Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II. Dönem Ders Notları PDF

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ II. DÖNEM DERS NOTLARI DR. TUNCA ÖZGİŞİ  B-Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923): TBMM’nin açılması ile cumhuriyete dayalı bir...

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ II. DÖNEM DERS NOTLARI DR. TUNCA ÖZGİŞİ  B-Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923): TBMM’nin açılması ile cumhuriyete dayalı bir devlet kurulmuş fakat ortamın müsait olmamasından dolayı kurulan sistemin adı açıkça söylenememiştir. SİYASİ İNKILAPLAR İtilaf devletlerinin İstanbul’u boşaltması ile devlet merkezinin neresi olacağı sorunu ortaya çıkmış; 13 Ekim 1923’de Ankara’nın baş kent ilan A-Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922): edilmesi ile bu sorun ortadan kalkmıştır. Sebepleri: *İstanbul hükümeti de İtilaf devletleri tarafından Ekim 1923’de meclis başkanı yardımcısı ve iç Lozan Görüşmelerine çağrıldı. Bu durum TBMM işleri bakanı seçilmesi gerekiyor, fakat meclis bu ile İstanbul hükümeti arasında ikilik seçim işinde anlaşma sağlayamıyordu. Meclisin oluşturabilirdi. çalışamaz hale gelmesi ise hükümet bunalımını *Saltanatın milli egemenlik ilkesine aykırı olması. oluşturdu. Bunun üzerine Ali Fethi Okyar *Bazı çevrelerin hala saltanat yönetimini hükümeti istifa etti (27 Ekim). Yeni hükümetin istemesi kurulması konusunda da problemler çıktı. Bu aksaklıklar meclis hükümeti sisteminden Saltanatın Kaldırılmasının Önemi: kaynaklanıyordu. Bu sisteme göre bakanlar *Lozan’da ikilik çıkması önlendi. meclisten tek tek seçiliyordu. Mustafa Kemal *Milli egemenlik ilkesi güçlendirildi. mecliste oluşan bunalımın rejimden *Osmanlıların siyasi varlığı sona erdi. kaynaklandığını ve bu bunalımın kabine sistemi *Devlet başkanı sorunu ortaya çıktı. ile aşılacağını belirterek cumhuriyetin ilan *Siyasi yetki ile dini yetkinin birbirinden edilmesine karar verdi. Kabine sistemine göre ayrılması ile laiklik yönünde ilk adım atılmış oldu. meclis cumhurbaşkanını seçecek, cumhurbaşkanı başbakanı tayin edecek; Açıklamalar: başbakan da meclisten uyumlu çalışabileceği *Vahdettin saltanatın kaldırılmasından sonra gü- kişileri bakan olarak belirleyerek kabineyi venliğini tehlikede gördüğünden dolayı kuracaktır. İngiltere’ye sığındı. Mustafa Kemal ilk cumhur başkanı, İsmet İnönü *Vahdettin’in, İngilizlerden sığınma talebinde ilk başbakan, Ali Fethi Okyar ilk meclis başkanı bulunduğu mektupta “Müslümanların halifesi” oldu. imzasını kullanması, saltanatın kaldırılmasını Cumhuriyetin İlanının Önemi: kabul ettiğini gösterir. *Rejimin ve devletin adı belli oldu. *Vahdettin’in halifeliği yurt dışında istismar ede- *Devlet başkanlığı sorunu çözüldü. bileceğini düşünen TBMM 18 Kasım 1922’de *Kabine sistemine geçildi. Abdülmecit Efendi’yi halife olarak belirledi. *1921 Anayasasında ilk önemli değişiklik yapıldı. *Padişahın milli mücadeledeki tutumu saltanatın *Daha uyumlu ve yürütmeyi aksatmayacak kaldırılmasını halk nazarında kolaylaştırdı. hükümetlerin oluşması için zemin hazırlandı. Mustafa Kemal birleştirici yönünden dolayı Milli *Meclis başkanlığı ile hükümet başkanlığı Mücadelenin ilk yıllarından saltanata açıkça karşı birbirinden ayrıldı. çıkmadı. *Teşkilat-ı Esasiye kanunu padişah ve halifeyi NOT: Yasama ve yürütme görevlerinin sembolik hale getirmiştir. TBMM’nin açıldığı zaman TBMM’ye verilmesi cumhuriyet sis-teminin oluşacağının habercisiydi. 2  *Dış ilişkilere yönelik soğukluk ortadan kalktı. C-Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924): Sebepleri: D- Anayasal Hareketler: *Halife Abdulmecit’in TBMM’nin belirlediği kurallara uymaması. 1921 Anayasası-Teşkilat-ı Esasiye Kanunu * Halifeliğin laiklikle bağdaşmaması. (20 Ocak 1921) *Halifeliğin cumhuriyet rejimi ile çelişki içinde olması Teşkilat-ı Esasiyenin Yapısı: *Halifelik makamının cumhuriyet karşıtları için 1. Gerekli görüldüğünde Kanun-ı Esasinin sığınak haline gelmesi. uygulanması uygun görülmüştür. *Halifelik makamının yapılacak inkılaplar için 2. Yasama, yürütme ve yargı meclise aittir. uygun görülmeyişi 3. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. *İslam ülkelerinde sömürgeleri olan Avrupalı 4. TBMM süre dolmadan seçimleri devletlerin halifeliği temsil eden Türkiye’yi yenileyebilir. kendileri için potansiyel tehdit olarak görmesi. 5. Savaşa ve barışa TBMM karar verir. 6. Şer’i hükümlerin yürürlüğünü TBMM yapar. Halifeliğin Kaldırıldığı Gün; 7. Bakanlar meclis tarafından seçilir. *Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi. 8. Vekiller iki yılda bir seçilir. *Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine 9. TBMM başkanı icra vekilleri heyetinin de Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Diyanet İşleri başkanıdır. Başkanlığı kuruldu. *Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunama Teşkilat-ı Esasiyenin Özellikleri: Bakanlığının yetkilerini bünyesinde bulunduran *Olağan üstü durum için hazırlandığından dolayı Erkan-ı Harbiye Vekaleti kaldırılarak; yerine geniş kapsamlı değildir. Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma *Milli Egemenliği yansıtan ilk siyasi belgedir. Bakanlığı oluşturuldu. Böylece askeri yetki ile *Temel hak ve hürriyetlere yer verilmemiştir. siyasi yetki bir-birinden ayrılmış oldu. *23 madde bir ek bölümden oluşur. *Yeni devlete işlerlik kazandırdı. NOT: 19 Aralık 1924’de komutanlık ile milletve- *Laik bir anayasa değildir. killiği birbirinden ayrıldı. Olağan üstü durumdan *Kuvvet ve yetkinin kaynağı millettir. dolayı Kurtuluş Savaşı yıllarına komutanlardan *Meclisin üstünde güç yoktur. bir kısmı aynı zamanda millet vekiliydi. *En önemli değişikliğini cumhuriyetin ilanı ile *Osmanlı hanedanı mensuplarının yurt dışına gördü. çıkarılmasına karar verildi. *Yeni devletin kurulduğunu belgeledi. *TBMM’nin meşruluğunu tanıttı. *Amasya Genelgesinden itibaren oluşan ruh Açıklama: 1921 Anayasası şer’i hükümlerin yü- resmi hüviyet kazandı. rürlüğünü TBMM’ye vermekle halifeliği yetkisiz *Meclis hükümeti sistemi benimsendi. ve sembolik duruma getirmiştir. *Milli egemenlik ilkesi yasallaştı. Halifeliğin Kaldırılmasının Önemi: Teşkilat-ı Esasiyenin Geç İlan Edilme Sebepleri: *Laikliğe geçişin en önemli aşması oldu. *Kanun-ı Esasinin varlığı. *Cumhuriyetin karakteri tam olarak belli oldu. *TBMM’nin kendisini tam olarak *Ümmetçilik en önemli dayanağını kaybetti. ispatlayamaması. *Ulusal egemenlik pekiştirildi. *Yeni bir anayasanın kabulü yeni bir devletin *İnkılap süreci hızlandı oluştuğunu gösterir; ki bu da birliği zedeleyebilirdi. 