Parazitler: Derleme (PDF)

Nematodlar Bağırsak nematodları ,konağa giriş yollarına göre sınıflandırılabilir: Oral yolla 1)Yumurta ile alınanlar :Enterobius Cestodlar ve...

Nematodlar Bağırsak nematodları ,konağa giriş yollarına göre sınıflandırılabilir: Oral yolla 1)Yumurta ile alınanlar :Enterobius Cestodlar ve vermicularis,Ascaris trematodlar lumbricoides.Trichuris trichiura plathelment(yassı 2)Larva ile alınan:Trichinella spp. helment) olduğundan Larvaların deriden kolaylıkla girmesiyle:Strongyloides stercoralis nematodlardan ,Ancylostoma duodenale ve ayrılabilir.Çünkü transverskesit alırsak Necator americanus(Çengelli nematodların yuvarlak olduğunu görürüz. solucanlar). Enterobius vermicularis(Kıl kurdu) Erkek nematodların arka ucu kıvrıkAr. Erişkin erkek:3-5 mm ve dişi: 9-12 mm,çekum.apendiks ve ince bağırsak son kısmı ,kalın bağırsakta yaşar.Dişiler rektuma iner.Ağzında 3 dudak yapısı bulunur. Yumurta(50-60 µm x 20-30 µm) ,asimetrik,”D” şeklinde ,kalın kabuklu şeffaf ve içinde embriyo var. Dişilerde gece anüsün dışına çıkarak perianal bölgeye ,deri üzerine yumurtalarını bırakır. Genelde o günün sabahına yumurta enfektif form kazanır bu yüzden enfekte olan kişilerde peri anal bölge kaşıntısı olur. Kıl kurtları yumurtalarını perianal bölgeye bıraktıkları için dışkıda yumurtalara rastlanma oranı düşüktür bu yüzden dışkı incelemesi yapılmaz.Bunun yerine Selofan bant yöntemi kullanılır.Tek örnekte saptama düşükken birkaç örnekte kesin sonuç verir.  Örneğin düzgün alınması çok önemli.Hastaya iyice açıklanmalı.Hastanın sabah uyandığında yataktan çıkmadan Selofan bandın yapışkan kısmını perianal bölgeye yapışArıp çekmesi gerekiyor.Dışkı bulaşmamalı.Daha sonra kabarcık kalmayacak şekilde eliyle sıvazlayarak lamın üzerine band yapışArılır.Laboratuara geSrilir. Ascaris lumbricoides Kıvrık olan erkekSr.Daha çok ince bağırsakta bulunur ve serbest dolaşır. Erkek:15-20 cm x 2-4mm (arka uç ventrale doğru kıvrık ve spikül yapısı) Dişi:20-35 cm x 4-6 mm Vücut yüzeyinde kalın bir küSkül tabakası ile kaplı ve ağzında Spik 3 dudak yapısı bulunur. Yumurta;oval,kalın kabuklu bir yumurtadır.FerSlize(döllenmiş) yumurtaların kabuklarının dışındaki zar girinSli.FerSlize yumurta→ 45-75 µm çıkınAlı. Dış kabuğunu kaybedince dekorSke hale geliyor.FerSlize yumurtadan daha büyük ve şekilsiz. Trichuris trichiura Trichuris trichiura(Kamçılı solucan) Kalın bağırsakta yaşar.Vücudunun ön kısmı (2/3) kıl gibi ince ,diğer arka kısmı ise bir kamçının sapına benzer şekilde kalındır. Yumurta(50 µm x 25 µm) sarı kahverengi renkte,kalın kabuklu,iki ucunda mukus Akaçları (limona benzer) olan ,tanınması oldukça kolay Spik bir yumurtadır. Parazitler ön kısımları çengel şeklinde kıvrılmış olduğu için “çengelli, kancalı” ismi alır. Erişkinlerinde yuvarlak, kuvvetli bir ağız kapsülü bulunur ve parazit bu kapsül yardımıyla ince bağırsak mukozasına yapışır. Ağız kapsüllerinde kesici yapılar ve erkeklerinde kaburgalı çiftleşme kesesi (bursa copulatrix) bulunur. Yumurta (40µmx60µm), blastomerlidir ve çeper ile blastomer arasında bir boşluk bulunur.  