Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Ders Notları PDF

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem 1 PARAZİTOLOJİDE TEMEL KAVRAMLAR Sunum Sahibi Fotoğraf VE PARAZİT – KONAK İLİŞKİSİ...

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem 1 PARAZİTOLOJİDE TEMEL KAVRAMLAR Sunum Sahibi Fotoğraf VE PARAZİT – KONAK İLİŞKİSİ Prof. Dr. Soykan ÖZKOÇ Parazitoloji AD  SİMBİYOZİS o Symbiosiz (Sym; birlikte – Bios; yaşam) German de Bary in 1879 o Farklı türden iki canlının bir arada yaşaması 1. canlı 2. canlı 1 - Kommensalizm - 2 – Mutualizm 3 - Parazitizm 1.Kommensalizm 2. Mutualizm (Sığıntılık) (Yardımlaşma) Trichomonas gingivalis Termit- barsaklarındaki kamçılılar Entameoba coli Flora bakterileri  3. Parazitizm (Asalaklık) Latince anlamı; para; yanında / sitoz; besin TÜM PARAZİTLER PARAZİT Yaşamının bir kısmında veya tüm yaşamı boyunca kendinden büyük canlı üzerinde veya içinde yaşayan, orada büyüyüp çoğalan ve konağa zarar veren canlılara denir.Parazitik canlıhayatınındevamı için konak rganizmaya mutlak veya belli derecelerde bağımlıdır. KONAK Parazitin üzerinde yaşadığı, büyüyüp çoğaldığı ve parazitten zarar gören canlıya denir.  PARAZİTİZM Parazit + Konak İdeal parazit ne öldürür ne de ondurur.  KONAK ÇEŞİTLERİ Kesin konak Ara konak (Son konak) Kesin konak Ara Konak : Parazitin erişkin Parazitin erişkin veya eşeyli dönemini olmayan ya da barındıran konaktır eşeysiz şeklini barındıran konaktır Parazitin konağına bağımlılık derecesi konak özgüllüğü olarak tanımlanır. Konak özelliği yüksek olan konaklar o parazititn rezervuar konağı da olurlar T. cruzi yaban hayvanları Parazitlerin hayat döngüleri HAYAT DÖNGÜSÜ (EVRİM) Hayatı boyunca geçirilen anatomik, fizyolojik ve biyokimyasal dönemlerin tümüne; parazitin belli bir hayat döneminden başlayıp tekrar o döneme gelmesine denir. Parazitlerin hatyat döngülerinde; konak zinciri, toprakta faklılaşan dönemlerinin olup olmaması, konağa ulaşım yolları, konak vücudundaki yerleşim yerleri önem taşır. Çiler 8 PROTOZOONLARDA Trofozoit Prekist Kist Trofozoit HELMİNTLERDE Erişkin Yumurta Larva Erişkin Erişkin Larva Erişkin ARTRAPODLARDA Erişkin Yumurta Larva Pupa Erişkin Erişkin Yumurta Nimf Erişkin Erişkin Yumurta Larva Nimf Erişkin Çiler 9 1. Monoksen parazitler →parazitin evriminde tek konak var (ara konak yok) 2. Heteroksen parazitler → evrimde çok konak var (Kesin konak + Ara konak) - Diheteroksen (Kesin konak + tek ara konak) Taenia saginata İnsan → Sığır → İnsan - Poliheteroksen (Kesin konak + birden çok ara konak) Diphylobothirum latum İnsan → Cyclops (su piresi) → Tatlı su balıkları → İnsan  İNSAN İnsan kesin İnsan ara konak konak olabilir Tesadüfi konak olabilir olabilir Echinococcus granulosus’ larvası Taenia saginata Miyaz erişkini  KONAK ZİNCİRİ Taenia saginata Taenia soliıum 12 PARAZİTLİK ÇEŞİTLERİ NELERDİR? PARAZİTLİK (Konakta yerleşme yerlerine göre) Ektoparazitizm Endoparazitizm (Giardia intestinalis) (Bit, pire, kene, sivirisinekler) (Toxoplasma gondii_intrasellüler )  PARAZİTLİK (Konağa olan gereksinimine göre) Zorunlu (obligatory) İstemli (fakültatif) parazitlik parazitlik Bazı barsak amipleri Bazı göz amipleri ( Entamoeba histolytica (Acanthamoeba sp Ascaris lumbricoides Naeglaria fowleri) Plasmodium sp.)  PARAZİTLİK (Konakta yaşadığı süreye göre) Devamlı (permanent) Dönemli (periodik) Geçici(temporary) parazitlik parazitlik parazitlik Parazit, hayatı boyunca Hayatının sadece belli bir Sadece beslenmek veya belli bir konak vücudunda yaşar. döneminde parazitik hayatı gereksinimini karşılamak üzere sürdürür. konak vücuduna gelir. Konak dışında uzun süre Parazititk ve özgür yaşam döngüleri canlı kalamaz. birbirini izler. Konağı bulduğu durumlarda parazitlik yapar. Çengelli solucanlar - imagonal); (Sarcoptes scabiei) miyaz sinekleri - protelean) (sivrisinekler) DİĞER PARAZİTLİK ÇEŞİTLERİ  Hiperparazitizm (Konağın kendi de parazit; sivrisinek,plasmodiıum)  Süperparazitizm (Konak aynı cins ile ikinci kez enfekte)  Multiparazitizm (Birden fazla parazit)  Otoinfeksiyon  Pseudoparazitizm (Kendini