17. ve 18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ve Sanayi Devrimi (PDF)

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ Dr. Özlem Yıldırır KOCABAŞ  17. ve 18. yy.da Osmanlı İmparatorluğu III. Selim Dönemi’nde ve Öncesinde Yapılan Islahatlar Sanayi Devrimi ve Avrupa’daki Diğer Gelişmelerin Osmanlı İmparatorluğu’na Etkisi...

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ Dr. Özlem Yıldırır KOCABAŞ  17. ve 18. yy.da Osmanlı İmparatorluğu III. Selim Dönemi’nde ve Öncesinde Yapılan Islahatlar Sanayi Devrimi ve Avrupa’daki Diğer Gelişmelerin Osmanlı İmparatorluğu’na Etkisi  Islahatın Dönemsel Özellikleri Islahat girişimleri 17.yy’ da başlamıştır. 17. yy. ıslahatları disiplin ve asayişi sağlamaya yönelik olmuştur. Maliye alanında yoğunlaşmıştır. 18. yy. ıslahatları kültür, askerlik, eğitim alanlarındadır. 19. yy. ıslahatları yönetim, hukuk, askerlik, eğitim, kültür alanlarında yapılmıştır.  XVII. yy. Islahatları İlk Islahat Girişimleri II. Osman’ın yeniçeri ocağını ortadan kaldırmaya çalışması fakat öldürülmesi ıslahatların kolay olmayacağının göstergesidir. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın bütçe Katip Çelebi yapma ve sürdürme çabası bu yüzyılın anlamlı çabalarındandır. Osmanlı aydınlarında ıslahat düşüncesi yayılmaya başlamıştır. Katip Çelebi, Koçi Bey vb.  XVII. Islahatlarının Bazı Özellikleri Islahat; orduda disiplini sağlama, iç isyanları bastırma, huzur ve güvenliği sağlama olarak algılanmıştır. Yükselme dönemi örnek alınmıştır. Batı etkisi pek yoktur.  XVIII. yy. Islahatları Osmanlı Devletinde Karlofça Antlaşması’ndan sonra barış politikasına yönelmişlerdir. Islahatın ilk dönemi Lale Devri olarak anılmıştır.  Lale Devrindeki değişimler Avrupa’dan alınan ilk teknik araç İlk kitaplar basılmış, park, olarak değerlendirebileceğimiz bahçe, köşk yapımı MATBAA ; yaygınlaşmıştır. İbrahim MÜTEFERRİKA tarafından Çini, dokuma ve kağıt kurulmuştur. (1727) imalathaneleri açılmıştır. İtfaiye örgütü İlk geçici elçiler gönderilmeye oluşturulmuştur. başlanmıştır. Çeviri hareketleri (28 Çelebi Mehmet Efendi) başlamış, Tercüme Cemiyeti kurulmuştur. Çiçek aşısı uygulanmıştır.  III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATLARI (İLK PROGRAMLI ISLAHAT) Islahatların ilk defa sadece askeri alanda sınırlı kalmaması gerektiğine inanılır. NİZAM-I CEDİT programı hazırlanır. İrad-ı Cedit denilen yeni bir hazine kurulur. Nizam-ı Cedit ordusu kurulur. ( Avrupai tarzda ilk kara ordusu)  Deniz ve kara mühendislik okulları çağdaş hale getirilir. Daimi elçilikler açılır. Yerli mal kullanımı teşvik edilir. Devlet matbaası kurulur. ( Matbaa-i Amire) Fransızca resmi yabancı dil kabul edilir. Türkçe bilim dili haline gelmeye başlar.  ÇAĞDAŞLAŞMA VE BATILILAŞMA III. SELİM İLE BAŞLAMIŞTIR. III. Selim’in tahta çıktığı yıl, Fransız Devrimi’nin başlaması(1789) bu dönemin önemli özelliklerindendir.  1789 Fransız Devrimi’nin getirdiği yeni düzen ve değerler, bütün Avrupa’yı etkiledi ve 1830 ve 1848 Devrimleri ile otoritenin gücü kırılırken, ulusal egemenlik ve bağımsızlık temeli üzerine yeni bir Avrupa kuruldu. NAPOLYON BONAPART ( İhtilal savaşlarında  1815 VİYANA KONGRESİ Toplanma Sebebi ; - Napolyon’un bozduğu Avrupa haritasını yeniden belirlemek için toplanmıştır. KATILAN DEVLETLER - İngiltere, Fransa, Avusturya, Prusya ve Rusya. - OSMANLI DEVLETİ katılmamıştır.  