Dışkıda larvalar görülebilirken yumurta görülmez !!!!Dışkıya larva atan tek nematod olmakla beraber bu özelliği ile insan içerisinde çoğalan tek nematodtur.Dışkıda görülen larvalar rhabdidiform iken toprakta evrimleşerek filariform forma dönüşürler Baermann Huni Yöntemi Yöntemin esası nematodun harekeSne dayanır. Yöntem basit olarak huni, ucuna takılan plasSk bir boru ve bu borunun alt kısmındaki bir kıskaçtan oluşur. Kağıt mendilin içine dışkı yerleşSrilir. Huni ılık su ile doldurulduktan sonra 2 saat sonra hortumun ucundaki kıskaç açılarak az miktardaki su ile birlikte nematodlar toplanmış olur. Erişkinleri bağırsakta,larvaları kas hücrelerinde yerleşmiştir. Erişkinleri, subkutanöz bağ dokusundaki fibrotik nodüllerde (onkoserkoma) bulunur Wuchereria bancrofti Erişkinleri lenf damarlarında yaşar. Dişi ve erkek solucanlar, genellikle abdominal ve inguinal lenfatikler ve testiküler dokuda beraber kıvrılmış bir şekilde bulunurlar. Mikrofilaryalar kana verilir ve noktürnal bir periyodisite gösterir. Erkek: 35x0,1 mm, Dişi: 90x0,25 mm ve 300 µm uzunluğunda ve kılıflı olan mikrofilarya doğururlar. Vivipardırlar. Mikrofilaryalar, şeffaf ve renksizdir. Mikrofilaryaların ön ucuna ve arka uçtaki çekirdeklerine Beyza Tutku Tuzlugöl bakılarak ve kılıflı olup olmadıklarına göre cinsler arasında ayrım yapılabilmektedir. sivrisineklerdir. Kınlı/kılıflı larvaya sahiptir. LAB-Dışkının Parazitolojik İnceleme Yöntemleri Prof. Dr. Gülay ARAL AKARSU DIŞKININ PARAZİTOLOJİK İNCELENMESİ Dışkı, bağırsak parazitlerini saptayabilmek ve ayırt edebilmek için en önemli klinik örneklerden bir tanesidir. Bunun dışında sindirim sistemine ait başka örnekler de kullanılabilmektedir. Kültür ve biyokimyasal yöntemlerle saptama parazitolojide çok kullanılabilen yöntemler değildir. Çünkü parazitler ökaryotik canlılar olduğu için kültür ortamlarının çok zengin olması gerekiyor ve çok zor ürüyorlar. Dışkı, karışık bir örnektir. Yenilen içilen şeylerin artıkları, konak sindirim sistemine ait hücreler(eritrosit,lökosit…), konak mikrobiyatasında yerleşik olarak bulunan maya mantarları gibi hücreler, bakteriler tanıyı karmaşık hale getirmektedir. Bu yüzden, dışkıda normalde ne görebileceğimizi, bunların parazitlerle nasıl karışabileceğini ve parazit morfolojisini iyi bilmemiz gerekiyor. Dışkıda bulunan patojen olmayan ama normalde olmaması gereken parazitleri saptamak ve tanımlamak da önemlidir. Çünkü genellikle fekal-oral yolla bulaşan bu parazitlerin patojen olmayanları bile saptansa, bu hasta kontamine yiyecek içecek tüketiyor demektir ve hasta uyarılmalıdır. Dışkıda bulunan parazit evrim şekilleri; a) İntestinal protozoa (Giardia, Entamoeba, vs.) - Trofozoit - Kist b) İntestinal helmintler (Ascaris, Taenia, vs.) - Yumurta - Larva - Erişkin (segmentler) Sadece erişkin helmintler makroskopik olarak görülebilmektedir. Diğer tüm evrim şekilleri mikroskobik olarak gözlenebilir. LAB-Dışkının Parazitolojik İnceleme Yöntemleri Prof. Dr. Gülay ARAL AKARSU Laboratuvarda klinik örneği işleme sürecine analitik süreç; örneğin alınması ve laba getirilmesine kadar olan sürece pre-analitik süreç denir. Pre-analitik sürecin doğru uygulanması oldukça önemlidir. Aksi halde tanıda ve tedavide yanlışlık olabilir. Dışkı örneklerinin toplanması; -Baryumlu bağırsak grafisi çekilecekse, öncesinde veya 10 gün sonra alınmalı. (Baryum parazit evrim şekillerini etkilediği için ve identifikasyonunu zorlaştırdığı için) -Antibiyotikler, mineral yağı, bismut, anti-malaryaller, emilimi olmayan anti-diyareiklerin alınmasından 1-2 hafta sonra örnek alınmalıdır. Bağırsak parazitlerinin rutin tanısında en fazla karşılaşılan sorun, bağırsak parazitlerinin aralıklı ve düzensiz olarak atılıyor olmasıdır. Bağırsaktaki döngüleri 10 gün civarındadır. 