College 1 - Fundamenten van Strafrecht PDF

De psychische stoornis in het strafrecht Toerekeningsvatbaarheid, straf en behandeling Master Forensic Neuropsychology II: Law and Workfield VU Amsterdam, 30.10.2024 mr.dr. Jos van Mulbregt Hoge Raad 7 oktober 2023 (ECLI:NL:HR:2023:1295)  Zaak Thijs H.  28-...

De psychische stoornis in het strafrecht Toerekeningsvatbaarheid, straf en behandeling Master Forensic Neuropsychology II: Law and Workfield VU Amsterdam, 30.10.2024 mr.dr. Jos van Mulbregt Hoge Raad 7 oktober 2023 (ECLI:NL:HR:2023:1295)  Zaak Thijs H.  28-jarige Nederlandse man, verdachte van 3x moord, 4/7 mei 2019, Heerlen/Den Haag  PBC: ernstig psychotisch toestandsbeeld (schizofrenie); volledig ontoerekeningvatbaar o.g.v. paranoïde wanen en grootheidsideeën  Beoordeling Hof Den Bosch, 17 maart 2022 (ECLI:NL:GHSHE:2022:868) - middelengebruik en medicatie - betrouwbaarheid informatie, procesbelangen verdachte - besef strafbaarheid, in staat tot afwegingen en keuzes - verminderd toerekeningsvatbaar - 22 jaar gevangenisstraf + tbs met dwangverpleging.  Oordeel Hoge Raad  Beoordelingskader ontoerekeningsvatbaarheid - inzicht in wederrechtelijkheid; - vermogen om naar dit inzicht te handelen.  Ontoerekeningsvatbaarheid sluit moord (voorbedachten rade) niet uit;  Rechter stelt vast - of in juridische zin bij delict sprake was van een psychische stoornis en - of op grond daarvan een strafuitsluitings- grond voldoende aannemelijk is. 4  Is een psychische stoornis strafrechtelijk relevant? 5  In beginsel niet, tenzij  reden voor schorsing vervolging (artikel 16 Sv)  ontoerekeningsvatbaarheid (artikel 39 Sr)  zorg/executie straf of maatregel (bijv. detentieongeschiktheid) 6  Beoordeling strafrechter  Bewijsvraag  Kwalificatievraag  Strafuitsluitingsgronden - schulduitsluitingsgronden - rechtvaardigingsgronden  Straf en/of maatregel 7  Stoornis en bewijs  Rechtbank Oost-Brabant, 29.8.2024, ECLI:NL:RBOBR:2024:3890 - 68-jarige man verdacht van moord/doodslag op zijn echtgenote - geen psychiatrische en/of persoonlijkheidsstoornis - angstdromen, suïcidale gedachten, betr. zegt geen herinnering te hebben aan tenlastegelegde - vermoeden van REM-sleep Behavioral Disorder, Dream Enactment Behavior - oordeel van de rechtbank 8  Artikel 39 Sr Een verdachte is niet strafbaar wanneer het ten laste gelegde feit hem, ten gevolge van een psychische stoornis, niet kan worden toegerekend 9  Forensische vraagstelling  Is er sprake van een psychische stoornis?  Was stoornis aanwezig tijdens het tenlastegelegde?  Is sprake van een causaal verband?  Advies omtrent (mate van) toerekeningsvatbaarheid?  Gevaarstaxatie vanuit pathologie?  Advies 10  Stoornis ten tijde van delict  Begrijpen delict vanuit gezichtspunt verdachte  In hoeverre belemmert de stoornis de verdachte in zijn vermogen de ongeoorloofdheid van zijn handelen in te zien en hiernaar te handelen?  Beoordeling strafrechtelijke verantwoordelijkheid  Inzicht in risico op herhaling (aard, ernst termijn), gegeven relevante omstandigheden bij het delict  Noodzaak en legitimatie van gedwongen behandelkader  Verband stoornis en delict  Welke specifieke kenmerken van de stoornis zijn aanwijsbaar in het tenlastegelegde?  Inzicht in wederrechtelijkheid / vermogen om keuzes en inschattingen te maken  Op welke wijze en in welke mate werd de onderzochte hierdoor beperkt t.t.v. delict?  Juridisch relevante keuzemomenten  Indien bewezen: delict mag geen hoofdbestanddeel zijn bij diagnose  Objectiveerbaarheid / procesbelangen 12  Ontoerekeningsvatbaarheid en psychische overmacht toerekening overmacht - ’abnormale’ mens in - ‘normale’ mens in normale abnormale omstandigheden omstandigheden - onvermogen tot - wilsbeperking door wilsbepaling vanuit externe omstandigheden psychische stoornis - diagnostisch oordeel - primair juridisch oordeel van psycholoog / (had verdachte in psychiater vormt basis redelijkheid anders kunnen en moeten handelen?) 