Ontwikkelingspsychologie - Hfst 1 & 2 PDF

ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE 1STE SEMESTER HOOFDSTUK 1: INLEIDING 1. INTRODUCTIE: 1.1 DEFINITIES: Ontw. Psych.: Is de wetenschappelijke studie van de veranderingsprocessen en stabiliteit bij (een) individu(en) Commenté [MT1]: Ontw. Wordt door cultuur en vanaf de conceptie tot aan de...

ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE 1STE SEMESTER HOOFDSTUK 1: INLEIDING 1. INTRODUCTIE: 1.1 DEFINITIES: Ontw. Psych.: Is de wetenschappelijke studie van de veranderingsprocessen en stabiliteit bij (een) individu(en) Commenté [MT1]: Ontw. Wordt door cultuur en vanaf de conceptie tot aan de dood op verschillende domeinen in wisselwerking met de omgeving opvoeding beïnvloed 1. Wetenschappelijke aanpak: → Vragen stellen per levensfase. → Hypothesen opstellen en toetsen. → Onderzoek uitvoeren om verklaringen te bevestigen of verwerpen.  Correlationeel onderzoek: Kijkt naar verbanden tussen concepten, maar bewijst geen oorzaak-gevolg.  Experimenteel onderzoek: Controleert context en situatie strikt om oorzakelijke verbanden te onderzoeken. 2. Van conceptie tot dood: → Bestrijkt verschillende levensfasen, niet strikt gedefinieerd. → Fasen worden beïnvloed door cultuur en tijd. ▪ Voorbeeld: Emerging adulthood in onze cultuur kent veel variatie (studie, werk, samenwonen), wat vroeger anders was. 3. Diverse domeinen: → Ontwikkeling gebeurt op meerdere gebieden, zoals fysiek, cognitief, en sociaal. 4. Interacties met de omgeving: → Ontwikkeling wordt beïnvloed door factoren als tijd, land, cultuur en omgeving. 1.2 BASISTHEMA’S: IS ONTWIKKELING…?: Continu of discontinu? Commenté [MT2]: Is ontwikkeling nu continu of → Continu: graduele toename van eenzelfde soort vaardigheid – kwantitatieve verandering discontinu? → Discontinu: verschillende stadia met verschillende specifieke kenmerken – kwalitatieve verandering; Commenté [MT3R2]: Discontinu: dat de stappen heel plots een heel snelle vooruitgang snel overgaan Vandaag kan een kind niet tellen maar over een week wel Universeel of individueel? Commenté [MT4]: In welke mate is de ontw. Univer of → Universeel: kritieke/gevoelige perioden indi → Individueel: verschillende contexten Commenté [MT5R4]: Iedereen ontw. Zich op zijn eigen manier = indi Maar nog steeds gaan die door hetelfde process = univer Nature-Nurture debat → Genetische en/of omgevingsinvloeden 2. THEORETISCHE KADERS: 2.1 PSYCHOANALYSTISCHE THEORIE: SIGMUND FREUD Gaat kijken naar het onbewuste van de mens Onderbewustzijn heeft grote invloed persoonlijkheid en gedrag → Freudiaanse verspreking: gaat ervan uit dat we bepaalde gedragingen vertonen door iets dat onbewust gebeurt 1|P a g e STRUCTUREN VAN DE PSYCHE 1. ES: → Biologische driften zijn basis van psychisch leven (lustprincipe) → Driften worden niet gecontroleerd Commenté [MT6]: baby huilt om te drinken en gaat niet  Eros: drift om te leven stoppen totdat het behoefte vervuld is  Thanatos: drift om te sterven 2. ICH: → Realiteitsprincipe: beseffen dat je driften niet meteen kan vervullen → Er is een maatschappelijk besef die je tegenhoudt 3. UBER-ICH: → Het geweten: weten wat + of – is → Ontwikkelt tussen 3 en 6 jaar, door interacties met ouders PSYCHOSEKSUELE ONWTIKKELING Orale fase: 0-1 jaar Anale fase: 1-3jaar Fallisch: 3-6 jaar Latentie: 6-11 jaar Genitaal: 12-... jaar  binnen elke fase moet een specifieke behoefte worden vervuld; bij te veel of te weinig bevrediging kan fixatie optreden, wat problemen in latere ontwikkeling kan veroorzaken. 