Algemene Psychologie Proefexamen PDF

lOMoARcPSD|48010413 Algemene Psychologie - Samenvatting van de leerstof die voor de herfstvakantie gezien is. Basisles Algemene psychologie (Thomas More) Scannen om te openen op Studocu Studocu wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 INHOUDSOPGAVE B1: SITUERING, OVERZICHT EN GESCHIEDENIS: WAT IS PSYCHOLOGIE EN WAT IS HET NIET?........................................................................................................... 4 6 BELANGRIJKSTE PERSPECTIEVEN PSYCHOLOGIE...............................................................4 BIOLOGISCH PERSPECTIEF.................................................................................................................. 5 COGNITIEF PERSPECTIEF.................................................................................................................... 6 BEHAVIORISTISCH PERSPECTIEF / NADRUK OP WAARNEEMBAAR GEDRAG.....................................................7 PERSPECTIEVEN VANUIT DE GEHELE PERSOON....................................................................................... 8 ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF / VERANDERINGEN DIE ONTSTAAN DOOR NATURE EN NURTURE..........................9 SOCIOCULTURELE PERSPECTIEF / HET INDIVIDU IN CONTEXT.....................................................................9 B2&B3: ONDERZOEKSMETHODEN: HOE VERGAREN PSYCHOLOGEN NIEUWE KENNIS?........................................................................................................................ 11 1.1. 4 STAPPEN VAN DE WETENSCHAPPELIJKE METHODE......................................................................11 3.2. SOORTEN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK...................................................................................... 13 3.3. VERTEKENINGEN IN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK BEPERKEN...........................................................21 3.4. ETHISCHE KWESTIES IN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK....................................................................21 B4: WAARNEMING.............................................................................................. 22 GEWAARWORDING EN WAARNEMING.............................................................................22 SENSORISCHE PROCESSEN.........................................................................................25 VISUELE BANEN EN DEFECTEN.......................................................................................................... 25 HET OOG EN INVERSIE.................................................................................................................... 26 CONSTRUCTIE VAN HET NETVLIES (RETINA)......................................................................................... 27 VERDELING RECEPTOREN................................................................................................................ 27 BLINDE VLEK................................................................................................................................ 28 GEZICHTSVELD............................................................................................................................. 28 DONKERADAPTATIE........................................................................................................................ 29 TUNNELS EN DONKERADAPTATIE....................................................................................................... 29 OOGBEWEGINGEN.......................................................................................................................... 30 OVERGANG VAN SENSORISCH NAAR PERCEPTUEEL (PERCEPTUELE CONSTANTEN, ILLUSIES, VISUELE AGNOSIE).............................................................................................................31 SENSATIE ≠ PERCEPTIE.................................................................................................................. 31 PERCEPTUELE CONSTANTIE.............................................................................................................. 31 GROOTTE-, VORM- EN KLEURCONSTANTIE........................................................................................... 32 VISUELE ILLUSIES........................................................................................................................... 32 VISUELE AGNOSIE.......................................................................................................................... 33 PERCEPTUEEL SYSTEEM............................................................................................33 WAARNEMINGSTHEORIE.................................................................................................................. 33 PERCEPTIE IS INTERACTIE................................................................................................................ 38 SPECIALISATIELES 1: PSEUDOPSYCHOLOGIE........................................................ 40 1 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 PSEUDOWETENSCHAP: ENKELE VOORBEELDEN.................................................................40 ASTROLOGIE EN HOROSCOPEN......................................................................................................... 40 WAARZEGGERIJ............................................................................................................................. 40 GRAFOLOFIE................................................................................................................................. 40 HOMEOPATHIE.............................................................................................................................. 40 EXORCISME.................................................................................................................................. 40 KENMERKEN PSEUDOWETENSCHAP.................................................................................................... 41 DE MINDFULNESS BUSINESS............................................................................................................. 41 PSYCHOLOOG / THERAPEUT / CONSULENT / COACH …..........................................................................41 THERAPIEËN................................................................................................................................. 42 BETROUWBARE SITES..................................................................................................................... 42 WAAROM IS DE PSEUDOWETENSCHAP ZO POPULAIR?.........................................................42 KRITISCH NADENKEN OVER PSYCHOLOGIE EN PSEUDOPSYCHOLOGIE.......................................43 PRINCIPES VAN WETENSCHAPPELIJK DENKEN........................................................................................ 44 GEVAAR VAN PSEUDOWETENSCHAP..............................................................................44 B5&B6: GEHEUGEN............................................................................................ 45 DRIE ESSENTIËLE FUNCTIES VAN HET GEHEUGEN..............................................................46 HOE VORMEN WE HERINNERINGEN?..............................................................................47 3 GEHEUGENSTADIA: ATKINSON & SHIFFRIN: HET STANDAARDMODEL...................................................47 SENSORISCH GEHEUGEN................................................................................................................. 47 KORTETERMIJN / WERKGEHEUGEN..................................................................................................... 48 LANGETERMIJNGEHEUGEN................................................................................................................ 51 OVERZICHT.................................................................................................................................. 54 WERKING VAN HET GEHEUGEN....................................................................................54 ENCODEREN................................................................................................................................. 54 BEWAREN.................................................................................................................................... 57 OPHALEN..................................................................................................................................... 59 WAAROM LAAT ONS GEHEUGEN ONS SOMS IN DE STEEK?...................................................61 VERGETEN IN HET LTG.................................................................................................................... 61 VERGETEN: VERVAL OF INTERFERENTIE.............................................................................................. 61 DE 7 ZONDEN VAN SCHACTER......................................................................................................... 62 B7: AANDACHT.................................................................................................. 62 AANDACHT: INTRODUCTIE.........................................................................................62 WAT IS AANDACHT?................................................................................................62 HET STANDAARDMODEL: ATKINSON & SHIFFRIN................................................................................ 63 SELECTIEVE AANDACHT............................................................................................63 FILTEREN..................................................................................................................................... 