3  4. Anayasa mahkemesi kuruldu. 5. Kişisel hak ve hürriyetler genişletildi. 6. Cumhuriyetin nitelikleri değişmez kabul 1924 Anayasası (20 Nisan 1924): edildi. 7. Sosyal hukuk devleti anlayışı benimsendi. Kapsamı: 8. Yürütme sınırlandırıldı. 1. Egemenlik milletindir. 9. Cumhurbaşkanlığı sembolikleştirildi. 2. Devletin şekli cumhuriyettir. 10. Üniversiteler, TRT, DPT ve MGK’nın 3. Devletin dini İslam, Başkenti Ankara, dili durumu anayasaya alındı. Türkçedir. 11. Anayasa Mahkemesi, Kanun Hükmünde 4. Yasam, yürütme ve yargı meclise aittir. kararname çıkarma, Yüksek Savcılar 5. Kişi hürriyeti başkasının hürriyetinin Kurulu, Yüksek Hakimler Kurulu ve Askeri başladığı yerde biter. Yüksek İdare Mahkemesi benimsendi. 6. Vekiller 4 yılda bir seçilir. 12. Meclis 450 üyeden, cumhuriyet senatosu 7. Seçme yaşı 22; seçilme yaşı 30’dur. 150 üye-den oluştu. 8. Cumhurbaşkanı 4 yılda bir seçilir. Tekrar 13. Vekiller 4 yılda bir; senatörler 6 yılda bir seçilebilir. seçilecektir. 9. Seçme ve seçilme erkekler aittir. 14. Siyasi parti hakları anayasaya alındı. 10. Vatandaşlar kanun önünde eşittir. 11. Kabine sistemi geçerlidir. 1961 Anayasasının Özellikleri: 12. Cumhuriyet sistemi değiştirilemez. *27 Mayıs 1961 askeri darbesi sonucunda hazır- landı. Özellikleri: *Yapılan darbeyi haklı gösterme eğilimindedir.  Meclis hükümeti sistemi ile parlamenter *Siyasi iktidarın uygulamalarına karşı olduğu için sistem arasında bir geçiştir. bir tepki anayasasıdır.  Türk İnkılabının hukuki temelleri atıldı.  Yargı kısmen meclisin dışına alındı.  Kanun-ı Esasi kesin olarak yürürlükten 1982 Anayasası: kalktı. Özellikleri:  En uzun ömürlü anayasamızdır. 1. 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonucunda  İnkılaplar dönemi anayasası olduğundan hazırlanmıştır. dolayı, en fazla değişikliğe uğrayan 2. 1982’de yapılan referandum sonucunda anayasamızdır. hem anayasa hem de cumhurbaşkanı  1928’de anayasadan devletin dini İslam’dır belirlendi. maddesi atılarak anayasa laikleşti. 3. Kişisel hak ve hürriyetler kısıtlandı.  1934’de kadınların seçme ve seçilme hakkı 4. Cumhuriyet senatosu kaldırıldı. anayasaya alındı. 5. Millet vekili sayısı 400 olarak belirlendi.  1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya alındı. (1987’de 450’ye çıkarıldı.)  1945’de anayasanın dili sadeleştirildi. 6. Milletvekili seçimlerinin 5;  1952’de anayasanın eski dili tekrar kabul cumhurbaşkanlığı seçiminin 7 yılda bir edildi. yapılması kabul edildi. 7. Bir tepki anayasasıdır. 8. Yapılan darbeyi haklı gösterme eğilimindedir. 1961 Anayasası: 9. Yürütmeyi güçlendirmeye çalışmıştır. Kapsamı: 10. Değişmeyecek hükümleri çoktur. 1. Kuvvetler ayrılığı prensibi benimsendi. 11. Cumhurbaşkanlığı sembolik olmaktan 2. Cumhuriyet senatosu kuruldu. çıkarıldı. 3. Nispi temsil sistemi benimsendi. 4 TBMM’nin Yetkileri: parti programına koymuş ve bu partiyi her hangi bir toplumsal sınıfın değil; bütün halkın partisi *Kanun koymak ve değiştirmek yapmaya çalışmıştır. Mustafa Kemal bu şekilde *Bakanlar kurulunu denetlemek inkılapları halka mal etmek istiyordu. Halk Fırkası *Bütçeyi görüşmek 1924’de Cumhuriyet Halk Fırkası; 1935’de ise *Para basılmasına karar vermek Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır. Bu *Savaş ve barışa karar vermek partinin başkanlığını ve cumhurbaşkanlığını *Uluslararası antlaşmaları görüşmek 1938’e kadar Mustafa Kemal yürüttü. 1938 ile *Genel ve özel af çıkarmak 1950 arasında İsmet İnönü CHP’nin başkanlığını *Ölüm cezalarının uygulanmasını onaylamak yürüttü. Parti 1980’de kapatıldı. *Süre dolmadan seçimlerin yenilenmesine karar CHP devletçilik ilkesini benimsemiş olmasından vermek dolayı kendisinden sonra kurulan partilerden ayrılır. E-Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri: NOT: Halkın istek ve şikayetlerinin meclise daha 23 Nisan 1920’de açılan ilk TBMM’de siyasi par- iyi yansıması için çok partili hayat denendi. Fakat tiler yoktur. Bütün vekiller misak-ı milliyi gerçek- gerek halk buna hazır olmadığından gerekse leştirme fikri etrafında birleşmişti. İlk anayasa inkılaplar tam olarak oturmadığından dolayı çok hazırlanırken; mecliste tesanüt, istiklal, ıslahat partili hayatın uygulanması sonraya bırakıldı. ve halk zümresi gibi gruplar oluştu. Mustafa Kemal bu zor durumun aşılabilmesi için meclis de I. Grup da denilen Anadolu ve Rumeli NOT: 18 Ekim 1920’de Türk Komünist Partisi Müdafa-i Hukuk Grubunu kurdu. Mustafa Kemal kuruldu. Bu partinin kuruluşunda SSCB’nin yar- yapacağı işleri bu grupla beraber yapmaya dımını devam ettirebilmek, gizli komünist çalıştı. Bu grubun karşısında olanların tümüne çalışmalarını kontrol altına almak, Rusya’nın birden II. Grup, ya da Muhafaza-i Mukaddesat baskı ve gizli girişimlerinden kurtulmak Grubu dendi. düşüncesi etkili oldu. Lozan görüşmelerinin olduğu dönemde, devletin yönetim şekli ve barıştan sonra NOT: Tek parti sistemi hükümetin izlenecek iç siyaset konusunda mecliste görüş denetlenmesini güçlendirmekteydi. ayrılıkları ortaya çıktı. Bu durum karşısında meclis 1 Nisan 1923’de seçimlerin yeniden yapılarak meclisin yenilenmesin kararının alarak dağıldı. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası: Mustafa Kemal yeni meclis için yapılan Milletvekilleri arasında saltanatın kaldırılması, seçimlere inkılapçı kişilerin aday olmasını halifeliğin kaldırılması ve cumhuriyetin ilanı sağladı. Seçimler 23 Nisan 1923’de yapıldı ve II. sonucunda görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Halk Meclis 11 Ağustos 1923’de çalışmaya başladı. Fırkası içinde en fazla karşı çıkılan konular Lozan Antlaşmasının onaylanması, Ankara’nın devletçilik ve inkılapçılık oldu. Görüş başkent ilan edilmesi ve cumhuriyetin ilan ayrılıklarının giderek artması sonucunda edilmesi gibi bir çok iş II. Meclis tarafından CHF’den ayrılan milletvekilleri ile ordudaki yapıldı. 1923-1927 arasındaki büyük inkılapları görevlerinden ayrılan milletvekilleri 17 Kasım yaptığından dolayı II. Meclise inkılapçı meclis de 1924’de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını denilir. kurdular. (Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Grubu 9 Cebesoy ve Adnan Adıvar partinin ileri ge- Eylül 1923’de Halk Fırkasına dönüştü. Mustafa lenleridir.) Kemal, gerçekleştirmeyi düşündüğü inkılapları 5  TCF devletçiliğe ve inkılapların hızlı ve köktenci *Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı. olmasına karşıydı. Ekonomide liberalizmi *TCF kapatıldı. benimsiyordu. *İlk çok partili hayat denemesi başarısız sonuç- landı. Partinin dini inançlara saygılı olduğunu slogan *Musul meselesi İngiltere lehine sonuçlandı. haline getirmesi eski düzeni isteyenleri bu *Devrimler konusunda dikkatli olunması partide topladı. gerektiği görüldü. Şeyh Sait İsyanı sonucunda bakanlar kurulu kararıyla kapatıldı. NOT: Bu isyan laikliğe ve devrimlere karşı oluşan ilk ciddi isyandır. NOT: TCF ilk muhalefet partisidir. NOT: Rejimin yeniliğinden dolayı bu partinin Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi: kurulması aceleciliktir. (16 Haziran 1926) Sebepleri: Şeyh Sait İsyanı-Doğu İsyanı-Genç İsyanı: *Bazı grupların Mustafa Kemal’i ortadan kaldıra- rak amacına ulaşmak istemesi. Sebepleri: *Rejimi değiştirmek isteyen çevrelerin *Yenilik hareketlerinin istenmemesi. düşünceleri. *Musul’u Türkiye’ye vermek istemeyen İngil- Bu girişimden Giritli Şevki denilen kayıkçı saye- tere’nin Irak ile Türkiye arasına tampon vazifesi sinde devletin haberi oldu ve suikast akim görecek olan Kürt devleti kurdurmak istemesi. bırakıldı. *Doğu Anadolu’nun yıllarca ihmal edilmiş olması. Önemi: *TCF’ nin gericilere ümit verici tutumu *İttihatçılar tamamen tasfiye edildi. *Toprak ağalarının yeni devleti çıkarlarına uygun *Muhalifler sindirildi. bulmaması. *TCF’ nin kapatılması haklılığı daha iyi anlaşıldı. 13 Şubat 1925’de Diyarbakır’da başlayan isyan Serbest Cumhuriyet Fırkası Genç, Erzurum, Elazığ, Muş ve Bitlis’te etkili (12 Ağustos 1930): oldu. Bu bunalımlı dönemde Ali Fethi Okyar hükümeti istifa etti. Yeni hükümeti oluşturan İsmet İnönü oluşturdu ve isyana karşı şu Kurulma Sebepleri: önlemleri aldı: *1929’da meydana gelen dünya ekonomik bunalımının Türkiye’yi de olumsuz *Bölgede sıkıyönetim ilan edildi. etkilemesinden dolayı mecliste bunalımlar *Bölgeye ordu sevk edildi. meydana gelmiştir. Mustafa Kemal bu bunalımın *Hıyanet-i Vataniye Kanununu tamamlar yeni bir partinin kurulması ile aşılacağına nitelikte olan ve rejimin tartışılmasını yasaklayan inanmaktadır. Takrir-i Sükun Kanunu ilan edildi. (4 Mart *Meclise demokrasinin gereği olan çok sesliliği 1925’den 2 Mart 1927’ye kadar yürürlükte kalan getirmek. bu kanun inkılapların kabul edilmesini *Ülkenin çok partili hayata hazır hale geldiğinin kolaylaştırdı.) zannedilmesi. *İstiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu. İsyan 15 Nisan 1925’de tamamen bastırıldı ve Mustafa Kemal arkadaşı olan Ali Fethi Okyar’a suçlular cezalandırıldı. Serbest Cumhuriyet Fırkasını kurdurmuştur. Serbest Cumhuriyet Fırkası ekonomide Şeyh Sait İsyanının Sonuçları: devletçilik yerine liberal ekonomiyi *İstiklal Mahkemeleri tekrar kuruldu. 6 savunmuştur. Parti inkılaplar ve Mustafa 17 Eylül 1961’de devrin başbakanı Adnan Kemal’e saygılıydı. Menderes idam edildi. Mustafa Kemal başkanı olduğu CHP ile SCF ara- sında tarafsız olacağına dair, Ali Fethi Okyar’a F-Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesi: söz vermiştir. Bir kaç ay sonra eski sistemi savunanların Kadınlar 3 Nisan 1930’da belediye seçimlerinde SCF’de toplanması Ali Fethi Okyar’ı seçme ve seçilme hakkı; 29 Ekim 1933’de kuşkulandırdığı için; Ali Fethi Okyar, 17 Kasım muhtar seçimlernde seçme ve seçilme hakkı; 5 1930’da SCF’yi kapattı. Aralık 1934’de ise milletvekili seçimlerinde Menemen Olayı (23 Aralık 1930): seçme ve seçilme hakkı verildi. Derviş Mehmet denilen bir isyancı “şeriat isteriz” diyerek Menemen halkını isyana çağırdı. NOT: Mustafa Kemal zamanında kadın vali ve İsyanı önlemeye çalışan asteğmen Mustafa kadın kaymakam olmadı. Fehmi Kubilay gericiler tarafından öldürüldü. Bölgeye gelen askeri birlikler isyanı bastırdı. Önemi: Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesinin Önemi: *Çok partili hayat için ortam oluşmadığı görüldü. *Kadın siyasal alanda erkeğe eşit hale geldi. *Rejimin yerleşmesi için daha dikkatli olunması *Ulusal irade meclise tam olarak yansıdı. gerektiği görüldü. *Milli Egemenlik ve Halkçılık pekişti. *SCF’nin kendi kendini kapatmasının haklılığı *Türk kadını Avrupa ülkelerinde kadınlara anlaşıldı. verilmiş olan haklardan daha fazla hakka sahip oldular. NOT: İnkılapların yerleşmesi için 1945 yılına kadar bir daha çok partili hayat denenmedi. HUKUK ALANINDA YAPILAN YENİLİKLER Demokrat Parti (1946): Kuruluş Sebepleri: *CHP’de parti içi muhalefetin artması. Osmanlı Hukukunun Özellikleri: *II. Dünya Savaşını demokrat devletlerin kazan- ması. *Şer’î ve örfî olmak üzere ikiye ayrılır. *Türkiye’nin çok partili hayata hazır hale *Din, mezhep farkları ve kapitülasyonlar gelmesi. mezhep birliğini engellemiştir. *Tanzimat döneminden itibaren batı hukuku taklit edilmeye başladı. Demokrat Parti CHP’den ayrılan Celal Bayar, *Kadın hakları kısıtlıdır. Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik *Mahkemelerde tek yargıç vardır. Koraltan öncülüğünde kuruldu. *Avukatlık kurumu son döneme kadar yoktur. 1946 yılında yapılan seçimleri açık oy gizli tasnif esasına göre olduğundan dolayı CHP kazandı. 