2.2 PSYCHOSOCIALE THEORIE: ERIK ERIKSON Nadruk op sociale interactie → Samenleving en cultuur beïnvloeden ons 8 ontwikkelingstaken: → Elk van de 8 levensfasen bevat een conflict dat moet worden opgelost. → Conflicten worden nooit volledig opgelost; je draagt ze mee naar de volgende fase. 2.3 BEHAVIORISME: JOHN WATSON Behaviorisme: ontwikkeling kan begrepen worden in termen van observeerbaar gedrag en externe stimuli die dit gedrag uitlokken → Mensen worden als een "leeg blad" geboren en worden gevormd door hun omgeving en ervaringen. → Het onbewuste speelt geen rol. ▪ VB. Little Albert Conditioneringstechnieken 1. Pavlov(‘s hond): → Klassieke conditionering  Reactie die uitkomt is niet te controleren  Associatie doen tussen twee dingen 2|P a g e  2. Skinner (rat): → Operante conditionering  Gedrag aanleren door een straf of beloning  Individu nog steeds passief  Stimulus -> gedrag 2.4 SOCIAAL_COGNITIEVE LEERTHEORIE: ALBERT BANDURA Leren is gevolg van observatie: Commenté [MT7]: VB. apen experiment → je leert dingen door anderen te bekijken = moddeling → Niet nodig om gevolgen te ervaren Stadia van gedrag leren: → Observatie -> Herinneren gedrag -> accuraat herhalen van gedrag -> motivatie om gedrag te stellen Sociaal aspect: → Leren gebeurt door anderen na te doen. Cognitief aspect: → Cognitieve vaardigheden zijn nodig; individuen spelen een actieve rol in het leerproces (in tegenstelling tot het passieve leren bij behaviorisme). 2.5 COGNITIEVE LEERTHEORIE: JEAN PIAGET Onderzoekt hoe kinderen denken en hoe hun vermogen tot abstract denken zich ontwikkelt. Cognitieve ontwikkeling: → Kinderen doorlopen stadia waarin hun denkprocessen complexer en abstracter worden naarmate ze ouder worden. 2.6 HUMANISTISCH PERSPECTIEF: CARL ROGERS Stelt unieke menselijke kwaliteiten centraal → Niet het onderbewustzijn (psycho analyse) → Niet de omgeving (behaviorisme; sociaal cognitief leren) → Niet rationeel cognitieve processen (cognitieve theorie) → Vrije wil staat centraal Self-actualization is doel in het leven (Maslow) → Toestand van ‘zelf vervulling’ door het optimaal benutten van het eigen potentieel  Piramide later in vraag gesteld  In sommige gevallen kunnen we niet meer naar volgende stadium van de Pyramide  De overgang van de Pyramide is iets te strikt om werkelijk in het leven toe te passen 3|P a g e 2.7 CONTEXTUEEL PERSPECTIEF: URIE BRONFENBRENNER Bio-ecologisch model → Individu groeit op, maar we leven binnen een bepaalde context dat een invloed op ons zullen hebben  Opvoeding, tijdsvlak, land, vriendengroep, cultuur.... hebben een invl. op ons  Alles heeft een invloed op alles en hangt ook samen 2.8 SOCIOCULTUREEL THEORIE: LEV VYGOTSKY Ontwikkeling ontstaat door wederkerige interactie tussen kind en omgeving → Minder belang persoon zelf → Minder belang biologische factoren Interactie met ‘meer kundige’ leden van maatschappij → Iemand die goed is in iets zal zijn kennis aan een ander geven Belang van cultuur → Overdracht cultuur naar nieuwe generatie 2.9 EVOLUTIONAIRE PSYCHOLOGIE: KONRAD LORENZ Basis in evolutieleer (Darwin) Uitbreiding ethologie → Welke rol speelt onze biologische achtergrond Onderzoekt adaptieve waarde van menselijke vaardigheden Sensitieve periodes → Binnen bepaalde periodes in ons leven = gemakkelijker om ons capaciteit te verbreden → Optimaal tijdstip voor ontwikkeling van bepaalde capaciteiten → Individu is speciaal gevoelig voor omgeving → Capaciteit is later moeilijk te verwerven → Grenzen zijn minder gedefinieerd dan bij een kritische periode 4|P a g e  HOOFDSTUK 2: PRENATALE PERIODE 1. GENETICA: Vanaf conceptie genetica bepaald ‘genetic makeup’: → Werd ++ lang naar gekeken want als we dit van buiten kunnen lezen/ kennen, kunnen we alles over iemand weten ▪ Is die persoon depressief, autisme, ADHD → Momenteel kennen we patronen, maar ze zijn niet determinant  Het is net omdat iemand de gen vertoont van depressie dat die ook depressief is → Determinisme: binnen je genetica weten we dat je en bepaalde gen bevat die je een bepaalde afwijking zal geven, maar kan dat je die nooit zal hebben  Zeker niet deterministisch 2. GEDRAGSGENETICA: Gedragsgenetica: Bestudeert in welke mate menselijke kenmerken, eigenschappen, vaardigheden, gedragingen bepaald worden door een combinatie van/verhouding tussen erfelijkheidsinvloeden en omgevingsinvloeden Genen + omgeving (gedeelde omgeving en specifieke omgeving) Hernieuwde aandacht: erfelijkheid is belangrijk – omgevingsfactoren bepalen sterk de effecten van genen Nature-Nurture debat 2.1 GEDRAGSGENETICA: TYPE ONDEZRZOEK: Type onderzoek 1. Familieonderzoek → Hoe vaak