63 ORIËNTEREN................................................................................................................................. 67 ZOEKEN...................................................................................................................................... 69 VOOR- EN NADELEN VAN SELECTIEVE AANDACHT................................................................................. 70 VERDEELDE AANDACHT.............................................................................................71 AUTOMATISCHE VS GECONTROLEERDE PROCESSEN.............................................................................. 71 VERWERKINGSCAPACITEIT................................................................................................................ 72 SPECIALISATIELES 2: BEWUSTZIJN...................................................................... 73 2 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 INLEIDING............................................................................................................ 73 HISTORISCH................................................................................................................................. 73 RECENTE INTERESSE IN INTROSPECTIE................................................................................................ 73 WAT IS BEWUSTZIJN?...............................................................................................73 METEN VAN BEWUSTZIJN...........................................................................................74 COMMON SENSE............................................................................................................................ 74 GEDRAGSMATIG............................................................................................................................ 75 NEUROPSYCHOLOGISCH: ALERTHEID.................................................................................................. 77 NEUROPSYCHOLOGISCH: BEWUSTZIJN................................................................................................ 77 NIVEAUS VAN BEWUSTZIJN........................................................................................78 COMA......................................................................................................................................... 78 VEGETATIEVE STAAT....................................................................................................................... 78 MCS – MINIMAL CONSCIOUS STATE.................................................................................................... 78 LOCKED-IN SYNDROOM................................................................................................................... 78 SLAAP......................................................................................................................................... 79 SLAAP – REM & NREM.................................................................................................................... 79 WAAROVER DROMEN WE?............................................................................................................... 79 BEWUSTZIJNSVERANDERING.......................................................................................80 HYPNOSE..................................................................................................................................... 80 MEDITATIE................................................................................................................................... 80 PSYCHOACTIEVE MIDDELEN.............................................................................................................. 81 3 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 B1: SITUERING, OVERZICHT EN GESCHIEDENIS: WAT IS PSYCHOLOGIE EN WAT IS HET NIET? - Psychologie = een breed veld, met vele specialismen, in wezen de wetenschap van gedrag en geestelijke processen. - Afkorting: Griekse letter psi - Etymologie: → Psychè = levensadem, ziel, geest → Logos = woord, verklaring, rede, leer, gebied van studie BASISGEBIEDEN Ontwikkelingspsychologie Studie van gedrag in verschillende levensfasen van de mens. Persoonlijkheidspsychologie Bestudeert mens als individu, in datgene waarin zij verschillen van anderen. Andere term: differentiële psychologie. Cognitieve psychologie Studie van afzonderlijke psychische functies en processen. Sociale psychologie Studie van het gedrag van mensen in relatie tot anderen en hun omgeving. Biologische psychologie Studie van het gedrag van mensen uitgaande van principes uit de biologie. Andere termen: biopsychologie of psychobiologie. Methodenleer Studie van de onderzoeksmethoden van het empirisch onderzoek (van het menselijk gedrag). Andere term: methodologie. 6 BELANGRIJKSTE PERSPECTIEVEN PSYCHOLOGIE - Deze perspectieven vormen de kern van de moderne psychologie, voortbouwend op: → Filosofische wortels van oa Socrates, Plato, Aristoteles  Zij hadden bepaalde ideeën over bewustzijn en gekte, emoties kunnen denken verstoren en onze waarnemingen zijn slechts interpretaties.  We kunnen anders reageren als we boos of bang zijn, als we walgen van iets. We gaan ons anders gedragen omdat er ander gedrag zich manifesteert. → Aziatische tradities  In het yoga en boeddhisme waren er volgens die het bewustzijn verkenden en probeerden dat via meditatie te beheersen. → Afrikaanse culturen  Men zag andere verklaringen voor bepaalde persoonlijkheden, persoonlijkheidskenmerken, psychische stoornissen, … vanuit traditionele spirituele opvattingen. 4 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413  Er waren sjamanen die verschillende behandelingen ontwikkelden voor psychische stoornissen.  Zien we nog altijd resten van, in verschillende culturen kan er ook op een hele andere manier naar eenzelfde aandoening gekeken worden.  Soms wordt er gezegd dat het een biologische oorzaak heeft, terwijl andere culturen zeggen dat het van God is, dat het een gevolg is van een bepaalde familiekwestie, … o Bv. In België en Nederland wordt er anders gekeken naar zwangerschappen. In België is het gemedicaliseerder, een andere behandeling. In België wordt er meer medisch toezicht gehouden tijdens de zwangerschap. → Middeleeuws Europa  Rooms Katholieke kerk was zeer populair en had grote invloed. Ging er vanuit dat menselijke geest een mysterie is en dat we daarvan af moeten blijven, daar gaan we geen onderzoek naar doen. BIOLOGISCH PERSPECTIEF R. Descartes (17de eeuw) - Eerste radiale nieuwe idee --> scheiding tussen spirituele geest en het lichaam. → Zeer belangrijk: liet toe om spirituele geest te laten voor wat dat het was, maar het fysieke lichaam wel te kunnen onderzoeken. Ging tezamen met nieuwe onderzoekstechnieken waaruit bleek dat bepaalde zenuwbanen leiden tot reflexmatige gedragingen. Op die manier konden we onderzoek doen naar waarom mensen om bepaalde dingen kunnen opschrikken etc. - Introduceerde het idee dat het denken het enige middel is om aan wetenschap en filosofie te doen (rationalisme). → Kritiek door empiristen --> empiristen gaan kijken naar wat waarneembaar is, welke ervaringen we meemaken --> dit bootsten ze na in experimenten en zeiden dat dat de enige ware bronnen van kennis zijn (op deze manier doen wij nogsteeds onderzoek). - Twee belangrijke empiristen → Francis Bacon: “denken vertroebelt de waarneming” => belangrijke uitspraak. → John Locke: zegt dat mens bij geboorte een tabula rasa is (= een ongeschreven blad, en door alle waarnemingen en ervaringen (alle leerprocessen) groeit die, vormt die een persoonlijkheid etc.) - Het moderne biologische perspectief combineert lichaam en geest opnieuw, waarbij geest wordt gezien als een product van de hersenen. → Oorzaak van gedrag worden in zenuwstelsel, endocriene stelsel (hormoonstelsel) en genen gezocht. - Belangrijke takken van dit perspectief: → Neurowetenschap → Evolutionaire psychologie 5 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 COGNITIEF PERSPECTIEF W. Wundt (1832-1920) - Wordt beschouwd als de grondlegger van de wetenschappelijke psychologie en ontwikkelde het structuralisme, waarin hij opzoek ging naar bouwstenen van het denken. → Hij wou structuur brengen --> zoals in scheikunde een periodiek systeem bedenken (structuralisme) => door de bouwstenen allemaal individueel te onderzoeken en zo structuur in te brengen. - 1879: 1ste psychologische labo --> begin van experimentele leer. - Hij gebruikte introspectie, hoewel deze methode als subjectief en onbetrouwbaar werd bekritiseerd. → Introspectie = of zelfreflectie is een activiteit waarbij de eigen gedachten, gevoelens en herinneringen tot onderwerk van overdenking gemaakt worden.  Geen betrouwbare methode want is moeilijk om altijd correct weer te geven wat er bij jezelf vaak afspeelt en vaak subjectief.  Kritiek:  Introspectie is subjectief --> hoe kunnen we nauwkeurigheid beoordelen van de beschrijving die mensen zelf van hun gedachten en gevoelens geven?  Variabel tussen observatoren --> kan verschillen naargelang observator  Vaak retrospectie --> terugkijken naar het verleden, dus niet zo subjectief - Gestalts reactie: ‘het geheel, niet de delen’ → Een groep theoretici had moeite met de nadruk die de structuralisten legden op de elementen van bewustzijn. Groep geloofde net dat het bewustzijn veel meer omvatte dan simpele zintuiglijke ervaringen en beweerde dat onze ervaringen niet gereduceerd kunnen worden tot een serie afzonderlijke elementen. → Gestaltspsychologen concentreerden zich op het geheel van onze bewustzijnservaringen als meer dan de som van de delen. Geheel is meer dan de som van de delen.  