Archeologia - podstawowe pojęcia i cele

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Który z poniższych opisów najlepiej definiuje archeologię?

Badanie teraźniejszości ludzkiej poprzez obserwację społeczną.

Odtwarzanie historii poprzez analizę tekstów pisanych.

Badanie przeszłości ludzkiej na podstawie materialnych pozostałości. (correct)

Analiza kulturowych aspektów społeczeństw współczesnych.

Który z wymienionych aspektów nie jest jednym z czterech głównych celów archeologii?

Funkcja obiektów archeologicznych.

Forma artefaktów.

Znaczenie kulturowe znalezisk.

Wartość ekonomiczna odkryć. (correct)

Które z poniższych określeń najlepiej charakteryzuje 'ramy czasowe' w archeologii?

Zakres czasowy, w którym archeologia bada przeszłość, określając jej granice początkowe i końcowe. (correct)

Okres, w którym skupia się analiza konkretnych kultur.

Zbiór chronologicznych metod datowania artefaktów.

Czas trwania konkretnych wykopalisk archeologicznych.

Co nie jest celem archeologii w odniesieniu do znalezionych artefaktów?

Ustalenie ich wartości rynkowej na aukcji. (B) Signup and view all the answers

Jakie podejście nie jest charakterystyczne dla pracy archeologa?

Wyliczanie zysków z odkrycia na stanowisku archeologicznym. (C) Signup and view all the answers

Który z wymienionych archeologów jako jeden z pierwszych zastosował metody eksploracji i dokumentacji podczas wykopalisk?

Thomas Jefferson (B) Signup and view all the answers

Jak nazywa się koncepcja periodyzacji prahistorii Europy, która dzieli ją na epokę kamienia, brązu i żelaza?

System 3 epok (C) Signup and view all the answers

Który z archeologów zajmował się przede wszystkim klasyfikacją, chronologią, zasięgami i sekwencjami kultur archeologicznych, a wyjaśniał je poprzez dyfuzję idei i migracje?

Vere Gordon Childe (D) Signup and view all the answers

Która szkoła archeologiczna dążyła do identyfikacji kultur archeologicznych z konkretnymi grupami etnicznymi?

Szkoła kulturowo-historyczna (C) Signup and view all the answers

Co stanowi podstawę metody typologicznej stosowanej w archeologii?

Badanie linii rozwojowych zabytków w czasie (A) Signup and view all the answers

Który z wymienionych uczonych wprowadził podział epoki kamienia na starszą (paleolit) i młodszą (neolit)?

John Lubbock (D) Signup and view all the answers

Który z poniższych terminów odnosi się do koncepcji zakładającej liniowy przebieg rozwoju społeczeństw od dzikości poprzez barbarzyństwo do cywilizacji?

Ewolucja unilinearna (D) Signup and view all the answers

Jak nazywa się zbiór charakterystycznych przedmiotów i struktur występujących na określonym obszarze w określonym czasie, który jest przedmiotem badań archeologów?

Kultura archeologiczna (B) Signup and view all the answers

Według Grahame'a Clarka, celem archeologii powinno być:

Rekonstrukcja sposobu życia ludzi w przeszłości, w tym aspektów społecznych, ekonomicznych i politycznych. (A) Signup and view all the answers

Które z wymienionych są ograniczeniami poznawczymi źródeł archeologicznych?

Niemożność mówienia, stan zachowania i różny stopień odzwierciedlenia elementów kultury. (D) Signup and view all the answers

Jakie podejście do archeologii dominuje w tradycji amerykańskiej?

Archeologia jest traktowana jako część antropologii. (A) Signup and view all the answers

Który z wymienionych działów archeologii skupia się na badaniu przeszłości z wykorzystaniem źródeł pisanych?

Archeologia historyczna. (B) Signup and view all the answers

Które z poniższych stwierdzeń najlepiej opisuje archeologię jako naukę?

Archeologia gromadzi wiedzę o świecie poprzez obserwację, gromadzenie danych i ich interpretację, odrzucając transcendencje. (B) Signup and view all the answers

W metodzie naukowej, która z poniższych sekwencji jest właściwa?

Hipoteza/ Gromadzenie danych/ Analiza i interpretacja danych/ Wnioski. (B) Signup and view all the answers

Jaka jest główna różnica między metodą indukcyjną a dedukcyjną w archeologii?

Metoda indukcyjna przechodzi od konkretnych obserwacji do ogólnych wniosków, a dedukcyjna od założeń do wniosków. (C) Signup and view all the answers

Która z poniższych definicji najlepiej opisuje pseudonaukę?

Wiedza, która pozoruje charakter naukowy poprzez naśladowanie języka naukowego, ale nie ma podstaw w metodach naukowych. (D) Signup and view all the answers

Które z wymienionych materiałów są najlepsze do badań DNA w archeologii?

