Wykład: Przedsiębiorczość PDF

# Wykład: Przedsiębiorczość ## Przedsiębiorca - Wśród teorii akcentujących funkcje ekonomiczne przedsiębiorczości warto zwrócić uwagę na koncepcje autorów takich jak: Richard Cantillon, Frank Knight, Joseph Schumpeter. - Najstarsza koncepcja przedsiębiorczości wywodzi się z pracy R. Cantillona, kt...

# Wykład: Przedsiębiorczość ## Przedsiębiorca - Wśród teorii akcentujących funkcje ekonomiczne przedsiębiorczości warto zwrócić uwagę na koncepcje autorów takich jak: Richard Cantillon, Frank Knight, Joseph Schumpeter. - Najstarsza koncepcja przedsiębiorczości wywodzi się z pracy R. Cantillona, który pierwszy użył w publikacji pojęcia "przedsiębiorcy" - tego, który "kupuje tanio i sprzedaje drogo". - Zdaniem Cantillona podstawowym zadaniem kupców i pośredników jest szukanie okazji sprzedaży towarów zakupionych lub wyprodukowanych po "pewnych" cenach i zbycie ich po "niepewnych" cenach na rynku w późniejszym okresie. Przedsiębiorca w oparciu o swoją ocenę sytuacji panującej na rynku przewiduje osiągnięcie zysku w przyszłym okresie. - Rozwinięciem koncepcji działania na rynku w warunkach ryzyka i niepewności są prace F. Knighta. Prowadząc działalność gospodarczą, przedsiębiorca dysponuje kapitałem własnym lub powierzonym. Dokonuje analizy sytuacji panującej na rynku oraz podejmuje działanie w wybranym obszarze. - Za podjęte ryzyko i funkcjonowanie w warunkach niepewności oczekuje rekompensaty w postaci zysku z prowadzonej działalności. F. Knight ukazał główną cechę przedsiębiorcy jako osoby, która potrafi na bazie posiadanej wiedzy oszacować obszary ryzyka i niepewności, czyniąc z tego swoją podstawową umiejętność zawodową. - Ujmując prowadzenie działalności gospodarczej jako kombinacji czynników produkcji, które w wyniku umiejętnego połączenia dają efekt w postaci optymalnej lub dążącej do optymalnej pozycji na rynku, J. Schumpeter przypisywał przedsiębiorcy rolę osoby, która poszukuje nowatorskich kombinacji. - Wszystkie działania powtarzające raz już określoną kombinację zasobów, podejmowane w już istniejącej dziedzinie, określił jako rutynowe. Efektem takiego spojrzenia jest uznawanie za przedsiębiorców tych ludzi, którzy prowadzą działania innowacyjne nawet, jeśli nie mają one formy zalegalizowanej działalności gospodarczej. - W przypadku poglądów J. Schumpetera samo podejmowanie ryzyka w działalności gospodarczej nie uprawnia do bycia przedsiębiorcą. Ważnym elementem teorii J. Schumpetera jest element motywacji do działań przedsiębiorczych. - Przedsiębiorca (businessman) – osoba organizująca, kierująca i przyjmująca na siebie ryzyko prowadzenia przedsiębiorstwa. Osoba zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalne zyskowne możliwości, organizuje i kieruje przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter. Przedsiębiorca to osoba wyczulona na nowe okazje, które mogą dać jej korzyści. - Przedsiębiorca – zawsze poszukuje zmian, odpowiada za nie i wykorzystuje je jako swoją szansę. - Przedsiębiorca – człowiek aktywny, który posiada zdolność inspirowania innych do działania i nie akceptuje sytuacji oraz ograniczeń wynikających z jakichkolwiek struktur. ## Ustawa z dnia 06.03.2018 r. o "Prawie przedsiębiorców" - W rozumieniu ustawy przedsiębiorca to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, a której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. - Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. ## Przedsiębiorczość - Przedsiębiorczość wyraża się w ciągłym poszukiwaniu nowych "kombinacji" czynników wytwórczych. Jedną ze sfer takich kombinacji jest sposób organizowania produkcji. - Przedsiębiorczość – zachowanie człowieka polegające na poszukiwaniu i stosowaniu nowych rozwiązań wymagających energii, inicjatywy i pomysłowości oraz umiejętnego oszacowania