Tekening: het zijn allemaal aparte stroken maar als je dat als geheel ziet, zie je een beer. - James en de functie van geest en gedrag → James vond benadering van Wundt te beperkt --> hij vond dat psychologie zich moest richten op functie van het bewustzijn en niet alleen op structuur ervan. → Zijn opvattingen leidden tot functionalisme (= historische stroming binnen de psychologie die meende dat psychologische processen het beste begrepen kunnen worden in het licht van hun adaptieve nut en functie)  Het onderzoekt waarom we bepaalde dingen doen en hoe deze gedragingen en mentale processen ons helpen ons aan te passen aan onze omgeving. - Moderne cognitieve psychologie ontstond door ontwikkeling van de computer (die de nieuwe metafoor voor de geest ging vormen). 6 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 → Nadruk gelegde op cognitie / mentale processen zoals leren, geheugen, perceptie en denken als vormen van informatieverwerking (brain-imaging). BEHAVIORISTISCH PERSPECTIEF / NADRUK OP WAARNEEMBAAR GEDRAG J. B. Watson (1878-1958) - Behavioristen bouwden voort op empirische idee dat je enkel zekerheid kan verwerven over datgene wat je kunt waarnemen en op het idee dat de mens bij de geboorte een tabula rasa is. - Behaviorisme: wetenschap van het gedrag en van de meetbare omstandigheden in de omgeving die dit gedrag beïnvloeden. - Maakt geen onderscheid tussen mens en dier bij de bestudering van gedrag. - Menselijk gedrag wordt volledig gestuurd door externe stimuli. B. F. Skinner (1904-1990) - Waarom verwierpen behavioristen geestelijke processen, waaronder introspectie, als wetenschappelijk onderzoeksterrein? Skinner heeft dit het beste samengevat: → De geest is zo iets subjectiefs dat we het bestaan ervan niet eens kunnen bewijzen. - Voor behavioristen waren gedachten en emoties van iemand irrelevant  enkel gedrag kon betrouwbaar worden geobserveerd en gemeten. - Behavioristisch perspectief vroeg vooral aandacht voor manier waarop ons handelen wordt gevormd door consequenties ervan. → Gaat een kind bijvoorbeeld eerst dankjewel zeggen (handeling) als het wordt geprezen (consequentie) of gaat een volwassene beter presteren (handeling) als hij wordt beloond met een salarisverhoging voor goede prestaties op zijn werk (consequentie)? - Een grote verdienste van behavioristen is dat we nu beter begrijpen dat krachten vanuit de omgeving van invloed zijn op menselijk vermogen om te leren → Daarnaast hebben ze effectieve strategieën ontwikkeld waarmee we gedrag kunnen wijzigen door de omgeving te veranderen. - Skinner introduceerde operante conditionering (bv. Proeven met duiven en ratten) → waarbij gedrag wordt beïnvloed door de gevolgen ervan. Simpel gezegd, gedrag dat wordt beloond, zal vaker voorkomen, terwijl gedrag dat wordt bestraft, minder vaak zal optreden. Dit wordt ook wel het bekrachtigingsprincipegenoemd. → Skinner gebruikte de term "operant" om gedrag te beschrijven dat vrijwillig wordt uitgevoerd (in tegenstelling tot reflexmatig gedrag, zoals in de klassieke conditionering van Pavlov). 7 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Vele nieuwe begrippen en technieken: Skinner-box (een apparaat waarmee hij gedrag van dieren (zoals duiven en ratten) bestudeerde. In deze box konden dieren bepaalde gedragingen vertonen, zoals op een hendel drukken, waarna ze beloond werden met voedsel of water. Hierdoor leerde Skinner hoe bekrachtiging gedrag kan sturen.) reinforcement, schedules, shaping … - Bekrachtiging en beloning leert ons veel. - Hij zag geen verschil in de manier hoe mensen en dieren leren, hij maakte dus geen onderscheid tussen mensen en dieren bij het bestuderen van gedrag). I. Pavlov (1849-1936) - Fysioloog die spijsvertering bij honden bestudeerde. Hij merkte op dat de honden begonnen te kwijlen (speekselafscheiding) zodra ze het voedsel zagen of zelfs wanneer ze de voetstappen van de verzorger hoorden, die normaal gesproken het voedsel bracht  zo ontdekte hij de klassieke conditionering per toeval. → Hierdoor kwam hij tot de ontdekking dat een hond niet alleen reageert op voedsel (een natuurlijke prikkel), maar ook op signalen die het voedsel aankondigen. Pavlov begon zijn beroemde experimenten om te zien of hij deze reactie kon conditioneren (aanleren) door een nieuwe prikkel aan te bieden. - Belang van klassieke conditionering → Pavlov’s ontdekking van klassieke conditionering toont aan hoe gedrag kan worden geleerd door associatie. Dit principe werd later een basis voor behaviorisme en beïnvloedde psychologen zoals John Watson. PERSPECTIEVEN VANUIT DE GEHELE PERSOON S. Freud (1856-1939) - Psychodynamische psychologie - Heeft psychodynamische theorie van persoonlijkheid ontwikkeld en gebruikt vaak theorie van vrije associatie. - Kritiek op zijn theorieën vanwege het gebrek aan wetenschappelijke toetsbaarheid. → Je kon het niet toetsen aan de werkelijkheid, je kan het niet weerleggen, je kan het niet onderzoeken dus dan kan je ook niet zeggen dat het waar is. Is moeilijk in de psychologie want we moeten een hypothese hebben om te kunnen zeggen dat het wel of niet klopt. A. Maslow (1908-1970) - Humanistische psychologie  legt nadruk op mogelijkheden, groei, potentie en vrije wil van de mens. - Is gekomen als reactie op behaviorisme en psychoanalyse. - Behoeften piramide → Maslow stelde dat mensen gemotiveerd worden door een reeks basisbehoeften die in een hiërarchie zijn gerangschikt. Hij geloofde dat mensen eerst aan de basisbehoeften moeten voldoen voordat ze hoger in de piramide kunnen komen en meer complexe, psychologische 8 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 behoeften kunnen vervullen. - Humanisten ontwierpen model dat mensen ziet als organismen met een vrije wil. Op grond van vrije wil kunnen ze keuzes maken en zo hun leven beïnvloeden. → Zijn werk benadrukt dat mensen meer zijn dan hun basisbehoeften en dat ze streven naar persoonlijke vervulling en betekenis in het leven. Oude Grieken - Psychologie van karaktertrekken en temperament. - Verklaarden dat persoonlijkheid werd geregeerd door vier humores (lichaamssappen): → Bloed, slijm, zwarte gal en gele gal. → Afhankelijk van welke humor overheerste, kon iemands persoonlijkheid … zijn:  Sanguinistisch  opgewerkt, gedomineerd door bloed  Traag en behoedzaam  slijm  Melancholiek  zwartgallig  Boos en agressief  geelgallig - Hun idee van persoonlijkheidstrekken leeft nog altijd voort in de psychologie van karaktertrekken en temperament. → Fundamentele idee dat deze psychologische stroming van andere onderscheidt: verschillen tussen mensen ontstaan uit verschillen in stabiele kenmerken en neigingen, die karaktertrekken en temperamenten worden genoemd. ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF / VERANDERINGEN DIE ONTSTAAN DOOR NATURE EN NURTURE J. Piaget - Bestudeerde de ontwikkeling van kennis in kinderen. - Ging kijken naar hoe de mens evolueert naar verschillende levensfases. - Ontwikkelingsperspectief: onderscheidt zich van de andere perspectieven door de nadruk op erfelijkheid en omgeving, en op voorspelbare veranderingen die zich voordoen tijdens de levensloop. - Mensen ver’anderen op voorspelbare wijze naarmate de invloeden van erfelijkheid en omgeving zich in de loop van de tijd ontplooien  mensen denken en handelen verschillend op verschillende momenten in hun leven. → Lichamelijk is ontwikkeling te zien in voorspelbare processen zoals groei, puberteit en menopauze. → Psychologisch is ontwikkeling te zien in het verwerven van taal, logisch denken en aannemen van verschillende rollen op verschillende momenten in het leven. 9 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 SOCIOCULTURELE PERSPECTIEF / HET INDIVIDU IN CONTEXT - Sociocultureel perspectief: legt nadruk op het belang van sociale interactie, sociaal leren en een cultureel perspectief. - Situatie en context is een krachtig bijkomend concept aan nurture en nature. - Sociale invloed staat hier centraal en ze zijn in het bijzonder geïnteresseerd in hoe sociale processen per cultuur variëren. Deze 6 perspectieven helpen allemaal samen om een holistisch beeld van menselijk gedrag te ontwikkelen. --> gedrag kan zelden adequaat worden verklaard vanuit één enkel perspectief. Gedragsverklaringen zijn niet bedoeld als rechtvaardiging van dat gedrag, ze zijn nuttig als men wil proberen om problematisch gedrag af te leren of om gedrag van anderen beter te begrijpen. SAMENVATTING VAN DE ZES BELANGRIJKSTE PERSPECTIEVEN OP DE MODERNE PSYCHOLOGIE 10 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 B2&B3: ONDERZOEKSMETHODEN: HOE VERGAREN PSYCHOLOGEN NIEUWE KENNIS? 1.1. 4 STAPPEN VAN DE WETENSCHAPPELIJKE METHODE 2. Wetenschappelijke theorie 3. Hypothese 4. Dataverzameling 5. Data analyse EMPIRISCHE CYCLUS WETENSCHAPPELIJKE THEORIE - = een toetsbare verklaring voor een verzameling van feiten of waarnemingen - Theorie moet je altijd kunnen toetsen, je moet er onderzoeksvragen en hypotheses uit kunnen formuleren = geen vaststaand feit. - Toetsen gebeurt in vier methodische stappen → Eigenschappen:  Kan feiten verklaren  Kan worden getest 11 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 HYPOTHESE - Elk wetenschappelijk onderzoek begint met formuleren van idee of vermoeden over onderdeel van een bredere theorie  hypothese. → Hypothese moeten we kunnen weerleggen, moet kunnen bewezen worden of het juist of onjuist is. → Bv. Wij beweren dat er verband is tussen suiker en hyperactiviteit. Hoe meer suiker, hoe meer hyperactiviteit. → Hypothese moet altijd te toetsen en te weerleggen zijn. - Twee hypothesen: → H0: er is geen verband tussen de variabelen  Kinderen die suikerhoudende drankje dringen zijn even actief als kinderen die water drinken. → H1: er is wel een verband  Suiker maakt kinderen hyperactief. = > H0 wordt verworpen als het verschil in scores op de variabele (hyperactiviteit) tussen verschillende condities groot genoeg is, dus als het significant is. - Vervolgens moet onderzoeker bedenken hoe hypothese zal worden onderzocht  alle aspecten (variabelen) moeten in concrete termen worden gedefinieerd = operationele definities. → Je moet het operationaliseren om het te kunnen uitvoeren. - Voorbeeld operationele definities: → Kinderen (bv. Alle kinderen van derde leerjaar) → Suiker (bv. Hoeveelheid suiker in frisdrank (bv fanta) in de supermarkt) → Hyperactief (beoordelen van gedrag met behulp van de vijfpuntsschaal) DATAVERZAMELING 12 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Psychologie = wetenschap = gebaseerd op feiten = uitspraken over de werkelijkheid = vaak ‘meten’ - Belangrijk om in (psychologische) wetenschap de juiste meetmethode/dataverzameling op de correcte manier te hanteren. 