Hekim Hasta İlişkisi SUNUM PDF

Hekim Hasta İlişkisi Doç. Dr. Cemal H Güvercin Tıp Tarihi ve Etik AD 1  Hekim – Hasta İlişkisi İnsanlar arası ilişkinin özel bir biçimidir ve olağandışı koşullarda gerçekleşir. Hekim-hasta ilişkisindeki temel boyutlar, etik tıbbi...

Hekim Hasta İlişkisi Doç. Dr. Cemal H Güvercin Tıp Tarihi ve Etik AD 1  Hekim – Hasta İlişkisi İnsanlar arası ilişkinin özel bir biçimidir ve olağandışı koşullarda gerçekleşir. Hekim-hasta ilişkisindeki temel boyutlar, etik tıbbi teknik ilişki boyutları Hekim – hasta ilişkisinde temel öğe “güven”dir. Bilgi uçurumu bu ilişkide önemli rol oynar. Hekim – Hasta İlişkisi Hekim-hasta ilişkisinde veya karşılaşmasında güven, kişilik özellikleri, süreklilik, muhakeme, aydınlatılmış onam, duygular ve karar temel unsurlardır. Tıp etiği açısından bu karşılaşmada ayrıca, tıbbi gerçekler, koşullar ve değerler belirleyici özellikler taşımaktadırlar. Hekim kimliği Zamandan ve yerden bağımsız, değişmez birtakım öğeler taşımalıdır. Bunlar, her hekim için; onun cinsel, yöresel, etnik, ulusal, dinsel ve ideolojik alt bölümleri de bulunan kişisel kimliğinin ötesindeki bir “meslek kimliği” ni tanımlamaktadır. 4 Hekim kimliği Hekimin davranışını belirleyen; onun kişisel kimliğinin çatışmaya düştüğü durumlarda bile, mesleki kimliğinin işaret ettiği ve güvencesi olduğu değerleri öne çıkarıp çıkaramamasıdır. 5 Hekimliğin özgünlüğü Yazılı tarihin hemen tümünde ve dünyanın hemen her yerinde, hekim olmanın özel bir anlamı vardır. İnsanlar, ağrıdan ve acıdan kurtulmak ve sağlıklarına kavuşmak için hekimlere başvururlar. 6  Hekimler, diğer mesleklerden farklı olarak, insan bedenine müdahale yetkisi taşır. Hastalar hekimlere; bedenlerini görmelerine ve dokunmalarına izin verirler. 7  Bunu yaparlar, çünkü hekimlerin kendileri için en iyisini yapacağına güvenirler. Hasta sırlarının gizliliğine bağlı kalmak ve hastanın mahremiyetine saygı göstermek gibi deontolojik kurallar, güven ortamının sağlanmasında önemlidir. 8 Hekimliğin temel değerleri Güven Sevecen yaklaşım Mesleki yeterlik Mesleki özerklik 9  Hastaların beklentilerinin karşılanabilmesi için hekimlerin özellikle; sevecen yaklaşım, yeterlik ve özerklik gibi tıbbın temel değerlerini bilmesi ve örneklemesi gerekir. Temel insan haklarıyla birlikte ele alınması gereken bu değerler, tıp etiğinin temeli olarak hizmet ederler. 10 Güven İletişimin en önemli özelliği, Hekim seçimi, Tüm yazılı sözleşmelerin üzerinde, Hekim dışı değişkenler güveni etkiler. Sağlık kuruluşuna güven, 11 Güven Güven aşağıdaki unsurların birinde ya da tümünde oluşabilir. a. Yeterliliğe olan güven b. Bekleneni yapacak iyi niyete olan güven c. Spesifik bir konuda güven. Güven için iyi bir aydınlatılmış onam süreci de vazgeçilmez koşullardan biridir Sevecen yaklaşım Tıbbın temel değerlerinden biridir. Sevecen yaklaşım, başka bir insanın sıkıntısını anlamak ve onun için kaygılanmak biçiminde tanımlanmaktadır. 13  Sevecen yaklaşımı gerçekleştirmede, hekimin hastayı anlamasında etkili olan bir unsur, hastayla empati kurabilme yetisidir. 14  Empati; “Kendini bir başkasının yerine koyabilmek, olayları başkalarının bakış açılarından görebilmek, başkalarının duygularını anlayabilmek ve başkalarını anlamada gerçeğe yakın olabilmek” şeklinde tanımlanmaktadır. 15  Sevecen yaklaşımın gerçekleşmesinde bir diğer önemli unsur; Hekimin, hastanın sorunlarıyla uğraşabilmek için hastadaki belirtileri ve altta yatan nedenleri saptaması ve hastasının sıkıntısını gidermeyi istiyor olmasıdır. 16  Hasta, hekimin sevecenliğini duyumsarsa, hekimin, kendisi için en iyisini yapacağına ilişkin güveni artacak ve bu güven iyileşme sürecine katkıda bulunacaktır. 17  Hekimlerinin, kendi kaygılarını anladığını ve hastalıklarını değil kendilerini tedavi ettiğini algılayan hastalar, tedaviye daha iyi yanıt vermektedir. “Hastalık yok, hasta var.” 18 Mesleki yeterlik Hekimlerin mesleki yeterlikleri en üst düzeyde olmalıdır. Hekimin yeterli olmaması, hastanın yaşamını yitirmesine ya da ciddi hastalıklara yol açabilir. 