Zęby, część skalista czaszki i tkanki miękkie. (B) Signup and view all the answers

Który izotop jest używany w datowaniu radiowęglowym?

Węgiel-14 ($^{14}C$). (B) Signup and view all the answers

Co najczęściej jest określane na podstawie stosunku izotopów strontu ($^{87}Sr/^{86}Sr$)?

Pochodzenie geograficzne. (B) Signup and view all the answers

Który z czynników najbardziej wpływa na degradację DNA w próbkach archeologicznych?

Wilgotność i wysoka temperatura. (C) Signup and view all the answers

Co najdokładniej można ustalić analizując stosunek izotopów azotu ($^{14}N/^{15}N$, δ$^{15}$N) w kolagenie?

Poziom troficzny w łańcuchu pokarmowym, dieta. (B) Signup and view all the answers

Do czego głównie wykorzystuje się badanie haplogrup w archeologii?

Badania migracji i związków między populacjami. (D) Signup and view all the answers

Które z wymienionych miejsc NIE jest znane z odkrycia mumii bagiennych?

L'Anse aux Meadows. (C) Signup and view all the answers

Jaki jest okres połowicznego rozpadu węgla-14 ($^{14}C$) wykorzystywanego w datowaniu radiowęglowym?

5730 lat. (D) Signup and view all the answers

Który z niżej wymienionych elementów NIE jest uważany za źródło archeologiczne?

Rekonstrukcje różnych dziedzin życia na podstawie znalezisk. (C) Signup and view all the answers

Co dokładnie opisuje termin 'stratyfikacja' w kontekście archeologii?

Warstwowa struktura stanowiska archeologicznego. (D) Signup and view all the answers

Które z poniższych procesów nie jest związane z formowaniem się stanowisk archeologicznych?

Proces inwentaryzacyjny. (D) Signup and view all the answers

Co najbardziej wpływa na możliwość dotrwania pozostałości materialnych w stanowiskach archeologicznych?

Połączenie czynników kulturowych i naturalnych, czasu, materiału i środowiska (C) Signup and view all the answers

Który z poniższych czynników najmniej przyczynia się do niszczenia zabytków archeologicznych?

Ochrona konserwatorska zabytku. (B) Signup and view all the answers

Czym jest kultura archeologiczna?

Zbiorem artefaktów i obiektów o określonych cechach, występujących w określonym czasie na określonym obszarze. (A) Signup and view all the answers

Które z wymienionych miejsc NIE jest przykładem stanowiska archeologicznego według funkcji?

Magazyn. (C) Signup and view all the answers

Jakie prawa regulują stratyfikację w archeologii?

Prawo pierwotnej horyzontalności, nadległości i ciągłości. (D) Signup and view all the answers

Jakie dwa rodzaje źródeł archeologicznych wyróżniamy?

Ruchome i nieruchome (A) Signup and view all the answers

Co najlepiej zachowuje się w stanowiskach archeologicznych w dłuższym okresie czasu?

Pozostałości nieorganiczne w każdych warunkach. (D) Signup and view all the answers

Study Notes

Wprowadzenie do archeologii - Podsumowanie

Archeologia to nauka badająca przeszłość ludzką na podstawie materialnych pozostałości.
Główne cele archeologii to: forma, funkcja, proces i znaczenie.
Archeologia określa czas początkowy i końcowy epoki na podstawie dowodów materialnych.
Archeologia zajmuje się badaniem sposobów życia ludzi w przeszłości, rekonstrukcją struktury społecznej, ekonomicznej i politycznej oraz wierzeń.
Źródła archeologiczne są ograniczone (np. nieme, różny stan zachowania, różny stopień odzwierciedlenia elementów kultury).
Istnieje "drabina wnioskowania" w archeologii, gdzie hipotezy o skomplikowanych aspektach kultury (np. religia, organizacja społeczna) opierają się na interpretacjach prostych artefaktów.

Archeologia jako nauka

Archeologia to nauka gromadząca wiedzę o świecie poprzez obserwację.
Gromadzi dane i opisuje zjawiska, aby zrozumieć dlaczego i jak się one wydarzyły.
Odrzuca transcendencję (nauka opiera się na czynnikach naturalnych).
Archeologia zajmuje się odległymi wydarzeniami w przeszłości, wykorzystując ślady pozostawione przez ludzi.
Archeologia wykorzystuje metodę naukową: obserwacje, hipotezy, gromadzenie danych, analizę, interpretację i wnioski. Wiedza naukowa wymaga sceptycyzmu, krytyki, powtarzalności i sprawdzalności.
Wykorzystuje metody indukcyjne i dedukcyjne.
Metoda indukcyjna opiera się na obserwacjach, aby wyciągnąć wnioski.
Metoda dedukcyjna opiera się na założeniach i dobranych danych, aby udowodnić lub odrzucić wnioski.
Pseudoscience (pseudonauki) i paranuakę rozróżniają się w oparciu o to, czy ich metoda badań jest zgodna z metodą naukowego badania.

