Zagadnienia z Prawa - PDF

lOMoARcPSD|49789542 Prawo - Zagadnienia do wykładu prof. Wojciecha Góralczyka Podstawy Prawa (Akademia Leona Kozminskiego) Zeskanuj, aby otworzyć na stronie Studocu Serwis Studocu nie jest sponsorowany, ani wspierany przez żaden uniwersy...

lOMoARcPSD|49789542 Prawo - Zagadnienia do wykładu prof. Wojciecha Góralczyka Podstawy Prawa (Akademia Leona Kozminskiego) Zeskanuj, aby otworzyć na stronie Studocu Serwis Studocu nie jest sponsorowany, ani wspierany przez żaden uniwersytet lub szkołę wyższą Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 1. Sposoby definiowania prawa  Prawo definiuje się różnorodnie w zależności od podejścia filozoficznego, społecznego czy praktycznego. o Pozytywizm prawniczy: Prawo to zbiór norm ustanowionych przez państwo, które zapewnia ich przestrzeganie, często groźbą przymusu. o Koncepcje społeczne: Leon Petrażycki definiował prawo jako zjawisko psychologiczne, powstające z emocji i interakcji społecznych. o Prawo naturalne: Postrzega prawo jako wynikające z natury ludzkiej, a nie aktu woli ustawodawcy. o Inne podejścia łączą prawo z moralnością, obyczajami lub normami społecznymi w danej grupie. 2. Norma prawna - pojęcie i elementy składowe  Norma prawna: Reguła postępowania wynikająca z systemu prawnego. Określa, co jest dozwolone, nakazane lub zakazane w określonych sytuacjach.  Elementy składowe: 1. Hipoteza: Opisuje warunki, w których norma znajduje zastosowanie (np. „Jeśli ktoś ukradnie...”). 2. Dyspozycja: Wskazuje, jakie działanie jest wymagane, zakazane lub dozwolone (np. „...powinien zwrócić przedmiot”). 3. Sankcja: Określa konsekwencje za naruszenie normy (np. „...w przeciwnym razie podlega karze więzienia do 5 lat”). 3. Pozytywizm prawniczy  Definicja: Prawo to zbiór norm ustanowionych przez organy państwowe i niezależnych od wartości moralnych czy religijnych.  Główne założenia: o Prawo jest wytworem woli państwa i jest wystarczające samo w sobie. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 o Istotna jest formalna poprawność ustanowienia normy, nie jej zgodność z moralnością. o Przykład: Hans Kelsen i jego „czysta teoria prawa” – prawo należy badać w oderwaniu od czynników społecznych czy moralnych. 4. Norma prawna jako norma społeczna – prawo w świetle poglądów Leona Petrażyckiego  Leon Petrażycki uważał prawo za zjawisko psychologiczne, zakorzenione w emocjach społecznych.  Prawo tworzy się poprzez wspólne doświadczenia i wzajemne oddziaływanie jednostek w grupach społecznych.  Rola państwa: Utrwala normy, które już istnieją w świadomości społecznej, oraz stara się wprowadzać nowe normy, jeśli są one akceptowane przez społeczeństwo.  Prawo w tej koncepcji jest dynamiczne i zmienia się wraz z rozwojem społecznym. 5. Generalność i abstrakcyjność normy prawnej  Generalność: Normy są adresowane do szerokiej grupy podmiotów, a nie do jednostki (np. „Każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia”).  Abstrakcyjność: Normy dotyczą powtarzalnych sytuacji, a nie konkretnych zdarzeń (np. „Sprzedaż wymaga zawarcia umowy”).  Generalność i abstrakcyjność pozwalają na elastyczne stosowanie prawa w różnych sytuacjach, ale wymagają precyzyjnych zasad interpretacji. 6. Prawo a moralność  Relacje między prawem a moralnością różnią się w zależności od doktryny: o Pozytywizm prawniczy: Rozdziela prawo od moralności. Moralność jest uznawana za sprawę prywatną, a prawo za wiążące normy społeczne. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 o Prawo naturalne: Postrzega prawo i moralność jako zintegrowane; prawo pozytywne powinno być zgodne z zasadami moralnymi.  