19  Mesleki yeterliğin sağlanabilmesi için hekimler uzun bir eğitim sürecinden geçerler, ancak tıbbi bilginin hızlı gelişimi nedeniyle yeterliklerini sürekli olarak korumak zorundadırlar. 20 Mesleki özerklik Hekimler geleneksel olarak, hastalarını nasıl tedavi edeceklerine karar vermek anlamında bireysel bir özerkliğe sahiptirler. 21  Hastalanmak kaçınılmaz olduğuna göre insanlar, sevecen, yeterli ve özerk hekimlere daima gereksinim duyacaklardır. 22  Tıp etiğinde görülen bazı değişimlere karşın, hekimler arasında tıbbın temel değerleri ve etik ilkelerinin değişmediği, en azından değişmemesi gerektiğine ilişkin yaygın bir uzlaşı bulunmaktadır. 23 Hekimlerde tıp etiği ile belirlenen bazı ortak yönler Hastasının yararını kendi çıkarlarının üstünde tutacağı, Hastaları arasında sosyoekonomik durum, ırk, din, cinsiyet gibi özelliklere göre ayrım yapmayacağı, Hastaya ait bilginin gizliliğini sağlayacağı, hastasının mahremiyetine saygı duyacağı, Gereksinim duyan herkese acil sağlık hizmeti sunacağına ilişkin verdikleri sözler…, tıp etiği ile belirlenen bazı ortak yönlerdendir. 24 Hekim – Hasta İlişkisi Hekim-hasta ilişkisinde güç dengesi hekim lehinedir. Arada kapatılması mümkün olmayan bir bilgi asimetrisi mevcuttur. Hasta, bilgisi olmayan, öngöremediği, ölçüp değerlendiremediği bir konuda yaşamsal ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır. Bu durum, onu hekim karşısında güçsüz kılabilmektedir. Hekim – Hasta İlişkisi Bu asimetri, hekimin hastasına geniş bilgi vermesi, hastanın sorularına olabildiğince açık olması, soru ve endişelerini dile getirmesi için onu cesaretlendirmesi, tamamlayıcı bir tutum benimsemesi ile giderilebilir. Hekim – Hasta İlişkisi Tanı, tedavi ve tıbbi bakım sürecinin en temel öğesi hastayla hekim arasında optimum bir ilişki kurulmalıdır. İlişkinin doğru kurgulanmasında hekime daha fazla sorumluluk düşmektedir. Hekim, mesleki bilgi ve becerisi yanında, iletişim konusunda da yeterli bilgi, beceri ve doğru tutum sahibi olmalıdır. Hekim-hasta ilişkisini etkileyen etkenler İlişkinin geçtiği uzmanlık alanının özellikleri Geçerli olan ve hekimin benimsediği hastalık kavramı O çağda geçerli olan tedavi kavramı, Tıp eğitimi, Hekimin mesleğine ve hastalarına bakışı, kişiliği İleri uzmanlaşma, Hekimle hasta arasındaki para ilişkisi, Mekan özellikleri Hekimin ilgilenmek zorunda olduğu hasta sayısı, Toplumun hekim - hasta ilişkisine bakışı. 28 Etkinlik - Edilginlik İlişkisi Hastanın tümüyle edilgin olması ve hekimin ona tıbbi girişimde bulunması Örneğin: Koma, genel anestezi altındaki hasta... Eski Mısır ve Yunan Uygarlıklarında, Ortaçağ Avrupası’nda görülmüştür. 30 Etkinlik - edilginlik ilişkisi Hasta, ileri derecede uzmanlaşmış tıp bilimi ve mesleği karşısında adeta çocuk gibi kabul edilir. “Karar hastaya bırakılırsa kendisi için doğru olanı bilemez, daha az zahmetli olanı veya kolayına geleni tercih eder, öyleyse, inisiyatif hastaya bırakılamaz” anlayışı hakimdir.  Yol gösterme - İşbirliği etme Hekimin yapılması gerekenleri belirlediği, hastanın da buna uyarak gerekenleri yerine getirdiği ilişki biçimi. Örneğin; bulaşıcı hastalıklar... Fransız Devrimi’nden itibaren başlayarak, Philip Pinel’in katkılarıyla yerleşmiştir. 32 Yol gösterme - İşbirliği etme Hekim tanı tedavi sürecinde pek sorumluluk üstlenmez. Sadece danışmanlık yapar. Hastaya bilgiler verir, alternatifleri açıklar, sorularını yanıtlar. Sonuçta kararı hastaya bırakır ve hastanın isteği neyse o uygulamayı başlatır ve yürütür. Karşılıklı Katılma İlişkisi Hastanın kendi kendisine yararlı olması sürecinde hekimin ona yardımcı durumunda bulunması. Paylaşımcı bir ilişkidir. Örneğin; Süregen (kronik) hastalıkların , ruh hastalıklarının tedavi süreci. Brauer ve Freud’ un katkılarıyla gelişmiştir. 