1950 seçimleri için gizli oy açık tasnif kabul edi- Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926): lince DP seçimleri ezici bir çoğunlukla kazandı ve ilk defa Türkiye’de CHP dışında başka bir parti Sebepleri: yönetime geldi. *Osmanlı’nın son döneminde hazırlanmış olan DP iktidarı 27 Mayıs 1960 askeri darbesine Mecellenin halkın medeni hukuka dair kadar devam etti. ihtiyaçlarını tam karşılayamaması. 7 *Mecellenin sadece Hanefi mezhebini ölçü Açıklamalar: alması. *Kapitülasyonlar, yabancı uyruklu kişilerin Os- *Bütün vatandaşlarını eşit kabul eden Türkiye manlı hukukuna uymasını engelliyordu. Cumhuriyetinin yapısına Osmanlı zamanından *Medeni Kanun kadınlara siyasal haklar verme- kalan hukukun uymaması. miştir. *Hazırlayanlar; Mecellenin değişen şartlara göre *Devlet yapısının laikleşmesi 1928’de değişebileceğini belirttiyse de; Mecellenin tamamlandı. değişen şartlara göre değiştirilmemesi. *1922-1928 arası laikleşmenin hızlı olduğu dö- nemdir. İsviçre Medeni Kanununun Türk Medeni Ka- *1923-1933 çağdaşlaşmanın hızlı olduğu nununu Olarak Kabul Edilmesinin Sebepleri: dönemdir. *Mevcut kanunların en yenisi olması Laikliğin Aşamaları: *Demokratik olması. 1. Saltanatın kaldırılması *Akılcı ve pratik olması. 2. Halifeliğin kaldırılması *Kadın ve erkek eşitliğine uygun olması. 3. Şer’iyye ve Evkaf Vekaletinin kaldırılması. 4. Tevhid-i Tedrisat Kanununun çıkarılması. Medeni Kanunun Getirdiği Yenilikler: 5. Tekke, zaviye, dergah ve türbelerin 1. Hukuk birliği ve hukuk düzeni sağlandı. kapatılması. 2. Vatandaşlar arasında hak ve ödevler 6. Kılık kıyafet devrimi bakımından eşitlik sağlandı. 7. Medeni hukukun kabulü 3. Mirasta kadın erkek eşitliği sağlandı. 8. Anayasadan devletin dini İslam’dır 4. Toplumsal alanda kadın erkek eşitliği maddesi atıldı. sağlandı. 9. 1937’de Laikliğin anayasaya alınması. 5. Hukukta din ve mezhep farkı kaldırıldı. 6. Patrikhanenin din işleri dışındaki yetkileri NOT:Hukukta laikliğin benimsenmesi; kaldırıldı. Avrupalıların, ülkemizde yaşayan Hıristiyanların 7. Boşanma hakkı kadına da verildi. haklarını bahane ederek, iç işlerimize 8. Boşanma durumunda kadın ve çocukların karışmasını önledi. hakları güvence altına alındı. 9. Patrikhane ve konsoloslukların mahkeme kurma hakkı ellerinden alındı. EĞİTİM YENİLİKLERİ 10. Hukuk düzeni laikleşti. 11. Modern Türk ailesi oluştu. Sebepleri: 12. Aile hayatına eşitlik sağlandı. Eğitimi çağdaşlaştırmak 13. Kadına meslek seçme özgürlüğü verildi. 1. Milli demokratik ve laik bir toplum 14. Lozan Antlaşmasının 48’nci maddesine oluşturmak göre azınlıklar kendi medeni meselelerini 2. Eğitimi birleştirmek kendi mahkemelerinde halledecekti. 3. Eğitimdeki ikilik ve karışıklığı önlemek Medeni kanunun kabulü ile azınlıkların 4. Cumhuriyet rejimini güçlendirecek eğitim bu hakkı kaldırıldı. sistemini oluşturmak. 15. Azınlıkların hukuk özerkliği kesin olarak 5. Kültür ikiliği ve çatışmasını önlemek. bitti. 16. Millet bilincinin oluşması için önemli bir Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924): adım atıldı. *Eğitim ve öğretimde birlik sağlandı. 17. Kadın ve erkek için tek eşle evlilik *Bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. benimsendi. *Eğitim devletçi, milliyetçi ve laik bir karakter 18. Evlenme devlet kontrolüne alındı. ka-zandı. 8 *Azınlık okullarının zararlı faaliyetleri Açıklama: durduruldu. *Türk Tarih Kurumunun kurulması ulusçulukla *Yabancı okullara Türkçe dersleri kondu. ilgilidir. *Medreseler kapatıldı. *Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemine kadar *İlk öğretim zorunlu ve parasız duruma getirildi. İslam Tarihi; Tanzimat Döneminde Osmanlı *Eğitimde eşitlik sağlandı. Tarihi; II. Meşrutiyet Döneminde ise Türk Tarihi ağırlıklı olarak okutuldu. Medreselerin Kapatılmasının Sebepleri: *1932’de Türk Tarih Tezi ortaya atıldı. *Yeni rejim karşıtlarının yetişmesini önlemek *Kültür ikiliğini önemek *Din bilginine pek ihtiyaç olmaması Türk Dil Kurumunun Kurulması(12 Temmuz *Medreselerin çağa ayak uyduramaması 1932): *Tutucuların kendi fikirleri doğrultusunda adam yetiştirmesini önlemek. TDK’ nın Kurulma Sebepleri: Din adamı ihtiyacını karşılamak için İmam Hatip *Türkçe’yi yabancı dillerin etkisinden kurtarmak. Liseleri ve İlahiyat Fakülteleri açılmıştır. *Türkçe’nin kökenlerini oluşturmak. 2 Mart 1926’da Maarif Teşkilatı Kanunu *Türkçe’yi zenginleştirmek. çıkarıldı. *Türkçe’yi bilim dili haline getirmek. *Türkçe’yi halkın anlayacağı şekle getirmek. *Dil çalışmalarını planlı hale getirmek Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928): *Türkçe’nin zenginliğini ortaya koymak *Türk dilini öz benliğine kavuşturmak. Sebepleri: *Konuşma dili, yazı dili ve bilim dili arasındaki *Arap harflerinin okuma ve yazmayı farkları gidermek. zorlaştırması. *Dildeki Osmanlıcılığı bitirmek *Avrupa ile ilişkilerin kolaylaştırılmak istenmesi *Halk ile aydınlar arasında dil uzlaşması *Halkı çağdaşlaştırmak sağlamak *Öz Türkçe’yi yeniden canlandırmak *Resmi dil ile halk dili arasındaki farkları gider- *Okuma yazma oranın artırmak mek. *Arap alfabesinin Türkçe’nin yapısına uymaması. 1933 yılında Darülfünunun yerine İstanbul Üni- versitesi kuruldu. Açıklamalar: *TDK’ nın kurulması ulusçuluk ile ilgilidir. *1932’de Halk Evleri açıldı. Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931): TTK’ nın Kurulmasının Sebepleri: TOPLUMSAL YAŞAYIŞIN DÜZENLENMESİ *Türk vatanının bütünlüğüne karşı girişilecek tertipleri tarihi kanıtlarla etkisiz hale getirmek. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 *Türklerin üstün medeni kabiliyeti ve dünya medeniyetine yaptığı hizmetler gözler önüne Kasım 1925): serilecek. *Türk milletine atılan iftiralar cevaplandırılacak Önemi: *Türk Tarihinin derinlikleri araştırılacak *Türk halkının bilime, akılcılığa ve laik *Ortak tarih bilinci oluşturulacak düşünceye yönelmesi açısından önemli bir adım *Anadolu’nun eski halkı araştırılacak atıldı. 