Nörotransmitterler ve Reseptörler Quizi

Merkezi Sinir Sistemi Nörotransmisyonu

• Nöronlar; işlev, konum, nörotransmiter özellikleri ve reseptör tipleri ile sınıflandırılır.
• Destek hücreleri; makroglia, mikroglia, vasküler öğeler, beyin omurilik sıvısı (BOS) oluşturan ve beyin içi ventriküler sistemde koroid pleksus hücreleri ve meninksleri içerir.
• Kan-beyin bariyeri (KBB); plazmadan beyne geçiş hızını kontrol eder. Lipofilik moleküller KBB'yi aşabilir. Serebral iskemi ve enflamasyon KBB'nin MSS'ne geçişi üzerinde etkisini arttırır.
• Nöropsikofarmakolojide temel görüş; ilaçlar özgül nörotransmiter (NT) veya kanal etkinliğini etkiler.
• Merkezi etki gösteren ilaçların hedefleri; iyon kanalları, NT reseptörleri, taşıma proteinleri (NAT, DAT ve SERT) ve NT paketleyicileridir (VMAT2).
• Geri-alım inhibisyonu, nörotransmiter konsantrasyonunu ve süreini etkiler. Veziküler depolanma inhibisyonu, NT salınımını etkiler.
• Birçok ilaç ve nörotransmiter, tanımlanmış nöronal makromoleküller üzerinde etki eder.
• İyon kanalları; sinir hücrelerinin elektriksel uyarılabilirliğini etkiler. Na+, K+, Ca2+ ve Cl- anyon akımını farklı iyon kanalları sağlar. TRP ve CNG iyon kanalları da bulunmaktadır, CNG duyusal iletimlerde (koku reseptörleri ve fotoreseptörler) rol oynar. Hiperpolarizasyonla aktive olan HCN kanalları da vardır.
• Transmembran reseptör sistemleri; nörotransmiter ve nörohormonlarla etkileşir.
• Hücre içi sinyal iletimi ve sinaptik iletim; nörotransmiterler, nörohormonlar, nöromodülatörler ve nörotropik faktörler katılır.
• Nörohormonlar; ön ve arka hipofizden çeşitli hormonlar ve salıverici faktörler salgılar. Hormonlar ipotalamik-adenohipofizer portal dolaşıma ön hipofizden trofik hormonların salınımını düzenler. Diğer hipotalamik sinir hücreleri, OT ve vazopressin gibi peptidleri sistemik dolaşıma salar.
• Nöromodülatörler; sinaps dışı etki gösterir (örneğin CO ve amonyak). Steroid hormonlar, nörosteroidler, Adenozin ve diğer pürinler, eikozanoidler ve NO nöromodülatör veya nörotransmiter rol oynarlar.
• Nörotropik faktörler; MSS'de farklı hücreler tarafından üretilir. 7 kategoriye ayrılır:
  • Klasik nörotrofinler (NGF, BDNF)
  • Nöropoietik faktörler (IL,..)
  • Epidermal büyüme faktörü, TGF-α ve β, gliyal hücre kaynaklı nörotrofik faktör, ve aktivin A gibi büyüme faktörleri.
  • Fibroblast büyüme faktörü
  • İnsülin benzeri büyüme faktörü
  • Trombosit kaynaklı büyüme faktörü
  • Akson rehberlik molekülleri.
• Nörotransmiter salınımı, etkisi ve inaktivasyonu mekanizmaları açıklanır.