3.2. SOORTEN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK OBSERVATIE - Observeerders → Professionele onbekenden (objecties, soms artificieel (als iemand onbekend in klas komt zitten, reageren sommige kinderen er wel op en anderen niet). → Bekenden (subjectief)  Natuurlijke omgeving  Multiple sociale personae  Heeft met allemaal meerdere persoonlijkheden te maken - Voordelen: → Onbekend gebied → Geen taal - Nadelen: → Geen controle over omgeving → Niet alles is waarneembaar (bv. attitudes) → Observatie beïnvloedt wat je wilt observeren → Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid → Correctheid van de menselijke observatie niet altijd feilloos (bv. ooggetuigen) - Experiment Loftus & Palmer: “about how fast were the cars going when they … eachother?” → Smashed is een steviger werkwoord dan de andere 13 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - In vervolg experiment: zelfde onderzoekers, hadden 150 studenten, 3 groepen (50 per). Kregen opnieuw filmpje van auto ongeluk (nieuwe studenten). Kregen nadien vragen waaronder weer vraag naar de snelheid. → Eerste groep vraag met smashed, tweede vraag met hit en derde groep geen vraag over snelheid tussen een reeks van tien andere vragen. Enige verschil was de vraag over snelheid. Week later kwamen ze terug en moesten ze een aantal vragen over filmpje beantwoorden. Tussen aantal vragen, één cruciale vraag ‘did you see any broken glass?’ --> er was geen gebroken glas te zien. Smashed conditie (16 vd 50 zeiden ja), bij hit 7 vd 50 ja en bij de derde groep niemand. → Significant meer bij smashed conditie dan bij hit. - Neuro-imaging → Ondersteuning van observatie door apparatuur: meer systematische registratie van de feiten. → Bv. hersenactiviteit meten door:  Elektrische impulsen van zenuwcellen te meten (bv. EEG)  Energieverbruik zichtbaar te maken (bv. PET) → 2 soorten neuro-imaging  Structureel  CT-scan/CAT  MRI-SCAN  Functioneel --> gaan processen in kaart brengen, kijken naar functies  fMRI-scan  SPECT-scan CT-scan/CAT scan - Tomografische onderzoeksmethode van het menselijk lichaam - Een van de eerste vormen hiervan maakte gebruik van röntgenstraling - Niet enkel de hersenen, tonen ook in detail organen en botten - Gaan snedes in beeld brengen - Duur: 5min MRI-scan - Magnetic resonance imaging  werkt met magneten, ook heel luid - Beeldvorming met magnetische resonantie - Niet enkel hersenen, ook weefsel & bekijken van watermoleculen in het lichaam - Duur: 30min 14 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 fMRI-scan - Functionele MRI - De activiteit van de hersenen wordt dmv een computer zichtbaar gemaakt in een drie- dimensionaal beeld. - Als mensen bepaalde taak uitvoeren of schokkende beelden te zien krijgen, kan je zo zien welke gebieden in de hersenen verantwoordelijk zijn / bepaalde functie hebben. SPECT - Single photon emission computed tomography - Radioactief isotoop wordt ingespoten - Bloedtoevoer in hersenen wordt in beeld gebracht EEG - Elektro-encefalogram - Event-related potentials (ERP’s) - Een methode om elektrische potentiaalverschullen die in hersenen zijn ontstaan, via de hoofdhuid te registreren. 15 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Je kan adhv EEG meten wanneer iemand zich in een droom slaap, diepe slaap … bevindt. INTERVIEW - Voordelen → Flexibel (doorvragen, verduidelijking) → Geschikt voor exploratief onderzoek - Nadelen → Invloed van de ondervrager / situatie → Geringe betrouwbaarheid - Drie vormen → Gestructureerd (= volgorde en vragen liggen vast op voorhand) → Semigestructureerd → Vrij (ongestructureerd) (=carte blanche, interviewer kan een gewoon gesprek voeren over onderwerk. Het gesprek kan verschillen tussen de geinterviewden) GEVALSTUDIE - = case study - = diepgaand onderzoek naar individuen met zelfdzame stoornissen of ongewone talenten - Subjectief, niet eenvoudig te generaliseren / veralgemenen - Bv. Ted Bundy en Einstein VRAGENLIJSTONDERZOEK - Degene die het invult moet zichzelf observeren en moet het correct invullen, om het zo gemakkelijk mogelijk te maken moeten de vragen duidelijk zijn. - = indirecte observatie, respondent observeert zichzelf. - Voordelen → Eenvoudig, groot bereik → Niet-observeerbaar gedrag te bevragen (emoties, attitudes) → Gemakkelijke statistische verwerking - Nadelen → Steekproeffouten → Wil en kan de ondervraagde zichzelf beoordelen? Eerlijk en objectief → Taal als mogelijk vertekende factor → Invloed van de manier van vraagstelling 16 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Belang van formulering - Problemen → Manier van afnemen beïnvloedt de responsgraad (online, per post, ‘live’, …) → Bedreigende vragen: mensen gaan gedrag overdrijven / minimaliseren  Technieken om bedreigende vragen minder bedreigend te maken: sandwichen, anoniem, geruststellen …) → Sociale wenselijkheid BETROUWBAARHEID = mate waarin een test het “echte” leven van een bepaalde trait kan meten. Bv. IQ = 115 - Meting 1 = 115 - Meting 2 = 112-118 Metingg 3 = 100-130 TEST-HERTEST BETROUWBAARHEID = mate waarin een test dezelfde resultaten geeft op verschillende tijdstippen. Repeated measurement (herhaalde meting): - Tijdstip 1 = 115 - Tijdstip 2 = 115 - Tijdstip 3 = 115 INTERNE CONSISTENTIE BETROUWBAARHEID 17 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 = mate waarin de verschillende items van een test hetzelfde meten. 1 tijdstip. Interne herhaalde meting. Bv. Schaal Paranoia - Ik ben ervan overtuigd dat mensen steeds negatieve bijbedoelingen hebben. - Ik heb dikwijls het gevoel dat ik achtervolgd wordt op straat. - Ik sta graag in het middelpunt van de belangstelling. - Ik merk dikwijls verborden boodschappen achter onbenulligheden. INTERBEOORDELAARSBETROUWBAARHEID = mate waarin de verschillende beoordelaars hetzelfde resultaat observeren. VALIDITEIT = mate waarin een test effetief meet wat het pretendeert te meten. GEZICHTSVALIDITEIT (FACE VALIDITY) = mate waarin een test “op het zicht” lijkt te meten wat het effectief meet. Bv. Ik voel me vaak verdrietig  depressiviteit. Belangrijk! - Te weinig: error - Te veel: sociaal wenselijk PREDICTIEVE OF CRITERIUM VALIDITEIT = mate waarin een test externe criteria (buiten test) kan voorspellen. Bv. Sensation seeking: - Parachute springen - Druggebruik - Motor rijden 18 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 CONVERGENTE VALIDITEIT = mate waarin een test correleert met een andere test die hetzelfde meet. Bv. Depressie - Nieuwe test depressie - Black Depression Inventory DISCRIMINERENDE VALIDITEIT = mate waarin een test niet correleert met een test die niet hetzelfde meet. Bv. - MMPI-2 schaal 8 (Sc)  schizofrenie - Beck Depression Inventory  depressie CONSTRUCTVALIDITEIT = mate waarin een test meet wat die bedoelt te meten, correleert met een test die hetzelfde meet, en niet correleert met een test die niet hetzelfde meet ≈ overkoepelende validiteit - Response sets (antwoordneigingen) --> noncontent antwoorden → Acquiescence (ja antwoorden) → Extreem antwoorden → Altijd midden kiezen → Sociaal wenselijk antwoorden  Error (bias) --> elimineren of minimaliseren  3 oplossingen o Corrigeren dmv schalen o Items: geen correlatie met sociale wenselijkheid o Gedwongen keuze (forced choice; equivalent in sociale wenselijkheid) CORRELATIONEEL ONDERZOEK X Y - = Onderzoek van verband / relatie tussen twee variabelen - Uitgedrukt in correlatiecoëfÏciënt X en Y covariëren → +1.00 – 0.00 – -1.00 → Richting  Positieve correlatie  Negatieve correlatie X Y 19 X veroorzaakt Y Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) of lOMoARcPSD|48010413  Geen correlatie → Sterkte .10 = zwak .30 = gemiddeld .50 = sterk - Correlationeel onderzoek kan NOOIT concluderen tot causale verbanden. → Welke richting? → Derde (interveniërende) variabele? - Hoe dan causale verbanden achterhalen? EXPERIMENTEEL ONDERZOEK - = type onderzoek waarbij de onderzoeker gebruik maakt van vergelijkbare groepen en alle omstandigheden controleert en rechtstreeks manipuleert, inclusief de onafhankelijke variabele. - Gouden standaard voor het vinden van een relatie tussen oorzaak en gevolg. - Afhankelijke variabele AV → = de variabele die wordt geobserveerd of gemeten. - Onafhankelijke variabele OV → = wordt onafhankelijk van andere variabelen door de onderzoeker gemanipuleerd, hiervan wil men nagaan of die een invloed heeft op de afhankelijke variabele. - Manipulatie van de OV: → Randomsatie: random assignment  = op toeval beruste toewijzing van de proefpersonen aan een experimentele groep. 