VİYANA KONGRESİ AVUSTURYADA TOPLANMIŞTIR Avrupa devletlerinin Viyana’da Rusya’nın sınırları yeniden Osmanlıyı paylaşma çizilmiş ama bu teklifini İngiltere reddetti. sınırlar, din, dil, Şark meselesi RUSYA milliyet unsuru dikkate tarafından ilk kez Viyana Kongresinde ortaya atıldı. alınmadığı için kalıcı İlk uluslar arası kongre olmamıştır. olan Viyana Kongresinde Avrupa devletleri Milliyetçilik isyanlarına Fransız İhtilali’nin karşı ortak tepki fikirlerini engellemek kararlaştırıldı. istedikleri halde Viyana Kongresinde başarılı olamamış ve krallar yetkilerini devam Avrupa’da yeni ettirip , yeni sınırları İhtilaller yaşanmıştır. belirlerken milliyetçiliğe dikkat etmedikleri için 1830 ihtilali patlak verdi.  1815-1827 arası dönem Restorasyon Dönemi olarak adlandırılır. 1827 yılında Navarin Olayı gerçekleşmiştir.  Navarin Olayı ; Çok uluslu bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu'nda, Yunanlılar da Fransız İhtilali'nin etkisi altında kalmışlardı. Rusya ve Avrupa devletlerinin kışkırtmaları ile birlikte, Etnik-i Eterya Cemiyeti'nin çalışmaları sonucu Yunanlılar Osmanlı Devleti'ne karşı harekete geçtiler. Etnik-i Eterya cemiyetinin amacı Bizans İmparatorluğu'nu yeniden kurmaktı. Rus Çarının yaveri Alexander İpsilanti'nin kurduğu bu cemiyet Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa'nın varlığından dolayı rahat hareket edemiyorlardı. Tepedelenli Ali Paşa'nın Osmanlı yönetimine karşı isyan etmesini fırsat bilen Yunanlılar ayaklandılar. Eflak'da başlayan bu ayaklanma kısa bir sürede bastırıldı.  İkinci isyan Mora'da çıktı. Kısa sürede genişleyen bu isyanı bastırması için, başarılı olduğu takdirde Mora ve Girit valilikleri vaad edilen Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa görevlendirildi. Kavalalı Mehmed Ali Paşa, oğlu İbrahim Paşa komutasındaki kuvvetli bir ordu ve donanmayı Mora'ya gönderdi ve isyanın bastırılmasını sağladı. Yunan İsyanın bastırılması Avrupa'da büyük üzüntü yarattı.Ayrıca Mora ve Girit'in Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın eline geçmesi İngiltere'nin işine gelmemişti. Zayıf bir Yunan Devleti'nin kurulması İngiltere ve Rusya'nın çıkarlarına daha uygundu.İngiltere, Rusya ve Fransa aralarında bir antlaşma yaparak Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini istediler. Sultan İkinci Mahmud'un bu isteği reddetmesi üzerine Mora'nın Navarin Limanında demirlemiş olan Osmanlı donanması yakıldı.  1830 İHTİLALLERİ Sebebi ; Fransız İhtilalindeki egemenliğin halka ait olduğu prensibine Viyana Kongresinde uyulmaması. Sonuçları ; Fransa meşruti krallık rejimine geçti , Fransa ve İngiltere’de liberaller iktidara geldi , Liberal demokrasiler güçlendi. Parlamenter sisteme geçiş hızlandı.  1848 İHTİLALLERİ Milliyetçilik hareketlerinin ve liberalizm kuvvetlenmesi ve bunların etkisiyle bağımsızlık hareketlerinin gelişmesi Sonuçları ; Fransa’da cumhuriyet ilan edildi. Avrupa ülkelerinin anayasalarına işçilerle alakalı maddeler konuldu. Sosyalist partiler ve sendikalar kuruldu. Komünizm ve ortak milliyet anlayışı gelişip yayıldı. mutlak krallıklardan Meşruti krallıklara geçildi. Toprak köleliği kalktı. Rusya bu ihtilallerden etkilenmedi. 1830 ve 1848 ihtilalleri Fransa'da ortaya çıktı ve Avrupa ‘ya yayıldı.  ALMANYA 1870 YILINDA SİYASİ BİRLİĞİNİ SAĞLADI İTALYA 1870 YILINDA SİYASİ BİRLİĞİNİ SAĞLADI  SANAYİ DEVRİMİ Endüstri İnkılabı- Bilimsel (Rönesans) BUHARLI MAKİNE’NİN YAPILMASI (James Watt) İNGİLTERE’DE BAŞLAMIŞTIR.  SANAYİ DEVRİMİ NEDEN İNGİLTERE’DE Birincisi, BAŞLAMIŞTIR İngiltere'nin diğer ülkelere göre daha zengin oluşudur. Bir yüzyıl süren keşifler, esir ticareti, korsanlık, ticaret ve savaşlar, İngiltere'yi dünyanın en zengin devleti haline getirmiştir. İkincisi, İngiltere, feodal toplumdan ticari topluma başarılı bir geçişe sahne oldu. Toprağa dayanan eski kuvvetle, paraya dayanan yeni kuvvet arasında çıkar çatışmaları olmasına karşılık, İngiltere'yi yönetenler, piyasa ekonomisine karşı çıkmak yerine, oradan gelen taleplere uyma yolunu seçmişlerdi. Üçüncüsü, İngiltere'nin fen ve mühendislik alanındaki çalışmaların en büyük destek ve teşvik bulduğu yer olmasıdır. Bunlardan başka, kömür ve demir yataklarının zenginliği, icatları tespit eden ve koruyan milli bir patent sisteminin kurulmuş olması gibi nedenler de sayılabilir.  