Merkezi Nörotransmiterler

• Amino asit yapılar: Glutamat ve aspartat gibi dikarboksilik aminoasitler eksitasyon, GABA, glisin, β-alanin ve taurin gibi monokarboksilik aminoasitler inhibisyondan sorumludur. Muscimol, baklofen, bikukulinin ve pikrotoksin GABA reseptör antagonistleridir. GABA-saklofen gibi başka GABA antagonistleri de vardır.
• GABA: GABA_A ligand-kapılı Cl- iyon kanalı, GABA_B metabotropik reseptördür ve GABA_C transmiter-kapılı Cl- kanalıdır. GABA reseptörü yaygın bir hedeftir.
• Glisin: Inhibitör glisin reseptörleri, GABA_A reseptörlerine benzer özellikler gösterir.
• Glutamat ve aspartat: Güçlü eksitatör etki gösterirler. Glutamat reseptörleri iyonotropik veya metabotropik reseptörlerdir. Ligand-kapılı iyon kanalları (NMDA reseptörleri ve non-NMDA reseptörleri — AMPA ve kainik asit reseptörleri) bulunur. NMDA reseptörü kanal blokörleri (fensıklidin) ve agonist (ifenprodil) bulunur.
• Glutamat toksisitesi hakkında bilgiler verilir.
• Asetilkolin (ACh): Nikotinik ACh reseptörleri otonom gangliyonlar, adrenal bezler ve MSS'de bulunur. ACh aktivitesi Na+ depolarizasyon ve Ca2+ artışına neden olur. Muskarinik reseptörler (M1, M3 ve M5) bulunur, M2 ve M4 reseptörleri Gi/o protein ile bağlantılıdır.
• Katekolaminler: Dopamin MSS'de %50'nin üzerinde bulunur ve nigrostriatal, mezokortikal/mezolimbik ve tuberoinfundibular yollarda bulunur. D1-D5 reseptörleri bulunur. DA'yı içeren yolaklar ve reseptörler şizofreni ve Parkinson hastalığının fizyopatolojisinde önemli rol oynar. Noradrenalin ve adrenalin (epinefrin) hakkında bilgiler verilir.
• 5-hidroksitriptamin (serotonin; 5-HT): 5 tip 5-HT reseptörünün 14 alt-tipi bulunur. 5-HT alt-tipleri farklı davranışsal etkilerine aracılık ederler.
• Histamin: Adrenerjik ve fosfolipaz C (PLC) GPKR'leri.
• Peptitler: Çeşitli nöropeptit örnekleri ve aileleri hakkında bilgiler verilir. (Calcitonin ailesi, hipotalamik hormonlar, nöropeptit Y ailesi, opioid peptitler, hipofiz hormonları, taşıyıcılar vs.)
• Kanabinoidler: Delta-9-tetrahidrokannabinol (THC) CB1 reseptörünü, periferik sistemde CB2 reseptörünü hedef alır.
• Pürinler: Adenozin, ATP, UDP, UTP; ATP adrenerjik depo veziküllerinin bileşenidir. P1 ve P2 reseptörleri bulunur. P2Y12 reseptörleri trombosit agregasyonunu inhibe eder.

Hücre İçi Sinyal İletimi ve Sinaptik İletim

• Lipid medyatörler hakkında bilgiler verilir. Aşidonik asit fosfolipit hidrolizi sırasında ortaya çıkar. Reaktif düzenleyici moleküllere dönüşebilir (siklooksijenazlar, lipoksijenazlar, CYP'ler).
• Nitrik oksit (NO) ve karbon monoksit (CO)
• Sitokinler; doku tarafından üretilen peptidlerdir (kemokin) ve immün ve enflamatuar hücreleri interstisyel aralıklara çekerler. MSS inflamasyonunu düzenleme potansiyeli vardır. Nöronlar ve astrositler farklı sitokin ve büyüme faktörleri salgılayabilirler.

MSS'de İlaç Etkileri

• MSS'de ilaç etkilerinin özgüllüğü ve nonspesifitesi; düşük konsantrasyonlarda spesifik, yüksek konsantrasyonlarda nonspesifik etkiler gösterir.

• MSS'nin genel (nonspesifik) baskılayıcıları (anestezik gazlar, alkoller, hipnotik-sedatifler) — bu ilaçlar MSS'nin tüm seviyelerinde aynı etkiye sahip olmayabilir.

• MSS'nin genel (nonspesifik) uyarıcıları (pentilentetrazol, metilksantinler) bulunur. Uyarı, inhibisyon veya doğrudan nöronal uyarı şeklinde olabilir.

• MSS işlevlerini seçici olarak değiştirmedeki ilaçlar; depresif/uyarıcı, antikonvülsanlar, parkinson tedavisinde kullanılan ilaçlar, opioid/non-opioid analjezikler, iştah baskılayıcılar, antiemetikler, analjezik-antipiretikler, bazı stimulanlar, antidepresanlar, antimanik ve antipsikotikler, trankilizanlar, sedatif-hipnotikleri içerir.

• Kombinasyonlar (örn. antikolinerjik + levodopa) ve etkileşimlerin (aditif veya antagonistik) olası tehlikeleri. Morfin gibi MSS baskılayıcı ilaçlar örnekleri verilir.

Kaynaklar

• Goodman & Gilman Farmakoloji ve Tedavi El Kitabı (2. Baskı)
• Goodman & Gilman Farmakolojik Tedavi Temelleri (13. baskı)
• Goodman & Gilman Farmakolojik Tedavi Temelleri (12. baskı)
• Mosby Farmakoloji Bellek Not Kartları (5. Baskı)
• Diğer kaynaklar (örneğin, Nestler EJ, Hyman SE, Malenka RC, ed. Moleküler Nörofarmakoloji. New York: McGraw-Hill, 2009, s. 135)

Bu quiz, glutamat ve 5HT reseptörleri hakkında sorular içermektedir. Nörotrofinler, steroid hormonlar ve ilgili faktörler hakkında bilgi edinmenizi hedeflemektedir. Glutamatın etkileri ve reseptör türleri konularında bilgi seviyenizi test edin.