Vitaminler-Yapı (1)-93-124.pdf

Vitamin D (Antiraşitik faktör) • Eksikliğinde çocuklarda raşitzm, erişkinlerde osteomalazi görülür • Raşitizmin balık yağı ile tedavisi 1822’den bu yana bilinmesine rağmen D Vitamini antiraşitik faktör olarak 1925 yılında tanımlanmıştır. 93 Diyetsel D Vitamini Kaynakları •Diyetteki esas kaynağı s...

Vitamin D (Antiraşitik faktör) • Eksikliğinde çocuklarda raşitzm, erişkinlerde osteomalazi görülür • Raşitizmin balık yağı ile tedavisi 1822’den bu yana bilinmesine rağmen D Vitamini antiraşitik faktör olarak 1925 yılında tanımlanmıştır. 93 Diyetsel D Vitamini Kaynakları •Diyetteki esas kaynağı süttür. • KC, • Somon, sardunya, ton balığı, • Yumurta sarısı ve • Tereyağı diğer kaynaklarıdır. 94 • Kalsiyum ve fosfat metabolizmasını düzenleyen steroid yapıda prohormondur (D3 ve D2). – Hormon; 1,25 - dihidroksi vitamin D2 ve 1,25 - dihidroksi vitamin D3 ; Kalsitriol) • Hayvanlarda, bitkilerde ve mantarlarda steroidler tarafından oluşturulur. • Ergokalsiferol (Vitamin D2),ise ergosterol’den, bitkilerde sentezlenmektedir, Bitkisel Vit D, D2 • Kolekalsiferol (Vitamin D3), 7-dehidrokolesterol’den, deride sentezlenmektedir, hayvansal Vit D, D3 95 • D2 ve D3 biyolojik olarak aktif değillerdir ve iki hidroksilasyon tepkimesiyle aktif şekline dönüştürülebilir • Vitamin D2 ve D3 sırasıyla vücutta aynı enzimatik yolla biyolojik olarak aktif formları (1,25 (OH)2) olan • 1,25 - dihidroksi vitamin D2 ve • 1,25 – dihidroksi vitamin D3’ dönüşür. • Her iki formun aktiviteleri eşit düzeydedir ve kalsitriol olarak ta adlandırılır 96 .Besinsel D2 ve D3’ün VDBP VDBP barsaktan emilimi Vit D bağlayan protein (VDBP) ile gerşekleşir ve emilim sonrası şilomikronlara dahil olur ve şilomikron kalıntısı ile karaciğere gelir. .Deriden sentezlenen proVit D3 (7Dehidrokolesterol) sentez sonrası Vit D bağlayan protein (VDBP) ile karaciğere taşınır. 97 •KC’de ER’da hız kısıtlayıcı basamağı oluşturan 25Hidroksilaz (CYP2R1) enzimi ile 25. pozisyonda hidroksillenir ve 25-OH-D3 oluşur. • 25-OH-D3 dolaşımda yer alan esas D vitamin formudur. 1  Hidroksilaz (CYP2R1) (CYP27B1)  Böbrek tübülleri  Kemik  Yağ doku  Meme  Pankreas  Beyin  Plasenta  Prostat’ta bulunur •Böbreklerde ise Mitokondriyal bir enzim olan 1-Hidroksilaz (CYP27B1) etkisi ile de 1. pozisyondan yeniden hidroksilenerek aktif metaboliti 1-25-dihidroksivitamin D3 (Kalsitriol) sentezlenir. 98 • Ayrıca 1,24- dihidroksivitamin D3 ve 25-hidroksivitamin D3 böbrek tübülleri, kıkırdak, kemik ve plasentada yer alan diğer bir mitokondriyal enzim tarafından (24 Hidroksilaz/CYP24A1) 24. pozisyondan hidroksillenerek 1,24,25 ve 24,25-hidroksivitamin D3 sentezlenebilir. • Ancak bu bileşiklerin biyolojik aktivitesi yoktur. CYP24A1 99 D Vitamini Taşınma • Normal fizyolojik şartlar altında, hemen hemen dolaşımdaki bütün D vitamini bileşikleri proteinlere bağlıdır. • D Vitamini Bağlayıcı Protein (VDBP) • Albümin • D Vitamini Bağlayıcı Protein (VDBP) ‘e : % 82-85 • Dolaşımdaki D vitamini taşınımının sadece % 12-15 albümin ile ilişkilidir. 