enfekte etme) (Yalancı parazitlik) Enfektif olmayan formun alınması  VEKTÖR Bir omurgalıdan diğer omurgalıya (insana) parazit taşıyan artropodlara (eklem bacaklılara) denir  VEKTÖRLÜK ÇEŞİTLERİ MEKANİK BİYOLOJİK Taşıyıcı Taşıyıcı+Konak Taşıyıp sokarak Taşıyıp yutularak ÜRETİCİ Cyclops-Dracunculus medinensis Pire-Yersinia pestis Cyclops-Diaptomus: Dyphlobpthrium latum GELİŞTİRİCİ Culex-Wuchereria bancrofti Pire-Dipylidium caninum ÜRETİCİ-GELİŞTİRİCİ Hymenolepis nana, Anofel-Plasmodium sp. Hymenolepis nana  Parazit konak ilişkisinde önemli noktalar Patojenite faktörleri Doğal direnç Enfektif doz Etkileşim yolu Antijenik değişim Konak immunitesinin durumu Moleküler taklit Anatomik bariyerlerin bütünlüğü Antijenik bölgenin kamuflajı Hücre ve doku hasarı Hücre içi lokasyon Konak savunmasından kaçış immunsupresyon PARAZİTLERİN PATOJENİK ETKİLERİ  Litik etki  Mekanik etki E. histolytica ’nın A. Lumbricoides ve Taenia dokularıeritmesi saginaata’nın in barsak Çengelli solucan tıkanması yapması) Kistik ekinokokkozis’de kistin larvasının deriden girişi çevre dokuları sıkıştırması 21 Travmatik etki Soyucu-sömürücü G. intestinalis ’in vit A Schistosoma spp’nin eksikliğne sebeb olması venülleri yırtması Kancalı kurtların anemi etkisi Diphylobothirum latum B12 vit. eksikliği 22 o İrritatif etki ( T. britovi’nin kaslarda kireçlenme yapması) o Allerjik etki (Arthropodların allerji oluşturması) o Toksik etki (Bazı kenelerin felç yapması) 23  PARAZİT KAYNAKLARI Canlı Kaynaklar ▪ İnsanlar ▪ Hayvanlar (vektör, rezervuar vs) ▪ Bitkiler Cansız Kaynaklar Besinler (tarımsal, hayvansal ) Su Toprak Eşyalar (Parazitozlu insan giysileri, yakın çevresi) 24 Parazitlerin konağa giriş yolları Ağız yoluyla: kontamine yiyecek ve içecekler El- ağız yolu Artropod ısırması (deri yolu pasif) Deri yolu aktif Korunmasız cinsel ilişki Solunum yolu(damlacık enfeksiyonu) Enfekte nehir-deniz-göl suyu ile göz teması Transplesental geçiş 25 PARAZİTLERİN ve HASTALIKLARIN İSİMLENDİRİLMESİ Trichomonas vaginalis  T. vaginalis Cins Tür  T. gingivalis Plasmodium spp. (Plasmodium türleri) Cins adının sonuna ek getirilerek hastalık ismi belirtilir Parazit adı : Ascaris lumbricoides Parazitoz adı : Ascariosis (Ascariasis) 26 PARAZİT HASTALIKLARINDA TANI YÖNTEMLERİ 1. Direkt tanı Mikroskobik bakı Besiyerine ekim Hücre kültürü 27  2. İndirekt tanı Serolojik tanı yöntemleri ❖ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) ❖IHA (Indirekt Hemagglutination) ❖WB (Western Blot) ❖IFAT (Indirekt Floresan Antikor Testi ) Özel tanı yöntemleri ❖PCR (Polimeraz chain reaction) 28  PARAZİTOLOJİ BİLİM DALI Protozooloji Artropodoloji Helmintoloji 29 ÖZEL PARAZİTOLOJİ ÖGRENECEKLERİMİZ… 30  PROTOZOONLAR 1. Sarkomastigofora şubesi Mastigophora (Kamçılılar) Sarcodina (Yalancı ayaklılar) 2. Apikompleksa şubesi (Sporozoonlar ) 3. Microspora şubesi 4. Siliofora şubesi (Kirpikliler) 31  PROTOZOONLAR Kan ve dokuda yaşayanlar GİS’de yaşayanlar Toxoplasma gondii Giardia intestinalis Leishmania spp. Entamoeba histolytica Plasmodium spp. Blastocystis hominis Babesia spp. Cryptosporidium spp. Sol. S’nde yaşayanlar SSS ve gözde yaşayanlar Pneumocystis jiroveci Acanthamoeba spp Neigleria spp ÜGS’de yaşayanlar Trichomonas vaginalis 32  HELMİNTLER Nematod’lar Barsakta yaşayanlar Cestod’lar Ascaris lumbricoides Echinococcosus granulosus Enterobius vermicularis Trichuris trichiura Taenia saginata Ancylostoma duodenale Taenia solium Necator americanus Strongyloides stercoralis Hymenolepis nana Dokuda yaşayanlar Diphyllobothrium latum Toxocara canis Trichinella britovi Wuchereria bancrofti Trematod’lar Fasciola hepatica Schistosoma hematobium 33  ARTROPODLAR (Artropod Şubesi ) ❖ İnsecta Sınıfı (Böcekler)  Sivrisinek (Anopheles sp)  Pire (Pulex irritans)  Bit (Pediculus sp.)  Tahtakurusu (Cimex lectularius) ❖ Arachnida Sınıfı (Akarlar)  Uyuz akarı (Sarcoptes scabies)  Kene (İxodes, Argasid) 34  KAYNAKLAR 1. Özcel’in Tıbbi Parazit Hastalıkları. 2. Saygı’nın Temel Tıbbi Parazitolojisi Soru ve katkılarınız için [email protected] e-posta adresinden ulaşabilirsiniz