komt deze stoornis binnen je familie voor → 1 persoon dyslexie dan ++ kans dat ander familielid ook 2. Tweelingenonderzoek → Monozygote tweelingen (identiek – eeneiig) → Dizygote tweelingen(niet-identiek – twee-eiig)  Genetisch dezelfde persoon hebben in verschillende omgeving  Als we zien dat ze dezelfde gedragingen/ componenten vertonen in verschillend omgeving, dan kunnen we bepalen dat genetica sterk is 3. Adoptieonderzoek → Genetisch verwante personen in verschillende milieus → Genetisch verschillende personen in hetzelfde milieu  Genetisch zijn de ouder en kind niet hetzelfde  Als kind zelfde gedrag vertoont als ouders dan ligt het aan omgeving 5|P a g e  Apart geplaatste meerlingen als meest effectief type onderzoek → Ethiek! 2.2 INTERACTIE VS CORRELATIE Genen-omgevingsinteractie: De omgeving en genen versterken elkaar; genetische aanleg kan sterker tot uiting komen door omgevingsinvloeden. Genen-omgevingscorrelatie: Genetische aanleg en omgeving gaan samen, zonder dat ze elkaar versterken, bijvoorbeeld een muzikaal kind dat opgroeit in een muzikale familie 2.2.1. GEN-OMGEVING CORRELATIE: DRIE SOORTEN GENEN-OMGEVINGSVERBANDEN: 1. Passieve links: ouders geven hun genen door, maar ook een omgeving in overeenstemming hiermee (of juist niet) → Voorbeeld: ▪ Als ouders sportief zijn dan ben je ook in contact met dat sportief ▪ Mensen die laag opgeleid zijn: komt het door de omgeving waar ze opgegroeid zijn dat ze niet verder zijn kunnen gaan OF kunnen e het gewoon niet  Vraag: Komt laag opleidingsniveau door de omgeving of door genetische aanleg? 2. Evocatieve/reactieve links: het ondersteunen/aanmoedigen van gedrag met basis in genen → Voorbeeld: ▪ Iemand is sportief dan gemakkelijk door externe personen te merken dat die sportief is 3. Actieve/niche-picking links: een persoon is meer aangetrokken tot en zoekt ervaringen op die in overeenstemming zijn met zijn genotype → Voorbeeld: ▪ Iemand die extravert is zou gemakkelijker op zoek gaan naar andere extraverte personen  Onderzoek uitdagingen: Moeilijk om te bepalen of extraversie door genen of omgeving komt. 2.2.2 GEN-OMGEVING INTERACTIE Invloed van genetische aanleg enkel tot uiting in bepaalde context Invloed van bepaalde context enkel tot uiting bij bepaalde genetische aanleg ▪ Genetische predispositie voor depressieve stoornis ▪ Depressieve stoornis komt enkel tot uiting na overlijden familielid ▪ Dezelfde aanleg, maar andere omgeving pijl depressieve stoornis niet tot uiting Wederzijdse beïnvloeding is niet constant over individuen, omgevingsomstandigheden en waarschijnlijk zelfs niet over de levensloop 6|P a g e 2.2.3 EPIGENETICA Genetische invloed is geen stabiel gegeven doorheen ontwikkeling Genexpressie beïnvloedt door omgeving → Epi-genetica = ‘bovenop genetica’  Door intenste gebeurtenissen kan het tot uiting komen van je gen make up veranderen  Deze verandering kan ook doorgegeven worden Twee genetisch identieke mensen kunnen verschillen door ervaring epigenetische overerving ▪ Bvb. Hongerwinter: strenge winter in Nederland Commenté [MT8]: Ene tweeling ervaart hongersnood en hierdoor kan die ook angststoornis 5. Externe risicofactoren voor ontwikkeling ontwikkelen Gevoeligheid van angststoornis kan ook Teratogenen doorgegeven worden aan kinderen → Schadelijk stoffen voor de ongeboren foetus → Tegengehouden door placenta, maar beperkt → Niet altijd even duidelijk ▪ Thalidomide/softenon: medicatie dat gegeven werd aan zwangere vrouwen zonder te weten dat het slecht was  Vanaf de conceptie wordt de kind al door zijn omgeving beïnvloed Timing tijdens zwangerschap → In bepaalde periodes meer schade dan in anderen ▪ Als we schadelijk stoffen krijgen wanneer onze hersenen gevormd worden = ++ invloed dan wanneer vingernagel onwt. Wordt → Afhankelijk van foetale ontwikkeling ▪ Cytomegalovirus 6. RISICOFACTOREN VOOR ONTWIKKELING Voedingspatroon moeder Leeftijd moeder sociologische verschuiving Prenatale steun Gezondheid moeder Druggebruik moeder Alcohol/tabak gebruik moeder Rol vader! → Moeder steunen om zo - - stress te ervaren 7|P a g e