9 *Birlik beraberliğin sağlanması yönünde önemli *Meclis Mustafa Kemal’e Atatürk soyadını verdi bir adım atıldı. ve bu soyadı başkalarının kullanmasını yasakladı. *Türkiye’nin falcılar, şeyhler, dervişler ve büyü- cüler ülkesi olamayacağı ispatlandı. Miladi Takvimin Kabulü (26 Aralık 1925): Açıklamalar: Sebepleri: *Aynı gün şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kul- *Avrupa ile Türkiye arasındaki ilişkileri kolaylaş- lanılması ve kurumlarla ilgili elbiselerin giyilmesi tırmak ve muskacılık yasaklandı. *Türbeler kapatılırken Yavuz ve Fatih gibi Türk Açıklama: büyüklerinin türbelerinin kapatılmaması; Türk *Aynı gün Avrupa’nın saat ölçüsü de ölçü alındı. İnkılabının tarihi kökleri koparmaya yönelik *1931’de Avrupaî tarz ağırlık ve uzunluk ölçüleri olmadığını gösterdi. de kabul edildi. *1935’de haftalık tatil Cumadan Pazara alındı. *1928’de uluslararası rakamlar kabul edildi. Kılık Kıyafetin Düzenlenmesi (25 Kasım 1925): *Uzunluk ve ağırlık alanındaki değişiklikler ve hafta tatilinin değiştirilmesi Avrupa ile ticari Sebepleri: ilişkileri kolaylaştırmaya yöneliktir. *Türk halkının görünümünü çağdaşlaştırmak *Ayrılık ifade edilen giysilerin giyimini durdur- Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesi (1930- mak. 1934) *Çağdaşlaşmayı ve birliği sağlamak. Açıklamalar: *Şapka devrimi Kastamonu’dan başlatılmıştır. EKONOMİK DÜZENLEMELER *Fes geri kalmışlığın sebebi değil; anısıydı. *Kadınların giyimi konusunda kanun çıkarılmayıp; bu durum doğal haline bırakıldı. 1 Mart 1922’de TBMM ekonomi Çalışmaları- *3 Arlık 1934’de çıkarılan bir kanunla din nın Başlıca Noktalarını Şöyle Belirlemiştir: adamlarının ibadet yerlerinin dışında dini kıyafet *Sanayii canlandırmak ve modern araçlara sahip giymeleri yasaklandı. (Diyanet İşleri Başkanı, olmak Patrik ve Haham Başı bu kuralın dışında tutuldu.) *Ormanları iyi hale getirmek *Toplum menfaatini doğrudan ilgilendiren kuru- luşları ve iktisadi girişimleri gücümüz oranında devletleştirmek. Soyadı Kanununun Kabulü (21 Haziran 1934): *Madenlerimizi işletmek ve bu alna yönelen ser- Sebepleri: mayeyi himaye etmek *Medeni Kanunun uygulanmasından doğan *Ekonomik bağımsızlığın korunabilmesi için büt- aksaklıkları gidermek. çeyi ekonomik yapı ile uygun tutmak *Toplumda ayrılık ifade eden lakapları kaldırarak birliği güçlendirmek. *Eşitlik ilkesini güçlendirmek. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923): Kongrenin Toplanma Sebepleri: *Milli ekonominin amaçlarını ve maçlara Açıklamalar: ulaşmak için izlenecek yöntemi belirlemek *Aynı gün ağa, hoca, molla, paşa ve bey gibi un- *Ekonomik bağımsızlığın yöntemini belirlemek vanların kullanımı yasaklandı. *Milli ekonominin temellerini atmak *Osmanlı’dan kalan madalyaların taşınması ya- saklandı. Kongrede Alınan Bazı Kararlar: 10 *Anonim şirketlerin kuruluşunu kolaylaştırmak *İlk büyük atlımlar bu dönemde yapıldı. *Milli bankalar kurmak *Toprak reformu tam olarak gerçekleştirilemedi. *Demir yolları inşaatının hükümetçe bir 1937’de II. Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandıysa programa bağlanması da II. Dünya Savaşının başlamasından dolayı uy- *Sanayii teşvik etmek gulanamadı. *Yerli malının kullanımına önem vermek *Teknik eleman yetiştirecek okullar açmak *Sanayi mallarının gümrük vergileri ile korunması Tarımın Geliştirilmesi İçin Alınan Önlemler: *Ulaşım sorunlarının çözülmesi *Aşar kaldırıldı (17 Şubat 1925) *Tüketim mallarının üretimine öncelik vermek Açıklama:Vergi gelirlerinin %40’ını oluşturan *Yabancı kurumları millileştirmek aşarın kaldırılması ilk bütçe açığını oluşturdu. Açıklamalar: TBMM’nin bu kararı tarıma verilen önemi *Bağımsız ekonomi için ilk adım Lozan’da kapi- gösterir. tülasyonların kaldırılması ile atıldı. *Ziraat Bankası kuruldu. *İzmir İktisat Kongresi bağımsız, liberal ve milli *Kooperatifler kuruldu(1929) ekonomiyi benimsedi. *Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu. *1930’da Merkez Bankasının kurulması Türk *Tohum ıslah istasyonları ve numune çiftlikleri parasını yabancı sermayenin elinden kurtardı. kuruldu. *İzmir İktisat Kongresinde Misak-ı İktisadi kabul *Toprak reformu için 1926’dan itibaren edildi. teşebbüsler yapıldı. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Özel Girişimin Desteklenmesine Rağmen Beklenen Verimi Gös- Ticari Hayatın Düzenlenmesine Dair Yapılan terememesinin Sebepleri: Düzenlemeler: *Özel sermayenin yetersizliği *Lozan Antlaşması ile Kapitülasyonlar kaldırıldı. *Yetişmiş iş gücünün yetersizliği *Ticareti koruyan kanunlar çıkarıldı. *Deneyim ve bilgi eksikliği *İş Bankası kuruldu. (1924) *1929’da dünya ekonomik bunalımının çıkması *1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk de- nizlerinde yük ve yolcu taşıma işleri Türk gemicilerine verildi. Devletçi Ekonomiye Geçişin Sebepleri: Sanayi ve Madencilik: *Özel girişimin üzerine düşen görevi yerine geti- *Milli sanayiinin korunması ve gelişmesi için ka- rememesi (Özel teşebbüsün desteklenmesi için pitülasyonlar kaldırıldı. 1924’de İş Bankası kuruldu. 1927’de Teşvik-i Sa- *Büyük yatırımlar devlet tarafından yapıldı. nayi Kanunu çıkarıldı.) *Özel teşebbüs desteklendi. *Devletin gelişebilmesi için vakit kaybetmeden *1925’de Sanayi ve Maden Bankası kuruldu. büyük sanayi atılımlarının yapılmasının *28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıka- gerekmesi. rıldı. 1933 yılında I. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazır- *Planlı Ekonomi uygulanarak ilk büyük fabrikalar landı. kuruldu. *1933’de Sümer Bank kuruldu. Önemi: *1935’de Etibank ve MTA kuruldu. *İlk defa planlı ekonomi dönemi başladı. *Kayseri, Ereğli, Nazilli, Malatya ve Bursa *Ekonomi devletçi ( Karma Ekonomi: Büyük merinos dokuma fabrikaları; İzmit selüloz ve atılımları devlet yapsa da özel teşebbüse de iş kağıt; Beykoz deri ve kundura; Paşabahçe cam; imkanı tanıyan sistem) bir özellik kazandı. Karabük demir-çelik fabrikaları açıldı. 