PRAWO – wykłady PDF

PRAWO – wykłady Wykład I - Prawoznawstwo dr Katarzyna Marak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu rok akademicki 2024/25  Kwestie organizacyjne Wykaz zagadnień na zaliczenie – w plikach na MS Teams Warunki zaliczenia przedmiotu Konsultacje katarz...

PRAWO – wykłady Wykład I - Prawoznawstwo dr Katarzyna Marak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu rok akademicki 2024/25  Kwestie organizacyjne Wykaz zagadnień na zaliczenie – w plikach na MS Teams Warunki zaliczenia przedmiotu Konsultacje [email protected] Podręcznik: Dąbek, P., Kaźmierczyk, A., Kukuryk, P., Małecka-Łyszczek, M., Mendrek, A., Michałowska, K., Szostak, R., & Wiatrowski, P. (2023). Podstawy prawa dla ekonomistów (B. Gnela, Red.). Wolters Kluwer. https://katalog.ue.wroc.pl/163401622923/ksiazka/podstawy-prawa-dla-ekonomistow?bibFilter=16 w katalogu w Linkach od razu jest przekierowanie do Ibuka Wersja on-line Mail: [email protected] 2  Funkcje prawa Prawo pełni różnorodne funkcje. Zazwyczaj mówi się o następujących funkcjach prawa: funkcja organizacyjna – innymi słowy porządkująca. Polega ona na tym, iż prawo bardzo często wskazuje sposób postępowania, gdy ten nie jest określony. Określenie należytego sposobu postępowanie pozwala tak kształtować podmiotom prawa swoje zachowanie być mogły być pewne, iż spotka się ono z aprobatą; funkcja ochronna – polega ona na zabezpieczeniu i realizacji kluczowych dla kondycji ludzkiej wartości. Są to przede wszystkim takie wartości jak ludzkie życie, zdrowie, wolność, własność; funkcja kontrolna i represyjna – polega na zastosowaniu przymusu, jeśli podmioty prawa nie postępują w sposób określony przez prawo; funkcja wychowawcza – sprowadza się do kształtowaniu3  Pojęcie państwa Elementy definicji państwa: 1) terytorium, Terytorium państwa jest trójwymiarową przestrzenią, na która składają się: a) obszar lądowy, b) obszar morski (morskie wody przybrzeżne, czyli morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne), c) wnętrze ziemi, d) przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim, to terytorium państwowego nie zalicza: pokładów statków morskich i powietrznych oraz ambasad i urzędów konsularnych, 2) ludność zamieszkująca to terytorium, 3) władza suwerenna, która ma charakter władzy najwyższej. Władza suwerenna – niezależna od jakiejkolwiek innej władzy wewnętrznej ani zewnętrznej. Przesłanką państwowości nie jest samo posiadanie organów państwowych ale możliwość sprawowania przez nie efektywnej władzy nad terytorium oraz zamieszkującą je ludnością; czasowa utrata władzy, np. okupacja nie powoduje utraty państwowości  Pojęcie prawa, normy prawnej i przepisów prawnych Prawo oznacza zbiór norm prawnych obowiązujących w danym państwie. Realizacja norm prawnych zagwarantowana jest możliwością zastosowania przymusu państwowego. Norma prawna to wypowiedź będąca regułą postępowania, tj. określająca sposób zachowania się swoich adresatów. W przypadku norm prawnych występuje zazwyczaj sankcja zinstytucjonalizowana, dodatkowo poparta przymusem państwowym. Ustawodawca stanowiąc prawo tworzy akty normatywne (np. ustawy) złożone nie z norm prawnych, ale z przepisów prawnych, na które składają się jednostki redakcyjne takie5  Budowa normy prawnej Trójelementowa struktura normy prawnej zakłada, iż na normę prawną składają się trzy elementy: hipoteza, dyspozycja i sankcja. 1. Hipoteza normy prawnej wskazuje zakres zastosowania danej normy prawnej, tj. okoliczności, w których powinna mieć ona zastosowanie. Hipoteza normy wskazuje zatem adresata normy, a także takie warunki jak miejsce oraz czas. 2. Dyspozycja normy prawnej to ta część normy prawnej, która wskazuje jakie postępowanie jest zakazane, nakazane lub dozwolone. 3. Sankcja normy prawnej określa konsekwencje, jakie nastąpią jeśli w warunkach hipotezy adresat nie 6 postąpi w sposób zgodny z dyspozycją.  System prawny System prawa (system prawny) – termin wieloznaczny z zakresu teorii prawa - - Całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne. Oznacza pewien uporządkowany układ powiązanych ze sobą elementów (najczęściej norm prawnych). Można mówić o systemie prawnym poszczególnych państw, systemie określonej gałęzi prawa czy systemie źródeł prawa. 