/it: iltihap, inflamasyon Karaciğerin inflamasyonu hepato/hepato:karaciğer Arthralgia/artralji -algia/alji:ağrı Eklem ağrısı Artron/artro:eklem Kleptomania/kleptoma -mania/mani:delilik, aşırı Hırsızlık yapmaya karşı ni anormal istek kontrolsüz istek Kleptein/kleptein:çalmak Rhinoplasty/rinoplasti -plasty/plasti:plastik ameliyat Burun plastik ameliyatı rhis/ris:burun Lipoid/lipoid -oid:gibi, benzer Yağa benzer Lipos/lipos: yağ 24 P.ŞENEL TEKİN  1. Kökü Olmayan Tıbbi Terimler Bazı terimlerin kökü yoktur. Aşağıda kökü olmayan terimlere bazı örnekler verilmiştir. *Örnekler: Kökü Olmayan Tıbbi Terim Tıbbi Terimin Yapısal Analizi Tıbbi Terimin Anlamı Neoplasm/neoplazm Neo-plasm Benign ya da malign tümör Anemia/anemi An-emia Kansızlık Esotropia/ezotropi Eso-tropia İçe yönelik şaşılık Exotropia/ekzotropi Exo-tropia Dışa şaşılık 25 P.ŞENEL TEKİN  1. İki Köklü Tıbbi Terimler Bazı tıbbi terimler iki köke sahiptir. Aşağıda iki köke sahip tıbbi terimlere örnekler verilmiştir. *Örnekler: İki Köke Sahip Tıbbi Terim Tıbbi Terimin Yapısal Analizi Tıbbi Terimin Anlamı Osteoarthritis/osteoartrit itis/it Eklem ve kemiğin iltihabı Osteo/osteo Art/art Gastroenteritis/gastroenterit itis/it Mide ve bağırsağın iltihabı Gastr/gastr Entero/entero 26 P.ŞENEL TEKİN  Tıbbi Terimlerde Kaynaştırma Tıbbi terimlerde kaynaştırma işlemi sessiz harfle biten ve sessiz harfle başlayan iki kökü bir sesli harfle birleştirmek şeklinde gerçekleşir. Kaynaştırmada çoğunlukla “o” “e” “i” sesli harfleri kullanılır. *Örnekler: Gastrology gastr-o-logy Hepatosplenomagaly hepat-o-splen-o-megaly Arthrodesis arthr-o-desis 27 P.ŞENEL TEKİN  Çoğullar Tıbbi terimler çeşitli şekillerde çoğul yapılırlar. Örneğin “is” ile biten bir terimde “i” yerine “e” ye dönüşerek çoğul yapılır. *Örnekler: Çoğul Tekil Diagnosis Diagnoses Pelvis Pelves Neurosis neuroses Birçok tıbbi terimde tekil sözcüğün sonundaki “us” “i” olarak değiştirilerek çoğul yapılır. *Örnekler: Çoğul Tekil Bronchus Bronchi Bacillus Basilli Calculus Calculi Embolus Emboli 28 P.ŞENEL TEKİN  ! Bu kuralın istisnaları vardır. *Örnekler: Tekil Çoğul Virus Viruses Sinus Sinuses “a” ile biten tekil terimler “e” harfi eklenerek çoğul yapılırlar. *Örnekler: Tekil Çoğul Sclera Sclerae Scapula Scapulae 29 P.ŞENEL TEKİN  “um” ile biten tıbbi terimler “a” ya dönüştürülerek çoğul yapılırlar. *Örnekler: Tekil Çoğul Acetabulum Acetabula Capitulum Capitula Septum Septa Diverticulum Diverticula “ix” veya “ex” ile biten tıbbi terimler “ieces” e dönüştürülerek çoğul yapılırlar. *Örnekler: Tekil Çoğul Calix Calices Cervix Cervices Index Indices Varix 30 Varices P.ŞENEL TEKİN  “oma” ile biten tıbbi terimler “ta” ya da “s” ye dönüştürülerek çoğul yapılır. *Örnekler Tekil Çoğul Adenoma Adenomata ya da adenomas Carsinoma Carsinomata ya da carsinomas Fibroma Fibromata ya da fibromas 31 P.