11 NOT: Uşak Şeker Fabrikası Teşvik-i Sanayi Ka- *1923-1930 arasında Lozan’dan kalan nunu sonucunda kurulmuştur. problemler halledildi. *1952’de Osmanlı kadınlarının 1974’de ise Os- Bayındırlık ve Ulaştırma: manlı erkeklerinin Türkiye’ye dönmesi kabul *1927’de Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü edildi. kuruldu. *1933’de Milli Hava Ulaştırma Teşkilatı kuruldu. *1923’de Türkiye Seyrisefain İdaresi kuruldu. NÜFUS MÜBADELESİ Nüfus sorunu Lozan Görüşmelerinde halledildiği ATATÜRK DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ halde uygulanma safhasında Yunanistan POLİTİKASI problem çıkarmıştır. Yunanistan İstanbul’da daha fazla Rum kalmasını istiyor; Türkiye ise yasalar çerçevesinde bu işi halletmek istiyordu. Giriş: Nüfus mübadelesi sorunu Yunan başkanı ile *İç ve dış politika ilkesi olarak “Yurtta Sulh, Ci- Mustafa Kemal arasında 1930 yılında handa Sulh” ilkesi benimsendi. görüşülerek 10 Haziran 1930’da imzalanan Ankara Antlaşması ile halledildi. Bu antlaşmasan *Savaş korunma amacı olarak görüldü. Başak bir sonra Türk-Yunan ilişkiler düzelmiştir. Türkiye ile devletin topraklarını almak için politika Yunanistan arasındaki dostluk ilişkileri 1954 izlenmedi. yılında meydana gelen Kıbrıs sorununa kadar *Milli Egemenlik ve milli menfaatler ön planda devam etmiştir. tutuldu. *İlk yıllarda misak-ı milli gerçekleştirilmeye çalı- şıldı. *1920-1936 yılları arasında batıya karşı SSCB’ YABANCI OKULLAR nin dostluğu devam ettirildi. *1936-1945 yılları arasında İtalya’nın saldırgan Lozan Antlaşmasına göre yabancı okulları Tür- tutumuna karşı ve batın ile ilişkileri yumuşatmak kiye’nin belirleyeceği şartlara uyacaktı. Türkiye için İngiltere ile dost geçinildi. 1924 yılında okullarda dini ayin yapılması için *1945’de sonra SSCB tehdidine karşı ABD ile bulundurulan salonların kapatılmasına; 1925 ve dost geçinildi. 1926 yıllarında ise yabancı okullarda Türkçe, *1928’de Afganistan ile dostluk antlaşması imza- Tarih ve Coğrafya gibi derslerin Türk landı öğretmenler tarafından okutulmasına; derslerde *1930’a kadar Lozan’dan kalan problemler halle- Türklük aleyhine bilgiler olmamasına ve dildi. okulların Türk müfettişler tarafından *1925’de SSCB ile saldırmazlık antlaşması imza- denetlenmesine dair kanunlar çıkardı. landı. Fransa ve Papalık başta olmak üzere Türkiye’nin *1928’de İtalya ile tarafsızlık ve uzlaşma antlaş- yabancı okullar konusundaki uygulamalarına ması imzalandı. karşı çıktı. Fakat okullar meselesini iç meselesi *1935-1938 arasında Avrupa’nın bloklaşma sayan Türkiye yabancı devletleri iç işlerine durumundan dolayı Avrupalı devletlere karşı çok karıştırmadı. yönlü bir politika izlendi; ki bu da Montrö Antlaşmasının imzalanmasında etkili oldu. *1919-1920 arası Türkiye’nin dost arayışı IRAK SINIRI VE MUSUL MESELESİ dönemidir. Musul Meselesi Lozan’ın bıraktığı problemlerden *1920 sonrasında bir yandan SSCB ile iyi geçini- biriydi. İngiltere zengin petrol yataklarına sahip lirken; bir yandan da işgalciler arasındaki ayrılık- olmasından dolayı Musul’u Türkiye’ye bırakmak lardan faydalanmanın yolu arandı. istemiyor ve sömürgeci düşünce ve ahlakı 12 doğrultusunda bu konuyu kendi lehine istediğini göstermek isteyen Türkiye Milletler çözümleyebilmek için her problemi çıkarıyordu. Cemiyetine 18 Temmuz 1932’de üye oldu. Musul Meselesinin çözümü için Türkiye ile İngil- NOT: 1934’de SSCB de MC’ ye üye oldu. tere arasında görüşmeler 19 Mayıs 1924’de başladı. Fakat İngiltere Hakkari’yi de tartışmalı BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934) bölgeden görmek isteyince görüşmeler kesildi. Bundan sonra mesele önce Milletler Cemiyetine, sonra Lahey Adalet Divanına gitti. Meselenin Antantın Oluşmasının Sebebi: kendi konusu olmadığını ileri söyleyen Adalet Divanı meseleyi tekrar Milletler Cemiyetine havale etti. Meselenin bu şekilde uzatılması, 1933’den sonra İtalya’nın hızlı bir şekilde İngiltere’nin zaman kazanarak Musul ve silahlanarak Balkanlar’a yönelik politikalar civarında olaylar çıkarıp meseleyi lehine üretmesi Balkan devletlerini ve Türkiye’yi çözümleyebilmek isteyişinin bir sonucudur. endişelendirmiştir. 5 Haziran 1926’da imzalanan Ankara Antlaşması ile ; Antantı Oluşturan Devletler: *Musul ve çevresi İngiliz mandaterliği altında bulunan Irak’a bırakıldı. Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya *Irak hükümeti Musul petrol gelirlerinin Bu antant devletlerin toprak bütünlüğüne saygı vergisinin %10’unu 25 yıl süre ile Türkiye’ye gösterme ve iç işlerine karışmama esasına vermeyi kabul etti. (Türkiye bu gelirden bir dayanıyordu. defaya mahsus olmak üzere 500.000 sterlin aldı.) Önemi: *Türkiye Yunan sınırını güvence altına aldı. Önemi: *Türkiye bölgede lider konumunda olduğunu *Bu günkü Türkiye-Irak sınırı çizildi. gösterdi. *Türk-İngiliz ilişkileri düzelmeye başladı. *Türkiye uluslararası barışa katkıda bulunmak *Misak-ı Milliden taviz verildi. istediğini gösterdi. *Montrö Antlaşması için Türkiye kamuoyu oluş- turmuş oldu. TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİNE GİRİŞİ: Not: Balkan Antantı II. Dünya Savaşının başla- ması ile dağıldı. Milletler Cemiyeti 10 Ocak 1920’de Cenevre’de kurulmuştur. MONTRÖ SÖZLEŞMESİ Musul Meselesinde İngiltere’nin çıkarlarına hiz- (20 TEMMUZ 1936) met etmiş olduğundan dolayı; Türkiye Milletler Cemiyetine uzun bir süre güven duy- madı.Türkiye’nin Avrupa’ya çok yakınlaşmak is- Türkiye Lozan’da Boğazlar ile ilgili hükümleri, temeyişinde SSCB’yi küstürmeme düşüncesi de güvenlik konusunda Milletler Cemiyetinin etkili vardır. Türkiye’nin Milletler Cemiyetine girmek olacağı ve Avrupa’da silahsızlanmanın gibi bir amacı yoktu. Lozan’dan sonra gerçekleşeceği ümidi ile, kabul etmiştir. Türkiye’nin barış yolunda gösterdiği çabalar ve 1933 yılından itibaren Almanya ve İtalya’nın hızlı Musul’u Irak’a bırakmasından dolayı Türkiye’ye bir şekilde silahlanması ve MC’ni bu duruma bir4 karşı sıcak davranmaya başlayan İngiltere çare bulamamsı Türkiye’yi Boğazların güvenliği Türkiye’yi Milletler Cemiyetine üyeliğe davet konusunda endişelendirdi. Lozan Antlaşmasının edince; uluslararası barışa katkıda bulunmak Türkiye’yi Boğazlar konusunda kısıtlayan hüküm- lerinin kaldırılması için Türkiye 10 Nisan 1936’da Lozan’ı imzalayan devletlere birer nota 13 gönderdi. Antlaşmaların hiçe sayıldığı ve devletlerin dost arayışı içinde olduğu bir Önemi: dönemde Türkiye’nin istekleri olumlu karşılandı *Türkiye İran ve Irak sınırını güvence altına aldı. ve Boğazların Statüsü İsviçre’nin Montrö *İtalya’ya karşı Balkanlar’da önemli bir caydırıcı- kentinde tekrar görüşüldü. lık rolü üstlenmiş olan Türkiye Sadabat Paktı ile de tavrını devam ettirerek dünya barışına katkıda bulunma istediğini göstermiştir. Montrö Sözleşmesinin İçeriği: *Türkiye bölgede öncü durumda olduğunu 1. Boğazlar komisyonu kaldırılarak görevleri göstermiştir. Türk devletine devredildi. 