100 D vitamini - Etkileri Barsak Ca ve P emilimi Böbrek Ca reabsorbsiyonu Paratiroid PTH baskılanması Lenfoid doku İmmun sistem uyarımı, İnfluenza,tbc sıklığı ▼ Kemik Osteoblastların uyarılması (osteoid oluşumu) Düşme ve kırık riskini ▼ Diğer • Hücresel proliferasyon baskılanması • İnsülin üretimi uyarılması • Anjiyogenezis , Kan P ▼ • Renin üretimi baskılanması 101 Emilim Bozuklukları • Şilomikron kompleksleri içinde emilmeleri gerçekleştiğinden emilimleri için; – Yeterli safra tuzu, – Pankreas sekresyonu ve – Normal intestinal mukoza gerekmektedir. • Kronik malabsorbsiyonlar eksikliklerine yol açar. 102 Vitamin D Eksikliği • Vitamin D eksikliğinin başlıca belirtisi – Çocuklarda Rikets (Raşitizm) ve – Yetişkinlerde Osteomalazidir. • Rikets kemik gelişmesi sırasındaki yetersiz mineralizasyonla sonuçlanan yumuşak kemiklerle karakterizedir. • Osteomalazi yumuşaklık artışı ve fraktür eğilimine yol açan daha önce oluşmuş kemiğin demineralizasyonu ile karakterizedir. 103 . D Vit; Özet VDBP Dolaşımda yer alan esas D vitamin formudur .Besinsel 1-25dihidroksivitamin D3 (Kalsitriol); Biyolojik olarak aktif formu VDBP 104 Biyolojik aktiviteleri yok Vitamin E; Tokoferol •Vitamin E, 1923 yılında Evans ve Bishop tarafından tanımlanmıştır. Kroman halka • Tokoferol, Yunanca doğum yaptıran anlamına gelmektedir bu nedenle • Üreme üzerine etkisinden dolayı, Vit E Tokoferol olarak adlandırılmaktadır Yan zincir • Vitamin E,Tokoferol olarak bilinen birçok bileşiğin bir karışımıdır ve tokoferoller •Fenolik aromatik Kroman halka ve •3 izopren biriminden oluşan yan zincir içerirler • Fenolik aramatik Krom halka biyolojik olarak aktif kısmı oluşturur. 105 Kroman halkasının farklı yerlerine farklı sayıda metil grubu eklenmesi ile farklı tokoferoller oluşur Kroman halka • • • • • • • • Alfa -tokoferol Beta -tokoferol Gama -tokoferol Delta -tokoferol Zeta -tokoferol Epsilon -tokoferol Eta -tokoferol -tokotrionel • -tokoferol molekülü tokoferollerin en yaygın ve biyolojik açıdan en aktif formdur. •Bu nedenle Vitamin E: Alfa tokoferol 106 KAYNAKLAR: • Hayvansal ve bitkisel kaynaklardan elde edilir. • Fıstık, yumurta sarısı, patlıcan, soya, badem, pamuk, zeytin ve mısır yağı, yeşil yapraklı sebzeler, margarin başlıca diyetteki kaynaklardır. – En çok çimlenmekte olan tohumlarda bulunur. • Isı, ışık, alkaliler ve +2 değerli katyonlara hassastır. • Kolaylıkla okside olur. 107 EMİLİM –TAŞINMA Vitamin E ince barsaktan şilomikronlarda paketlenerek emilmektedir •Herhangi bir taşıyıcı protein olmadan pasif diffüzyonla emilir ve sindirilen Vit E’nin ancak %40 kadarı emilebilmektedir. •Diyetteki