10 gün içerisinde en az 3 defa dışkı örneği alırsak bu sorunu minimuma indirgemiş oluruz. - Aynı günde 2 defa alınan dışkı sayılmıyor. ( sulu ishal istisna) - Arka arkaya 3 gün veya birer gün boşlukla 3 dışkı örneği toplanması önerilir. - 10 gün içinde alınmalı. Süre uzarsa dışkı örneği sayısı da arttırılmalıdır. -Dışkı örneği alınan kap temiz olmalı fakat steril olmasına gerek yok. -Dışkı örneğine su ve idrar bulaşmamalı. -Kaplar mutlaka etiketlenmeli -En kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalı. Toplanan dışkı örneklerinin incelenmesi; Dışkının kıvamı çok önemlidir. Hangi parazitin aranacağı konusunda yönlendirir. Parazitin hangi evrim şekillerini görebileceğimiz hakkında da fikir verir. Dışkı kıvamı kabaca 3’e ayrılabilir. - Katı, şekilli dışkı - Yumuşak kıvamlı dışkı (şekilsiz) - Sulu dışkı LAB-Dışkının Parazitolojik İnceleme Yöntemleri Prof. Dr. Gülay ARAL AKARSU Sulu dışkı ve şekilsiz dışkıda genellikle trofozoid evrim şekillerini taşıdıkları için, uzun süre sonra laboratuvara gelirse parazit tanıya güvenilirlik azalır. Parazitlerin yapılarının bozulmasına, hareketlerini kaybetmesine veya daha ileri evrim aşamasına geçmesine neden olur. Dışkı hemen laboratuvara getirilemeyecekse fiksatif (saklama solüsyonu) ile karıştırılarak bekletilmelidir. Fiksatifler, kalıcı boyamadan önce de kullanılmaktadırlar. Aynı zamanda parazitleri de öldürdükleri için bunlar kontaminasyonu da engellemektedir. En sık kullanılanlar; - Schaudinn-PVA - SAF Dışkı laboratuvara geldiğinde önce göz ile makroskopik olarak incelenir. - Dışkının yüzeyinde ve içinde makroskopik parazitler aranır. Özellikle helmintler görülebilir. - Kan/ mukus/ yağ varlığı aranır - Kıvama bakılır. Sıvı dışkı: protozoon trofozoitleri Yumuşak dışkı: protozoon trofozoitleri ve kistleri Şekilli dışkı: protozoon kistleri Tüm dışkılarda: Coccidian ookistleri, helmint erişkin, yumurta ve larvaları gözlenebilir. Daha sonra mikroskobik incelemeye geçilir. Mikroskobik incelemede 3 yöntem kullanılır; - Direkt preparat ( nativ-lügol) - Konsantrasyon ( zenginleştirme, yoğunlaştırma) - Kalıcı boyama Çoğu zaman bu yöntemlerden sonra parazitlerin çoğuna tanı koyulabiliyor. Ancak bazı parazitler için daha ileri tetkikler yapılması gerekiyor. Mesela immünolojik tanı yöntemleriyle antijen saptanması gibi veya moleküler tanı yöntemiyle DNA saptanabiliyor. Direkt preparat (nativ-lügol) : - 1 damla SF ( hareketli) ve 1 damla iyodin (iç yapıları daha belirgin) ile incelenmeli. - Dışkı SF ve lügol içinde süspanse edilir. - Lamelle kapatılır. - İnce bir preparat hazırlanır. Fazla dışkı konulursa hücreler üst üste görülür ve ayırt etme şansı azalır. Yeterli miktarda konmalı. Ne az ne çok. - Protozoon trofozoitleri incelenir. - Kalıcı boyama ile desteklenmeli. Trofozoitlerin morfolojileri ve iç yapıları tanınır. - Protozoon trofozoitleri/kistleri, helmint yumurtaları larvaları, konağın lökositleri eritrositleri, mantarlar, fekal debris görülebilir. LAB-Dışkının Parazitolojik İnceleme Yöntemleri Prof. Dr. Gülay ARAL AKARSU Yoğunlaştırma Yöntemleri: Taze mi yoksa fiksatifli dışkı mı kullanacağımıza laboratuvar şartlarımıza göre karar veriyoruz. Eğer dışkıyı taze incelemeyeceksek sonradan yapacağımız testlere uygun fiksatifler kullanmamız gerekiyor. Aşağıdaki yöntemler kullanıldıktan sonra normal nativ preparat hazırlar gibi hazırlanır ve mikroskopta incelenir. 