ŞENEL TEKİN  “nx” ile biten tıbbi terimleri çoğul yaparken “x” “g” ye dönüşür ve sonuna “es” eklenir. *Örnekler: Çoğul Tekil Larynx Larynges Phalanx Phalanges Sonunda “on” olan tıbbi terimleri çoğul yaparken ya “on” yerine “a” eklenir ya da “on” un sonuna “s” eklenir. *Örnek: Tekil Çoğul Ganglion Ganglia ya da ganglions 32 P.ŞENEL TEKİN Sonu “ax” ile biten tıbbi terimleri çoğul yaparken “ax” “aces” e dönüştürülür. *Örnek: Tekil Çoğul Thorax Thoraces 33 P.ŞENEL TEKİN  l Özet ¢ Bilim, sanat, meslek ve işkolu gibi özel alanlarda belirli bir anlama ve kavrama sahip olan sözcüklere “terim” denir. ¢ Terimleşen sözcük, tek anlamlıdır; anlamları kişiden kişiye değişmez. ¢ Terimlerle uğraşan bilim dalına Terminoloji bilim dalı denir. ¢ Tıp alanına giren bilimlerin de kendine özgü terimleri vardır. ¢ Bunlara Tıp Terimleri ya da Tıbbi Terimler denir. ¢ Tıbbi Terminoloji bilim alanı tıp terimlerini kendine konu alır. ¢ Tıbbi terminoloji dersinin amacı, sağlık alanında çalışanlar arasında sağlıklı bir iletişimi sağlamak ve ortak bir dil kullanımı için gerekli tıbbi terimlerin öğretilmesidir. ¢ Tıbbi terminoloji vücudu, vücudun parçalarını, fonksiyonlarını, hastalıkları, teşhis ve tedavi işlemlerini, tıbbi araç ve ölçümleri, cerrahi, klinik ve patolojik durumları ve insan sağlığını ilgilendiren daha birçok durumu tanımlamada kullanılır. ¢ Tıp terimleri Latince ya da Grekçedir. ¢ Bu iki dilden köken alan terimler, farklı dillerde bazı değişiklikler gösterebilirler. 34 P.ŞENEL TEKİN ¢ Tıbbi terminolojiyi öğrenmenin en kolay yolu “terim analizi” adı verilen yöntemle terimleri organize edilmiş bir şekilde analiz etmektir. ¢ Bu yöntemde tıbbi terimler onları meydana getiren yapılar (kök, önek ve sonek) açısından ayrı ayrı incelenerek analiz edilir. ¢ Öğrenilen tıbbi terimlerin yazılışı kadar nasıl okunduğunu bilmek de önemlidir. ¢ Bir tıbbi terimin okunuşunu bilemezseniz o terimi öğrenmeniz ve akılda tutmanız zor olacaktır. ¢ Ayrıca tıbbi terimlerin doğru şekilde telaffuz edilmesi yanlış anlamaları önlemek için de önemlidir. 35 P.ŞENEL TEKİN ¢ Çoğunlukla Latince ve Grekçe olan tıbbi terimlerin Türkçe okunuşunda bazı kurallar vardır. ¢ Bu kuralları bilmek ve uygulamak terimlerin doğru yazılmasını ve okunmasını sağlayarak yanlış anlamaları önlemektedir. ¢ Tıbbi terimler kök, önek ve soneklerden oluşmaktadır. ¢ Kök, yeni sözcük türetebilen, ek almamış, türememiş sözcüklerdir. ¢ Önek ve son ek kullanımıyla köklerden yeni sözcükler türetilir. ¢ Bu işleme “sözcük türetme” adı verilir. ¢ Bütün dillerde sonekler öneklerden daha çok bulunur. ¢ Aynı durum tıp terimleri içinde geçerlidir. ¢ Bütün tıbbi terimler bu üç yapıyı içermek zorunda değildir. ¢ Bazıları sadece kökten oluşurken bazıları kök, önek ve/veya sonek içermektedir. 36 P.