doymamış yağ asitlerinin oranı Vit E emilimini etkiler. •Çoklu doymamış yağ alımı arttıkça Vit E ihtiyacı artar. • Lipid peroksidasyonunda zinzir kırıcı etkilidir 108 • Dolaşımda şilomikron yapısından E vitamininin bir kısmı trigliserid hidroliziyle (LPL) adipoz ve diğer dokulara transfer olur ve depolanır. – Başlıca vitamin E deposu adipoz dokusudur. • Geri kalan kısım, şilomikron kalıntıları ile KC’e taşınır ve KC’den VLDL yapısına katılarak salınır • VLDL-Vit E LDL-Vit E • LDL’den HDL’ye transfer edilir. • En fazla vitamin E 1 partikülde ortalama 6 tane olmak üzere LDL’de bulunmaktadır. Dolayısı ile Lipofilik doğası nedeniyle, vitamin E • Hücre zarlarında, • Yağ depolarında ve • Dolaşımdaki diğer lipoproteinlerde 109 birikmektedir. Vitamin E Eksikliği • İnce barsaktaki malabsorbsiyon benzeri bozukluklarda eksikliği görülebilmektedir • Vitamin E eksikliğinin başlıca belirtisi artmış eritrosit frajilitesidir (Kırılganlık, dirençsizlik) • Nörolojik bozukluklar da görülebilir. 110 Vitamin K; Antihemorajik Faktör • Normal kan pıhtılaşması (Koagülasyon) için gerekli olan bir kofaktör •Poliizopren ( Yan zincirde 4 izopren) yan zincirleri bulunan naftokinonlardır Naftakinon halka Vitamin K •Doğal olarak yeşil sebzelerde K1 (filomenakinon), •İntestinal bakterilerde K2 (multiprenilmenakinon) şeklinde bulunur ve •K3 te sentetik menadion olup tedavi amaçlı kullanılır. 111 111 Vitamin K Fonksiyonu : Pıhtılaşma faktörlerinden II, VII, IX ve X, Protein C ve Protein S sentezi için kofaktör olup bu faktörlerin posttranslasyonel modifikasyonlarında görev alır (Pıhtı) Koagülasyon 112 112 Postransyonel modifikasyon Gla Proteinler (Gama karboksi glutamat içeren proteinler) Faktör II İnaktif Pıh. Faktörü Faktör VII Faktör X Faktör IX Faktör X Protein C Protein S Matriks Gla Protein ( Kemik, kartilaj, Kalp, Böbrek) Osteokalsin ( Kemik Gama karboksi glutamat protein, Kemik minerilizasyonu) Aktif Pıh. Fak Faktörü Faktör Xa antagonistleri Antikoagülan ilaçlar 113 Vitamin K • 1934 yılında Dam tarafından antihemorajik faktör olarak bulunmuştur. – Koagülasyondaki rolünden dolayı vitaminin kısaltması olarak daha sonra Vit K adını almıştır. • Lahana, ıspanak, KC, soya fasulyesi ve bitkisel yağlar diyetteki esas kaynaklardır. 114 • Vit K, Yenidoğanlarda kolonda emilir ve en önemli kaynağı bakterilerdir. • Çocuk ve erişkinlerde bakteriyel sentezinin önemi azalır. – Vit K, ince barsak bakterilerince sentezlendiği ve diyetle yeterli alındığı sürece eksikliği nadirdir. • Şilomikron aracılıklı emilir. • KC’de sınırlı depolanma görülür. 