Praktyczne konflikty: Dylematy etyczne w stosowaniu prawa (np. konflikty między obowiązującym prawem a wartościami jednostki). 7. Prawo pozytywne a prawo naturalne  Prawo pozytywne: Tworzone przez ustawodawcę, obowiązuje na danym terytorium w określonym czasie.  Prawo naturalne: Opiera się na uniwersalnych wartościach wynikających z natury ludzkiej lub boskiej. Jest ponadczasowe i niezależne od państwa.  Konflikty: W historii często dochodziło do sporów między zwolennikami prawa naturalnego a pozytywizmu (np. spory o podstawy praw człowieka). 8. Obowiązywanie normy prawnej w czasie i w przestrzeni  W czasie: o Norma obowiązuje od określonego momentu, najczęściej po ogłoszeniu. Przestaje obowiązywać z chwilą jej uchylenia. o Zasada lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) ma chronić stabilność prawa.  W przestrzeni: o Prawo obowiązuje na terenie określonym przez suwerena, np. w granicach państwa. o Wyjątki: Eksterytorialność placówek dyplomatycznych, zasady prawa międzynarodowego. 9. Struktura normy prawnej  Podział: Hipoteza (określa warunki), dyspozycja (nakazuje działanie) i sankcja (ustala konsekwencje).  Normy są wzajemnie powiązane i tworzą spójny system prawa, w którym wyższe normy (np. konstytucja) regulują treść norm niższego rzędu. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 10. Rodzaje sankcji normy prawnej i ich skuteczność  Rodzaje sankcji: o Karne: Kara pozbawienia wolności, grzywna. o Cywilne: Obowiązek naprawienia szkody, unieważnienie umowy. o Administracyjne: Grzywny administracyjne, cofnięcie uprawnień. o Dyscyplinarne: W ramach regulacji wewnętrznych (np. w stosunku do urzędników).  Skuteczność sankcji: Zależy od ich społecznej akceptacji, proporcjonalności i egzekwowalności. 11. Norma prawna a przepis prawa. Rodzaje przepisów prawa  Norma prawna to abstrakcyjna reguła postępowania, podczas gdy przepis prawa to zapis normy w aktach prawnych (np. artykuły w ustawach).  Rodzaje przepisów prawa: 1. Merytoryczne: Określają zasady postępowania. 2. Blankietowe: Odsyłają do innych norm (np. „Zgodnie z rozporządzeniem ministra…”). 3. Odsyłające: Wskazują na inne przepisy w obrębie tego samego aktu. 4. Ustalające sankcje: Określają konsekwencje za nieprzestrzeganie norm. 12. Polityka prawa i technika legislacyjna  Polityka prawa: Dyscyplina naukowa zajmująca się planowaniem i oceną skuteczności norm prawnych w osiąganiu celów społecznych. Przykłady: przeciwdziałanie korupcji, poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego.  Technika legislacyjna: Zasady redagowania aktów prawnych, mające na celu jasność, precyzję i spójność tekstów. Ważnym Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 elementem są reguły dotyczące układu przepisów, definicji i odniesień między normami. 13. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa  Źródła prawa: Sposoby powstawania prawa oraz akty prawne, które zawierają normy prawne.  Rodzaje źródeł prawa: o Formalne: Akty normatywne (ustawy, konstytucje). o Materialne: Procesy społeczne i wartości wpływające na tworzenie prawa. o Historyczne: Dokumenty, które nie obowiązują, ale wpływały na rozwój prawa (np. Kodeks Napoleona). o Nieformalne: Zwyczaj, precedens, doktryna. 14. Zwyczaj i prawo zwyczajowe  Zwyczaj: Długotrwała praktyka społeczna akceptowana przez grupę.  Prawo zwyczajowe: Normy wynikające ze zwyczajów, uznane przez organy władzy jako obowiązujące prawo. Obecnie odgrywa mniejszą rolę, dominują normy stanowione. 