ŞENEL TEKİN ¢ Bir tıbbi terimi analiz ederken önce son ekine bakmak gerekir. ¢ Karşınıza çıkan hemen hemen bütün tıbbi terimlerin anlamını bulurken böyle bir analiz yöntemi işinizi kolaylaştıracaktır. ¢ Bazı terimlerin öneki olmazken bazı terimlerin kökü yoktur, bazı terimler ise iki köke sahiptir. ¢ Tıbbi terimlerde kaynaştırma işlemi sessiz harfle biten ve sessiz harfle başlayan iki kökü bir sesli harfle birleştirmek şeklinde gerçekleşir. Kaynaştırmada çoğunlukla “o” “e” “i” sesli harfleri kullanılır. ¢ Tıbbi terimler çeşitli şekillerde çoğul yapılırlar. Bunlardan bazıları; ¢ “is” ile biten bir terimde “i” yerine “e” ye dönüşerek çoğul yapılır. 37 P.ŞENEL TEKİN ¢ Birçok tıbbi terimde tekil sözcüğün sonundaki “us” “i” olarak değiştirilerek çoğul yapılır. ¢ “a” ile biten tekil terimler “e” harfi eklenerek çoğul yapılırlar. ¢ “um” ile biten tıbbi terimler “a” ya dönüştürülerek çoğul yapılırlar. ¢ “ix” veya “ex” ile biten tıbbi terimler “ieces” e dönüştürülerek çoğul yapılırlar. ¢ “oma” ile biten tıbbi terimler “ta” yada “s” ye dönüştürülerek çoğul yapılır. ¢ “nx” ile biten tıbbi terimleri çoğul yaparken “x” “g” ye dönüşür ve sonuna “es” eklenir. ¢ Sonunda “on” olan tıbbi terimleri çoğul yaparken ya “on” yerine “a” eklenir ya da “on” un sonuna “s” eklenir. ¢ Sonu “ax” ile biten tıbbi terimleri çoğul yaparken “ax” “aces” e dönüştürülür. 38 P.ŞENEL TEKİN Gözden Geçir ¢ A. Aşağıdaki boşlukları doldurunuz: ¢ Bir tıbbi terimi oluşturan 3 yapı……………, ………………, ………… dir. ¢ Bir tıbbi terimin sonunda yer alan yapı ………….dir. ¢ Bir tıbbi terimi incelerken önce …………….sonra…………..daha sonra da ……………..bakılır. ¢ Periarthritis teriminin kökü ……………..dir. ¢ Bilim, sanat, meslek ve işkolu gibi özel alanlarda belirli bir anlama ve kavrama sahip olan sözcüklere …………….denir. 39 P.ŞENEL TEKİN B. Aşağıdaki terimlere ilişkin verilen bilgileri Doğru/Yanlış olarak işaretleyiniz. Doğru Yanlış İfade Carcinoma terimi önek içermemektedir. D Y Gastrology kökü olmayan bir tıbbi terime D Y örnektir. Hepatosplenomagaly iki kökü olan bir D Y tıbbi terime örnektir. Arthrodesis kaynaştırma yapılmış bir tıbbi D Y terimdir. -peri öneki içinde anlamına gelmektedir. D Y 40 P.ŞENEL TEKİN  C. Aşağıda tekilleri verilen tıbbi terimlerin karşısına çoğullarını yazınız. Tekil Çoğul Virus Phalanx Thorax larynx fibroma 41 P.ŞENEL TEKİN  D. Aşağıda çoğulları verilen tıbbi terimlerin karşısına tekillerini yazınız. Tekil Çoğul Adenomato/adnomas Cervices Calculi Sclerae Acetabula 42 P.ŞENEL TEKİN  Değerlendirme Soruları ¢ Aşağıdakilerden hangisi bir tıbbi terimi oluşturan yapılardan biri değildir? a. Bağlaç b. Kök c. Önek d. Sonek e. Kaynaştırma ¢ Aşağıdakilerden hangisi bir tıbbi terimde kökün başına eklenen yapının adıdır? a. Kök b. Sonek c. Önek d. Bağlaç e. Kaynaştırma ¢ Aşağıdakilerden hangisi iki köklü bir tıbbi terime örnek olarak verilebilir? a. Gastrology b. Poliarthritis c. Sarcoma d. Hepatosplenomegaly e. Gastritis 43 P.ŞENEL TEKİN ¢ Aşağıdaki tıbbi terimlerden hangisi tekildir? a. Thoraces b. Sclarae c. Laringes d. Diagnoses e. Virus ¢ Aşağıdaki tıbbi terimlerden hangisi çoğuldur? a. Fibroma b. Adenomata c. Virus d. Calculus e. Bacillus 44 P.ŞENEL TEKİN