115 Vitamin Benzeri Bileşikler 116 Kolin (B4) • Kolin, doğada serbest halde bulunmaz • Karaciğer, yumurta ve rüşeym (buğday tohumu) , süt • Metiyonin varlığında serin’den sentezlenir • Fosfatidilkolinin ve asetilkolinin yapısında yer alır; – Asetilkolin, beyin-sinir sistemi ve kaslarda oluşur; parasempatik sinir sistemi nörotransmitteri olarak işlev görür – Havıza vitamini 117 Karnitin • Karnitin, Lizin ve metiyonin amino asitlerinden sentez edilebilmektedir • Özellikle kaslarda boldur • Özellikle uzun zincirli yağ asitlerinin -oksidasyonla yıkılmak üzere sitoplazmadan mitokondri içine transportunda görev alır 118 α-Lipoik asit (Tiyoktik asit) • α-Lipoik asit, kükürtlü bir yağ asididir • Besinlerde yer alan alfa lipoik asidin proteine, özellikle lizin'e bağlı olduğunu belirtilmektedir. – Bu bağlı bileşiklere "lipoyllysine" adı verilir. • Kloroplastlar, bitkilerde enerji üretim hücreleridir. Alfa lipoik asit, hücrelerde enerji dönüşümünden sorumludur, bu nedenle yüksek miktarlarda kloroplast içeren gıdalar yüksek miktarda alfa lipoik aside sahiptirler. – Organ etleri (dalak, böbrek, ciğer, kalp, vb.). – Bitkisel besinler ; Brokoli, ıspanak, lahana, pazı, domates, bezelye ve brüksel lahanası, maya 119 2 1 3 4 5 1. 2. 3. 4. 5. TPP CoA NAD FAD ve Lipoik asit DZ aa Dehidrogenaz, Piruvat dehidrojenaz ve α ketoglutarat dehidrojenaz multienzim komplekslerinde 120 yer alan dihidrolipoil transasetilaz enziminin koenzimidir İnozitol (Miyoinozitol, mezoinozitol-B8) • İnozitol, kas şekeri olarak tanınır • Fosfatidilinozitol gibi fosfolipidlerin bileşiminde ve kas, kalp, karaciğer gibi dokularda serbest halde bulunur • İnozitolün bitkilerde bulunan ve fosforik asitle hekzafosfat halinde esterleşmiş şekline fitik asit denir • Fitik asidin en önemli özelliklerinden biri kalsiyum ve magnezyum iyonları ile suda çözünmeyen tuzlar oluşturmasıdır; bundan dolayı kalsiyum ve magnezyumun bağırsaklardan emilmesini azaltır 121 Koenzim Q (ubikinon) • Koenzim Q, mitokondriler içinde – Aerobik koşullarda okside kinon şeklinde ve – Anaerobik koşullarda redükte kinol şeklinde bulunur • Biyolojik oksidasyon zincirinde yer alır; solunum zinciri içinde, solunum zincirine bağlı bulunan başka substratlardan türeyen indirgeyici ekivalanlar için toplayıcı bir noktadır 122 Biyoflavonoidler (vitamin P; Rutin) • Doğada P vitamini etkisini gösteren rutin, kuersetin, hesperidin, eskülin, apijenin gibi birçok madde vardır ki içlerinde en etkili olanı rutindir • Suda çözünür ve C Vitaminine oldukça benzer özellikleri vardır. Genellikle aynı besinlerde bulunurlar. • At kestanesi kabuğu, marul, taze biber, yer fıstığı, başta Mersin portakalı olmak üzere turuçgiller ve bunların kabuklarındaki beyaz etsi dokuda, menekşe yaprağı, yumurta, frenk üzümünde, kivide, soğan, kuşburnu, limon, ıspanak, lahana, yeşil çayda bulunur. 123 P Vitamini Kaynakları • Vitamin C emilimini artırır • C vitaminini okside olmaktan korur • Kollajen stabilizasyonu • Vitamin C ile iyileşmeyen kapiller kanamalarının iyileşmesinde etkilidir • Antioksidan; Süperoksit radikalini temizler 124