15. Precedens jako źródło prawa  Precedens: Wyrok sądu, który wprowadza normę prawną stosowaną w podobnych przypadkach.  Rola precedensu: Istotna w krajach systemu common law (np. Wielka Brytania, USA). W Polsce precedensy nie są formalnym źródłem prawa, ale wyroki sądów wyższych mają znaczenie praktyczne. 16. Umowa jako źródło prawa  Definicja: Umowy mogą być źródłem prawa w określonych przypadkach, np. umowy międzynarodowe regulujące stosunki między państwami. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  W prawie wewnętrznym: Umowy są podstawą stosunków cywilnoprawnych, ale nie stanowią źródła prawa w sensie formalnym. 17. Rola doktryny w tworzeniu i powstawaniu prawa  Doktryna: Poglądy naukowe na temat prawa, formułowane przez teoretyków i praktyków prawa.  Rola: o Interpretacja przepisów i wskazówki dla ustawodawców. o Inspiracja do zmian prawnych. o Podstawa wyroków w przypadkach, gdy brak jasnych regulacji. 18. System prawa stanowionego w Polsce  Prawo stanowione: Tworzone przez organy państwowe (np. parlament).  Cechy systemu polskiego: o Zasada hierarchii aktów prawnych (np. konstytucja > ustawy > rozporządzenia). o Formalizm i wymóg publikacji aktów w Dzienniku Ustaw. 19. Prawo jako system  Prawo jako system: Zbiór norm prawnych tworzących spójny i niesprzeczny układ, którego celem jest regulowanie stosunków społecznych.  Cechy systemu: o Zupełność: Każda sytuacja powinna mieć regulację prawną. o Niesprzeczność: Normy nie mogą być wzajemnie sprzeczne. 20. Elementy systemu prawa. Pojęcie instytucji prawnej  Elementy systemu prawa: o Normy prawne. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 o Gałęzie prawa (np. cywilne, karne). o Źródła prawa.  Instytucja prawna: Zespół norm regulujących określoną dziedzinę życia (np. małżeństwo, własność, umowa o pracę). 21. Zasada zupełności i niesprzeczności systemu prawa  Zasada zupełności: Każda możliwa sytuacja prawna powinna być regulowana przepisami.  Zasada niesprzeczności: Normy w systemie prawa nie mogą być wzajemnie sprzeczne, aby zapewnić spójność i przewidywalność stosowania prawa. 22. Zamknięty katalog źródeł prawa w świetle Konstytucji RP  Konstytucja RP: Wskazuje zamknięty katalog źródeł prawa, co oznacza, że tylko akty wymienione w konstytucji mogą stanowić prawo powszechnie obowiązujące.  Przykłady: ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe. 23. Konstytucja w systemie źródeł prawa RP  Konstytucja RP: Najwyższy akt prawny, będący podstawą systemu prawa.  Rola: o Reguluje strukturę państwa i prawa. o Stanowi podstawę dla ustaw i innych aktów prawnych. o Gwarantuje prawa i wolności obywatelskie. 24. Konstytucje sztywne i giętkie współczesnych państw  Konstytucje sztywne: Wymagają szczególnego trybu zmiany (np. większości kwalifikowanej w parlamencie). Przykład: Konstytucja RP.  Konstytucje giętkie: Mogą być zmieniane w trybie zwykłej ustawy. Przykład: niektóre konstytucje brytyjskie. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 25. Zapewnienie konstytucyjności ustaw w RP  Trybunał Konstytucyjny: Organ kontrolujący zgodność ustaw i innych aktów prawnych z Konstytucją RP.  Rola prezydenta i Sejmu: Prezydent ma prawo do weta, a Sejm może kierować zapytania o zgodność aktu prawnego z konstytucją. 26. Sposoby kontroli konstytucyjności ustaw w różnych państwach  Polska: Trybunał Konstytucyjny bada zgodność ustaw z Konstytucją RP.  USA: Kontrola jest sprawowana przez sądy powszechne, w szczególności Sąd Najwyższy (precedens Marbury v. Madison).  Niemcy: Federalny Trybunał Konstytucyjny kontroluje zgodność prawa z Grundgesetz (Ustawą Zasadniczą).  