20 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413  Wanneer het niet lukt --> quasi-experimenteel onderzoek - Onderzoek van suiker (OV) of hyperactiviteit (AV) → Experimentele conditie: suiker --> hyperactiviteit → Controle conditie: geen suiker --> hyperactiviteit → Randomisatie: alfabetisch om de beurt ANALYSEREN VAN DE DATA BESCHRIJVEND - Feiten verzamelen; een objectieve beschrijving geven van de realitieit. → Kengetallen geven samengevatte informatie over deze realiteit (gemiddelde, standaarddeviatie, mediaan …) - Hoeveel uur per nacht slapen jullie gemiddeld? - Wat is jullie slaapefÏciëntie? INDUCTIEF - Significantie bepalen → Bv. via t-testen PUBLICEEREN, BEKRITISEREN EN REPLICEREN 21 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Publicatie in vakbladen (na peer review) - Replicatie door andere onderzoekers 3.3. VERTEKENINGEN IN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK BEPERKEN - Emotionele bias = voorkeur, aannames, ingebakken opvattingen bij emotioneel beladen onderwerpen (bv. abortus) - Expectancy bias = de onderzoeker verwacht dat bepaalde gebeurtenissen zullen leiden tot bepaalde resultaten (bv. therapie X leidt tot genezing) → Hoe tegen gaan?  Placebo  Dubbelindrukonderzoek (oefening) 3.4. ETHISCHE KWESTIES IN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK - Geïnformeerde toestemming (informed consent) - Misleiding --> (medisch) ethische commissies --> debriefing - Beroepscode beroepsverenigingen → Bv. anonimisering gegevens B4: WAARNEMING - Er zijn meerdere waarnemingssystemen. → We pikken er één uit: het visuele systeem. o Bestaat uit een sensorische fase en perceptuele fase (met verschillende begrippen: proximale prikkel, distale prikkel, transductie, sensatie, waarneming, perceptie). - Het sensorisch systeem: het zintuig met de verschillende componenten (lens, retina, nervus opticus, chiasma) en bijbehorende sensorische processen: inversie, blinde vlek, gezichtsveld (met beschadigingen), donker- en lichtadaptatie, oogbewegingen. - De overgang van proximale prikkel naar percept is niet vanzelfsprekend. → Perceptuele constantie geeft een stabiel percept bij wisselende proximale prikkel → Illusies geven een onmogelijk percept bij de proximale prikkel (zelfs al weten we dit) → Visuele agnosie toont een ontbrekend percept bij een intacte proximale stimulus. 22 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Het perceptueel systeem → Datagestuurd (bottom-up): o drie stadia:  primaire schets  perceptuele organisatie (gestalt-principes)  patroonherkenning (template matching, feature analysis) → Conceptueel-gestuurd (top-down): o geïllustreerd met voorbeelden (context-fenomeen, familiariteit, multi-stabiele stimuli, punt-lichtfiguren) → Perceptie is interactie tussen bottom-up & top-down: o geïllustreerd met voorbeelden (omgekeerde zin, letterredundantie, punt-licht figuren) - Kan beschreven worden op drie niveaus: o Computationeel  Op het computationele niveau onderscheiden we een data-gestuurd en een conceptueel-gestuurd systeem. o Algoritmisch o Implementationeel. GEWAARWORDING EN WAARNEMING - Cognitieve psychologie ziet de mens als een informatieverwerkingssysteem: input --> verwerking --> output. - Aantal zintuigen? → De meeste mensen houden het op 5 en soms ook nog “het zesde zintuig” of ESP (waarvoor geen wetenschappelijk bewijs is). Maar er zijn er heel wat meer! o Gezichtsvermogen, gehoor, smaakzin, reukzin, zintuigen van de huid (textuur, temperatuur, trillingen, pijn) → Kinesthesie (Positie van de ledematen): Propriosensoren in spieren, pezen en gewrichten geven informatie door over de positie en beweging van de ledematen. Dit helpt ons om te weten waar onze armen, benen en andere delen van ons lichaam zich bevinden zonder dat we ernaar hoeven te kijken. Deze zintuiglijke informatie is essentieel voor nauwkeurige bewegingen en coördinatie. → Evenwichtszintuig (Balans ten opzichte van zwaartekracht): Het evenwichtszintuig, dat zich in het binnenoor bevindt (de vestibulaire organen), werkt nauw samen met propriosensoren om informatie door te geven over balans en de positie van het hoofd ten opzichte van de zwaartekracht. Dit systeem helpt ons stabiel te blijven, rechtop te lopen, en bewegingen in balans te coördineren. → Interne organen (Longen, bloeddruk, blaas, enz.): Propriosensoren zijn ook aanwezig in interne organen en spelen een rol bij het reguleren van lichaamsprocessen zoals ademhaling, bloeddruk, en de vulling van de blaas. Deze receptoren geven het brein signalen over de interne toestand van het lichaam, wat helpt bij de automatische aanpassing van bijvoorbeeld ademhalingsfrequentie en bloeddruk. Ze waarschuwen ons ook wanneer we bijvoorbeeld naar het toilet moeten doordat ze de vulling van de blaas waarnemen. - Specialisatie zintuigen: → bvb zicht pikt enkel elektromagnetische straling op, gehoor pikt enkel luchttrillingen op - Multimodaal: - = samenwerken van de zintuigen 23 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 → bvb: lokalisatie van auto’s bij oversteken van straat (gezichtsvermogen (links-rechts kijken) en gehoor (aankomend geluid motoren?); → bvb: proeven smaakzin & reukzin leiden tot gecombineerde waarneming bij het proeven van drank en eten (bvb. Cola met neus dicht drinken, is vrij smaakloos) → bvb: Wi-spelcomputer: geluid, visueel en trillingsfeedback bij tennis-spel geeft een veel echter spelgevoel → bvb: zicht en gehoor zorgen samen voor de “buiksprekerillusie” als je in de bioscoop zit: je oren horen wel degelijk het geluid van aan de zijkanten komen (waar de luidsprekers staan) maar als je de acteurs ziet spreken lijkt het geluid uit hun mond te komen. In dit vb is zicht dominant over geluid. - distale stimulus: → object in de buitenwereld dat we waarnemen, in dit geval een hond. De distale stimulus is het fysieke object dat licht reflecteert of uitstraalt. - Sensorische processen: → Het licht van de distale stimulus komt binnen via het oog, waar het door de lens en andere structuren wordt gefocust. → Het object wordt omgezet in een beeld dat op de retina valt, dit wordt de proximale stimulus genoemd. Hier begint de sensorische verwerking. - Transductie: → In de retina worden fotoreceptoren (zoals staafjes en kegeltjes) geactiveerd door het licht van de proximale stimulus. → Dit proces van transductie zet het licht om in elektrische signalen (zenuwimpulsen), die via de oogzenuw naar de hersenen worden gestuurd. - Perceptuele processen: → De hersenen ontvangen deze elektrische signalen en beginnen ze te interpreteren. → Dit is waar perceptie plaatsvindt. → Het brein organiseert en interpreteert de signalen om een zinvol beeld te vormen van de buitenwereld. - Percept: → Uiteindelijk leidt het hele proces tot een percept, wat de bewuste waarneming is van de hond. → Dit is het punt waarop we de hond herkennen en kunnen zeggen "ik zie een hond." - ? Uitgangsvraag: hoe komen we van fysieke veranderingen in de buitenwereld tot een betekenisvolle interpretatie van die buitenwereld → bvb van lichtprikkels naar betekenisvolle beelden? - Fysische energie (= distale prikkel komend van distaal object) → wordt altijd via een zintuigspecifieke tussenstructuur opgevangen (proximale prikkel) en vertaald in zenuwimpulsen (transductie) die aanleiding geven tot het percept (bewuste waarneming) - Gewaarwording (sensatie) 24 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 → = de opname van stimulatie uit de omgeving; processen in sensor (met tussenstructuren). → Is voor het menselijke informatieverwerkingssysteem het equivalent van wat er gebeurt in een computer wanneer de gebruiker commando’s ingeeft (bvb copy/paste). → Die worden op dat moment automatisch door de software vertaald in machinetaal die voor de gebruiker compleet onverstaanbaar is, net zoals voor de computer gewone taal compleet onverstaanbaar is. - Waarneming of perceptie → interpretatie van prikkel, gebeurt in hersenen (met tussenstructuren) → = het organiseren, interpreteren en begrijpen van die stimulatie. → Dit is een proces dat deels verloopt op basis van ingebakken, aangeboren wetten van perceptuele organisatie (bvb Gestaltwetten, zie verder) en deels op basis van aangeleerde organisatieprincipes (bvb sensorimotorisch leren van beeldomkering, zie verder) - Transductie → = de vertaling van receptor- activiteit in electrochemische zenuwimpulsen. → Zit tussen gewaarwording en perceptie. (kijk uitleg van schema over proces van visuele waarneming op papier voor extra uitleg) - Verloop van sensorische processen (gewaarwording) in het visueel systeem: → = zijn de stappen waarbij zintuigen prikkels uit de omgeving opvangen, omzetten en doorsturen naar de hersenen. Deze processen vormen de basis van waarneming (gewaarwording) en verlopen in verschillende fasen. o Eerst worden prikkels uit de omgeving, zoals licht, geluid of geur, opgevangen. Deze prikkels bevatten fysieke energie, zoals elektromagnetische energie (bij licht) of geluidsgolven. o Vervolgens vindt transductie plaats: gespecialiseerde zintuigcellen, zoals fotoreceptoren in het oog of haarcellen in het oor, zetten de fysieke energie om in elektrische signalen, oftewel zenuwimpulsen. Dit is een cruciaal proces omdat het de prikkels omzet in een vorm die het brein kan verwerken. o De elektrische signalen worden daarna via zenuwbanen naar specifieke delen van de hersenen gestuurd, zoals de visuele cortex bij visuele prikkels. o Ten slotte verwerken de hersenen deze zenuwimpulsen, wat resulteert in een bewuste waarneming, zoals het zien van een object of het horen van een geluid. → Kortom, sensorische processen zorgen ervoor dat onze zintuigen prikkels uit de omgeving registreren, omzetten in elektrische signalen en doorsturen naar de hersenen voor verdere verwerking en bewuste waarneming. - Verloop van de perceptuele processen (waarneming) in het visuele systeem: → = zijn de mechanismen waarmee de hersenen zintuiglijke informatie interpreteren en organiseren om een bewuste, zinvolle waarneming van de wereld te creëren. Terwijl sensorische processen zich richten op het registreren en doorsturen van prikkels, gaat het bij perceptuele processen om hoe die signalen worden geïnterpreteerd en begrepen. 