13  Graduele beoordeling  volledig toerekeningsvatbaar - geen stoornis - wel stoornis, geen gedragsmatige beperkingen bij het tenlastegelegde - culpa in causa - onvoldoende informatie  volledig ontoerekeningsvatbaar - rechtstreeks verband - geen realiteitscorrectie 14 Gevaar voor herhaling  Gevaarstaxatie  pathologisch en statistisch gevaar (oorzaken van eventueel delictgevaar)  individuele beoordeling op basis van delictanalyse (stoornis/omstandigheden)  gevaar voor soortgelijke delicten als ten laste gelegd (aard en ernst)  verwachting t.a.v. recidivetermijn (situatieve factoren, ziektebeloop) 16 Gedragskundige overwegingen  gevaar vanuit stoornis  andere risicofactoren  behandelbaarheid  motivatie  bestwil 17 Advisering  Strafrechtelijke sancties Straffen Maatregelen ter vergelding ter beveiliging als leedtoevoeging gedragsbeïnvloeding in beginsel begrensd herstel rechtmatige proportionaliteit met toestand ernst van delict en mogelijk onbegrensd schuld van de dader geen proportionaliteit algemene en speciale speciale preventie preventie Geen straf zonder Schuld in principe schuld niet relevant 19  Hoofdstraffen  Gevangenisstraf - levenslang (≠25 jaar!) - maximale tijdelijke straf 30 jaar; tot 4 jaar evt. (deels) voorwaardelijk  Taakstraf (werkstraf) - maximaal 240 uur, evt. (deels) voorwaardelijk - vervangende hechtenis max. 4 maanden - taakstrafverbod (art. 22b Sr)  Geldboete, evt. (deels) voorwaardelijk - maximaal € 103.000,- (natuurlijke personen) - maximaal € 1.030.000,- (rechtspersonen) 20  Gedwongen behandelkaders  voorwaardelijk straf (detentie, boete, taakstraf)  terbeschikkingstelling (art. 37a Sr)  plaatsing in inrichting voor stelsel- matige daders (ISD, art. 38m Sr)  per 1.1.2018: Wet langdurig toezicht (art. 38z Sr) bij zeden en geweld  per 1.1.2020: zorgmachtiging (civiel) 21 Terbeschikkingstelling  Karakter en doel van de TBS  Rechtvaardiging van de maatregel - noodzaak tot bescherming maatschappij - bij mensen die (mede) vanuit een psychische stoornis een ernstig delict hebben gepleegd - en bij hiermee samenhangend recidivegevaar.  Doel is gevaarsreductie en resocialisatie  Geen proportionaliteit met ernst delict  1 - Terbeschikkingstelling  Dubbelrapportage vereist  causaal verband stoornis en delict  alleen bij zwaardere misdrijven (gevangenisstraf ≥ 4 jaar, met uitzonderingen)  gevaarscriterium (gevaar voor veiligheid van personen of goederen)  escalatiegevaar 24  Terbeschikkingstelling (2) Wel TBS-waardig (≥ 4 jaar gevangenisstraf): Levensdelicten, verkrachting, brandstichting, wapenbezit Niet TBS-waardig (< 4 jaar gevangenisstraf): Mishandeling, exhibitionisme, oplichting, dood door schuld Uitzonderingen (artikel 37a Sr): Bedreiging, stalking, dood door roekeloos rijden 25  Terbeschikkingstelling (3)  onder voorwaarden / dwangverpleging (òf / òf !)  gemaximeerd / ongemaximeerd  eventueel in combinatie met (vrijheids)straf  Deelnemingsvormen (voorbereiding, poging) tasten TBS-waardigheid niet aan 26  TBS met dwangverpleging  opgelegd voor 2 jaar, daarna onbeperkt verlenging mogelijk met 1 of 2 jaar  indien niet opgelegd voor misdrijf tegen personen gemaximeerd tot 4 jaar  Instemming of behandelmotivatie betr. niet vereist (beveiligingsmaatregel) 27 TBS in getal, 2023 (bezetting) TBS in getal, 2023 (instroom)  TBS met voorwaarden  randvoorwaarden m.b.t. gevaar  duur maximaal 9 jaar  evt. in combinatie met maximaal 5 jaar gevangenisstraf  motivatie en behandelbaarheid wel criterium! 30  Mogelijke voorwaarden  Opname in een door de rechter aangewezen kliniek  ambulante behandeling door een deskundige  Gebruik c.q. gedogen toediening van medicatie  Reclasseringstoezicht  Andere gedragsvoorwaarden ter bescherming van personen en/of goederen (met eerbiediging grondrechten) NB: bijzondere voorwaarde biedt geen titel voor vrijheidsbeneming! 31