2 temel prensip vardır: -çöktürme: daha az yoğun bir sıvıyla dışkı karıştırılır. Santrifüj yardımıyla parazit hücreleri çöktürülür. Çökeltiden preparat hazırlanır. -yüzdürme: daha yoğun bir sıvıyla dışkı karıştırılır. Parazit hücreleri sıvının yüzeyinde toplanır. Yüzeyde toplanan sıvı incelenir. dezavantajı: yüzdürme yoğun bir sıvıyla yapıldığı için bu sıvının dansitesi parazitlerin şekillerini bozup tanınmaz hale getirebiliyor. Ve bazı helmint yumurtaları ağır olduklarından dolayı yüzmeyebiliyorlar. FLOTASYON (YÜZDÜRME) YÖNTEMİ: Bu yöntem için farklı aletler de kullanılabilir ama buna özel tasarlanmış bir kabı vardır. Tuzlu doymuş su bu kabın mavi kapağını dolduracak miktarda beyaz kısmına doldurulur. Kaşıklı süzgeçle kaşığı dolduracak kadar dışkı alınır ve doymuş tuzlu su içerisine karıştırılır. Tırnaklı süzgeç kısmı ve vidalı mavi kapak kısmı beyaz gövdeye kapatılır. Kap çalkalanarak iyice karışması sağlanır. Kap ters çevrilir ve büyük partiküller süzgeçte kalacak şekilde ters çevrilir. Kap açılır, lamel batmayacak şekilde dışkılı suyun üzerine konulur. Yarım saat beklenir. Bu süre sonunda pensetle lamel alınır ve lama kapatılır. 10luk objektifle incelenir. FORMALİN-ETİL ASETAT (ÇÖKTÜRME): en sık kullanılan yöntemdir. Dışkı formalin içine bir miktar dışkı karıştırılır. Yarım saat kadar bekletilir. Burada amaç fiksasyondur. Dışkı karışımı çift kat gazlı bezden süzülür ve santrifüj edilir. Çökelti ayrılır ve üstüne 7 ml formalin ve 3 ml etil asetat koyulur ve karıştırılır. Tekrar santrifüj edilir. 4 tabakalı bir görünüm elde edilir. İşimize yarayacak olan kısım dipteki çökeltideki parazitler. Eğer çökelti çok katıysa SFle inceltiyoruz ve preparat hazırlayıp inceliyoruz. Konsantrasyon yöntemiyle: protozoon kistleri, coccidian ookistleri, helmint yumurta ve larvaları incelemek amaçlanır. En uygun santrifüj devri ve süresi 500xg’de 10 dakikadır. Tespit yapılmasının amacı: protozoon trofozoitlerinin morfolojisini korumak ve helmint yumurta ve larvalarının daha ileri gelişimini engellemektir. 3’e 1 oranda fiksatif:dışkı ile tespit yapılır. Fiksasyonun dışkı alındığı anda yapılması önemlidir. Fiksatif seçerken uygulanacak yöntemi göz önünde bulundurmalıyız. Hangi fiksatif hangi yöntemle uyumludur?: SAF: hem konsantrasyon hem kalıcı boyama %10 formalin: konsantrasyon Schaudinn+PVA: boyama ! fiksatifli dışkılarda hem trofozoitleri saptamak hem de ayırt etmek için boyamak gerekir. LAB-Dışkının Parazitolojik İnceleme Yöntemleri Prof. Dr. Gülay ARAL AKARSU Kalıcı boyama için dışkı yayması hazırlanırken üstten bakıldığında alttaki yazının okunabileceği şekilde yayılması önemlidir. Boyalı preparat incelenirken immersiyon objektifinde en az 300 alan taranır. Böylece parazitler gözden kaçmamış olur. Tedavi sonrası takip, protozoon enfeksiyonları için 3-4 hafta sonra, tenia (helmint) için 5-6 hafta sonra, immünolojik testlerden 7-10 gün sonra yapılır. ÖZEL İNCELEME YÖNTEMLERİ: Selofan Bant (Anal Bant) Yöntemi: enterobius vermicularis (kıl kurdu). Baermann Huni Yöntemi: strongyloides stercoralis. Nativ preparat incelerken mikroskop ayarları: diyafram kısık, kondansatör aşağıda Boyalı preparat incelerken: diyafram açık, kondansatör yukarıda http://www.parasite-diagnosis.ch/web/11113 Zeynep Deniz ERGÜZEL/Sıla DİNÇ