Wprowadzenie do archeologii Podsumowanie PDF

Wprowadzenie do archeologii Podsumowanie  Wprowadzenie do archeologii Archeologia – to co było wcześniej Czym jest archeologia? – archeologia zajmuje się badaniem przeszłości ludzkiej na podstawie jej materialnych pozostałości 4 główne cele archeologii: 1) forma, 2) funkc...

Wprowadzenie do archeologii Podsumowanie  Wprowadzenie do archeologii Archeologia – to co było wcześniej Czym jest archeologia? – archeologia zajmuje się badaniem przeszłości ludzkiej na podstawie jej materialnych pozostałości 4 główne cele archeologii: 1) forma, 2) funkcja, 3) proces, 4) znaczenie Ramy czasowe archeologii – kiedy się kończy, a kiedy zaczyna?  Wprowadzenie do archeologii Grahame Clark – celem archeologii powinny być studia nad sposobem życia ludzi w przeszłości – rekonstrukcja struktury społecznej, ekonomicznej, politycznej, wierzeń Ograniczenia poznawcze narzucane są przez źródła archeologiczne: 1) są nieme, 2) ich stan zachowania, 3) różny stopień odzwierciedlenia poszczególnych elementów kultury (drabina wnioskowania Hawksa) Drabina wnioskowania  Wprowadzenie do archeologii Tradycja europejska – archeologia to historia Tradycja amerykańska – archeologia to antropologia Działy archeologii: 1) archeologia pradziejowa, 2) archeologia śródziemnomorska/klasyczna Rodzaje archeologii (czas i źródła pisane): 1) archeologia pradziejowa, 2) archeologia protohistoryczna, 3) archeologia historyczna Pola badawcze: geograficzny, polityczny, etniczny, chronologiczny, metoda badań, przedmiot badań  Archeologia jako nauka Nauka – zajmuje się gromadzeniem wiedzy o świecie przez obserwację Gromadzenie danych i opis (co) służący wyjaśnianiu (dlaczego i jak) rzeczy i zjawisk Odrzuca transcendencję (bo nie ma na nią dowodów) - naturalne zjawiska są powodowane przez naturalne przyczyny  Archeologia jako nauka Nauki o przeszłości - zajmują się odległymi w czasie wydarzeniami, które nie mogą być obserwowane wprost Ale pozostawiły ślady, które mogą być badane, by odtworzyć, co się zdarzyło  Archeologia jako nauka Metoda naukowa - Wyciąganie wniosków na podstawie obserwacji realnego świata, a potem zbadanie prawdziwości tych wniosków w innych okolicznościach lub przypadkach Hipoteza/ gromadzenie danych/ analiza i interpretacja danych/ wnioski Wiedza naukowa – sceptycyzm/ krytyka/ powtarzalność/ sprawdzalność  Archeologia jako nauka Metoda indukcyjna – wyjście od konkretnych obserwacji i przejście do opartego na nich wniosku Metoda dedukcyjna – wysuwanie założeń, zebranie danych, wyciągnięcie wniosku – przyjęcie lub odrzucenie  Archeologia jako nauka Pseudonauka – wiedza irracjonalna, która pozoruje wiedzę naukową (poprzez używanie języka naukowego), np. astrologia Paranuaka – wiedza nie spełniając ściśle rygorów naukowych, np. parapsychologia  Wprowadzenie do archeologii Antykwaryzm i antykwaryści Thomas Jefferson i jego podejście do wykopalisk (wyrastał ponad swoją epoką) – próbował odpowiadać na pytania (w jakim celu zostały wzniesione i przez kogo), wydzielał warstwy Zasada uniformitaryzmu/aktualizmu (z geologii)  Wprowadzenie do archeologii System 3 epok – koncepcja periodyzacji prahistorii Europy – 1) epoka kamienia, 2) epoka brązu, 3) epoka żelaza Christian Thomsen, Jens Worsaae John Lubbock – epoka kamienia 1) starsza, kamienia łupanego, paleolit, 2) młodsza, kamienia gładzonego, neolit  Wprowadzenie do archeologii Typologia (metoda typologiczna) - linie rozwojowe zabytków w czasie (ewolucjonizm) – metoda datowania Oskar Montelius, Augustus Lane-Fox Pitt- Rivers  Wprowadzenie do archeologii Podejście ewolucjonistyczne Edward Taylor, Lewis Henry Morgan, John Lubbock, Herbert Spencer Ewolucja unilinearna – etapy rozwoju (dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja) Początki (geneza) Czerpanie informacji z badań etnologicznych (analogie etnologiczne) – tzw. żywe skamieniałości Pytanie – dlaczego jedni rozwijają się szybciej a inni wolniej: 1) różnice środowiska, 2) różnice biologiczne  Wprowadzenie do archeologii Szkoła kulturowo-historyczna Kultura archeologiczna – zbiór charakterystycznych przedmiotów i struktur występujących na określonym obszarze w określonym czasie Kwestia etniczna – identyfikacja kultury archeologicznej z jednostkami etnicznymi Prawa do ziemi, wykazanie związku określonego ludu z określonym terytorium  Wprowadzenie do archeologii Gustaf Kossina, Józef Kostrzewski, Vere Gordon Childe Zainteresowania: klasyfikacja, chronologia, zasięgi, opis, sekwencje kultur archeologicznych Wyjaśnianie: dyfuzja idei i migracja  Wprowadzenie do archeologii Rozwój metod wykopaliskowych Pierwsze prace niemetodyczne, nastawione na pozyskiwanie zabytków – poszukiwanie skarbów Z czasem pokolenia archeologów wypracowały metody eksploracji i dokumentacji badań wykopaliskowych, np. Thomas Jefferson, gen. Augustus Pitt-Rivers Staranne metody badawcze, sporządzanie dokumentacji, warstwy  Źródło archeologiczne Źródło archeologiczne – wszystkie wydobyte z ziemi i wody materialne ślady działania ludzi z przeszłości umożliwiające rekonstrukcję różnych dziedzin życia 1) źródła ruchome (zabytki), 2) źródła nieruchome (struktury) 1) artefakty, 3) ekofakty, 3) obiekty proste i złożone Artefakt Ekofkt obiekt  Wprowadzenie do archeologii Stanowisko archeologiczne – miejsce występowania znalezisk archeologicznych/dawne miejsca bytowania ludzi 1) o własnej formie terenowej, 2) pod ziemią, 3) pod wodą Znaleziska luźne (bez kontekstu)  Wprowadzenie do archeologii Podział stanowisk archeologicznych (funkcja): Osadnicze, obronne, miejsca pozyskiwania i obróbki surowców, miejsca kultu, groby i cmentarzyska (szkieletowe, ciałopalne, cenotafy), ślady uprawy roli, pozostałości urządzeń komunikacyjnych i transportowych, skarby  Warstwa, stratyfikacja, stratygrafia Warstwa Stratyfikacja (łac. stratum – warstwa, facio – robię, czynię): 1) tworzenie się warstw, 2) warstwowa struktury stanowiska Stratygrafia Stratygrafia (łac. stratum, grafo – opisuję) – opisywanie i badanie warstw Strop, spąg, miąższość warstwy, calec Warstwa naturalna/przyrodnicza, warstwa kulturowa Prawa stratyfikacji: 1) prawo nadległości, 2) prawo pierwotnej ciągłości, 3) prawo pierwotnej horyzontalności Warstwa, stratyfikacja, stratygrafia  Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne) Kształtowanie się źródeł archeologicznych: 1) Proces społeczno-kulturowy 2) Proces depozycyjny – wyłączanie z użytkowania 3) Proces podepozcyjny – przekształcenia, czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne 4) Proces odkrywczy/badawczy  Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne) Pozostałości materialne nie odzwierciedlają pełnego obrazu przeszłości Część informacji ulega zniszczeniu – ilość, jakość, kontekst O możliwości dotrwania decydują czynniki – długość przebywania w ziemi, surowiec, klimat, środowisko Redukcja informacji: N – czynniki naturalne, K – czynniki kulturowe Kultura żywa / kultura martwa  Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne) Niszczenie zabytków, działają czynniki: 1) Fizyczne – zmiana temperatury, wilgotności gruntu 2) Chemiczne – rodzaj gleby, odczyn 3) Biologiczne – grzyby, bakterie Najlepiej zachowują się pozostałości nieorganiczne Szczątki organiczne zachowują się słabo, najlepiej w klimacie suchym i zimnym Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne) Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne)  Kultura archeologiczna Kultura archeologiczna - zbiór artefaktów i obiektów o określonych cechach występujący w określonym