Psychologia Osobowości 2023/2024 PDF

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI ROK AKADEMICKI 2023/2024 Dr hab. Radosław Rogoza, prof. AEH [email protected]  Zaburzenia osobowośći DSM ICD Diagnostic and Statistical...

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI ROK AKADEMICKI 2023/2024 Dr hab. Radosław Rogoza, prof. AEH [email protected]  Zaburzenia osobowośći DSM ICD Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems  Podział zaburzeń wg DSM-IV Wiązka A – zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne Paranoiczne Schizoidalne Schizotypowe Wiązka B – zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne Antyspołeczne Borderline Histrioniczne Narcystyczne Wiązka C – zaburzenia obawowo-lękowe Unikowe Zależne Obsesyjno-kompulsywne Bliżej nieokreślone  Podział zaburzeń wg ICD-10 Paranoiczne (F60.0) Schizoidalne (F60.1) Dyssocjalne (F60.2) Chwiejno-emocjonalne (F60.3) Histrioniczne (F60.4) Anankastyczne (F60.5) Lekliwe (F60.6) Zależne (F60.7) Bliżej nieokreślone (F60.8)  Najważniejsze wady podejścia kategorialnego 1. Nadmierne współwystępowanie różnych zaburzeń osobowości 2. Arbitralne i niestabilne progi diagnostyczne 3. Niedostateczne podstawy naukowe i brak powiązań z empirycznie zweryfikowanymi psychologicznymi modelami osobowości Podejście dymensjonalne  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Kryterium A – dotyczy nieprawidłowości funkcjonowania osobowości w dwóch sferach: Sfera intrapsychiczna (self) – obejmuje tożsamość oraz kierowanie sobą Sfera interpersonalna – obejmuje empatię oraz bliskość  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Kryterium B – opiera się na nowym modelu patologicznych cech osobowości i dotyczy wystąpienia jednej lub więcej patologicznych cech z katalogu 25 cech- aspektów, które są zgrupowane w pięciu ogólnych czynnikach (domenach)  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Domena I: Negatywny afekt Negatywny afekt vs. Stabilność emocjonalna: Częste i intensywne doświadczanie szerokiego zakresu emocji negatywnych (np. lęku, depresji, poczucia winy/wstydu, zamartwiania się, gniewu), a także ich przejawy w zachowaniu (np. samouszkodzenia) oraz w relacjach interpersonalnych (np. zależność) Aspekty: Labilność emocjonalna, niepokój, lęk separacyjny, submisyjność, wrogość, perseweratywność, depresyjność, podejrzliwość, ograniczona emocjonalność (-)  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Domena II: Izolacja Izolacja vs. Ekstrawersja: Unikanie doświadczeń społecznych i emocjonalnych, polegające zarówno na wycofywaniu się z interakcji międzyludzkich (szeroko rozumianych: od zwykłych, codziennych kontaktów do przyjaźni i relacji intymnych), jak i na ograniczeniu przeżyć i ekspresji emocjonalnej; szczególnie niska zdolność odczuwania przyjemności Aspekty: wycofanie, unikanie bliskości, anhedonia, depresyjność, ograniczona emocjonalność, podejrzliwość  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Domena III: Antagonizm Antagonizm vs. Ugodowość: Przedkładanie interesu własnego nad potrzeby innych ludzi, przejawiające się w wyolbrzymionym poczuciu własnej ważności, przy jednoczesnym oczekiwaniu specjalnego traktowania, a także wyrażające się w okazywaniu innym rezerwy i antypatii, co obejmuje zarówno brak świadomości potrzeb i uczuć innych, jak i gotowość do wykorzystywania ich w realizowaniu własnych celów Aspekty: skłonność do manipulacji, skłonność do oszukiwania, wielkościowość, poszukiwanie uwagi, niewrażliwość, wrogość  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Domena IV: Rozhamowanie Rozhamowanie vs. Sumienność: Nastawienie na otrzymywanie natychmiastowej gratyfikacji, prowadzące do impulsywnych zachowań wywoływanych przez aktualne