2. Boğazlara Türkiye’nin asker sokması NOT: II. Dünya Savaşı başlayınca pakt dağılmış- kabul edildi. tır. 3. Ticaret gemilerinin Boğazlardan serbest geçişi kabul edildi. HATAY SORUNU 4. Savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine Fransa, 1936 yılında Hatay’dan çekilerek, sınırlama getirildi. bölgeyi Suriye’ye bırakmak isteyince; bu 5. Savaş zamanında Türkiye’ye Boğazları durumun Ankara Antlaşmasına uymadığını ileri kapatma hakkı tanındı. süren Türkiye MC-ye başvurdu. Önemi: II. Dünya Savaşı’nın belirtileri oluştuğundan do- *Misak-ı Milli yönünde önemli bir adım atıldı. layı Fransa Hatay meselesinde Türkiye’yi pek uğ- *Türkiye’nin uluslararası güç dengesinde önemi raştırmadı. Çünkü bu dönemde devletler dost arttı. kaybetmek istemiyordu. *SSCB kendisini Kara Deniz’de güvende hissetti. 3 Temmuz 1938’de Hatay meselesi çözümlendi. *Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki durumu Bu çözüm doğrultusunda; 5 Temmuz 1938’de güçlendi. Türk askeri Hatay’a girdi. 2 Eylül 1938’de Hatay meclisi açıldı. Tayfur Sökmen devlet başkanı, Açıklamalar: Abdurrahman Melek başbakan oldu. *İtalya sözleşmeyi daha sonra imzaladı. (İtalya Habeşistan’a saldırdığı zaman MC’de olan Hatay Meclisi’nin verdiği kararla Hatay 29 Hazi- Türkiye de İtalya’nın bu davranışını kınamak ran 1939’da Türkiye’ye katıldı. zorunda kalmıştı.) *İngiltere Türkiye’nin Doğu Ak Deniz’de güçlü Önemi: olmasını istiyordu. *Misak-ı Milli yönünde son adım atıldı. *SSCB Lozan’ın oluşturduğu Boğazlar rejimini *Güney sınırı son halini aldı. beğenmiyordu. *Mustafa Kemal II. Dünya Savaşı öncesi gelişme- *Japonya II. Dünya Savaşından sonra lerini Türkiye’nin lehine kullanarak dahiyane bir görüşmeden çekildi. siyaset izlediğini gösterdi. NOT: Hatay Türkiye’ye katılan son toprak parça- SADABAT PAKTI (9 TEMMUZ 1937) sıdır. Sebebi: İtalya’nın Akdeniz Havzası ve Ortadoğu’ya yönelik saldırgan tutumu. Katılan Devletler: Türkiye, İran, Afganistan ve Irak 14 II. DÜNYA SAVAŞI (1939-1945) tarafsız kalmayı başardı. Almanya Bulgaristan’a girince; Almanya ile Türkiye arasında 1941’de saldırmazlık antlaşması imzalandı. Türkiye I. Dünya Savaşından Sonra Barışı Koruma savaşın bitmesine az bir zaman kala 1945’de Çabaları: Almanya ile Japonya’ya savaş ilan etmiş fakat *Milletler Cemiyeti kuruldu. savaşa fiilen girmemiştir.(Türkiye’nin bu tutumunda BM’ye girme arzusu vardır.) *Çekoslovakya, Romanya ve Yugoslavya arasında Küçük Antant kuruldu. NOT: Kuzey Afrika Savaşları Almanya ve İtalya’nın karşısında İngiltere’nin üstünlüğü ile *Fransa ile Almanya 1925’de Locarno Antlaşma- sonuçlandı. sını imzaladı. *Anlaşmazlıklara çözüm bulmak için Fransa ile II. Dünya Savaşının Sonuçları: ABD 1928’de Kellog Paktını kurdu. ( Bu pakta *Almanya doğu-batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Türkiye 1929’da katıldı.) Doğu Almanya sosyalizme kaydı. *ABD ve SSCB süper güç haline geldi. *Balkan Antantı, Sadabat Paktı ve Montrö *Orta ve Doğu Avrupa SSCB’nin kontrolüne girdi. Sözleşmesi yapıldı. *ABD ile SSCB arasında soğuk savaş dönemi Savaşın başlamasında Almanya ve İtalya’nın başladı. saldırgan tutumu etkili oldu. *Hindistan, Pakistan, Mısır, Cezayir, Tunus ve Libya bağımsız oldu. Almanya ile İtalya’nın 1936’da kurduğu Mihver *1948’de İsrail Devleti kuruldu. Devletler Grubuna 1937’de Japonya da katıldı. *Sömürgecilik hız kaybetti. Mihver Devletler karşısında İngiltere ile Fransa *Çin’de komünizm yayıldı. Müttefik Devletler Grubunu oluşturdu. *MC BM’ye dönüştü. 1936’da Habeşistan’a saldıran İtalya daha sonra *TC-ABD ilişkileri gelişmeye başladı. ise Arnavutluk’u ele geçirdi. *Filistin bağımsızlaştı *NATO ve Varşova paktları kuruldu. Hitler 1938’de Avusturya’yı Almanya’ya *Türkiye’de çok partili hayat başladı. bağladı. Almanlar 1939’da Çekoslovakya’yı işgal *Yalta Konferansında dengeler kuruldu. etti. Almanya ve Rusya aynı dönemde Polonya’yı *Paris Konferansında antlaşmalar görüşüldü. işgal edince Fransa ve İngiltere olaya müdahale etti ve II. Dünya Savaşı başladı. Almanya ilk II. DÜNYA SAVAŞINDAN SONRA BARIŞI dönemde Yugoslavya ve Bulgaristan’ı da işgal KORUMA ÇABALARI etti. Almanya Rusya’ya da savaş ilan edince Ruslar İngiltere tarafında geçti. (1941) *Birleşmiş Milletler Teşkilatı kuruldu. Japonya ABD’nin deniz üslerine ve Çin’e saldı- *NATO kuruldu. rınca; ABD ve Çin Japonya’ya karşı savaşa girdi. *Balkan Paktı kuruldu. *Bağdat Paktı kuruldu. 1942’de rejim değişikliği yaşayan İtalya İngiltere tarafında geçti. Birleşmiş Milletler Teşkilatının Yapısı ve Özel- ABD, İngiltere ve Fransa’nın yaptığı likleri: Normandiya çıkartması sonucunda Almanya teslim oldu. *Genel Kurul: Teşkilattaki devletlerin üyeleri bu kuruldadır. ABD’nin Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki kentlerine atom bombası atması sonucunda *Güvenlik Konseyi: 15 üyesi vardır. Bu Japonya da savaştan çekildi. üyelerden ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve Rusya veto hakkına sahiptir. Türkiye savaş esnasında İngiltere ve Rusya tara- fından savaşa girmesi yolunda zorlandıysa da, 15 *Ekonomik ve Sosyal Konsey:Savaşlara sebep Açıklama:Yugoslavya’nın SSCB’ye yaklaşması olabilecek sosyal ve ekonomik faktörleri ortadan ve Kıbrıs Meselesinden dolayı pakt kurulduğu yıl kaldırmaya çalışır. dağıldı. *Vesayet Konseyi: Kendi kendini idare edemeyecek devletleri idare etmek için kurulan BAĞDAT PAKTI (1955) bu birim günümüzde önemini kaybetmiştir. *Milletlerarası Adalet Divanı: BM’nin yargı Kuruluş Sebebi: organıdır. SSCB’nin Orta Doğuya yönelik saldırgan tutumu *Sekreterlik:Personelden oluşur. Kurucu Üyeleri: NOT: Türkiye de BM’nin kurucularındandır. Türkiye, Pakistan, İran ve Irak 1958’de Irak pakttan ayrılınca; paktı İngiltere dıştan desteklemeye başladı; ki paktın bu haline NATO VE ÖZELLİKLERİ CENTO denilir. *Brüksel merkez olmak üzere 1948’de kuruldu. *Uluslararası barışın korunması ve komünizme ATATÜRK İLKELERİ karşı korunum amaçlandı. ATÜRKÇÜLÜK VE TÜRK İNKILABININ ÖZELLİKLERİ *ABD, Kanada, İngiltere, Fransa, Hollanda, Lüksenburg, Belçika, Danimarka, İzlanda, İtalya, *Uyum içinde işleyen düşünce ve ilkelerden Norveç, Portekiz, Yunanistan, Almanya, İspanya oluşan bir bütündür. ve Türkiye teşkilatın üyesidir. *Milletin ihtiyaçlarından doğmuştur. *Milli bir düşünce sistemidir. Açıklama:Kore Savaşına asker göndermesi *İlerleme ve yenileşmeye açıktır. Türkiye’nin NATO’ya girmesinde etkili oldu. *Temelinde insanlığın binlerce yıldır işlediği ev- (1952) rensel değerler vardır. *Dışarıdan alınmış bir ideoloji değildir. *Doğmasının en önemli sebebi kişisel devlet VARŞOVA PAKTI yönetiminin hiç bir kesimin istek ve ihtiyaçlarını karşılayamamasıdır. Rusya’nın öncülüğünde Avrupa’nın sosyalist *Türk İnkılabında Fransız ve Rus İhtilalinden ülkelerinin bir araya gelmesi ile kuruldu. farklı olarak; fikri ve ideolojik hazırlık safhası Komünizmin önemini kaybetmesi ile teşkilat yoktur. dağıldı. *Bağımsızlık ve egemenlik birlikte yürütülmüştür. Türk İnkılabının Evrenselliğinin Kanıtları: *Tüm dünyada etkili olmuştur *Sömürülen milletlere örnek olmuştur. BALKAN PAKTI (1954) * Günümüz meseleleri için ve başka milletler için çözümler içermesi Kuruluş Sebebi: SSCB’nin Balkanlar’a yönelik saldırgan tutumu Türk İnkılabını Osmanlı Islahatlarından Ayıran Farklar: Kurucu Üyeleri: *Kapsamlı, değişimci ve köklüdür. Türkiye, Yugoslavya ve Yunanistan *Sadece devleti ve kurumları değil halkı da yü- celtmeyi amaçlamıştır. 16 *Islahatlar tereddütlü; inkılaplar kararlıdır. *TBMM’nin açılması, Saltanatın kaldırılması, *İnkılaplarda dış baskı yoktur. Cumhuriyet yönetiminin kurulması, Halifeliğin *Sıra izlendi: Önce çağdaşlaşmayı engelleyen ku- kaldırılması, Tevhid-i Tedrisat Kanununun çıkarıl- rumlar kaldırıldı; sonra yenilik yapıldı. ması, Türk Harflerinin kabulü, TTK ve TDK’nın kurulması bu ilke ile ilgilidir. Açıklama: Faşizmde seçimle iş başına gelenler yönetimden ayrılmak istemez; Bolşevizmde ise millet egemenliği ret edilip sınıf egemenliği ön 3-HALKÇILIK: palanda tutulur. *Cumhuriyetçilik ve Milliyetçiliğin doğal sonucu- dur. *Halkın eşitliği esastır. *Halkın menfaatleri ön plandadır. *Sınıf mücadelesi değil; sosyal dayanışma esastır. İLKELER *Sınıfçılık olmadığı için Komünizmden ayrılır. 1-CUMHURİYETÇİLİK: Halkçı Devrimler: *Devletin rejim şeklidir. *TBMM’nin açılması *Halk egemenliğini esas alır *Saltanatın kaldırılması *Demokratiktir. *Cumhuriyetin ilanı *Seçme ve seçilme hakkı tüm vatandaşlara verilir. *Halifeliğin kaldırılması *Hükümet ile millet arasında kopukluk yoktur. *Türk Medeni Kanununun kabulü *Anayasanın değiştirilemez ve değiştirilmesi *Aşarın kaldırılması teklif edilemez maddesidir. *Kılık-kıyafet devrimi *Mustafa Kemal’in parti tartışmalarının dışında *Soyadı Kanunu tuttuğu bir ilkedir. *Kadınlara siyasal hakların verilmesi *Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyetin ilanı, Hali- *Türk Harflerinin kabulü feliğin kaldırılması Cumhuriyetçilik yolunda ya- pılmış devrimlerdir. 4-DEVLETÇİLİK: 2-MİLLİYETÇİLİK: *Devletçilik; devletin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda daha hızlı bir gelişme *Kurtuluş Savaşının yapılmasında ve Türk sağlamak amacıyla yaptığı uygulamalardır. Devletinin kurulmasında temel ilke oldu. *Bu ilke halkçılığın tamamlayıcısıdır. *Bu ilke fedakarlık ve dayanışmayı gerektirir. *Ekonomide planlı kalkınma hedeflenmiştir. *Irkçılık ve ümmetçiliği ret eder. *Karma ekonomiyi esas alan Türk Devletçilik *Türkiye Cumhuriyeti’nin benimseyen ve “Tür- İlkesinde özel mülkiyetin olması Devletçiliği küm” diyen herkes Türk’tür. Komünizmden ayırır. *Milli birlik ve beraberlik esastır. *Müdahalecidir; katı değildir. *Benimsediği eşitlik ilkesi ile Faşizm ve Nazizm- *Zamanın şartlarına göre değişmiştir. den ayrılır. 17  1. Milli Birlik ve Beraberlik: Milliyetçiliği ve Halkçılığı bütünler 5-İNKILAPÇILIK: 2. Milli Bağımsızlık: Dış politika ilkesidir. *Çağın değişen şartlarına göre değişimi ve mo- dernleşmeyi esas alır. 3. Yurtta Sulh Cihanda Sulh: İç ve dış politika ilkesidir. Sınıf mücadelesine ve dış *TBMM’nin açılması ile başlayan Türk İnkılabının politikada saldırganlığa karşıdır. Milliyetçilik ve devam ettiğini gösterir. Halkçılığın bir sonucudur. *Durağan değildir. 4. Akılcılık ve Bilimsellik: Laiklik ve İnkılapçılığı bütünler 6-LAİKLİK: 5. İnsan ve İnsanlık Sevgisi: İnsanları eşit *Din-devlet işlerinin ayrılmasını ve vicdan hürri- görmeyi ve sevmeyi hedefler. Milliyetçilik ve yetini esas alır. Halkçılığı bütünler. *Mustafa Kemal’in parti tartışmalarının dışında 6. Çağdaşlaşmak ve Batılılaşmak: tuttuğu ve taviz vermediği bir ilkedir. İnkılapçılığı bütünler. *Devlet vatandaşların inanma ve inanmama hakkını anayasa ile güvence altına almıştır. *Osmanlı din devleti olmasının gereği olarak dini müesseseleşmesine yansıttığı için Laik Türk Dev- leti inkılaplar döneminde bütün müesseselere müdahale etme gereği duymuştur. *Din egemenliği değil; millet egemenliği esastır. *Hukuk birliği ve hukukun dinden bağımsız olması esastır. *Dış devletlerin azınlıkların haklarını bahane ederek Türk Devletinin iç işlerine karışmasını önlemiştir. Açıklamalar: *1928’de anayasadan “devletin dini İslam’dır” maddesi atıldı *1928’de milletvekillerinin yemin şekli bu günkü haline getirildi. *1937’de 6 ilke anayasaya alındı. *Türk Milleti için dini dış politikada kullanma dönemi I. Dünya Savaşı ile bitti. *Kurtuluş Savaşı ümmet ideolojisi yerine millet ideolojisini getirdi. BÜTÜNLEYİCİ İLKELER Ulusal Egemenlik: Cumhuriyetçiliği bütünler 18