Francja: Rada Konstytucyjna ocenia ustawy przed ich promulgacją.  Wielka Brytania: Brak formalnej konstytucji, ale kontrola zgodności ustaw odbywa się w ramach interpretacji aktów prawnych przez sądy. 27. Ustawa w systemie źródeł prawa RP  Ustawa: Podstawowy akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, uchwalany przez Sejm i Senat.  Rola ustawy: Reguluje najważniejsze kwestie społeczne, gospodarcze i polityczne, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla konstytucji. 28. Materia ustawowa  Obejmuje sprawy, które ze względu na swoją wagę powinny być regulowane wyłącznie ustawą, np.: o Prawa i obowiązki obywateli. o Organizacja władz publicznych. o Podatki, budżet państwa. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 29. Główne etapy procedury ustawodawczej w RP 1. Inicjatywa ustawodawcza: Prawo zgłoszenia projektu ustawy przysługuje m.in. posłom, senatorom, Radzie Ministrów, prezydentowi oraz obywatelom (min. 100 tys. podpisów). 2. Prace w Sejmie: Projekt jest rozpatrywany w trzech czytaniach. 3. Rozpatrzenie przez Senat: Senat może przyjąć, zmienić lub odrzucić projekt. 4. Podpis prezydenta: Prezydent podpisuje ustawę lub kieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego. 5. Ogłoszenie: Ustawa jest publikowana w Dzienniku Ustaw. 30. Inicjatywa ustawodawcza w RP  Uprawnieni do zgłaszania projektów ustaw: o Prezydent. o Posłowie (min. 15 posłów). o Senat. o Rada Ministrów. o Grupa obywateli (min. 100 tys.). 31. Umowa międzynarodowa - charakterystyka ogólna  Definicja: Porozumienie zawierane między państwami lub innymi podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane prawem międzynarodowym.  Rodzaje: Dwustronne (np. traktaty handlowe) i wielostronne (np. konwencje ONZ).  Ratyfikacja: W Polsce wymaga zatwierdzenia przez parlament i podpisu prezydenta. 32. Umowa międzynarodowa a prawo wewnętrzne RP  Status: Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą parlamentu mają pierwszeństwo przed ustawami krajowymi, jeśli są z nimi sprzeczne. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Integracja z prawem UE: Prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym, w tym umowami międzynarodowymi. 33. Rozporządzenie w systemie źródeł prawa RP  Rozporządzenie: Akt prawny wydawany przez organy wykonawcze (np. Radę Ministrów) na podstawie upoważnienia ustawowego.  Zakres: Reguluje szczegółowe kwestie techniczne, uzupełniające ustawę. 34. Kontrola legalności rozporządzeń  Kontrola jest sprawowana przez: o Trybunał Konstytucyjny: Sprawdza zgodność rozporządzenia z konstytucją i ustawą. o Sądy administracyjne: Mogą uchylić rozporządzenie w przypadku przekroczenia kompetencji. 35. Prawo miejscowe  Definicja: Normy prawne uchwalane przez organy samorządowe lub administrację rządową na danym obszarze (np. województwa, gminy).  Zakres: Dotyczą spraw lokalnych, np. regulacji ruchu drogowego, ochrony środowiska. 36. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące  Przykłady: Uchwały, regulaminy, zarządzenia, które obowiązują tylko w ramach instytucji, która je wydała (np. regulamin pracy w urzędzie).  Charakter: Nie mogą być sprzeczne z aktami prawa powszechnie obowiązującego. 37. Promulgacja aktu normatywnego  Promulgacja: Oficjalne ogłoszenie aktu prawnego, które jest warunkiem jego wejścia w życie. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Dziennik Ustaw: W Polsce publikacja odbywa się w Dzienniku Ustaw RP, co zapewnia dostępność norm dla obywateli. 38. Organy promulgacyjne  W Polsce: Promulgacji dokonuje prezydent RP, a publikacją zajmuje się Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. 39. Utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego  Akt normatywny traci moc w wyniku: o Uchwały uchylającej przez organ, który go wydał. o Upływu terminu obowiązywania. o Uznania go za niezgodny z konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny. 40. Nowelizacja i kodyfikacja prawa  Nowelizacja: Wprowadzenie zmian do istniejącego aktu prawnego.  Kodyfikacja: Kompleksowe uregulowanie danej dziedziny prawa w jednym akcie (np. Kodeks Cywilny). 41. Obowiązywanie prawa (omówienie poglądów)  Pozytywizm prawniczy: Prawo obowiązuje, jeśli zostało ustanowione zgodnie z formalnymi procedurami i przez właściwy organ.  Prawo naturalne: Obowiązywanie prawa pozytywnego jest warunkowane jego zgodnością z uniwersalnymi wartościami.  Koncepcja Leona Petrażyckiego: Prawo obowiązuje, gdy znajduje akceptację w świadomości społecznej i jest przestrzegane przez jednostki. 42. Pojęcie stosunku prawnego  Definicja: Relacja między co najmniej dwoma podmiotami, regulowana przez normy prawne, w której podmioty mają określone prawa i obowiązki. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Przykład: Umowa sprzedaży – sprzedawca zobowiązuje się do wydania rzeczy, a kupujący do zapłaty ceny. 43. Elementy stosunku prawnego 1. Podmioty: Strony stosunku prawnego, np. osoby fizyczne, prawne, państwo. 2. Przedmiot: To, czego dotyczy stosunek prawny (np. rzecz, usługa). 3. Treść: Prawa i obowiązki wynikające z norm prawnych dla każdej ze stron. 44. Nawiązanie, zmiana i wygaśnięcie stosunku prawnego  Nawiązanie: Może wynikać z czynności prawnych (np. zawarcie umowy), zdarzeń prawnych (np. śmierć spadkodawcy) lub decyzji administracyjnych.  Zmiana: Może dotyczyć treści (np. zmiana warunków umowy) lub podmiotów (np. cesja wierzytelności).  Wygaśnięcie: Następuje np. przez wykonanie obowiązków, upływ czasu lub inne zdarzenia prawne. 45. Typy stosunków prawnych 1. Cywilnoprawne: Oparte na zasadzie równorzędności stron (np. umowy). 2. Administracyjnoprawne: Z udziałem organów władzy publicznej (np. decyzje administracyjne). 3. Karnoprawne: Związane z odpowiedzialnością za czyny zabronione (np. proces karny). 46. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych  Zdolność prawna: Zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków; przysługuje każdej osobie fizycznej od urodzenia.  Zdolność do czynności prawnych: Zdolność do samodzielnego dokonywania czynności prawnych (np. zawierania umów). Może być pełna, ograniczona lub wyłączona. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 47. Osoby fizyczne w świetle prawa  Każdy człowiek od urodzenia do śmierci posiada zdolność prawną.  Osoby fizyczne mają zdolność do czynności prawnych w pełnym lub ograniczonym zakresie, zależnie od wieku i stanu zdrowia. 48. Powstanie osoby prawnej  Osoba prawna powstaje przez: o Akt rejestracji: Wpis do odpowiedniego rejestru (np. KRS w Polsce). o Ustawę: Niektóre osoby prawne tworzone są na mocy ustawy (np. uczelnie publiczne). 49. Likwidacja i rozwiązanie osoby prawnej  Likwidacja: Proces zakończenia działalności, polegający na uregulowaniu zobowiązań i rozdysponowaniu majątku.  Rozwiązanie: Formalny akt (np. decyzja sądu, organu założycielskiego) kończący istnienie osoby prawnej. 50. Rodzaje osób prawnych 1. Prawa publicznego: Tworzone przez państwo lub samorządy (np. gminy, szkoły publiczne). 2. Prawa prywatnego: Tworzone przez osoby fizyczne lub inne osoby prawne (np. spółki, fundacje). 51. Organy osoby prawnej i jej reprezentacja  Osoba prawna działa przez swoje organy (np. zarząd spółki, rada fundacji).  