myśli, uczucia i bodźce zewnętrzne, bez względu na przeszłe doświadczenia lub przewidywane przyszłe konsekwencje Aspekty: Nieodpowiedzialność, impulsywność, podatność na rozproszenie uwagi, skłonność do nadmiernego ryzyka, sztywny perfekcjonizm (-)  Diagnoza hybrydowa w DSM-V Domena V: Psychotyzm Psychotyzm vs. Klarowność: Przejawianie szerokiego zakresu kulturowo nieprzystających, ekscentrycznych lub nietypowych zachowań i procesów poznawczych – dotyczy to zarówno ich przebiegu (np. percepcja, dysocjacja), jak i treści (np. przekonania). Aspekty: Nietypowe przekonania i doświadczenia, ekscentryczność, dysregulacja poznawcza i percepcyjna  Diagnoza hybrydowa w DSM-V PID-5 – kwestionariusz do pomiaru 25 aspektów cech DSM-V Zaburzenia osobowości w sekcji III DSM-V: Antyspołeczna, unikająca, z pogranicza (borderline), narcystyczna, obsesyjno- kompulsywna i schizotypowa  Kryteria rozpoznania Antyspołeczne: Domeny: Antagonizm oraz rozhamowanie Aspekty: przynajmniej 6 z: skłonność do manipulacji, niewrażliwość, skłonność do oszukiwania, wrogość, skłonność do nadmiernego ryzyka, impulsywność, nieodpowiedzialność Unikowe: Domeny: Negatywny afekt oraz izolacja Aspekty: Wymagane: niepokój ORAZ przynajmniej 2 z: wycofanie, anhedonia, unikanie bliskości  Kryteria rozpoznania Z pogranicza (borderline): Domeny: Rozhamowanie, negatywny afekt Aspekty: łącznie przynajmniej 4, przynajmniej 1 z: impulsywność, skłonność do nadmiernego ryzyka, wrogość ORAZ labilność emocjonalna, niepokój, lęk separacyjny, depresyjność Narcystyczne: Domeny: Antagonizm Aspekty: Wymagane oba: wielkościowość oraz poszukiwanie uwagi  Kryteria rozpoznania Obsesyjno-kompulsywne: Domeny: Rozhamowanie (-), negatywny afekt, izolacja Aspekty: wymagane: sztywny perfekcjonizm oraz przynajmniej 2 z: perseweratywność, unikanie bliskości, ograniczona emocjonalność Schizotypowe: Domeny: Psychotyzm, Izolacja Aspekty: Przynajmniej 4 z: dysregulacja poznawcza i percepcyjna, nietypowe doświadczenia i przekonania, ekscentryczność, ograniczona emocjonalność, wycofanie, podejrzliwość  Cechy domeny w ICD-11 Krok 1. Ocena ogólnej dysfunkcji osobowości Brak zaburzenia, trudności osobowościowe, łagodne zaburzenie osobowości, umiarkowane zaburzenie osobowości, głębokie zaburzenie osobowości Krok 2. Opis struktury dysfunkcjonalnej osobowości Negatywny afekt, Izolacja, Dyssocjalność, Rozhamowanie, Anankastyczność Metoda pomiaru: PiCD (Personality Inventory of ICD-11)  Cechy domeny w ICD-11 Negatywny afekt: Tendencja do doświadczania szerokiego zakresu negatywnych emocji, z intensywnością i częstością nieproporcjonalną do sytuacji. Izolacja: Tendencja do utrzymywania dystansu interpersonalnego (izolacja społeczna) oraz dystansu emocjonalnego (izolacja emocjonalna), manifestująca się w społecznym wycofaniu, obojętności na innych ludzi i izolowaniu się, w tym unikaniu zarówno relacji intymnych, jak i bliskich przyjaźni.  Cechy domeny w ICD-11 Dyssocjalność: Tendencja do lekceważenia zobowiązań społecznych, konwencji oraz praw i uczuć innych; bezwzględność w osiąganiu własnych celów Rozhamowanie: Trwała tendencja do lekkomyślnego działania, wynikającego z bezpośrednich (zewnętrznych lub wewnętrznych) bodźców, bez brania pod uwagę potencjalnie szkodliwych konsekwencji  Cechy domeny w ICD-11 Anankastyczność: Odzwierciedla silne skupienie na własnych sztywnych standardach doskonałości oraz/lub dobra i zła, a także na kontrolowaniu własnego (oraz innych) zachowania w celu dostosowania (zapewnienia zgodności) do swoich, szczegółowo określonych wzorców  Cechy domeny w ICD-11 vs. DSM-V Brak jednostek nozologicznych w ICD-11 (model dymensionalny ICD vs. Hybrydowy DSM) Brak psychotyzmu w ICD-11 Dodanie anankastyczności jako piątej cechy Dziękuję za uwagę!