Psychische Stoornis en Strafrecht

Inleiding Psychische Stoornis en Strafrecht

• Het onderwerp is de psychische stoornis in het strafrecht, met focus op toerekeningsvatbaarheid, straf en behandeling.
• De presentatie is gegeven op 30 oktober 2024 tijdens een masterclass Forensische Neuropsychologie II.
• De spreker is mr.dr. Jos van Mulbregt.
• De locatie was VU Amsterdam.

Zaak Thijs H. (Hoge Raad 7 oktober 2023)

• Thijs H., een 28-jarige Nederlander, werd verdacht van drie moorden (Heerlen/Den Haag, 4/7 mei 2019).
• Hij werd beoordeeld als volledig ontoerekeningsvatbaar vanwege een ernstig psychotisch toestandsbeeld (schizofrenie) en paranoïde wanen/grootheidsideeën.
• Een eerdere beoordeling door het Hof Den Bosch (17 maart 2022, ECLI:NL:GHSHE:2022:868) had deze conclusie al vastgesteld.
• De verdachte kreeg een gevangenisstraf van 22 jaar met tbs (met dwangverpleging).
• Deze zaak illustreert de juridische aspecten rond psychische stoornissen en strafrechtelijke verantwoordelijkheid.

Oordeel Hoge Raad

• Het oordeel van de Hoge Raad (7 oktober 2023, ECLI:NL:HR:2023:1295 ) belicht de juridische criteria voor ontoerekeningsvatbaarheid.
• Ontoerekeningsvatbaarheid sluit de juridische mogelijkheid van voorbedachten rade bij moord niet uit.
• Het betreft de beoordeling van of tijdens de daderdaad sprake was van een psychische stoornis en of dit een strafuitsluitingsgrond is.

Is een psychische stoornis strafrechtelijk relevant?

• In principe niet, tenzij een reden is voor het staken of schorsen van de vervolging (artikel 16 Sv).
• Ontoerekeningsvatbaarheid (artikel 39 Sr) is een cruciale factor.
• In sommige gevallen kan een zorg- of executiestraf/ maatregel (zoals detentieongeschiktheid) noodzakelijk zijn.

Beoordeling door de strafrechter

• De strafrechter moet criteria gebruiken zoals Bewijsvraag, Kwalificatievraag en Strafuitsluitingsgronden (schulduitsluitingsgronden en rechtvaardigingsgronden).
• Hij moet overwegen of een straf/maatregel gerechtvaardigd is (zoals een geldboete, gevangenisstraf, of tbs).

Rechtbank Oost-Brabant, 29 augustus 2024 (ECLI:NL:RBOBR:2024:3890)

• Een 68-jarige man stond terecht voor moord/doodslag op zijn partner.
• Er was geen psychiatrische of persoonlijkheidsstoornis vastgesteld.
• Er waren wel angstdromen en suïcidale gedachten en de man gaf geen herinnering aan de tenlastelegging.
• Een mogelijk medisch probleem (REM slaapstoornis) werd verder onderzocht.
• De rechtbank heeft een oordeel uitgesproken.

Artikel 39 Sr

• Een verdachte is niet strafbaar als een psychische stoornis de pleegklacht (feitelijke gebeurtenis) onmogelijk maakt om de gedraging toe te rekenen.

Forensische vraagstelling

• De essentiële vraagpunten in een forensisch onderzoek zijn: sprake van een psychische stoornis, aanwezigheid tijdens delict, causaal verband, advies toerekeningsvatbaarheid, gevaarstaxatie door pathologie, en advies.

Stoornis ten tijde van delict

• Het begrijpen van de redenatie van de verdachte ten tijde van het delict.
• De mate waarin de stoornis de vermogen van de verdachte beïnvloedt om de ongeoorloofdheid van zijn handeling te herkennen.
• Beoordelen van strafrechtelijk vermogen.
• Beoordelen van relevante risico's (bijvoorbeeld: risico herhaling, ernst, omstandigheden ten tijde van delict).

Verband stoornis en delict

• Bepalen van specifieke kenmerken van de stoornis tijdens de gebeurtenis.
• Inzicht in wederrechtelijkheid en keuzemogelijkheden.
• Mate van beperking tijdens het delict.
• Juridisch relevante keuzemomenten

Ontoerekeningsvatbaarheid en Psychische Overmacht

• De relevante factoren van toerekening en overmacht.
• Het verschil tussen een "abnormale" mens in normale omstandigheden en een "normale" mens in abnormale omstandigheden.
• Wilsbeperking door externe factoren.

Graduele beoordeling

• Gradatie in de beoordeling van toerekeningsvatbaarheid: volledig toerekeningsvatbaar, culpa in causa of onvoldoende informatie.
• Volledig ontoerekeningsvatbaar: duidelijk verband tussen de stoornis en de gebeurtenis, geen realiteitscorrectie.

Gevaar voor herhaling en Gevaarstaxatie

• Pathologisch en statistisch gevaar.
• Individuele beoordeling op basis van delictanalyse en omstandigheden.
• Gevaar voor soortgelijke delicten (aard en ernst).
• Verwachting recidive (situatieve factoren, ziektebeloop).
• Gedragskundige overwegingen (gevaar vanuit stoornis, andere risicofactoren, behandelbaarheid en motivatie).

Advisering

• Advies voor de strafrechter.

Strafrechtelijke sancties

• Straffen: ter vergelding, leedtoevoeging, proportionaliteit.
• Maatregelen: ter beveiliging, gedragsbeïnvloeding, herstel.
• Geen straf zonder schuld, schuld niet in alle gevallen relevant voor maatregelen.

Hoofdstraffen

• Gevangenisstraf (levenslang, maximum 30 jaar, evt. voorwaardelijk).
• Taakstraf (maximaal 240 uur, evt. voorwaardelijk).
• Geldboete (maximaal €103.000,- of €1.030.000,-).

Gedwongen behandelkaders

• Voorwaardelijke straf, terbeschikkingstelling, plaatsing in inrichting, wet langdurig toezicht, zorgmachtiging.

Terbeschikkingstelling

• Dubbelrapportage vereist.
• Causaal verband stoornis en delict.
• Gevaar voor veiligheid.
• Escalatiegevaar.
• Wel of niet TBS-waardig.

TBS met dwangverpleging

• Opgelegd voor 2 jaar, verlengbaar met 1 of 2 jaar.
• Indien niet opgelegd voor misdrijf tegen personen, gemaximeerd tot 4 jaar.
• Instemming voor behandeling niet vereist.

TBS in getal (2023)

• Gemiddeld aantal TBS patiënten (bezetting).
• Aantal nieuw ingestroomde TBS-patiënten (instroom).

TBS met voorwaarden

• Randvoorwaarden m.b.t. gevaar.
• Duur maximaal 9 jaar.
• Evt. met 5 jaar gevangenisstraf.
• Motivatie en behandelbaarheid zijn criteria.

Mogelijke voorwaarden

• Opname in kliniek.
• Ambulante behandeling.
• Gebruik/toelating medicatie.
• Reclasseringstoezicht.
• Beschermingsvoorwaarden personen en goederen.