25 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 → De eerste stap is selectie, waarbij de hersenen bepalen welke prikkels aandacht krijgen. Hoewel we voortdurend worden blootgesteld aan zintuiglijke informatie, richten we ons bewust op bepaalde stimuli, zoals geluiden of beelden, terwijl we andere informatie negeren. → Daarna vindt organisatie plaats, waarbij de hersenen de binnenkomende zintuiglijke gegevens samenvoegen tot een coherent geheel. Dit betekent dat bij visuele perceptie vormen, kleuren en bewegingen worden georganiseerd om objecten, zoals een hond of een auto, te herkennen. → Vervolgens vindt interpretatie plaats, waarbij de hersenen betekenis geven aan de georganiseerde informatie. Dit is het moment waarop we daadwerkelijk begrijpen wat we waarnemen. Bijvoorbeeld, een reeks lijnen en vormen op het netvlies wordt geïnterpreteerd als een specifiek object, zoals een stoel of een gezicht. → Na interpretatie komt herkenning, waarbij we op basis van eerdere ervaringen en kennis objecten, geluiden, geuren of situaties herkennen. Dit proces stelt ons in staat om snel en efÏciënt de wereld om ons heen te begrijpen. → Ten slotte is er de interpretatie in context, waarbij de betekenis van een waarneming kan variëren afhankelijk van de situatie of context waarin deze plaatsvindt. Een visuele stimulus, zoals een schaduw die in een donkere kamer lijkt op een dier, kan bij beter licht eenvoudigweg een voorwerp blijken te zijn. → Kortom, perceptuele processen zijn de mentale stappen waarmee we zintuiglijke informatie niet alleen waarnemen, maar ook begrijpen, herkennen, en in een betekenisvolle context kunnen plaatsen. SENSORISCHE PROCESSEN - Waarom bestuderen we de werking van het zintuig? → Kennis van het zintuig helpt waarneming en gedrag te verklaren. o Anatomie van visuele hersenbanen geeft inzicht in oorzaken van visuele defeten (anopsie) o Bouw en functioneren van ogen toont dat waarneming een actief proces is.  Projectie van licht in oog door bolle lens leidt tot problemen van inversie.  Constructie van het netvlies stelt allerlei problemen van beeldverwerking. VISUELE BANEN EN DEFECTEN - Als je door een verrekijker kijkt, zie je normaliter een beeld zoals in de bovenste rij. - Wat is er met je aan de hand als je dan iets ziet zoals onderaan? → Dit soort van klachten hoor je wel vaker bij oudere clienten in de neuropsychologische/revalidatie settings, nadat ze een kleine hersenbloeding opliepen. → Door wat anatomische kennis kan je dan vrij goed voorspellen waar in de hersenen er een beschadiging is opgetreden. - Om het resultaat te kennen van de beschadiging, best per oog apart proberen te doen. Bepaal eerst het gezichtsveld per oog. HET OOG EN INVERSIE - Licht wordt door de pupil en dan doorheen de lens geprojecteerd op het netvlies (of retina). 26 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - De projectie van licht door een bolle lens heen zorgt voor een inversie van het beeld (ondersteboven en links/rechts). - Het visueel systeem moet de inversie terug “recht” zetten → = niet aangeboren maar een leerproces. - De aanpassing aan de nieuwe input is een vorm van sensori-motorisch leren → Door je te gedragen in de wereld (motorisch) zie je de visuele gevolgen van je gedrag en leer je sneller hoe de visuele input iets zegt over de toestand van de buitenwereld. - Hoe komt het dat je daar geen last van hebt, dat je proximale prikkel (beeld op je netvlies) helemaal anders staat dan de distale prikkel (de echte wereld) ? → We hebben geen last van inversie, zoals omgekeerde beelden, omdat onze hersenen zich aanpassen aan nieuwe informatie. Wanneer we regelmatig naar omgekeerde beelden kijken, leren we deze te interpreteren en raken we eraan gewend. Ons visuele systeem maakt gebruik van context en eerdere ervaringen om te begrijpen wat we zien, en de flexibiliteit van de hersenen helpt ons om omgekeerde beelden effectief te verwerken. Bovendien gebruiken we logisch redeneren om te begrijpen dat als iets bovenaan op het netvlies staat, het waarschijnlijk onderaan in de echte wereld staat. Al deze factoren stellen ons in staat om omgekeerde beelden te begrijpen zonder verwarring. - Experimenten van Stratton / Kohler / Linden → Stratton o Omgekeerde bril: Stratton voerde in 1896 experimenten uit waarbij hij een speciale bril droeg die het gezichtsveld omkeerde (links en rechts werden verwisseld). In het begin had hij moeite om zich aan te passen aan de omgekeerde beelden, maar na een paar dagen leerde hij zich aan te passen en kon hij normaal functioneren. Dit toonde aan dat het visuele systeem in staat is om zich aan te passen aan ongewone omstandigheden en dat perceptie niet alleen afhangt van de zintuiglijke input, maar ook van hoe onze hersenen deze input interpreteren. → Kohler o Dieptewaarneming en probleemoplossing: Köhler, een vooraanstaand figuur in de Gestaltpsychologie, voerde verschillende experimenten uit met apen, vooral met betrekking tot probleemoplossing en inzicht. Een bekend experiment betrof het gebruik van een lange stok om een banaan te bereiken die buiten het bereik van de aap hing. Köhler ontdekte dat de apen, in plaats van de stok willekeurig te gebruiken, inzicht toonden door de stok op de juiste manier te gebruiken om de banaan te pakken. Dit onderzoek benadrukte het belang van perceptuele organisatie en inzicht in leerprocessen. → Linden o Visuele inversie: Linden voerde experimenten uit met visuele inversie, vergelijkbaar met die van Stratton, maar met een focus op de effecten van langdurige blootstelling aan omgekeerde beelden. Hij onderzocht hoe mensen zich aanpassen aan omgekeerde beelden over langere tijd en ontdekte dat, net als bij Stratton, individuen in staat waren om zich aan te passen aan de veranderingen in hun visuele waarneming. Dit onderstreepte opnieuw de plasticiteit van het visuele systeem en het vermogen van de hersenen om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. - Prismabril → Met een prismabril wordt de visuele input horizontaal verschoven, waardoor de kijker fouten gaat maken wanneer zij naar een visueel punt moet wijzen. → Fout verdwijnt wanneer de kijker een tijd heeft kunnen oefenen (na adaptatie). → Wanneer de bril weer verwijderd wordt, moet de kijker zich weer aanpassen en gaat zij overcompenseren, een tijdlang een fout maken in de tegengesteld richting. 27 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 CONSTRUCTIE VAN HET NETVLIES (RETINA) - Kennis van het zintuig helpt waarneming en gedrag te verklaren - De lichtgevoelige plaat, de film van onze “oogcamera” is het netvlies of retina bedekt met 125.000.000 lichtgevoelige receptoren: 120.000.000 staafjes en 5.000.000 kegeltjes - De receptoren zijn gekoppeld aan zenuwcellen die via lange vezels, gebundeld in de oogzenuw, vanuit het oog naar de hersenen vertrekken waar alle visuele informatie verwerkt wordt. → De receptoren zitten achter in het oog, verborgen achter zenuwcellen, bloedvaten wat dus eigenlijk betekent dat onze film vol stof, vlekjes zit, en dat de kwaliteit van ons beeld lijkt op wat je ziet door een heel slecht gepoetste bril. - Het oog is dus eigenlijk een slecht gebouwde camera, gelukkig hebben we krachtige hersenen die dat slechte beeld kunnen verbeteren. VERDELING RECEPTOREN - De verschillende verdelingen van kegeltjes en staafjes in het netvlies zijn cruciaal voor ons vermogen om in verschillende lichtomstandigheden te zien en ons in de omgeving te oriënteren. → Dit zorgt ervoor dat we zowel details als beweging kunnen waarnemen, afhankelijk van de situatie. - Op deze grafiek zie je de verdeling van kegeltjes en staafjes → Stippellijn toont de kegeltjes die voornamelijk in het midden zitten op de fovea, ongeveer 2 duimen breed op gestrekte armsafstand, is dus heel beperkt → De volle lijn toont de staafjes waar er dus veel meer van in het perifere gezichtsveld zitten - Je ziet ook dat in elk oog een plaats is waar geen enkele receptor zit, daar waar de oogzenuw het oog verlaat, de blinde vlek. → Hier zie je helemaal niets, een vlek ter grootte van een pompelmoes op gestrekte armsafstand, is dus behoorlijk groot. → Ook hier moeten de hersenen dus aan het werk om dat gat in te vullen. - Deze ongelijke verdeling van kegeltjes en staafjes zorgt voor ongelijke scherpte van zicht, en ongelijke gevoeligheid voor kleur: → kegeltjes = scherpe details, warme kleuren, dagzicht → staafjes = beweging, koele kleuren, nachtzicht - gezichtsscherpte neemt sterk af in periferie (zijkant) 28 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 BLINDE VLEK - sluit je rechteroog, fixeer de opeenvolgende cijfers → bij een van de cijfers zal de zwarte cirkel verdwijnen (misschien is het nodig je hoofd naar of van het blad/scherm weg te bewegen) → reden: op die specifieke kijkafstand projecteert de zwarte cirkel op de blinde vlek van je linkeroog GEZICHTSVELD - De ongelijke verdeling van receptoren in het netvlies heeft heel wat praktische gevolgen → bvb. hoe groot mag een instrumentenpaneel / computerscherm zijn zodat we alle belangrijke info in een oogopslag scherp kunnen zien? - Links zien we een voorstelling ontwikkeld door Stuart Anstis, die toont hoe groot letters moeten worden om even leesbaar te zijn in het centrum als in de periferie. → Naarmate de letter meer naar de zijkant van je netvlies valt, moet ze dus steeds groter worden (ongeveer x 30 in de buitenste positie in vgl met de middelste positie) - Rechts zien we een bolvormige voorstelling (zwarte figuur) van de visuele wereld rond ons, met daarop in het rood de grenzen waarbuiten we het verschijnen van een lichtpuntje gewoon niet meer zien. Deze grens is hier vastgesteld voor het rechter oog en toont dus dat ons gezichtsveld eerder elipsvormig is en minder uitgebreid naar de kant van de neus dan naar de kant van de slaap. Vandaar dat 16:9 beeldformaat (film, nieuwe monitors en TVs) door mensen veel positiever beoordeeld wordt dan 4:3 formaat (oudere beeldschermen en TVs) - De grootte van het visueel veld, dat