koniecznych nakładów (czasu, wysiłku, środków) i możliwych do osiągnięcia korzyści w obszarze występujących ograniczeń i możliwości, a także skłonność do brania na siebie ryzyka i odpowiedzialności za swoje decyzje i działania. ## Pojęcie przedsiębiorczości | Autor | Pojęcie przedsiębiorczości | | --------------- | -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | R.W. Griffin | Proces organizowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz podejmowania związanego z nią ryzyka i wykonywania aktywnej roli w zarządzaniu. | | W. Adamczyk | Zorganizowany proces sekwencyjnych działań, ukierunkowany w danych warunkach na wykorzystanie nowatorskiego pomysłu w celu generowania korzyści na rynku. | | R.D. Hisrich & | Proces kreowania czegoś odmiennego z uwagi na jego wartość, w ramach którego poświęca się konieczny do realizacji tego celu czas i wysiłek, zakładając towarzyszące mu finansowe, psychiczne i społeczne ryzyko i oczekując uzyskania nagrody finansowej i osobistej satysfakcji. | | M.P. Peters | | | F. L. Frey | Uruchomienie jakiegoś przedsięwzięcia oraz (lub) jego wzrost, który następuje dzięki zastosowaniu innowacji przez zakładające ryzyko kierownictwo. | ## Przedsiębiorstwo - Przedsiębiorstwo definiuje się jako wyodrębniony prawnie, finansowo i organizacyjnie podmiot gospodarczy działający w trzech sferach: - ekonomicznej - polegającej na osiąganiu najkorzystniejszych efektów gospodarczych - technicznej - obejmującej przygotowanie i realizację produkcji - społecznej - w stosunku do własnych pracowników i do otoczenia - W sensie prawnym pojęcie przedsiębiorstwa jest określone w kodeksie cywilnym (art. 55 ust. 1) wyłącznie przedmiotowo. Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej (nazwa przedsiębiorstwa, własność nieruchomości lub ruchomości, środki pieniężne, wierzytelności, koncesje, licencje, zezwolenia, patenty, tajemnice przedsiębiorstwa). ## Pojęcie zarządzania przedsiębiorstwem - Zarządzanie przedsiębiorstwem to stałe i systematyczne oddziaływanie na działalność jednostek strukturalnych przedsiębiorstwa (przygotowanie, podejmowanie i realizacja decyzji) w celu zapewnienia ich skoordynowanej pracy i osiągnięcia zaplanowanego wyniku. - System działania i decyzji kierowniczych ukierunkowanych na realizację celów przedsiębiorstwa. Polega na kierowaniu pracą zespołów ludzkich i środków produkcji dla osiągnięcia określonych celów gospodarczych w sposób najbardziej efektywny, czyli zgodny z zasadą gospodarności. - Zarządzanie przedsiębiorstwem to proces, który obejmuje planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, motywowanie i przewodzenie oraz kontrolowanie zużycia zasobów przedsiębiorstwa takich jak: ludzkich, finansowych, rzeczowych, organizacyjnych, relacyjnych oraz intelektualnych, żeby osiągnąć zamierzone cele w sposób sprawny i skuteczny. ## Proces zarządzania przedsiębiorstwem - **Zasoby przedsiębiorstwa:** - Ludzkie - Finansowe - Rzeczowe - Organizacyjne - Relacyjne - Intelektualne - **Etapy procesu:** - Planowanie i podejmowanie decyzji - Organizowanie - Motywowanie i przewodzenie - Kontrolowanie - **Cele i wartości:** - Sprawność - Skuteczność ## Metody zarządzania w przedsiębiorstwach 1. **Benchmarking (badania porównawcze)** - Prowadzenie analizy porównawczej polega na zestawianiu praktyk wykorzystywanych w danym przedsiębiorstwie ze stosowanymi w najważniejszych firmach z branży. 2. **Zarządzanie procesowe** - Planowanie działań i monitorowanie ich przebiegu. Ważnym elementem jest również wychwytywanie błędów popełnianych na różnych etapach procesu i ich naprawianie. 3. **Controlling** - Poszukiwanie informacji, planowanie i sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem firmy. Kierownik w systemie controllingowym ponosi odpowiedzialność za prowadzenie działalności i wyniki osiągane przez przedsiębiorstwo. Podstawowe zadanie kontrolera polega na dokonywaniu oceny działania przedsiębiorstwa. 