Archeologia - podstawowe pojęcia i cele

Wprowadzenie do archeologii - Podsumowanie

• Archeologia to nauka badająca przeszłość ludzką na podstawie materialnych pozostałości.
• Główne cele archeologii to: forma, funkcja, proces i znaczenie.
• Archeologia określa czas początkowy i końcowy epoki na podstawie dowodów materialnych.
• Archeologia zajmuje się badaniem sposobów życia ludzi w przeszłości, rekonstrukcją struktury społecznej, ekonomicznej i politycznej oraz wierzeń.
• Źródła archeologiczne są ograniczone (np. nieme, różny stan zachowania, różny stopień odzwierciedlenia elementów kultury).
• Istnieje "drabina wnioskowania" w archeologii, gdzie hipotezy o skomplikowanych aspektach kultury (np. religia, organizacja społeczna) opierają się na interpretacjach prostych artefaktów.

Archeologia jako nauka

• Archeologia to nauka gromadząca wiedzę o świecie poprzez obserwację.
• Gromadzi dane i opisuje zjawiska, aby zrozumieć dlaczego i jak się one wydarzyły.
• Odrzuca transcendencję (nauka opiera się na czynnikach naturalnych).
• Archeologia zajmuje się odległymi wydarzeniami w przeszłości, wykorzystując ślady pozostawione przez ludzi.
• Archeologia wykorzystuje metodę naukową: obserwacje, hipotezy, gromadzenie danych, analizę, interpretację i wnioski. Wiedza naukowa wymaga sceptycyzmu, krytyki, powtarzalności i sprawdzalności.
• Wykorzystuje metody indukcyjne i dedukcyjne.
• Metoda indukcyjna opiera się na obserwacjach, aby wyciągnąć wnioski.
• Metoda dedukcyjna opiera się na założeniach i dobranych danych, aby udowodnić lub odrzucić wnioski.
• Pseudoscience (pseudonauki) i paranuakę rozróżniają się w oparciu o to, czy ich metoda badań jest zgodna z metodą naukowego badania.

Wprowadzenie do archeologii - Metody

• Istnieją różne metody wykopaliskowe, począwszy od niemetodycznych poszukiwań skarbów do precyzyjnej eksploracji i dokumentacji stanowisk.
• Archeolodzy tworzą staranne metody badawcze, dokumentację stanowisk archeologicznych, warstw, artefaktów i innych artefaktów.
• Archeologiczne stanowiska występują w różnorodnych formach (np. na powierzchni, pod ziemią, pod wodą).

Źródła Archeologiczne

• Źródłem archeologicznym są wszystkie ślady materialne działalności ludzkiej, znalezione w ziemi i wodzie.
• Źródła ruchome to zabytki, a nieruchome to struktury.
• Źródła dzieli się na artefakty, ekofakty, obiekty proste i obiekty złożone.

Stanowisko archeologiczne

• Stanowisko archeologiczne to miejsce występowania znalezisk archeologicznych, dawne miejsca zamieszkania ludzi.
• Stanowiska mogą znajdować się na powierzchni, pod ziemią lub pod wodą.
• Stanowiska archeologiczne są podzielone na różne funkcjonalne kategorie (np. osadnicza, obronna, kultowa a także ślady pozyskiwania i obróbki surowców).

Warstwa, stratyfikacja, stratygrafia

• Warstwa to poziom stratyfikacji, która opisuje i analizuje warstwy archeologiczne.
• Stratyfikacja to proces tworzenia się warstw w czasie.
• Stratygrafia to nauka badająca te warstwy. Opisują one poziomy, spąg, miąższość i warstwy naturalne i kulturowe.
• Istnieją prawa stratyfikacji (np. prawo nadległości, prawo pierwotnej ciągłości, prawo pierwotnej horyzontalności).

Formowanie się stanowisk (procesy formacyjne i transformacyjne)

• Formowanie się stanowiska zależy od czynników społeczno-kulturowych, depozycyjnych i postdepozycyjnych (fizycznych, chemicznych i biologicznych).
• Istotne jest, że pozostawione ślady nie zawsze dostarczają pełnego obrazu przeszłości, są różne czynniki, które mogą je przekształcać (redukcja informacji: naturalne i kulturowe).
• Wyróżnia się też czynniki niszczące ślady (np. fizyczne, chemiczne, biologiczne).
• Podobnie, materiał organiczny zachowuje się gorzej niż nieorganiczny, a zachowanie jest lepsze przy suchym i zimnym klimacie.

Kultura archeologiczna

• Zbiór charakterystycznych artefaktów i obiektów, charakterystycznych dla określonego okresu i obszaru.
• Elementy kultury archeologicznej obejmują materiały wykorzystywane w codziennym życiu oraz formy i style domów.

Wielkie odkrycia archeologiczne

• Ślady stóp Australopithecus afarensis w Laetoli.
• Mumia lodowa Ötzi.
• Stanowisko archeologiczne Biskupin (tzw "Polskie Pompeje").
• Inne stanowiska (np. L'Anse aux Meadows, Bog bodies).

Badania DNA w archeologii

• Archeolodzy wykorzystują DNA do określania płci, pokrewieństwa genetycznego, chorób, migracjii i innych cech osobników.
• DNA jest analizowany z różnych źródeł (zębów, kości, czaszek),
• Do dyskusji dotyczą zjawisk degradacji i kontaminacji DNA.

Badania izotopowe w archeologii

• Badania izotopowe pozwalają na określenie pochodzenia i mobilności osób.
• W tym celu wykorzystuje się izotopy trwałe i radioaktywne (np. datowanie C14),
• Izotopy pozwalają uzyskać informację o diecie, odstawieniu od piersi, migracji i innych czynnikach.

Datowanie C14 radiowęglowe

• Metoda datowania materiałów organicznych, opierająca się na ilości izotopu radioaktywnego węgla C14.
• Działa do około 50 tysięcy lat.
• Datowanie C14 podlega kalibracji na podstawie dendrochronologii.

Metody badawcze

• Omawia się różne metody badawcze, problemy z tymi metodami i laboratoria archeologiczne.
• Przedstawiono konwencjonalną i AMS (accelerator mass spectrometry) metody.

BHP na stanowisku archeologicznym

• Zwraca się uwagę na najważniejsze zagrożenia, procedury bezpieczeństwa, apteczki, i stosowne szczepienia.