34 Karşılıklı Katılma İlişkisi Hekim ve hasta birlikte sorunu çözmeye çalışır. Kararları hasta verir, ancak hekim danışmanlık yapmakla kalmaz rehberlik yapar, yol gösterir. Hastasının doğru karar verebilmesi için gereken yardımı/desteği sağlar. Sadece bilgi aktarmaz, aynı zamanda önerilerde bulunur, cesaret verir, motive eder. Paternalizm (Babacıl Tutum) Başkalarının hayatını onların iyiliği için onların isteklerine ve düşüncelerine bakılmaksızın düzenlemenin doğru olabileceği inancıdır. Sağlık çalışanları ilk görevlerinin daima hastanın yararını en iyi biçimde gözetmek olduğunu kabul ederler. Paternalizm (Babacıl Tutum) Savunuları: Hasta tıbbi konularda karar vermek için yetersizdir. Hastalığı nedeniyle bilgileri algılamakta zorluk çeker, bilgi vererek hastanın sıkıntıları, belirsizliği arttırılır. Karşılıklı Katılım Hekimin, hastanın kendisine yararlı olmasında yardımcı olduğu durumlardaki ilişki Hekim ve hasta karar verme süreçlerine aktif olarak katılırlar. Hekim-Hasta İlişki Modelleri Otoriter (Paternalistik) Bilgilendirici Yorumlayıcı Tartışmacı Otoriter (Paternalistik) Hasta için tüm kararları doktor vermelidir. Varsayımlar. İnsanlar her zaman rasyonel/olgun değildir. Uzmanlar hastaların ihtiyaçlarını daha iyi bilir. Nitelikli doktorlar iyi niyetlidir. Kaynaklar-- Hipokrat yemini. Sorunlar: Hastaların ihtiyaçları objektif midir? Doktorların iyi niyetli olduğundan nasıl emin olabiliriz?  Bilgilendirici Doktor, hastanın karar vermesi için ilgili tüm bilgileri sağlamalı ve müdahale bu temelde yürütülmelidir. Varsayımlar. İş bölümü en iyi tıbbi sonuçları verir. Bir hasta için neyin iyi olduğu onun kişisel değerlerine bağlıdır. - Tüketicilik. Problemler. Hasta bilinçsiz, beceriksiz ve etik standartlarımıza göre tamamen kabul edilemez seçimler yapıyorsa?  Yorumlayıcı Hekim, yorumlama yoluyla hastanın değerlerini ifade etmesine yardımcı olmalı ve gerçekten istediği müdahaleyi sağlamalıdır. Varsayımlar. Hastaların bilinçsiz ve tutarsız arzuları vardır. Bilinçli kararları en derin değerlerini yansıtmayabilir. Sınırlamalar. - Bir hekiminn yapabileceği tek şey, hastanın kendi arzularını/değerlerini daha net görmesine yardımcı olmak, ancak eleştirmemektir. Tartışmacı Hekim, diyalog ve tartışma yoluyla hastanın iyi düşünmesine yardımcı olmalı Böylece objektif olan değerler geliştirmelidir. Varsayımlar. Değerlerin nesnelliği. Hastanın iyi yaşamı, arzuların tatmininden değil, olgunluk ve rasyonellikten oluşur. Problemler. - Bu model paternalistik modelden farklı mı? - Diyalog ve ikna arasındaki fark nedir?  Hekimler, mesleklerini icra ederken hasta ve hasta yakınlarıyla, meslektaşlarıyla, birlikte hizmet ürettikleri sağlık çalışanlarıyla ve diğer taraflarla (finasman kurum görevlileri, aracı kişiler, idari görevliler, vb) sürekli bir ilişki içerisindedirler. Hekim-Hasta İlişkisinde 7 Unsur Hekim-hasta ilişkisini kurmak Tartışmayı açmak/konuyu dile getirmek Bilgi toplamak Hastanın bakış açısını anlamaya çalışmak Bilgi paylaşımı yapmak Sorunlar ve planlar üzerinde anlaşmaya varmak Kapatmayı sağlayın Ulusal Mevzuat Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun 1928 Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi 1960 Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu 1987 Hasta Hakları Yönetmeliği 1998 TTB Hekimlik Meslek Etiği Kuralları 1999 İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi 2003 TTB Etik Bildirgeleri 2008/ 2019 14.12.2023  Kaynaklar Tıp Etiği Elkitabı. Dünya Hekimler Birliği; Türk Tabipleri Birliği yayınları, Ankara, 2005. Arda B, Oğuz Y, Pelin SŞ. Deontoloji. Anakara Üniversitesi Tıp Fakültesi Antıp yayınları, Ankara, 1999. Tom L. Beauchamp, James F. Childress Principles of Biomedical Ethics 7th Edition Oxford University Press, 2015 Four models of the physician-patient relationship. E J Emanuel , L L Emanuel.1992 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1556799/ 48