Wprowadzenie do archeologii - Metody

Istnieją różne metody wykopaliskowe, począwszy od niemetodycznych poszukiwań skarbów do precyzyjnej eksploracji i dokumentacji stanowisk.
Archeolodzy tworzą staranne metody badawcze, dokumentację stanowisk archeologicznych, warstw, artefaktów i innych artefaktów.
Archeologiczne stanowiska występują w różnorodnych formach (np. na powierzchni, pod ziemią, pod wodą).

Źródła Archeologiczne

Źródłem archeologicznym są wszystkie ślady materialne działalności ludzkiej, znalezione w ziemi i wodzie.
Źródła ruchome to zabytki, a nieruchome to struktury.
Źródła dzieli się na artefakty, ekofakty, obiekty proste i obiekty złożone.

Stanowisko archeologiczne

Stanowisko archeologiczne to miejsce występowania znalezisk archeologicznych, dawne miejsca zamieszkania ludzi.
Stanowiska mogą znajdować się na powierzchni, pod ziemią lub pod wodą.
Stanowiska archeologiczne są podzielone na różne funkcjonalne kategorie (np. osadnicza, obronna, kultowa a także ślady pozyskiwania i obróbki surowców).

Warstwa, stratyfikacja, stratygrafia

Warstwa to poziom stratyfikacji, która opisuje i analizuje warstwy archeologiczne.
Stratyfikacja to proces tworzenia się warstw w czasie.
Stratygrafia to nauka badająca te warstwy. Opisują one poziomy, spąg, miąższość i warstwy naturalne i kulturowe.
Istnieją prawa stratyfikacji (np. prawo nadległości, prawo pierwotnej ciągłości, prawo pierwotnej horyzontalności).

Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne)

Formowanie się stanowiska zależy od czynników społeczno-kulturowych, depozycyjnych i postdepozycyjnych (fizycznych, chemicznych i biologicznych).
Istotne jest, że pozostawione ślady nie zawsze dostarczają pełnego obrazu przeszłości, są różne czynniki, które mogą je przekształcać (redukcja informacji: naturalne i kulturowe).
Wyróżnia się też czynniki niszczące ślady (np. fizyczne, chemiczne, biologiczne).
Podobnie, materiał organiczny zachowuje się gorzej niż nieorganiczny, a zachowanie jest lepsze przy suchym i zimnym klimacie.

Kultura archeologiczna

Zbiór charakterystycznych artefaktów i obiektów, charakterystycznych dla określonego okresu i obszaru.
Elementy kultury archeologicznej obejmują materiały wykorzystywane w codziennym życiu oraz formy i style domów.

Wielkie odkrycia archeologiczne

Ślady stóp Australopithecus afarensis w Laetoli.
Mumia lodowa Ötzi.
Stanowisko archeologiczne Biskupin (tzw "Polskie Pompeje").
Inne stanowiska (np. L'Anse aux Meadows, Bog bodies).

Badania DNA w archeologii

Archeolodzy wykorzystują DNA do określania płci, pokrewieństwa genetycznego, chorób, migracjii i innych cech osobników.
DNA jest analizowany z różnych źródeł (zębów, kości, czaszek),
Do dyskusji dotyczą zjawisk degradacji i kontaminacji DNA.

Badania izotopowe w archeologii

Badania izotopowe pozwalają na określenie pochodzenia i mobilności osób.
W tym celu wykorzystuje się izotopy trwałe i radioaktywne (np. datowanie C14),
Izotopy pozwalają uzyskać informację o diecie, odstawieniu od piersi, migracji i innych czynnikach.

Datowanie C14 radiowęglowe

Metoda datowania materiałów organicznych, opierająca się na ilości izotopu radioaktywnego węgla C14.
Działa do około 50 tysięcy lat.
Datowanie C14 podlega kalibracji na podstawie dendrochronologii.

Metody badawcze

Omawia się różne metody badawcze, problemy z tymi metodami i laboratoria archeologiczne.
Przedstawiono konwencjonalną i AMS (accelerator mass spectrometry) metody.

BHP na stanowisku archeologicznym

Zwraca się uwagę na najważniejsze zagrożenia, procedury bezpieczeństwa, apteczki, i stosowne szczepienia.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Sprawdź swoją wiedzę na temat archeologii i jej głównych celów. Quiz pomoże ci zrozumieć znaczenie różnych pojęć związanych z tą dziedziną nauki oraz najważniejsze postacie historyczne. Przekonaj się, jak dobrze znasz świat archeologii!