4. **Outsourcing** - Metoda outsourcingowa polega na zlecaniu firmom zewnętrznym wykonania zadań ważnych dla przedsiębiorstwa. Z outsourcingu korzysta się najczęściej w zakresie księgowości, szkoleń, zaopatrzenia czy obsługi informatycznej firmy. 5. **Zarządzanie przez kompetencje** - W tej metodzie zarządzania wykorzystuje się kompetencje poszczególnych pracowników dla osiągnięcia celów przedsiębiorstwa. Dokłada się starań, by zatrudnieni rozwijali się, np. poprzez uczestnictwo w szkoleniach. 6. **Lean management** - Ustalenie, co klient postrzega jako wartość. Wykonywanie zadań przez pracowników ma na celu dostarczenie nabywcy tego, czego oczekuje. Duży nacisk położony jest na udoskonalanie oferty oraz stałe podnoszenie jakości produktów i usług. ## Efektywność przedsiębiorstwa | Interesariusze | Kryteria oceny efektywności | | ----------------------- | --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Inwestorzy (właściciele) | Zwrot z kapitału, wzrost wartości aktywów | | Pracownicy | Wynagrodzenia, warunki pracy, rozwój zawodowy, stałość zatrudnienia | | Menedżerowie | Wynagrodzenia, rozwój, pozycja, realizacja planów; | | Klienci | Jakość produktów, cena, serwis, zaufanie; | | Dostawcy | Skala zakupów, warunki dostaw, ceny, wiarygodność; | | Kredytodawcy | Stabilność finansowa, terminowość spłat, perspektywy rozwoju; | | Społeczność lokalna | Miejsca pracy, ochrona środowiska, wspieranie inicjatyw lokalnych; | | Państwo | Wpływy podatkowe, przestrzeganie prawa, interes narodowy. | ## Podział przedsiębiorstw ze względu na wielkość - **Tab. Oficjalne kryteria wyodrębnienia przedsiębiorstw według wielkości w UE i w Polsce:** | Kryterium | Mikroprzedsiębiorstwa | Małe przedsiębiorstwa | Średnie przedsiębiorstwa | | ---------------------- | ------------------------ | ------------------------- | ------------------------- | | Średnioroczne zatrudnienie | 0-9 pracowników | 10-49 pracowników | 50-249 pracowników | | Roczny obrót | Nie przekracza 2 mln euro | Nie przekracza 10 mln euro | Nie przekracza 50 mln euro | | Całkowity bilans roczny | Nie przekracza 2 mln euro | Nie przekracza 10 mln euro | Nie przekracza 43 mln euro | - **Średnie roczne zatrudnienie** dotyczy osób zatrudnionych na pełnych etatach, w niepełnym wymiarze godzin, sezonowo i obejmuje: pracowników, osoby pracujące dla przedsiębiorstwa, podlegających mu i uważanych za pracowników na mocy prawa krajowego, właścicieli – kierowników, wspólników prowadzących regularną działalność w przedsiębiorstwie i uczestniczących w zysku przedsiębiorstwa. - **Roczny obrót** określa się przez obliczenie dochodu, jaki przedsiębiorstwo uzyskało ze sprzedaży produktów i świadczenia usług w ciągu roku, który jest brany pod uwagę, po odjęciu rabatów. Obrót należy liczyć bez uwzględnienia podatku od wartości dodanej (VAT) oraz innych podatków pośrednich. - **Całkowity bilans roczny** odnosi się do wartości głównych aktywów przedsiębiorstwa. ## Małe i średnie przedsiębiorstwa - Małe i średnie przedsiębiorstwa cechuje duże zróżnicowanie w zależności od kraju pochodzenia. Kształtujące się czasem w skrajnie różnym otoczeniu geograficznym, kulturowym, ekonomicznym i społecznym MŚP trudno porównywać. - Definicja małego i średniego przedsiębiorstwa opiera się na dwóch kryteriach: ilościowych i jakościowych. Kryteria ilościowe oceny wielkości przedsiębiorstwa mogą dotyczyć nakładów lub efektów. - Przedsiębiorstwo może być małe (duże), ponieważ angażuje niskie (wysokie) nakłady, lub też osiąga małe (duże) efekty. - Spośród kryteriów dotyczących nakładów wykorzystuje się najczęściej: zatrudnienie i kapitał lub aktywa. Kryteria jakościowe do których można zaliczyć: niezależność, własność, organizację i zarządzanie. - Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą uzyskać przewagę nad dużymi podmiotami, szczególnie w sytuacjach: - szybkiej reakcji na zmieniające się otoczenie - otwarcia na wykorzystanie innowacji, które mogą być łatwej weryfikowane przez potrzeby rynkowe - łatwego wchodzenia w układy kooperacyjne przez szybkie organizowanie nowych miejsc pracy - przedsiębiorczego wykorzystania różnego typu szans i okazji rynkowych, o szybkich przepływów informacji wewnątrz przedsiębiorstwa - działalności opartej głównie na zaspokajaniu konkretnych potrzeb zgłaszanych przez lokalny rynek - wyższej konkurencyjności możliwej do osiągnięcia poprzez ścisłą kontrolę oraz redukcję kosztów - **Tab. Wybrane cechy mikro-, małych i średnich w odniesieniu do cech dużych przedsiębiorstw:** | Cechy przedsiębiorstw | Mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa | Duże przedsiębiorstwa | | ------------------------- | --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | ----------------------------------------------------------------------------------------- | | Stosunek własności do zarządzania | Połączenie funkcji własności z zarządzaniem | Rozdział funkcji własności i zarządzania | | Orientacja rynkowa | Rynki charakteryzujące się szerokim zróżnicowaniem w strukturze potrzeb konsumentów i niewymagające dużej podaży | Rynki produktów masowych | | Budowa struktury organizacyjnej | Prosta, niesformalizowana | Złożona, sformalizowana | | Ścieżki decyzyjne | Krótkie | Rozbudowane | | Zasięg rynkowy | Lokalny | Ponadlokalny | | Kontakt z klientem | Bezpośredni | Pośredni | | Rodzaj wykorzystywanych metod produkcji | Niskokapitałochłonne | Zaawansowane, wysokokapitałochłonne | | Możliwość dokonywania zmian w procesie produkcyjnym | Duża | Ograniczona | | Dostęp do zewnętrznych środków finansowych | Ograniczony | Szeroki | ## Wpływ pandemii COVID-19 na koniunkturę - **Rys. Wskaźniki ogólnego klimatu koniunktury według rodzaju działalności w 2020 r.** - Diagram pokazujący przebieg wskaźników ogólnego klimatu koniunktury w 2020 r. w zależności od typu działalności. Linie na wykresie reprezentują następujące sektory: - Przetwórstwo przemysłowe - Budownictwo - Transport i gospodarka magazynowa - Handel hurtowy - Handel detaliczny - Finanse i ubezpieczenia - Informacja i komunikacja - Zakaterowanie i gastronomia ## Typy przedsiębiorstw | Kryterium | Typy przedsiębiorstw | | ---------------------- | ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Cel działalności gospodarczej | - Przedsiębiorstwa zorientowane na zysk; <br> - Przedsiębiorstwa zorientowane na świadczenie usług użyteczności publicznej (mają główne na celu zaspokajanie potrzeb ludności przez wytwarzanie lub świadczenie usług i dóbr publicznych w zakresie: inżynierii sanitarnej, komunikacji miejskiej, zaopatrzenia w energię elektryczną, gazową i cieplną, zarządu państwowymi terenami zielonymi, usług kulturalnych, usług medycznych, edukacji). | | Rodzaj prowadzonej działalności | - Produkcyjne - wytwarzające dobra materialne (produkty i wyroby), również przedsiębiorstwa przemysłowe (przemysłu przetwórczego i wydobywczego), jak i rolne oraz budowlane;<br> - Handlowe - przedsiębiorstwa oferujące handel detaliczny jak i hurtowy;<br> - Usługowe - przedsiębiorstwa świadczące usługi, w tym spedycyjno-transportowe, finansowe, usług gastronomicznych, oświatowych, turystycznych, zdrowotnych, komunalnych, kulturalnych. | ## Sposób zintegrowania procesów i zakładów - **Typy przedsiębiorstw:** - Zintegrowane pionowo - wielofazowy proces wytwórczy od surowca do gotowego produktu, kolejny fazy działalności odbywają się w poszczególnych zakładach; - Zintegrowane poziomo - jednofazowy proces działalności, produkcja np. prostych wyrobów przeznaczonych