Reprezentacja: Organy te występują w imieniu osoby prawnej, podejmując decyzje i zawierając umowy. 52. Skarb Państwa jako szczególna osoba prawna Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Definicja: Skarb Państwa reprezentuje interesy państwa w stosunkach cywilnoprawnych.  Rola: Posiada zdolność prawną, nabywa i zbywa majątek, może pozywać i być pozywany. 53. Jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej  Przykłady: Spółki osobowe (np. spółka jawna), wspólnoty mieszkaniowe.  Charakterystyka: Nie mają osobowości prawnej, ale mogą występować w obrocie prawnym jako odrębne podmioty. 54. Pojęcie organu władzy publicznej  Definicja: Instytucja wykonująca zadania z zakresu administracji publicznej, sądownictwa lub stanowienia prawa.  Przykłady: Rada Ministrów, sądy, Sejm. 55. Rodzaje organów władzy publicznej 1. Stanowiące prawo: Sejm, Senat. 2. Wykonawcze: Rząd, prezydent. 3. Sądownicze: Sądy powszechne i Trybunał Konstytucyjny. 56. Organ władzy publicznej, jego obsada i jego urząd  Obsada organu: Sposób powołania osoby sprawującej funkcję (np. wybory, mianowanie).  Urząd: Instytucja wspomagająca organ w realizacji jego funkcji (np. kancelaria prezydenta). 57. Istota kompetencji organu władzy publicznej  Kompetencja to zakres uprawnień i obowiązków organu.  Przykłady: Minister finansów ma kompetencje do wydawania rozporządzeń w sprawach podatkowych. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 58. Zakres działania, właściwość i zadania organu władzy publicznej  Zakres działania: Obszar, w którym organ może podejmować decyzje (np. terytorialny, rzeczowy).  Właściwość: Określa szczegółowe kompetencje organu, np.: o Rzeczowa: Sprawy określonego rodzaju (np. sądy rodzinne). o Miejscowa: Działalność na danym obszarze (np. starosta powiatu). o Instancyjna: Poziom hierarchii (np. sąd I instancji).  Zadania: Określone w przepisach prawnych, np. wydawanie decyzji, nadzór, realizacja polityki publicznej. 59. Przedmiot stosunku prawnego – rodzaje zachowań w świetle prawa  Przedmiotem stosunku prawnego mogą być: 1. Rzeczy: Przedmioty materialne (np. samochód, nieruchomość). 2. Zachowania: Czynności ludzi (np. dostarczenie towaru, wykonanie usługi). 3. Prawa majątkowe i niemajątkowe: Związane z własnością lub osobistymi dobrami. 60. Czyny, czynności prawne i czynności faktyczne  Czyny: Działania lub zaniechania mające znaczenie prawne (np. wyrządzenie szkody).  Czynności prawne: Świadome działania zmierzające do wywołania skutków prawnych (np. zawarcie umowy).  Czynności faktyczne: Działania bezpośrednio realizujące jakieś zamierzenie, bez tworzenia nowych stosunków prawnych (np. naprawa przedmiotu). 61. Treść stosunku prawnego Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Treść: Zespół praw i obowiązków przysługujących stronom stosunku prawnego.  Przykład: W umowie najmu najemca ma obowiązek płacić czynsz, a wynajmujący zapewnić możliwość korzystania z lokalu. 62. Umowa jako czynność prawna  Umowa: Dwustronna czynność prawna, w której strony składają zgodne oświadczenia woli.  Rodzaje: o Umowy zobowiązujące (np. sprzedaż, najem). o Umowy rozporządzające (np. przeniesienie własności). o Umowy konsensualne i realne. 63. Akt administracyjny  Definicja: Jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji publicznej dotyczące indywidualnej sprawy (np. decyzja o pozwoleniu na budowę).  Cechy: o Wydawany w trybie administracyjnym. o Związany z konkretnym adresatem. 64. Prawo podmiotowe i prawo przedmiotowe  Prawo podmiotowe: Uprawnienia jednostki wynikające z norm prawa przedmiotowego (np. prawo własności).  Prawo przedmiotowe: Zbiór norm regulujących zachowania w społeczeństwie (np. przepisy kodeksu cywilnego). 65. Prawo publiczne i prawo prywatne  Prawo publiczne: Reguluje relacje między państwem a obywatelami, cechuje się nadrzędnością państwa (np. prawo karne, administracyjne). Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Prawo prywatne: Dotyczy relacji między równorzędnymi podmiotami (np. prawo cywilne). 66. Prawo materialne i prawo formalne  Prawo materialne: Określa prawa i obowiązki podmiotów (np. prawo własności).  Prawo formalne: Reguluje tryb dochodzenia i realizacji praw materialnych (np. postępowanie sądowe). 67. Rodzaje postępowań (procedur) przed organami władzy publicznej 1. Sądowe: Proces cywilny, karny, administracyjny. 2. Administracyjne: Procedury dotyczące decyzji administracyjnych (np. wydanie pozwolenia). 3. Mediacyjne i arbitrażowe: Pozasądowe sposoby rozstrzygania sporów. 68. Prawo międzynarodowe publiczne - charakterystyka ogólna  Definicja: Zbiór norm regulujących relacje między państwami oraz innymi podmiotami prawa międzynarodowego (np. organizacjami międzynarodowymi).  Źródła: Traktaty, zwyczaj międzynarodowy, zasady ogólne prawa. 69. Prawo Unii Europejskiej - charakterystyka ogólna  Prawo pierwotne: Traktaty założycielskie (np. Traktat z Maastricht).  Prawo wtórne: Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje.  Zasada pierwszeństwa: Prawo UE ma wyższą rangę niż prawo krajowe. 70. Rozporządzenie i dyrektywa w prawie europejskim  Rozporządzenie: Obowiązuje w całości we wszystkich państwach członkowskich (bezpośrednia skuteczność). Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Dyrektywa: Wymaga implementacji do prawa krajowego; określa cele, ale zostawia swobodę w wyborze środków. 71. Prawo europejskie a prawo Rzeczypospolitej Polskiej  Prawo UE jest nadrzędne wobec prawa polskiego, z wyjątkiem konstytucji.  Polska implementuje prawo unijne do systemu krajowego, zachowując zasady wynikające z Konstytucji RP. 72. Podział współczesnego prawa polskiego na gałęzie  Główne gałęzie prawa w Polsce: 1. Prawo konstytucyjne: Reguluje strukturę państwa, prawa obywateli i podstawowe zasady funkcjonowania systemu prawnego. 2. Prawo administracyjne: Obejmuje normy regulujące działalność administracji publicznej. 3. Prawo cywilne: Dotyczy stosunków majątkowych i osobistych między równorzędnymi podmiotami. 4. Prawo karne: Reguluje odpowiedzialność za czyny zabronione. 5. Prawo pracy: Normy dotyczące stosunków między pracownikami a pracodawcami. 6. Prawo gospodarcze: Reguluje działalność gospodarczą. 7. Prawo międzynarodowe: Obejmuje relacje między państwami oraz prawo UE. 73. Pojęcie i cele wykładni prawa  Wykładnia prawa: Proces interpretacji norm prawnych w celu ustalenia ich znaczenia i zakresu zastosowania.  Cele: o Zapewnienie jednolitego stosowania prawa. o Ustalenie intencji prawodawcy. o Usuwanie niejasności w tekstach prawnych. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 74. Rodzaje wykładni prawa 1. Ze względu na podmiot: o Autentyczna: Dokonywana przez prawodawcę. o Legalna: Dokonywana przez uprawnione organy (np. Trybunał Konstytucyjny). o Doktrynalna: Pochodząca od naukowców i ekspertów. 2. Ze względu na sposób: o Literalna: Zgodna z dosłownym brzmieniem przepisu. o Systemowa: Uwzględniająca kontekst systemu prawnego. o Celowościowa: Skupia się na celu przepisu. 75. Moc wiążąca wykładni prawa  Wiążąca wykładnia: Dokonywana przez organy mające do tego uprawnienia, np. Trybunał Konstytucyjny.  Niewiążąca: Opinia doktrynalna lub interpretacja sądowa, która nie jest powszechnie obowiązująca, ale może być użyteczna. 76. Metody wykładni prawa  Językowa: Analiza dosłownego brzmienia przepisu.  Systemowa: Uwzględnia relacje między przepisami w systemie prawa.  Funkcjonalna: Skupia się na celu normy i kontekście społecznym.  Historyczna: Analizuje kontekst powstania przepisu i intencję prawodawcy. 77. Obowiązywanie i stosowanie prawa  Obowiązywanie: Prawo wchodzi w życie po publikacji i po upływie vacatio legis. Traci moc w wyniku uchylenia lub upływu terminu obowiązywania. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Stosowanie prawa: Proces decyzyjny organów państwa (np. sądów), które interpretują i wdrażają normy prawne w konkretnych sprawach. 78. Sądowe i administracyjne stosowanie prawa  Sądowe stosowanie prawa: Realizowane przez sądy w procesach cywilnych, karnych i administracyjnych, na podstawie interpretacji norm prawnych.  Administracyjne stosowanie prawa: Wydawanie decyzji przez organy administracji publicznej (np. pozwolenie na budowę, decyzje podatkowe). 79. Konstytucyjne podstawy ustroju Rzeczypospolitej Polskiej  Zasady konstytucyjne: o Zasada suwerenności narodu: Władza zwierzchnia należy do narodu. o Zasada demokratycznego państwa prawnego: Prawo ma nadrzędne znaczenie w systemie państwa. o Podział władzy: Na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. o Ochrona praw człowieka: Gwarantowana w konstytucji. 80. Ogólna charakterystyka prawa administracyjnego  Prawo administracyjne: Reguluje organizację i działalność administracji publicznej oraz relacje między organami administracji a obywatelami.  Podział: o Prawo materialne (np. zasady wydawania decyzji). o Prawo proceduralne (np. postępowanie administracyjne). 81. Ogólna charakterystyka publicznego prawa gospodarczego  Definicja: Normy regulujące działalność gospodarczą, ochronę konkurencji i interwencję państwa w gospodarkę. Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542  Przykłady regulacji: Prawo przedsiębiorców, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. 82. Ogólna charakterystyka prawa karnego  Prawo karne: Reguluje odpowiedzialność za czyny zabronione pod groźbą kary.  Podział: o Prawo materialne (co jest przestępstwem i jaką grozi karą). o Prawo procesowe (zasady postępowania karnego). o Prawo wykonawcze (wykonywanie kar i środków zabezpieczających). 83. Prawo cywilne – ogólna charakterystyka prawa rzeczowego  Prawo rzeczowe: Reguluje stosunki związane z własnością i innymi prawami do rzeczy (np. użytkowanie, zastaw).  Główne zasady: o Ochrona własności. o Jawność i pewność obrotu rzeczowego. 84. Prawo cywilne – ogólna charakterystyka prawa zobowiązań  Prawo zobowiązań: Reguluje relacje między stronami wynikające z umów lub innych zdarzeń (np. czynów niedozwolonych).  Rodzaje zobowiązań: Umowy, delikty, bezpodstawne wzbogacenie. 85. Ogólna charakterystyka prawa pracy  Prawo pracy: Reguluje stosunki między pracownikami a pracodawcami.  Zakres: Umowy o pracę, czas pracy, wynagrodzenie, ochrona pracownika.  Podstawowe zasady: Pobrane przez Karyl ([email protected])  lOMoARcPSD|49789542 o Ochrona praw pracownika. o Wolność pracy i prawo do wynagrodzenia. 86. Ogólna charakterystyka prawa własności intelektualnej  Prawo własności intelektualnej: Chroni dobra niematerialne, takie jak utwory literackie, wynalazki, znaki towarowe.  Zakres: o Prawo autorskie. o Prawo własności przemysłowej (patenty, znaki towarowe). Pobrane przez Karyl ([email protected])