SANAYİ DEVRİMİ’NİN NEDENLERİ Sanayi devrimini 16. ve 17. yüzyıldaki dinsel, siyasal, bilimsel ve felsefi düşünceler hazırlamıştır. “Protestan Reformu “ bugün çok çalışıp yarını düşünmeyi" önemli bir değer olarak yerleştirmiştir. 17. yüzyılda Aydınlanma Çağı filozofları bilimsel yöntemi ve rasyonel düşünme ilkelerini geliştirmişlerdir. Fransız Devrimi Napolyon aracılığıyla bu düşünceleri Avrupa’ya yaymıştır. 17. yüzyılın bilimsel buluşları, sanayi devriminin teknolojik gelişmelerine kaynak oluşturmuştur.  Sömürgecilik Avrupa Hızlı nüfus artışı. ülkeleri yeni koloniler 16. yüzyıldan oluşturarak buradan başlayarak getirdikleri malları sanayide Avrupa'nın nüfusu kullanmaya başladılar, hızla arttı. işlediler ve tekrar sömürgelere sattılar. Tarımdaki Taşıma ve teknolojide gelişmeler bu meydana gelen gelişmeler sektördeki nüfus ihtiyacını azaltarak Kapitalizm Orta sınıfın bu nüfusun kentlere zenginleşmesi sürecine göç etmesine neden paralel olarak kapital oldu. Böylece kent birikimi oluşmaya başladı. sanayine hazır Böylece yeni yatırım işgücü oluştu. alanları aranmaya başlandı.  Birinci Aşama: Makineleşme Çağı 18. yüzyılda başlayıp 19. yüzyılın ortalarına kadar (1870'ler) süren bu endüstrileşme sürecine demir ve kömürün asıl enerji kaynağı ve hammaddeyi oluşturduğu makineleşme çağı denilebilir. Bu dönemde İngiltere'nin sahip olduğu zengin kömür yatakları bu devletin öteki devletler üzerinde ekonomik üstünlük sağlamasına yol açmıştır.  İkinci Aşama : Sanayi devriminin ikinci aşamasında (1870'ler sonrası) temel hammadde ve enerji kaynaklarında değişiklik ortaya çıktı. Kömür ve demirin yanında çelik, elektrik, petrol ve kimyasal maddeler de üretim sürecine sokulunca endüstrileşme bugün etrafımızda görülen biçimini almış oldu. Bu dönemde çelik sayesinde gelişen demiryolları Birinci Dünya Savaşı'nda savaşan devletlere temel lojistik desteği sağlamıştır.  Üçüncü Aşama : Bilgisayarın keşfinin ve ileri teknolojik gelişmelerin sanayi devriminin üçüncü aşamasını oluşturduğu varsayılmaktadır. Bilgisayarla birlikte internet ağı ile iletişimin maksimum düzeye ulaşması,sermaye ve pazar ekonomisinin hızla kıtalar arası yer değiştirmesi küreselleşmeyi doğurmuştur. Bu "3. dalga sanayi devrimi" olarak adlandırılabilir.  Sanayi Devrimi’nin Sonuçları Üretim arttı. Pazar ve hammadde arayışı arttı. Sömürgecilik faaliyetleri hız kazandı. İşçi ve işveren sınıfı oluştu. Yeni düşünce akımları ortaya çıktı. (Kapitalizm, liberalizm, komünizm)  Köyden kente göç hızlandı,  Kentler sanayi ve ticaret merkezi haline geldi,  Şehir nüfusu artınca; Gecekondulaşma arttı, Güvenlik sorunu ortaya çıktı, Suç işleme oranı arttı, Alt yapı sorunları ortaya çıktı.  OSMANLI DEVLETİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ - Avrupa’da üretilen ucuz mallar Osmanlı ülkesine kapitülasyonlar sayesinde rahatça girmiştir. - Osmanlı devleti; hammadde satan ve dışarıdan işlenmiş (mamul) mal alan bir ülke haline gelmiştir. - Osmanlı el tezgahları çökmüştür. - İthalat artmış, ihracat azalmıştır. (Osmanlı, Avrupa’nın açık pazarı oldu)  - Lonca Örgütü (esnaf dayanışma örgütü) zayıflayarak ortadan kalkmıştır. - Ekonomideki olumsuz gelişmeler siyasal çöküşü hızlandırmıştır. - Osmanlı toprakları sömürgeleştirilmeye başlamıştır. - Tunus, Cezayir Fransa - Kıbrıs, Mısır İngiltere - Trablusgarp İtalya