czasie na określonym obszarze (naczynia, narzędzia, ozdoby, obrządek pogrzebowy, formy domów) grupa kulturowa, kompleks kulturowy Przemysł, technokompleks – paleolit Nazwa od – stanowiska, miejscowości, regionu, formy wytworu, formy obiektu  Wprowadzenie do archeologii Wielkie odkrycia Laetoli, Tanzania – ślady stóp, Autralopithecus afarensisn (dwunożność) Ötzi – człowiek z lodowca, mumia lodowa z późnego neolitu Biskupin – najsłynniejsze polskie stanowisko archeologiczne, protomiasto z przełomu epoki brązu i żelaza, tzw. polskie Pompeje  Wprowadzenie do archeologii L’Anse aux Meadows – Nowa Fundlandia, osada z X w., Skandynawowie w Ameryce Północnej Bog bodies – mumie bagienne z północnej Europy – ofiary rytuału, kary, m.in. człowiek z Tollund, Grauballe, Lindow, kobieta z Elling  Wprowadzenie do archeologii Badania DNA w archeologii DNA – kwas deoksyrybonukleinowy, genetyczna informacja organizmu, składa się z 4 zasad A G C T mtDNA i nDNA (Y-DNA) Do badań: zęby, część skalista czaszki tzw. piramida, tkanki miękkie  Wprowadzenie do archeologii Problemy: degradacja, kontaminacja, najlepsze warunki sucho i chłodno Co można badać: określenie płci genetycznej, pokrewieństwo genetyczne, choroby (DNA i patogeny), tolerancja pokarmowa np. trawienie laktozy, cechy fenotypowe (kolor oczu, włosów, skóry), migracje i związki między populacjami na podstawie tzw. haplogrup (grupy cząsteczek z pewnymi określonymi mutacjami) Częstość poszczególnych haplogrup w populacji jest różna (frekwencja) oraz obecność lub brak Przykłady – wyjście z Afryki, zaludnienie Europy, Indoeuropejczycy  Wprowadzenie do archeologii Archeologia izotopowa Izotopy radioaktywne – np. datowanie C14 Izotopy trwałe/stabilne – dieta i pochodzenie, migracja, mobilność, odstawienie od piersi Izotopy – różne warianty tego samego pierwiastka, różnią się liczbą neutronów w jądrze, mają taką samą liczbę protonów (różna liczba masowa)  Wprowadzenie do archeologii Badania pochodzenia i mobilności – izotopy Sr i O Proporcja 87Sr/86Sr zależy od podłoża geologicznego Proporcja 18O/16O δ18 zależy od klimatu Materiał – szkliwo zębów plus tło izotopowe  Wprowadzenie do archeologii Dieta – izotopy węgla, azotu i siarki 12C/13C δ13C – z jakiego ekosystemu pochodzi pożywienie (lądowy/wodny – słodkowodny i słonowodny), rodzaj pokarmu roślinnego C3, C4, CAM 14N/15N δ15N – spożycie protein, poziom troficzny – roślinożerca, mięsożerca, wszystkożerca Próbki z kolagenu plus tło izotopowe Odstawienie od piersi N i O Przykład – dieta i pochodzenie na Barbados  Wprowadzenie do archeologii Datowanie C14 radiowęglowe – metoda określania wieku materiałów organicznych oparta na pomiarze proporcji między izotopem promieniotwórczym węgla C14 i izotopami trwałymi C12 i C13 Okres połowicznego rozpadu 5730 lat Działa do około 50 tys. lat Wprowadzenie do archeologii  Wprowadzenie do archeologii Kalibracja – skorygowanie daty C14 i przełożenie jej na daty kalendarzowe (zawsze pewien zakres) – kalibracja oparta jest na próbkach drewna datowanych dendrochronologicznie Daty BP – 1950 Próbki – drewno, węgle drzewne, nasiona, kości, muszle, torf, osady organiczne Wprowadzenie do archeologii  Wprowadzenie do archeologii Metoda konwencjonalna – liczy się atomy, które rozpadły się w badanym czasie Metoda AMS – liczy się wszystkie atomy Problemy: Efekt rezerwuarowy – postarzenie próbki, bo w wodzie mniejsze stężenie izotopowe C14 Efekt starego drewna Efekt akumulacji C14 w organizmie Datowanie czegoś innego Zanieczyszczenie próbek PL laboratoria – Gliwice, Skała, Poznań  Wprowadzenie do archeologii BHP 2 główne zagrożenia: 1) głębokie wykopy, 2) maszyny na stanowisku Apteczka Uwaga na narzędzia Szczepienie przeciwko tężcowi Kleszcze – borelioza i zapalenie opon mózgowych