7  System prawny System prawny jest uporządkowany zarówno pionowo, jak i poziomo. Pionowe uporządkowanie norm prawnych w systemie prawa wiąże się ściśle z ich obowiązywaniem. Uporządkowanie tego rodzaju opiera się na relacji hierarchicznej między normami prawnymi. Owa hierarchia norm prawnych jest pochodną hierarchii źródeł prawa. Uporządkowanie poziome systemu prawa opiera się z kolei na podziale systemu na prawo publiczne i prywatne, na prawo materialne i procesowe oraz na gałęzie prawa. Ten rodzaj uporządkowania systemu prawa jest uwarunkowany historycznie 8  Podziały systemu prawa 1. Prawo publiczne i prawo prywatne (należy przygotować w oparciu o podręcznik) 2. Prawo materialne, procesowe i ustrojowe Prawo materialne określa to, jak należy postępować, a prawo procesowe dotyczy warunków stosowania sankcji, gdyby norma prawa materialnego została naruszona lub też konieczna okazała się decyzja organu państwowego, takiego jak sąd lub organ administracji państwowej. Ściśle powiązane z prawem procesowym jest prawo ustrojowe. Określa ono organizację organów państwowych, takich jak organy administracji publicznej oraz sądownictwo. Przykładem aktu normatywnego o charakterze ustrojowym jest ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych 9  Podział prawa na gałęzie 3. Gałęzie prawa Podstawowe gałęzie prawa występujące w systemie prawa Rzeczpospolitej Polskiej: 1) prawo konstytucyjne 2) prawo cywilne 3) prawo rodzinne i opiekuńcze 4) prawo pracy 5) prawo administracyjne 6) prawo finansowe 7) prawo międzynarodowe publiczne 8) prawo karne 9) prawo procesowe 10  Podział prawa na gałęzie 1) Prawo konstytucyjne – to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa. Podstawowym jego źródłem jest ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r. Prawo to reguluje działania najważniejszych instytucji wymienionych w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli. 2) Prawo cywilne – to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy formalnie równorzędnymi podmiotami prawa. Wprowadza ład w stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz w niektóre sprawy niemajątkowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, praw autorskich i związane z nimi roszczenia majątkowe. 3) Prawo rodzinne – to zespół norm regulujących stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, krewnymi stosunki między rodzicami i dziećmi oraz wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli. 11  Podział prawa na gałęzie 4) Prawo pracy – to zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą a pracownikiem na tle świadczonej pracy Zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płacy. W jego zakresie znajdują się także zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. 5) Prawo administracyjne – to zespół norm regulujących strukturę organów administracji publicznej oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów. Stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji publicznej. 6) Prawo finansowe – to zespół norm dotyczących finansów publicznych i zajmujących się nimi instytucji. Dotyczy ono budżetów, podatków i opłat, działalności 12 banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji  Podział prawa na gałęzie 8) Prawo karne - jest zbiorem norm określających, co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka kara grozi za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematyka wykroczeń (ujęta w odrębnym kodeksie) oraz prawo karne wykonawcze. 9) Prawo procesowe - (cywilne, karne) - stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Odmiennym systemem regulującym tok postępowania przed organami administracji publicznej są normy zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Z prawem procesowym łączy się zbiór przepisów dotyczących organów ochrony prawnej, sądownictwa, prokuratury, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz organów wykonawczych sądownictwa i organów ścigania. 13