deel van de wereld waaruit je met stilstaande ogen informatie kan oppikken wordt dus gedeeltelijk bepaald door anatomie (verdeling kegeltjes / staafjes) maar ook door ervaring → bvb ervaren lezers hebben een groter visueel veld voor tekst dan onervaren lezers en het is asymmetrisch in de leesrichting (naar rechts voor ons, naar links voor Hebreeuws) → bvb ervaren chauffeurs hebben een groter visueel veld voor verkeerssituaties dan onervaren lezers → bvb ervaren videogamers hebben een groter visueel veld voor het opmerkingen van verandering aan de rand van hun zicht, dan onervaren videogamers 29 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 DONKERADAPTATIE - Het verschil tussen kegeltjes en staafjes zorgt er ook voor dat ons zicht zich in sprongetjes aanpast aan veranderende lichtomstandigheden → Stel je rijdt uit een lichte omgeving een donkere tunnel in, op dat moment zijn je kegeltjes nog volop actief want die werken best bij veel licht. → De kegeltjes hebben echter wel veel licht nodig om te werken en in de donkere tunnel ga je dus nog enkel dingen kunnen zien die een heel sterk licht uitstralen. → Naarmate je langer in de tunnel blijft ga je minder en minder licht nodig hebben om te zien, zeker wanneer na 10 min je staafjes actief worden die je plots een heel stuk beter laten zien - In deze grafiek zie je hoe intens een lichtbron moet zijn om ze te zien (de drempel), afhankelijk van het aantal minuten die je in het donker doorbrengt. → Je begint bij hoge drempels wanneer de kegeltjes actief zijn, en zakt plots naar lage drempels (de breuk in de curve) wanneer de staafjes actief worden - Dit fenomeen noemen we donkeradaptatie (= aanpassing aan duisternis). Donkeradaptatie zal meer nodig zijn naarmate de kijker uit een sterk verlichte omgeving komt (de curve met sterke voorafgaande lichtadaptatie). → Het omgekeerde fenomeen (we gaan van donker naar licht) noemen we lichtadaptatie (= aanpassing aan licht) o Eerst ben je verblind want je actieve staafjes kunnen geen grote hoeveelheden licht aan dan begin je beter te zien wanneer je kegeltjes in actie komen - Dit alles kan heel belangrijke gevolgen hebben (zie volgende puntje) TUNNELS EN DONKERADAPTATIE Nog even kort samenvatten: - Kegeltjes zijn meest actief wanneer er veel licht is (dagzicht), en zijn gevoelig voor licht in verschillende kleuren. → Bij te weinig licht werken de kegeltjes niet goed en worden ze overgevoelig voor licht. → Bij veel licht worden ze steeds minder gevoelig en hebben ze steeds meer licht nodig om te werken. - Staafjes zijn enkel actief bij weinig licht (nachtzicht) en zijn vooral ongevoelig voor oranje- rode kleuren. → bij te veel licht worden de staafjes “verlamd”. Uit de grafiek op de vorige slide weten we dat ongeveer 10 minuten duisternis nodig is opdat de staafjes hun werk goed kunnen beginnen doen. - Het ontwerp van de Kennedy tunnel houdt daar rekening mee. - Er werd nagedacht vanuit twee mogelijke scenario’s. → Scenario 1: Het is dag o Dat betekent dat bij de autobestuurder de kegeltjes actief zijn, de staafjes niet. Omdat je al door de korte tunnel door bent voordat de staafjes actief worden, ga je dus op de kegeltjes moeten rekenen om in de tunnel te zien. Daarom dus 30 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 voldoende verlichting binnenin met wit geschilderde tunnelwanden zodat er er voldoende licht is voor de kegeltjes om te blijven werken in de tunnel en na de tunnel. De tunnelmond is donkergrijs gehouden, zodat de kegeltjes net voor je de tunnel binnenrijdt geen overdosis licht krijgen die hen dan minder lichtgevoelig maakt in de tunnel. Als de zon op de tunnelmond schijnt kan je dus niet verblind worden. → Scenario 2 : Het is nacht o Dat betekent dat bij de autobestuurder de staafjes actief zijn, de kegeltjes veel minder. Dat is vervelend want het zijn alleen de kegeltjes die ons toelaten om detail en kleur te zien (bvb. auto’s die verderop in de tunnel remmen en van baanvak veranderen). Daarom is de tunnel voldoende helder verlicht (witte wanden en verlichting) zodat de kegeltjes toch nog informatie geven. Er wordt wel oranje licht gebruikt, omdat de staafjes daar weinig last van hebben en je de donkeradaptatie van de staafjes aan de duisternis niet verknoeit door door de tunnnel te rijden. Na de tunnel ga je dus nog steeds nachtzicht hebben, wat niet zou zijn als je witte verlichting gebruikt. Door de donkere tunnelmond is er ook geen gevaar dat de koplampen van de auto op de tunnelmond weerkaatsen en zo de staafjes verlammen met te veel licht. - Donkere ingang = ongevaarlijke ingang lichte ingang = gevaarlijke ingang OOGBEWEGINGEN - Oogknipperingen (~ 500ms) - Omdat we slechts met een klein stukje van ons netvlies scherp kunnen zien, maken we voortdurende oogbewegingen. → Dat we dit doen is niet makkelijk vast te stellen omdat we tijdens de oogbeweging telkens heel even blind zijn. → Om de kwart seconde gaat het licht dus 70-80 ms uit en ook dat merken we niet. o = saccades: frequente ”oogsprongen” (ongeveer 3-4 per seconde gedurendev 70-80 ms); bv. bij het scannen van een beeld. - Hoe vaak en waarnaartoe we onze ogen bewegen, kunnen we tegenwoordig meten met eye trackers, toestellen die meten waar we kijken terwijl we kijken. → Zo kun je bvb bestuderen o Hoe het leerproces van een kind evolueert o Welke aspecten van een instrumentenbord de aandacht trekken o Of de behandeling van iemand met arachnophobia werkt o Of een piloot in de cockpit van het vliegtuig wel tijdig en regelmatig naar de belangrijke wijzerplaten kijkt - Oogbewegingen zijn nodig om details te kunnen waarnemen met het centrale deel van ons netvlies (fovea) maar ze hebben ook wat vervelende neveneffecten: 31 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 → Als je je ogen beweegt is het alsof je met schokkende, heel snelle bewegingen je camera heen en weer zwaait terwijl je filmt. → Wat zou dat voor effect hebben? o Het snel bewegen van de ogen kan de waarneming verstoren, onscherpe beelden creëren en zelfs leiden tot desoriëntatie en ongemak. Voor een optimale waarneming is het belangrijk dat de bewegingen gecontroleerd en doelgericht zijn, net zoals een goed gefocuste camera bij het filmen. OVERGANG VAN SENSORISCH NAAR PERCEPTUEEL (PERCEPTUELE CONSTANTEN, ILLUSIES, VISUELE AGNOSIE) De overgang van proximale prikkel naar percept is niet vanzelfsprekend. Perceptuele constantie geeft een stabiel percept bij wisselende proximale prikkel, illusies geven een onmogelijk percept bij de proximale prikkel (zelfs al weten we dit), visuele agnosie toont een ontbrekend percept bij een intacte proximale stimulus. SENSATIE ≠ PERCEPTIE - Overgang van distale prikkel naar proximale prikkel is niet vanzelfsprekend → Stabiel omgevingsbeeld uit verspringende netvliesprikkeling. - Overgang van proximale prikkel naar percept is ook niet vanzelfsprekend → Proximale prikkel is erg veranderlijk, toch zien we een constant percept. → Visuele illiusies tonen duidelijk aan dat het percept verkeerd kan zijn, zelfs als we dit weten. → Visuele agnosie illustreert de kloof tussen kijken en zien. - 3 redenen om te stellen dat de overgang van gewaarwording (sensatie) naar waarneming (perceptie) niet onbelangrijk is: → Proximale prikkel (bvb. netvliesbeeld) verandert ten gevolge van allerlei “irrelevante” factoren (kleur, belichting, afstand, …), het distale voorwerp blijft hetzelfde. Wij hebben geleerd die variaties in de proximale prikkel te negeren, dat noemen we perceptuele constantie → Visuele illusies: waarneming die afwijkt van gewaarwording, niet veridicaal (= in overeenstemming met de werkelijkheid) is → Visuele agnosie (gevalsstudie van prosopagnosia, prosopon (gezicht) – agnosia (niet- kennen) faceblindness, gezichtsblindheid) gewaarwording zonder waarneming, visueel systeem is helemaal intact en toch is er geen herkenning kan ook voor andere objecten (wel weten waarvoor ze dienen, maar niet herkennen = object agnosie) PERCEPTUELE CONSTANTIE - = het vermogen van ons brein om objecten als hetzelfde te herkennen, zelfs als de omstandigheden veranderen. - Beeld is anders naargelang 32 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 → Belichting, schaduwen … → Oriëntatie voorwerp → Beweging voorwerp → Occlusie (half verborgen achter iets) → … - Opgave: waarneming van voorwerp constant houden ondanks wisselend retinale beeld → = perceptuele constantie → Vb. constantie van grootte, vorm, lichtheid, kleur GROOTTE-, VORM- EN KLEURCONSTANTIE - Vorm constantie → De twee euro’s zijn even rond in onze waarneming, maar de bovenste is eigenlijk elliptisch in onze gewaarwording (proximale prikkel). - Licht- en kleurconsistantie → Als je een rode appel overdag ziet of ’s avonds in het schemerdonker, zie je de appel nogsteeds als rood. → De proximale prikkel is immers anders, op je netvlies is rood tijdens de dag echt roos en ’s avonds bij minder licht eerder grijs. Toch zie je geen grijze maar rode appel. → Je maakt abstractie van de proximale prikkel en “ziet” steeds dezelfde prikkel omdat je geleerd hebt dat verlichtingsvariaties geen effect hebben op de echte kleur van voorwerpen. - Grootte constantie → object als een bepaalde grootte herkennen, ook al lijkt het kleiner of groter afhankelijk van de afstand van waaruit we het bekijken. → Als je iemand van veraf ziet, lijkt die persoon klein. Maar als je dichterbij komt, zie je dat ze normaal van formaat zijn. Je herkent ze als dezelfde persoon, ongeacht de afstand. → Wanneer de maan aan de horizon staat, lijkt hij groter dan wanneer hij hoog in de lucht staat. Toch is de grootte van de maan hetzelfde; het verschil is slechts perceptie. VISUELE ILLUSIES - Visuele illusies tonen dat ons percept niet altijd overeenstemt met de werkelijkheid, de distale prikkel - Dat komt omdat we twee soorten van regels gebruiken bij