dla innych przedsiębiorstw do dalszego przetworzenia. ## Rozczłonkowanie organizacyjne i terytorialne - **Typy przedsiębiorstw:** - Przedsiębiorstwa jednozakładowe (to takie, które posiada jedną siedzibę) - nie są podzielone na odrębne jednostki organizacyjne nazywane zakładami, - Przedsiębiorstwa wielozakładowe - podzielone na dwa lub więcej zakłady, prowadzące podobną lub różną działalność gospodarczą, często ze sobą współpracujące w realizacji zadań produkcyjnych lub usługowych, - Przedsiębiorstwa sieciowe - zbliżone do wielozakładowych, różniące się jednak od nich znacznym rozproszeniem terytorialnym oraz wewnętrznym zróżnicowaniem organizacyjnym i prawnym. ## Ewidencja w ujęciu GUS (na podstawie PKD 2007) - **Typy przedsiębiorstw:** - Sekcji A-U – pięciopoziomowa klasyfikacja rozdzajów działalności podmiotów gospodari narodowej: I poziom – sekcji; II poziom – działy; III poziom – grupy; IV poziom – klasy; V poziom – podklasy. Struktura PKD opiera się na statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczych Unii Europejskiej NACE Rev.2. - Np.: Sekcja A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; Sekcja B – Górnictwo i wydobywanie; Sekcja C – Przetwórstwo przemysłowe; Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; Sekcja E – dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; Sekcja F – Budownictwo; Sekcja G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; Sekcja H – Transport i gospodarka magazynowa; Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; Sekcja J Informacja i komunikacja itd.. ## Lokalizacja majątku - **Typy przedsiębiorstw:** - Przedsiębiorstwa krajowe; - Przedsiębiorstwa międzykrajowe. ## Kraj pochodzenia kapitału - **Typy przedsiębiorstw:** - Przedsiębiorstwa z kapitałem krajowym, których wyłącznymi właścicielami są obywatele danego kraju lub krajowe podmioty prawne; - Przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym, których wyłącznymi właścicielami są obywatele innych krajów lub zagraniczne podmioty prawne; - Przedsiębiorstwa z kapitałem mieszanym, których współwłaścicielami są krajowe i zagraniczne osoby fizyczne i prawne. ## Stopień internacjonalizacji działalności - **Typy przedsiębiorstw:** - Przedsiębiorstwo krajowe - nabywa całość swych zasobów oraz sprzedaje całość swych produktów i usług w jednym kraju; - Przedsiębiorstwo międzynarodowe - zlokalizowane jest głównie w jednym kraju, lecz pozyskuje znaczną cześć swoich zasobów lub dochodów z innych krajów; - Przedsiębiorstwo wielonarodowe - nabywa surowce, zaciąga pożyczki, produkuje swoje wyroby i sprzedaje je rynku o zasięgu światowym; - Przedsiębiorstwo globalne - przekracza granice państwowe i nie jest przywiązane do jednego kraju macierzystego. ## Forma własności - **Typy przedsiębiorstw:** - Sektor publiczny, przedsiębiorstwa: państwowe; jednostek samorządu terytorialnego; - Sektor prywatny, przedsiębiorstwa: prywatne; zagraniczne; spółdzielnie. ## Cechy przedsiębiorstwa 1. Jest powoływane nie w celu realizacji jednorazowego przedsięwzięcia, lecz do prowadzenia działalności w sposób trwały (przez dłuższy czas). 2. Zaspokaja swoimi wyrobami lub/i usługami potrzeby innych podmiotów gospodarczych i innych instytucji lub osób fizycznych będących jego klientami. 3. Wymienia produkty lub/i usługi z innymi jednostkami organizacyjnymi lub osobami fizycznymi na zasadzie kupna-sprzedaży. 4. Swoje koszty i obciążające je podatki pokrywa z uzyskiwanych przychodów. Swój stan majątkowy wykazuje w bilansie, a wynik finansowy - w rachunku zysków i strat. 5. Jest instytucją zarobkującą tzn. dąży do uzyskania ze swojej działalności określonych korzyści, w tym najczęściej do maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału. 6. Prowadzi działalność na swoje ryzyko. Odpowiada za wszystkie swoje zobowiązania finansowe. Musi się liczyć z możliwością poniesienia strat, a nawet utraty swego kapitału. 7. Ponosi odpowiedzialność karną za przestępcze działania swych przedstawicieli (pracowników), choćby działania te przyniosły korzyści (nawet majątkowe) przedsiębiorstwu. 8. Samodzielność ekonomiczna: majątkowa – przedsiębiorstwo działa w oparciu o kapitały wydzielone przez przedsiębiorcę; dochodowa - przedsiębiorstwo uzyskuje ściśle określone, rejestrowane dochody; decyzyjna – określone prawem organy przedsiębiorstwa podejmują w granicach tegoż prawa samodzielne decyzje o jego działalności, w tym także o gospodarowaniu majątkiem i wykorzystywaniu dochodów. ## Otoczenie przedsiębiorstwa - To konkretne zjawiska, procesy i podmioty, które oddziałują na przedsiębiorstwo w sposób bezpośredni i które są jednocześnie przedmiotem jej oddziaływań. - **Do otoczenia bliższego (mikrootoczenie)** można zaliczyć: - dostawców (materiałów, półproduktów, wyposażenia technicznego, kredytów, usług, informacji itp.); - odbiorców (wyrobów lub usług); - konkurentów (inne organizacje zaspokajające podobne potrzeby lub mają podobne zapotrzebowanie na świadczenia ze strony otoczenia); - instytucje państwowe i samorządowe bezpośrednio wpływające na przedsiębiorstwo (urzędy skarbowe, lokalne władze administracyjne) oraz wyznaczane przez nie ograniczenia, normy, warunki; - lokalny rynek pracy (nadmiar, dostatek albo niedobór siły roboczej o określonych kwalifikacjach); - czynniki społeczne - związki zawodowe, samorząd gospodarczy, a także: postawy społeczeństwa i jego oczekiwania w stosunku do przedsiębiorstwa. - **Otoczenie dalsze (makrootoczenie)** to zbiór warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikający z tego, że działa ona w określonym kraju i regionie, w pewnej strefie klimatycznej, w danym układzie politycznym, prawnym, systemowym, w danej branży, sektorze. - W przeciwieństwie do warunków właściwych dla otoczenia bliższego, na warunki otoczenia dalszego przedsiębiorstwo nie ma wpływu i nie jest w stanie ich zmieniać. Może jedynie aktywnie na nie reagować, uprzednio je przewidując, rozpoznając i klasyfikując, bądź jako szanse, bądź jako zagrożenia. - **Otoczenie dalsze (makrootoczenie)** zawiera: - otoczenie prawne – zawierające panujący porządek prawny, stopień szczegółowości norm prawnych, zwłaszcza dotyczących powstawania i funkcjonowania przedsiębiorstwa, system rozstrzygania sporów na drodze prawnej; - otoczenie ekonomiczne – na które składają się model gospodarki, tempo wzrostu gospodarczego, polityka monetarna i fiskalna, można powiedzieć, że chodzi tu o otoczenie makroekonomiczne; - otoczenie polityczne – obejmując panujący system polityczny, sposób sprawowania władzy, stopień ingerencji czynników politycznych w inne dziedziny życia społecznego (gospodarkę, kulturę); - otoczenie społeczne – w którym można wyróżnić kilka aspektów: demograficzny (struktura społeczeństwa, tempo przyrostu naturalnego), edukacyjny (poziom wykształcenia ogólnego i zawodowego, system kształcenia) i socjologiczny; - otoczenie kulturowe – obejmuje tradycję kulturową i historyczną danego społeczeństwa, dominujący w nim system wartości, normy etyczne i obyczajowe, poglądy dotyczące stosunków między ludźmi i stosunków władzy; - otoczenie techniczno-technologiczne – zawierające nie tylko wytwory techniki: maszyny, urządzenia, infrastrukturę techniczną, lecz także wiedzę techniczną i technologiczną, z której przedsiębiorstwo może korzystać; ważny jest przy tym nie tylko poziom techniki, ale i tempo jej rozwoju; - otoczenie naturalne – zasoby naturalne, klimat, stopień zniszczenia lub skażenia środowiska. - Każde otoczenie przedsiębiorstwa charakteryzuje pewien zestaw cech: - potencjał – szczególny rodzaj presji, jaką otoczenie wywiera na przedsiębiorstwo poprzez stwarzanie mu układu warunków korzystnych dla jego rozwoju; - złożoność – związana z liczbą i różnorodnością elementów składowych otoczenia; - niepewność i stabilność – cechy wynikające z dynamiki i częstotliwości zmian zachodzących w otoczeniu. Cechy te są względem siebie odwrotnie proporcjonalne, to znaczy im większa jest niepewność otoczenia, tym mniejsza jego stabilność. Potraktowanie niepewności i stabilności jako kryteriów klasyfikacyjnych pozwala na wyszczególnienie trzech specyficznych typów otoczenia: stałego, zmiennego i burzliwego. ## Czynniki rozwoju przedsiębiorstwa - **Wewnętrzne czynniki:** - Umiejętność zarządzania zasobami firmy, - Wiedza, doświadczenie i przedsiębiorczość kierownictwa, - Kompetencje i umiejętności pracowników, - Jakość i cena oferowanych wyrobów i/lub usług, - Sprzedaż i marketing, - Charakter rynku i jego znajomość, - Zdolność do wdrażania postępu technicznego, - Wielkość kapitału, - Zdolności produkcyjne, - Powiązania kooperacyjne, - Zdolność do elastycznego działania, - Poziom rentowności sprzedaży. - **Zewnętrzne czynniki:** - Tempo wzrostu gospodarczego kraju, - Kształtowanie się popytu i podaży na rynku, - Inflacja, - Konkurencja rynkowa, - Dochody ludności, - Dostęp do finansowania zewnętrznego, - Warunki prawne dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, - Polityka celna, - Regulacje systemu finansowo-podatkowego, - Polityka rządu wobec przedsiębiorstw, - Zakres wsparcia finansowego i pozafinansowego państwa, - Kultura przedsiębiorczości. ## Cykl życia przedsiębiorstwa - Każde przedsiębiorstwo podlega pewnym zmianom. Są one zauważalne od momentu rozpoczęcia działalności aż do jej zakończenia. Można wymienić następujące stadia cyklu życia przedsiębiorstwa: - Utworzenie – powołanie do życia przedsiębiorstwa zarówno w aspekcie formalnym (zarejestrowanie działalności), jak i rzeczowym (stworzenie podmiotu zdolnego do tworzenia nowych produktów i usług). - Rozwój – etap zwiększania sprzedaży produktu, wzrostu udziałów w rynku oraz zwiększonej ekspansji terytorialnej. - Dojrzałość – okres stagnacji, składa się z momentów wzrostu i spadku sprzedaży, jest bardzo ważny z punktu widzenia przedsiębiorstwa, gdyż przez decyzje strategiczne może dojść do ponownego wejścia w fazę rozwoju. - Schyłek – okres wyraźnego zmniejszenia produkcji i zmniejszenia udziału w rynku, wynikający np. ze schyłkowości branży, w której działa przedsiębiorstwo. Okres ten jest momentem, gdy przedsiębiorstwo może podjąć decyzję o jej zmianie. - Zaprzestanie działalności – w konsekwencji zamknięcie zakładu po którym najczęściej następuje wyprzedaż majątku. - **Rys. Cykl życia przedsiębiorstwa:** - Diagram pokazujący przebieg cyklu życia przedsiębiorstwa, od momentu utworzenia do zaprzestania działalności, w funkcji czasu. ## Formy zgrupowań przedsiębiorstw - **Kooperacyjne:** - Bezumowne - Umowne - Kooperacyjne: - Zrzeszenia przejściowe (wspólnota wykonawcza, konsorcjum); - Wspólne przedsiębiorstwo; - Alianse strategiczne; - Kartel; - Syndykat. - **Koncentracyjne:** - Przedsiębiorstwa wielozakładowe - trust; - Koncern; - Holding; - Konglomerat. - W powiązaniach (zgrupowaniach) kooperacyjnych powstają ośrodki koordynacyjno-dyspozycyjne, które określają rozmiary i sposoby współpracy. Następuje tu uzgodnienie lub wydzielenie funkcji i przeniesienie ich do wspólnego ośrodka. Przedsiębiorstwa nadal zachowują samodzielność ekonomiczną i prawną. - Ta współpraca może mieć charakter luźnej kooperacji (zrzeszenia przejściowe, wspólne przedsiębiorstwo), jak i silniejszego współdziałania przedsiębiorstw (kartel, syndykat). - W pierwszym przypadku zrzeszenia przejściowe tworzone są do wspólnego prowadzenia określonych przedsięwzięć produkcyjnych lub zaopatrzeniowych, które wymagają współdziałania większej liczby przedsiębiorstw, na własny rachunek i ryzyko, głównie przy budowie wielkich obiektów. Konsorcjum tworzone jest do realizacji ściśle określonego zadania (budowa autostrady), po spełnieniu którego zostanie rozwiązane. - Wspólne przedsiębiorstwo jako forma kooperacji nastawione jest na trwałe działanie niż konsorcjum. Tworzone jest do realizacji określonego zadania, najczęściej w postaci odrębnej jednostki gospodarczej, a zadaniem tym może być: zaopatrzenie, badanie rynku, badania i rozwój. - Alianse strategiczne dotyczą przedsiębiorstw konkurujących względem siebie. Dotyczą współpracy między aktualnymi lub potencjalnymi konkurentami mającej wpływ na sytuację innych konkurentów, dostawców lub klientów, w obrębie tego samego lub pokrewnego sektora. Chodzi tu o wzmocnienie swej pozycji na rynku, wpływ na innych konkurentów, rozwój nowych i kosztownych technologii. Przedsiębiorstwa tak współdziałające czasowo i w określonym obszarze ograniczają rywalizację między sobą. - Kartel jest ściślejszą formą współdziałania. Jest to monopolistyczne porozumienie przedsiębiorstw należących do tej samej branży, które poprzez ograniczanie konkurencji między członkami porozumienia dąży do kontroli nad rynkiem, produkcją, sprzedażą, w celu osiągnięcia wyższej rentowności. Kartel jest formą zgrupowania, w której przedsiębiorstwa są zobowiązane umownie do określonego wspólnego działania. Najczęściej porozumienie dotyczy jednolitych cen, warunków transakcji, limitów działalności. - Syndykat to najwyższa forma organizacyjna kartelu, powstająca wtedy, gdy tworzone jest wydzielone przedsiębiorstwo zbytu, przejmujące od uczestników kartelu wszystkie kontakty z odbiorcami, rynkiem. Syndykat włącza się jako samodzielne, posiadające osobowość prawną przedsiębiorstwo, między wytwórców a użytkowników wyrobów. Zanikają bezpośrednie kontakty przedsiębiorstw kartelowych z rynkiem, ograniczana jest ich samodzielność działania. - Koncentracja jest stałym zjawiskiem towarzyszącym procesom gospodarczym, z różnym natężeniem tego zjawiska w czasie. Przyczyny łączenia się przedsiębiorstw mają charakter: techniczno-produkcyjny wynikający z racjonalizacji działalności gospodarczej przy dużej skali działania; finansowy, gdy chodzi o znaczące powiększenie potencjału finansowego; rynkowy – wzmacnianie pozycji, zdobywanie nowych obszarów, łagodzenie konkurencji. - Koncentracja polega na łączeniu działalności w ramach jednego przedsiębiorstwa. Łączące się, bądź wchłaniane przedsiębiorstwa tracą swoją samodzielność gospodarczą, a czasami i osobowość prawną, powstaje nowa jednostka gospodarująca, podporządkowana jednolitemu kierownictwu. Podstawowymi formami koncentracji przedsiębiorstw są: trust, koncern, holding, konglomerat. - Trust to przedsiębiorstwo wielozakładowe zintegrowane pionowo lub poziomo, lub takie, w którym między zakładami nie występują powiązania produkcyjne. Może być to połączenie samodzielnych przedsiębiorstw, jak też wynik rozwoju wewnętrznego przedsiębiorstwa w postaci wielu zakładów. Jednostki gospodarcze są tu zakładami, czyli nie posiadają samodzielności prawnej. - Koncern stanowi też zgrupowanie jednostek, są one jednak prawnie samodzielnymi jednostkami, przedsiębiorstwami. Samodzielność ekonomiczna tych przedsiębiorstw jest w pewnym stopniu ograniczona przez fakt istnienia jednolitego kierownictwa koncernu oraz powiązań kapitałowych między nimi. W grupie są przedsiębiorstwa wiodące, jak również są jednostki podporządkowane. - Formą zgrupowania przedsiębiorstw podobną do koncernu jest holding, który można określić jako grupę samodzielnych z prawnego punktu widzenia spółek powiązanych kapitałowo, w której to grupie wyróżnia się spółka zarządzająca (spółka matka) oraz spółki podporządkowane (spółki córki). - Konglomerat to forma zgrupowania kapitału do prowadzenia