het berekenen/interpreteren van een percept uit een proximale prikkel → Algoritmische regels o bvb voor berekenen diepte uit “binoculaire dispariteit” o elk voorwerp projecteert een beeld in beide ogen, waarbij de plaats van de projectie op het netvlies lichtjes verschilt tussen de ogen (= binoculaire dispariteit) en de hersenen vanuit de grootte van dat verschil kunnen berekenen hoe ver het voorwerp van ons af staat. Die berekening gebeurt altijd exact op 33 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 dezelfde manier, en leidt altijd tot hetzelfde resultaat. Is dus algoritmisch, net zoals een rekensom → Heuristieken (vuistregels) o Laten je toe om snel tot een percept te komen, en die meestal tot een juiste oplossing leiden maar niet altijd. Visuele illusies tonen vaak welke foute vuistregels we gebruiken (volgend voorbeeld) - Je ziet twee vlakken: A en B → De meesten onder ons zullen vinden dat A donkerder is dan B, dat is ons percept. → De proximale prikkel (beeld op netvlies) is echter anders: A en B hebben exact dezelfde kleur (ga naar onderstaande link voor bewijs) http://web.mit.edu/persci/people/adelson/checkershadow_illusion.html - Waarom is dat hier zo? Omdat onze hersenen enkele heuristieken gebruiken: → Onze kennis over schaak/damborden waarbij lichte en donkere vlakken elkaar afwisselen → Onze kennis over schaduw, iets wat in de schaduw ligt lijkt altijd wat donkerder maar is in werkelijkheid nog steeds even licht - Kijk Shepard Tables VISUELE AGNOSIE - Een breuk tussen sensatie en perceptie - Gewaarwording werkt feilloos, maar er is geen waarneming. → Proximale prikkel kan niet gekoppeld worden aan een percept, aan een mentale voorstelling van de distale prikkel. → In dit voorbeeld gaat het om prosopagnosie o Blindheid voor prosopon (gezicht) o Kan gevolg zijn van hersenbeschadiging o Kan ook aangeboren zijn en zou bij 2-2,5% van de bevolking voorkomen PERCEPTUEEL SYSTEEM WAARNEMINGSTHEORIE - Waarneming ≠ gewaarwording (sensatie) - Als je een volledige theorie wil hebben over hoe waarneming bij mensen verloopt moet je die theorie bouwen op 3 niveau’s: → Computationeel: wat? o Bottom-up of datagestuurd of beeldgedreven o Top-down of conceptgestuurd of kennisgedreven o Een analyse moet gemaakt worden van wat de input en output van het waarnemingssysteem zijn, en van welke tussenliggende stappen er in principe verondersteld moeten worden om van het ene naar het andere te komen o → Algoritmisch: hoe? o Op het algoritmische niveau moet de theorie veel specifieker worden en moet aangegeven worden welke precieze informatietransformaties erbij betrokken zijn 34 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 om vanuit sensorische data een bepaalde mentale representatie op te bouwen. → Implementationeel: met welke hardware/wetware? o centrale vraag op welke fysieke hardware (of in het geval van het zenuwstelsel wetware) al deze berekeningen en transformaties draaien. Hier zitten we dus in het domein van de neurowetenschappen, biologie en biologische psychologie, en proberen we te ontdekken hoe de anatomie en het functioneren van het visuele systeem bepalend zijn voor het informatieverwerkingsproces (zoals bvb aangetoond in de discussie over staafjes en kegeltjes) DATAGESTUURDE PROCESSEN - Op het computationele niveau van de waarnemingstheorie weten we dat van een distale prikkel via een proximale prikkel naar een percept moeten geraken. → Daar hebben we dus een verwerking van het binnenkomende beeld (= data, gegevens) voor nodig (datagestuurde processen). → Dat betekent dat we het beeld gaan analyseren, opkuisen, organiseren om zo een patroon, een voorstelling te berekenen die we dan kunnen gaan herkennen. → Herkennen betekent dat je nieuwe info kan matchen, kan koppelen met kennis die je al hebt. o Kennis speelt dus een grote rol in perceptie, en daar hebben we het straks over in de discussie van kennisgestuurde of conceptgestuurde processen - Datagestuurde beeldverwerking van onze visuele input doorloopt drie grote stadia. - Van eenvoudig, betekenisloos beeldpuntje tot complexe betekenisvolle figuur. 1. Primaire schets 2. Perceptuele organisatie 3. Patroon- en objectherkenning - Pionierswerk: Davis Marr (computervisie) 1. PRIMAL SKETCH - = is de eerste fase van herwerking van de proximale prikkel: lichtpuntjes, licht-donker contrasten worden georganiseerd tot een ruwe schets - Zoeken naar plotse overgangen in helderheid (licht-donker) - Wiskundige algoritmen berekenen dan randen, lijnen met bepaalde lengtes en richtingen - Eindresultaat is de primaire schets, een grove “tekening” van de contouren en vlekken in beelden. 2. PERCEPTUELE ORGANISATIE 35 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - De schets moet nu verbeterd worden om herkenning toe te laten  perceptuele organisatie → Welke contouren / vormomtrekken horen bij elkaar? → Wat is voorgrond / voorwerp en wat is achtergrond? - Basisprincipes hiervoor komen uit gestaltpsychologie → Waarneming van samenhangende gehelen, niet van (de soms van) losse elementen. → Vaste groeperingsprincipes spelen belangrijke rol o Ingebakken / voorgeprogrammeerde wetten die bepalen hoe  Losse elementen georganiseerd worden  Vorm en achtergrond onderscheiden worden GESTALTPRINCIPES - Een samenvatting van belangrijke principes uit de perceptuele groepering → Volgens deze principes gaan we bij de organisatie van losse elementen in een patroon automatisch elementen groeperen die dicht bij elkaar staan (nabijheid) of die er gelijkaardig uitzien (similariteit). - Verder zien we het getekende kruis nooit als een ontmoeting van vier korte lijnen, maar zien we de lijnen in elkaars verlengde liggen (continuiteit) en kruisen ze. - De illusoire witte driehoek (Kanisza driehoek) die gevormd wordt door de naar elkaar toegekeerde zwarte PacManfiguurtjes (closure of geslotenheid), ontstaat door de groepering van vlakken tot een aaneengesloten figuur. 36 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Ten slotte gaan we bij figuur-achtergrond steeds de kleinste, en omsloten vorm als de voorgrond of figuur beschouwen - Objecten die dicht bij elkaar staan, worden vaak als een groep waargenomen. - Objecten die op elkaar lijken (in kleur, vorm, grootte, etc.) worden als een groep waargenomen. - We hebben de neiging om symmetrische vormen als eenheid waar te nemen - Hoe weten we dat Gestaltprincipes aangeboren zijn, ingebakken in het het perceptueel systeem van mensen? → Dat leiden we af uit studies waar met heel jonge babies (enkele maanden oud) gewerkt wordt. o In zo’n experiment laten we de baby naar een beeld kijken op een computerscherm (bvb het kruis rechts boven dat het principe van continuiteit illustreert). Terwijl de baby kijkt, zuigt hij op een fopspeen en meten we hoe sterk hij zuigt. Wanneer een baby iets nieuws ziet, geinteresseerd is, gaat hij hard zuigen. Als het beeld dan niet verandert wordt de baby dit gewoon en neemt de zuigreflex af (dat noemen we gewenning of habituatie). Dus als we het kruis een tijdje tonen, verliest de baby interesse en zuigt hij niet meer. o Op dat moment kunnen we twee dingen doen  We laten de verticale lijn wat heen en weer bewegen over de horizontale lijn  We laten het kruis uiteenvallen door 4 korte lijntjes van het midden weg te laten bewegen o Als we dat doen, merken we dat de baby alleen in geval b) terug heel hard begint te zuigen. Dat de 4 lijntjes toevallig een kruis vormen en niet twee lange lijnen in kruisvorm zijn, had de baby helemaal niet verwacht! Ook de baby had de lijnen dus georganiseerd volgens het continuiteitsprincipe. 37 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 - Voorbeelden: → Closure: Popchips: de letter O en I zijn gecreëerd met negatieve ruimte en zijn zichtbaar door het closure principe → Continuation: Sun Microsystems dezelfde vorm U wordt gebruikt voor de letters S, U en N. → Nabijheid: IBM de blauwe vlakken staan dicht genoeg bij elkaar om als letters georganiseerd te worden, als je die afstand zou vergroten valt de perceptie van letters weg → Closure: WWF logo: je moet het wit van het blad als rug van de beer zien, je ziet dus een denkbeeldige ruglijn → Hope for Africa: figure-ground - Logo’s sterke figuren door Gestalt principes, maar in tweede instantie zie je dat er iets mist, en dat houdt dan weer de aandacht. Ideaal voor reclame. 3. PATROONHERKENNING - Twee belangrijke theorieën → Template matching, globale vormovereenkomst zoeken → Kenmerkanalyse (feature analysis), combinatie van basisbouwstenen zoeken TEMPLATE MATCHING - Wordt gepoogd een sjabloon (template) in het geheugen te koppelen aan de visuele input. Wanneer er voldoende overlap is, is er herkenning. - Probleem: de minste verandering in het beeld (grootte, camouflage, projectiehoek …) kan er toe leiden dat de template niet werkt en dan heb je dus honderden templates nodig, één voor elke verschijningsvorm. 38 Gedownload door Elyessa Yilmaz ([email protected]) lOMoARcPSD|48010413 FEAUTURE ANALYSIS - = kenmerkanalyse - Er wordt een lijst van visuele bouwstenen opgesteld. → Voor elk van die bouwstenen bestaat een aparte detector, herkenning is dan een kwestie van de juiste kenmerkcombinatie vast te stellen. CONCEPTGESTUURDE PROCESSEN - = Conceptgestuurde processen gebruiken voorkennis en context om zintuiglijke informatie sneller te verwerken en te interpreteren. Het helpt ons om ontbrekende of onduidelijke informatie aan te vullen en sneller patronen te herkennen in wat we waarnemen. - Is perceptie wel volledig bottom-up? → Kan dit wel snel genoeg verlopen? → Zijn er nooit dubbelzinnigheden die niet vanuit de data opgelost kunnen worden? - Bottom-up theorieën worden daarom verbeterd met sturing op basis van reeds bestaande kennis. → = t

Algemene Psychologie Proefexamen PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue